ក្រុមអ្នកការពារបរិស្ថាន នៅថ្ងៃពុធនេះ បានប្រកាសដំណើរការជាផ្លូវការគម្រោងឃ្លាំមើលទំនប់ទន្លេមេគង្គ (The Mekong Dam Monitor) ដែលជាគំនិតផ្តួចផ្តើមមួយដើម្បីផ្តល់បច្ចុប្បន្នភាពនៃទិន្នន័យពាក់ព័ន្ធនឹងការប្រែប្រួលកម្រិតទឹកក្នុងអាងទន្លេមេគង្គ និងផលប៉ះពាល់ផ្សេងៗបណ្តាលមកពីការកសាងទំនប់វារីអគ្គិសនី។
ក្នុងសន្និសីទព័ត៌មានអនឡាញមួយ លោក Brian Eyler សហប្រធានគម្រោងឃ្លាំមើលទំនប់ទន្លេមេគង្គនៃមជ្ឈមណ្ឌលStimsonដែលធ្វើការលើទន្លេមេគង្គ មានប្រសាសន៍ថាគ្រោះរាំងស្ងួតដែលបានកើតឡើងកាលពីឆ្នាំ២០១៩ និងផលប៉ះពាល់នៃទំនប់វារីអគ្គិសនីចំនួន១១របស់ចិន កំពុងធ្វើឲ្យអាងទន្លេមេគង្គស្ថិតក្នុងហានិភ័យកាន់តែខ្លាំងឡើង។
លោក Eyler ដែលជានាយកគម្រោងអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៃមជ្ឈមណ្ឌល Stimson ដែលមានមូលដ្ឋាននៅអាមេរិក បន្តថាគម្រោងឃ្លាំមើលទំនប់ទន្លេមេគង្គ នឹងក្លាយជាវេទិកាដែលបើកផ្លូវឲ្យភាគីពាក់ព័ន្ធក្នុងតំបន់ទន្លេមេគង្គ និងអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ មានលទ្ធភាពទទួលបានទិន្នន័យដែលបង្ហាញពីការប្រែប្រួលផ្សេងៗក្នុងអាងទន្លេមេគង្គ។
លោកថ្លែងថា៖ «ហើយក្នុងពេលដំណាលគ្នានេះ យើងនឹងលើកយកការឃ្លាំមើលអាងស្តុកទឹករបស់ពួកយើងទៅដាក់ក្នុងការពិគ្រោះយោបល់ជាលក្ខណៈឯកជន និងជាមួយគណៈកម្មការទន្លេមេគង្គ និងភាគីពាក់ព័ន្ធសំខាន់ៗផ្សេងទៀត ហើយនិយាយថាអ្នកដឹងទេថានេះពិតជាអ្វីដែលកំពុងកើតឡើង។ រូបភាពជាច្រើននឹងផ្តល់នូវភាពប្រទាក់ក្រឡាគ្នា ហើយប្រាប់រឿងរ៉ាវយ៉ាងច្បាស់...ប៉ុន្តែនោះមិនបាននាំព័ត៌មានទៅដល់អ្នកទាំងអស់គ្នាទេ»។
លោកបន្ថែមថា៖ «ឥឡូវនេះយើងបានរកឃើញវិធីដែលអាចធ្វើទៅបានតាមបច្ចេកទេស ដើម្បីផ្តល់ព័ត៌មាននេះដល់អ្នកនៅក្នុងតំបន់ ដល់អ្នកឃ្លាំមើលទន្លេមេគង្គតាមរយៈហ្វេ្រកង់ទៀងទាត់ដែលនឹងជួយអ្នកឲ្យយល់អំពីអាងទន្លេបានល្អប្រសើរជាងមុន ជួយអ្នកឱ្យដឹងពីទំនប់ទាំងនេះនិងដឹងពីអ្វីដែលកំពុងកើតឡើងនៅក្នុងអាងស្តុកទឹកទាំងនោះ ហើយនិងដឹងថាតើទឹកប៉ុន្មាននៅក្នុងអាងទាំងនោះ និងនៅពេលពួកវាបញ្ចេញទឹក ហើយពេលណាវាកម្រិតទឹក»។
ទន្លេមេគង្គដែលមានប្រវែង៤.៣៥០ គីឡូម៉ែត្រ ហូរកាត់ប្រទេសចិន មីយ៉ាន់ម៉ា ឡាវ ថៃ កម្ពុជា និងវៀតណាម។ នៅប្រទេសចិន ទន្លេនេះត្រូវគេស្គាល់ថាជាទន្លេឡានឆាង(Lancang)។
គម្រោងឃ្លាំមើលទំនប់ទន្លេមេគង្គត្រូវបានផ្តល់ថវិកាមួយផ្នែកដោយក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិក។ វាជាគម្រោងដែលប្រើទិន្នន័យពីផ្កាយរណប ដើម្បីតាមដានកម្រិតទឹកនៃទំនប់នានានៅក្នុងប្រទេសចិន និងប្រទេសផ្សេងៗទៀត។
លោក David Stilwell ឧបការីរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាមេរិកសម្រាប់ការិយាល័យកិច្ចការតំបន់ប៉ាស៊ីហ្វិកនិងអាស៊ីខាងកើត បានវាយតម្លៃវិជ្ជមានលើគម្រោងថ្មីនេះ ដែលលោកជឿថានឹងអាចផ្តល់ព័ត៌មានបន្ថែមដល់មេដឹកនាំនៃប្រទេសទន្លេមេគង្គ ពាក់ព័ន្ធនឹងផលវិបាកផ្សេងៗដែលបង្កឡើងដោយទំនប់ចិន។
លោកថ្លែងក្នុងសន្និសីទអនឡាញនោះថា៖ «ដូច្នេះការឃ្លាំមើលនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយផ្អែកលើការសិក្សារបស់អង្គការ Eyes on Earth ដែលទើបតែបាននិយាយយ៉ាងច្បាស់ម្តងទៀតថាទំនប់វារីអគ្គិសនីរបស់ប្រទេសចិនជាច្រើននៅផ្នែកខាងលើខ្សែទឹកមេ[ទន្លេមេគង្គ]ត្រូវបានសម្របសម្រួលឲ្យផលិតផលថាមពលវារីអគ្គិសនីជាអតិបរមាសម្រាប់ការប្រើប្រាស់របស់ប្រទេសចិន ដោយគ្មានការពិគ្រោះយោបល់ទាល់តែសោះ និងការពិចារណាតិចតួចចំពោះអ្នកដែលទទួលរងផលប៉ះពាល់នៅខ្សែទឹកខាងក្រោម»។
លោកបានលើកជាឧទាហរណ៍នៃការថយចុះកម្រិតទឹកដ៏ទាបមិនធម្មតាក្នុងបឹងទន្លេសាបកម្ពុជា ដែលបានកើតឡើងពីខែមេសាដល់ខែសីហា។
លោកបន្ថែមថា៖ «ក្រឡេកមើលទៅទន្លេសាបនៅប្រទេសកម្ពុជា...រូបភាពផ្កាយរណបចាប់ពីខែមេសាដល់ខែសីហាបានបង្ហាញថាការបង្ហូរទឹកបឹងនៅកម្រិតទឹកទាបខុសពីធម្មតាសម្រាប់រដូវកាលនេះ ការនេសាទត្រីធ្លាក់ចុះប្រមាណ៩%។ ដូច្នេះផលប៉ះពាល់ទាំងអស់នេះត្រូវតែដោះស្រាយ ហើយវានឹងដោះស្រាយបាន នៅពេលដែល អាស៊ាននិងអ្នកដទៃទៀតរកបានសំឡេងរួមគ្នា»។
វីអូអេមិនទាន់អាចសុំការអធិប្បាយពីលោក តែ ណាវុធ អគ្គលេខាធិការគណៈកម្មាធិការជាតិទន្លេមេគង្គកម្ពុជាបានទេនៅថ្ងៃពុធនេះ។ ចំណែកលោក គល់ វឌ្ឍនា អគ្គលេខាធិការរងនៃគណៈកម្មាធិការជាតិទន្លេមេគង្គកម្ពុជា សុំមិនផ្តល់ការអធិប្បាយ ដោយមានធុរៈគ្រួសារបន្ទាន់។
បើតាមទីភ្នាក់ងារព័ត៌មាន Reuters រដ្ឋាភិបាលទីក្រុងប៉េកាំងបានច្រានចោលការស្រាវជ្រាវរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលថាទំនប់ទឹករបស់ចិនបានឃាំងចរន្តទឹកដែលធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់បណ្តាប្រទេសនៅខ្សែទឹកខាងក្រោមទន្លេមេគង្គ ដែលប្រជាពលរដ្ឋប្រមាណ៦០លាននាក់ ពឹងផ្អែកលើទន្លេនេះសម្រាប់ការនេសាទ និងធ្វើស្រែចម្ការ។
នៅពេលធ្វើសន្និសីទព័ត៌មានអនឡាញ នាព្រឹកថ្ងៃពុធដដែលនេះ អ្នកសម្របសម្រួល លោកស្រី Gwen Robinson លើកឡើងទៅវាគ្មិនថាមានការចោទសួរថាតើគម្រោងផ្តួចផ្តើមថ្មីគាំទ្រដោយអាមេរិកនេះ នឹងបង្កើនភាពតានតឹងផ្នែកនយោបាយឬយ៉ាងណា។
លោក Alan Basist សហប្រធានគម្រោងឃ្លាំមើលទំនប់ទន្លេមេគង្គនិងជាប្រធានអង្គការEyes on Earthលើកឡើងថាគោលបំណងរបស់លោក គឺមិនមានលក្ខណៈនយោបាយទេ ពោលគឺដើម្បីផ្តល់តែឧបករណ៍ស្រាវជ្រាវ និងចំណេះដឹងបន្តិចបន្តួច ដើម្បីអាចឲ្យគេយកទៅចែកចាយក្នុងចំណោមភាគីពាក់ព័ន្ធ និងអ្នកកាន់ការងារទាំងអស់នៅក្នុងតំបន់មេគង្គ។
លោកថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំមិនចង់នៅក្នុងបន្ទប់នយោបាយទេ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែចង់នៅក្នុងបន្ទប់នៃការលើកកម្ពស់ការពិភាក្សាដ៏រស់រវើក ការផ្លាស់ប្តូរព័ត៌មាន និងផ្តល់ដំណោះស្រាយជាក់ស្តែង។ ខ្ញុំជាអ្នកសុទិដ្ឋិនិយម។ ខ្ញុំគិតថានៅពេលដែលមនុស្សមកជួបជុំគ្នាហើយមានគោលដៅរួម និងព័ត៌មានទូទៅនោះ ពួកគេនឹងមានចម្លើយចុងក្រោយ ដែលមនុស្សគ្រប់គ្នាសុខចិត្តនិយាយថាមែន ... យើងនឹងធ្វើការជាមួយអ្នក ដើម្បីឈានដល់គោលដៅនេះ»។
ចំណែកលោកស្រី Pon Souvannaseng ជំនួយការសាស្រ្តាចារ្យផ្នែកការសិក្សាកិច្ចការសាកលនៃសាកលវិទ្យាល័យ Bentleyរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក យល់ថាគួរមានការគិតគូរទៅលើនយោបាយនៃការគ្រប់គ្រងអាងទឹកទន្លេមេគង្គ។
លោកស្រីដែលបានចូលរួមកម្មវិធីនេះដែរ និយាយថាចិនបានផ្តល់ការឧបត្ថម្ភទុនតាំងពីក្រោយវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចអាស៊ីឆ្នាំ១៩៩៧ និងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចសាកលឆ្នាំ២០០៨ ដើម្បីសាងសង់ទំនប់។ លោកស្រីបន្តថាអ្នកធ្វើការលើផ្នែកបរិស្ថាន គួរពិចារណាថាតើត្រូវធ្វើគម្រោងឃ្លាំមើលថ្មីនេះ ឲ្យក្លាយជាវិធានការបង្ការយ៉ាងដូចម្តេចនិងមិនគួរយកតម្លាភាពនៃទិន្នន័យ មកធ្វើជាអាវុធនយោបាយ ហើយការស្រុះស្រួលខាងនយោបាយមួយ ក៏ត្រូវធ្វើឡើង។
លោក Niwat Roykaew ប្រធានក្រុមអ្នកអភិរក្សសហគមន៍Chiang Khongក្នុងប្រទេសថៃ និងជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សាប្រជាជនមេគង្គ(Mekong People's Council)បានបង្ហាញការគាំទ្រលើគម្រោងនេះ ដែលលោកថានឹងអាចជួយដល់ការធ្វើឲ្យប្រសើរឡើងវិញនូវប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីរបស់ទន្លេមេគង្គនិងលំហូរទឹកទន្លេ។
លោកនិយាយថា៖ «ដីសើមកំពុងតែលែងមានហើយ។ អ្នកនេសាទក៏កំពុងរកផុតដង្ហើម។ ទន្លេសាបកំពុងរងគ្រោះ ឯដីសណ្តកំពុងតែរួញតូចទៅ»។
គណៈកម្មការទន្លេមេគង្គ (Mekong River Commission) ដែលមានសមាជិក៤ប្រទេសគឺថៃ ឡាវ កម្ពុជានិងវៀតណាម លើកឡើងថាគម្រោងនេះនឹងចូលរួមក្នុងការផ្តល់ទិន្នន័យនានាទាក់ទងនឹងទឹកទន្លេមេគង្គ ដែលអាចយកមកវាយតម្លៃបាន។
លេខាធិការដ្ឋាន MRC បានបញ្ជាក់ក្នុងសារអ៊ីមែលមកវីអូអេថា៖ «នៅពេលព័ត៌មានស្តីពីបរិមាណផ្ទុកនៅក្នុងអាងទន្លេមេគង្គទាំងមូល ត្រូវបានផ្តល់ជូន វានឹងមានប្រយោជន៍ខ្លាំងណាស់ ព្រោះវាជួយអភិវឌ្ឍជម្រើសនៃការកាត់បន្ថយទឹកជំនន់ និងគ្រោះរាំងស្ងួត។ យើងសង្ឃឹមថាគម្រោងឃ្លាំមើលទំនប់ទន្លេមេគង្គ នឹងចូលរួមចំណែកក្នុងបុព្វហេតុនេះ»៕
