ក្រុមមេដឹកនាំ និងមន្ត្រីសហជីពសំខាន់ៗ មិនទាន់មានការជឿជាក់ថា កម្ពុជានឹងបន្តទទួលបានការអនុគ្រោះពន្ធលើការនាំចេញផលិតផលកាត់ដេរនិងទំនិញផ្សេងទៀត ទៅសហភាពអឺរ៉ុប តាមកម្មវិធីពាណិជ្ជកម្ម «អ្វីៗទាំងអស់វៀរលែងតែអាវុធ» (Everything But Arms) ហៅកាត់ថា EBA ក៏ដូចជាកម្មវិធីអនុគ្រោះពន្ធរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក (Generalized System of Preferences) ហៅកាត់ថា (GSP)។
ពួកគេបន្តសម្តែងការបារម្ភថា វិធានការខាងពាណិជ្ជកម្មអាចនឹងធ្វើឡើងពីរសហគមន៍ ប្រជាធិបតេយ្យទាំងពីរ ប្រសិនបើកម្ពុជាខកខានមិនអាចរកច្រកស្តារប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ ក្រោយការបោះឆ្នោតដែលគ្មានការចូលរួមរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។
ក្រុមសហជីពមួយចំនួនក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បន្តសម្តែងក្តីបារម្ភចំពោះការបាត់បង់ការអនុគ្រោះពន្ធសម្រាប់ការនាំចេញទំនិញកាត់ដេរកម្ពុជា ទៅសហភាពអឺរ៉ុប ក្រោយការបោះឆ្នោតដែលបស្ចិមប្រទេស និងសហភាពអឺរ៉ុបបានរិះគន់ថា មិនតំណាងឲ្យឆន្ទៈពលរដ្ឋ និងធ្វើឡើងពោរពេញដោយការគំរាមកំហែង និងការខ្ទប់មាត់ក្រុមប្រឆាំង។
ឧស្សហកម្មកាត់ដេរ បានផ្តល់ការងារដល់ប្រជារាស្ត្រខ្មែរជាង ៧០ម៉ឺននាក់ ដែលភាគច្រើនជាស្ត្រីមកពីជនបទ ហើយផលិតផលដែលបានមកពីឧស្សាហកម្មនេះ គឺពឹងផ្អែកខ្លាំងលើទីផ្សារសហភាពអឺរ៉ុប សហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា និងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យផ្សេងទៀត។
លោក អាត់ ធន់ ប្រធានសហភាពការងារកម្ពុជា បានប្រាប់ VOA នៅថ្ងៃអង្គារនេះថា ការបារម្ភបានបន្តកើតមានចំពោះវិបត្តិនៃការបាត់បង់ទីផ្សារសម្រាប់ទំនិញកាត់ដេររបស់កម្ពុជាក្រោមគម្រោងពាណិជ្ជកម្ម «អ្វីៗទាំងអស់វៀរលែងតែអាវុធ» (Everything But Arms) ហៅកាត់ថា EBA នៅគ្រាមានប្រទេសមួយចំនួនទទួលស្គាល់លទ្ធផលបោះឆ្នោត និងខ្លះទៀតដែលជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យបានទាត់ចោលការបោះឆ្នោតថ្ងៃអាទិត្យទី២៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៨។
«បើសិនជា EBA នេះ ត្រូវបានផ្តាច់ វាផលវិបាកដល់កម្មករ ដល់រដ្ឋាភិបាល ដល់អ្នកជំនួញ។ ដូច្នេះវាបញ្ហា។ ដូច្នេះ យើងគឺនៅតែមានការបារម្ភដដែល»។
លោក រ៉ុង ឈុន ប្រធានសហភាពសហជីពកម្ពុជា យល់ថា ប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរ មន្ត្រីរាជការ និងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ មុខនឹងប្រឈមផលវិបាកខ្លាំងខាងសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម ប្រសិនបើប្រទេសដើរតាមគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ ហ៊ុមព័ទ្ធសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា។
លោកប្រាប់ VOA ថា កម្ពុជាមិនអាចសហការតែជាមួយប្រទេសចិន ហើយជ្រើសរើសយកភាពឯកោខាងពាណិជ្ជកម្ម ជាមួយសហគមន៍ប្រជាធិបតេយ្យ ដែលបានឆ្លើយតបខ្លាំងៗជាមួយការរិះគន់ និងថ្កោលទោសទៅនឹងការបោះឆ្នោតដ៏ចម្រូងចម្រាស់នាពេលថ្មីៗនេះ។
«យើងមិនអាចឯកោនោះទេ យើងត្រូវតែមានទំនាក់ទំនងពីប្រទេសមួយទៅប្រទេសមួយ ហើយយើងដឹងហើយថា សហគមន៍អឺរ៉ុប ក៏ដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិក ជាទីផ្សាររបស់កម្ពុជា ដែលជាទីផ្សារធំបំផុត ហើយបើសិនជាយើងលុបបំបាត់ទីផ្សារខ្លួនយើងហើយ សួរថាតើយើងទៅរំពឹងអី? វេទនាទាំងប៉ូលិស ទាហាន មន្ត្រីរាជការហ្នឹង ក៏វេទនា និយាយរួមវេទនាទាំងអស់ បើសិនជាគេដាក់ទណ្ឌកម្ម គេឡោមព័ទ្ធសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាយើង»។
នៅក្រោយការបោះឆ្នោតដែលគ្មានគណបក្សប្រឆាំងកាលពីថ្ងៃអាទិត្យ មានតែក្រុមមន្ត្រីរបស់ប្រទេសចិនកុម្មុយនីស្តដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តស្អិតរមួតកម្ពុជា ត្រូវគេរាយការណ៍ថា បានអបអរដល់ការបោះឆោ្នតនៅកម្ពុជា ថាធ្វើឡើងជោគជ័យ។
ប៉ុន្តែប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យធំៗ រួមមានសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប បានសម្តែងការខកចិត្ត និងរិះគន់ចំពោះការបោះឆ្នោតដែលគ្មានវត្តមានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន រំលាយចោលកាលពីឆ្នាំមុន។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានព្រមានចាត់វិធានការទិដ្ឋាការបន្ថែមលើកម្ពុជា រីឯសហភាពអឺរ៉ុបបានចាត់ទុកថា ការបោះឆ្នោតថ្មីៗនេះ «ខ្វះភាពដែលអាចជឿទុកចិត្តបាន»។
សហភាពអឺរ៉ុប បានបញ្ជាក់ក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ ដែលបាន VOA បានទទួលកាលពីថ្ងៃចន្ទថា កង្វះការប្រកួតប្រជែងដ៏ពិតប្រាកដនៅក្នុងការបោះឆ្នោត និងអវត្តមាននៃដំណើរការដាក់បញ្ចូលគណបក្សនយោបាយទាំងអស់នៅក្នុងការបោះឆ្នោត មានន័យថា ការបោះឆ្នោតកាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដានេះ មិនបានតំណាងឱ្យឆន្ទៈរបស់ពលរដ្ឋកម្ពុជាដែលជាអ្នកបោះឆ្នោតតាមបែបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនោះទេ។
ប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យផ្សេងទៀតរួមមាន កាណាដា អូស្រា្តលី អាល្លឺម៉ង់ និងប្រទេសបារាំង ក៏បានបង្ហាញការមិនពេញចិត្ត ក្តីបារម្ភ និងការសោកស្តាយចំពោះការបោះឆ្នោត ដោយមិនមានការចូលរួមរបស់គណបក្សប្រឆាំង។ រដ្ឋាភិបាលបារាំង បាននិយាយក្នុងសេចក្តីប្រកាសមួយថា ការបោះឆ្នោតនេះ ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅក្នុងបរិយាកាសមួយ ដែលមិនអនុញ្ញាតឲ្យគណបក្សប្រឆាំង ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងសង្គមស៊ីវិល ធ្វើការដោយមិនមានការរាំងខ្ទប់។
លោក រ៉ុង ឈុន ថ្លែងបន្ថែមថា ប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យទាំងឡាយ ដែលរិះគន់ចំពោះការបោះឆ្នោតនៅអាណត្តិទីប្រាំមួយនេះ មិនទាន់បិទផ្លូវកម្ពុជា ឲ្យមានការសម្របសម្រួលខាងនយោបាយ ដើម្បីទាញប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យឲ្យវិលមកកាន់សភាពដើមវិញនោះឡើយ។
«ខ្ញុំមើលឃើញថា មកដល់ពេលនេះ មិនទាន់ជាហួសពេលទេ បើសិនជាយើងសម្របសម្រួល ហើយរកដំណោះស្រាយនយោបាយទៅ ពេលហ្នឹងវានឹងប្រសើរឡើងវិញ។ ហើយបើសិនជាយើង ប្រកាន់ជំហរ មិនស្តាប់អន្តរជាតិ សហគមន៍អន្តរជាតិទេ កម្ពុជាយើងនឹងជួបបញ្ហា កលយុគបាទ»។
លោក ឃុន ថារ៉ូ មន្ត្រីសម្របសម្រួលការងារនៃអង្គការសង់ត្រាល់ មានប្រសាសន៍ថា កម្ពុជាកំពុងស្ថិតក្នុងបរិបថមួយ ដែលត្រូវបំបែកភាពទាល់ច្រកខាងនយោបាយ និងស្តារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ និងមិនអាចបណ្តែតបណ្តោយឲ្យខ្លួនរងការដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ច តួយ៉ាងការដកហូតវិញនូវកម្មវិធីអនុគ្រោះពន្ធរបស់សហភាពអឺរ៉ុបមកលើទំនិញកាត់ដេរកម្ពុជានោះទេ។
«យើងត្រូវតែគិតថា យើងមិនអាចគិតថា បញ្ហាមួយហ្នឹង គឺជាបញ្ហាលេងសើចទេ ហើយជាពិសេស ហ្នឹងគឺរាជរដ្ឋាភិបាលត្រូវតែគិតឲ្យបានល្អិតល្អន់ ឲ្យបានវែងឆ្ងាយ ពីព្រោះថាកត្តាសេដ្ឋកិច្ចនេះ វាទាក់ទងទៅនឹងអាកត្តាឆ្នាំងបាយសំខាន់។ ហើយវា ជាពិសេសហ្នឹងសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋហ្នឹង។ ហើយអ្វីដែលសំខាន់បំផុតហ្នឹង យើងដឹងហើយបណ្តាប្រទេស ទាំងសហភាពអឺរ៉ុប និងបណ្តាប្រទេសផ្សេងៗទៀត មានសហរដ្ឋអាមេរិក មានអីហ្នឹង ហើយជប៉ុន អីហ្នឹង យើងឃើញថា គេបានកសាងនូវថ្នាលនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់យើងហ្នឹងគឺ ច្រើនក្រាស់ក្រែលហើយទាំងជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ ទាំងក្នុងនោះជំនួយ នៅក្នុងការលើកកម្ពស់ឲ្យមាននូវការតម្លាភាព ហើយឲ្យមាននូវលើកកម្ពស់នូវលទិ្ធប្រជាធិបតេយ្យ។ ហ្នឹងគឺវាជាអ្វីដែលគេបានខិតខំប្រឹងប្រែង ជាងរយៈពេល ២៥មកហ្នឹង»។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក្តី ក្រុមមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ហៅកាត់ថា (គ.ជ.ប) តែងតែច្រានចោលការរិះគន់ជាអន្តរជាតិនោះហើយថា អ្វីៗដែលបានកើតឡើងនៅកម្ពុជា គឺជាការផ្តល់អាទិភាពលើស្ថិរភាព ការអភិវឌ្ឍ និងការគោរពច្បាប់ប្រទេស។
រហូតមដល់ពេលនេះ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហភាពប្រចាំកម្ពុជាលោក George Edgar នៅមិនទាន់អាចបញ្ជាក់បាននូវដំណើរពិចារណាការរក្សាទុក ឬក៏ការដកហូតវិញនូវគម្រោងពាណិជ្ជកម្ម «អ្វីៗទាំងអស់វៀរលែងតែអាវុធ» ដែលជាក្របខណ្ឌអនុគ្រោះពន្ធដល់ទំនិញកាត់ដេររបស់ប្រទេសកម្ពុជា។
យោងតាមសេចក្តីរាយការណ៍របស់គេហទំព័រ Nikkei Asian Review បានឲ្យដឹងថា ដោយសារតែមានការអនុគ្រោះពន្ធលើទំនិញនាំចេញនោះ ៦១.១ភាគរយនៃទំនិញកម្ពុជាមានតម្លៃ១០.១កោដិដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក ត្រូវនាំចេញទៅសហភាពអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិកនៅឆ្នាំ២០១៦។ ប្រទេសចិនបានទិញទំនិញកម្ពុជាតែ៦ភាគរយប៉ុណ្ណោះ៕
