ក្នុងពេលចូលរួមកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានដែលកំពុងប្រព្រឹត្តទៅនៅទីក្រុងភ្នំពេញ អគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ លោក António Guterres បានប្រកាសថ្កោលទោសអំពើហិង្សានៅប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ដែលកំពុងស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់ពួកយោធា។
វិបត្តិនយោបាយនៅមីយ៉ាន់ម៉ាបានក្លាយជាប្រធានបទសំខាន់មួយនៃការពិភាក្សាក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានដែលកម្ពុជាធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះ។
ក្នុងជំនួបកំពូលជាមួយមេដឹកនាំអាស៊ាន និងអង្គការសហប្រជាជាតិ លោក António Guterres បានថ្លែងថា ស្ថានភាពមនុស្សធម៌ សិទ្ធិមនុស្ស សន្តិសុខ និងនយោបាយនៅមីយ៉ាន់ម៉ាកំពុងតែធ្លាក់ទៅក្នុងមហន្តរាយមួយកាន់តែជ្រៅទៅៗ។
លោកថ្លែងក្នុងន័យដើមថា៖ «ខ្ញុំថ្កោលទោសចំពោះកម្រិតអំពើហិង្សាដែលកាន់តែអាក្រក់ទៅៗ និងការប្រើប្រាស់កម្លាំងមិនសមាមាត្រ និងស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សដ៏គួរឱ្យរន្ធត់នៅមីយ៉ាន់ម៉ា។ ការវាយប្រហារដោយមិនរើសមុខលើជនស៊ីវិល អាចបង្កើតជាឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមក្រោមច្បាប់អន្តរជាតិ»។
លោកបន្ថែមថា៖ «ខ្ញុំសុំលើកឡើងសាជាថ្មីនូវការអំពាវនាវរបស់ខ្ញុំឱ្យអាជ្ញាធរមីយ៉ាន់ម៉ា ដោះលែងរាល់អ្នកទោសនយោបាយ និងបើកឱ្យមានជាបន្ទាន់នូវដំណើរការដែលផ្តល់ឱកាសឱ្យភាគីពាក់ព័ន្ធត្រឡប់ទៅរកការផ្លាស់ប្តូរតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ។ នេះគឺជា ផ្លូវតែមួយគត់ដើម្បីឆ្ពោះទៅរកការទទួលបានសន្តិភាព និងសន្តិសុខយូរអង្វែង»។
វិបត្តិនៅមីយ៉ាន់ម៉ាបានផ្ទុះឡើង ក្រោយការដណ្តើមអំណាចដោយក្រុមមេដឹកនាំយោធាកំពូលៗក្នុងរដ្ឋប្រហារមួយ ដែលទម្លាក់រដ្ឋាភិបាលស៊ីវិលជាប់ឆ្នោតរបស់អ្នកស្រី Aung San Suu Kyi (អោង សានស៊ូជី) កាលពីខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១។ ការចាប់ចងអ្នកនយោបាយជំទាស់ និងអំពើហិង្សាលើអ្នកដែលប្រឆាំងនឹងរបបយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាបានកើតឡើង គិតចាប់តាំងពីពេលនោះមក។
លោក Guterres បានទទូចសុំឱ្យប្រទេសអាស៊ានរក្សាការបើកច្រកព្រំដែន និងផ្តល់ការការពារ និងជំនួយដល់ជនភៀសខ្លួនមកពីប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា។ លោកនិយាយថា មិនត្រូវឱ្យជនភៀសខ្លួនណាម្នាក់ត្រូវបានគេបង្ខំឱ្យត្រឡប់ទៅរកការឈឺចាប់ និងគ្រោះថ្នាក់នោះទេ។
លោកអគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិក៏អំពាវនាវសាជាថ្មីឱ្យដល់អាជ្ញាធរមីយ៉ាន់ម៉ា ចាត់វិធានការបន្ទាន់ដើម្បីបង្កើតលក្ខខណ្ឌឱ្យមានការវិលត្រឡប់ដោយស្ម័គ្រចិត្តនូវជនភៀសខ្លួន Rohingya ជិតមួយលាននាក់ចូលមកប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាវិញផងដែរ។
របបសឹកនៃប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា បានទទួលរងការរិះគន់ពីសហគមន៍អន្តរជាតិចំពោះការបន្តប្រើប្រាស់អំពើហិង្សាលើក្រុមជំទាស់និងការផ្គើនមិនធ្វើតាមការចង់បានរបស់ប្រទេសសមាជិកអាស៊ានផ្សេងទៀតលើកិច្ចព្រមព្រៀងឯកច្ឆន្ទ៥ ចំណុច។ កិច្ចព្រមព្រៀងដែលមេដឹកនាំយោធាភូមាខ្លួនឯងបានទទួលស្គាល់ កាលពីខែមេសា ឆ្នាំមុននោះ ធ្វើឡើងក្នុងគោលបំណងបញ្ចប់ជម្លោះនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា។
នៅពេលជួបជាមួយមេដឹកនាំអាស៊ានក្នុងជំនួបកំពូល កាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ អគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ លោក António Guterres បានទទួលស្វាគមន៍វិធីដោះស្រាយរបស់អាស៊ានដែលត្រូវបានកំណត់ជាគោលការណ៍ តាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងឯកច្ឆន្ទ៥ចំណុច និងបានទទូចឱ្យរាល់ប្រទេសទាំងអស់ ក្នុងនោះសមាជិកអាស៊ាន ស្វែងរកយុទ្ធសាស្ត្របង្រួបបង្រួមមួយចំពោះមីយ៉ាន់ម៉ា និងស្ថិតនៅចំកណ្តាលនៃសេចក្តីត្រូវការ និងសេចក្តីប្រាថ្នារបស់ប្រជាជនមីយ៉ាន់ម៉ា។
លោកអគ្គលេខាធិការក៏បានថ្លែងព្រមានអំពីផលវិបាកនៃភាពតទល់គ្នារវាងចិននិងសហរដ្ឋអាមេរិកផងដែរ។ ចិនត្រូវបានគេរាយការណ៍ថានៅបន្តគាំទ្ររដ្ឋាភិបាលយោធារបស់មីយ៉ាន់ម៉ា ក្នុងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ខណៈអំពាវនាវឱ្យមានការចរចាខាងនយោបាយ ដើម្បីឈានដល់ការផ្លាស់ប្តូរតាមលំនាំប្រជាធិបតេយ្យ។
នៅថ្ងៃតែមួយនៃការកត់សម្គាល់របស់លោក António Guterres ពាក់ព័ន្ធនឹងវិបត្តិនៅមីយ៉ាន់ម៉ា ឬភូមា ក្រុមមេដឹកនាំប្រទេសអាស៊ាន៩ប្រទេសបានចេញសេចក្តីសម្រេចចិត្តបន្ទាន់មួយ ដោយលើកឡើងថា អាស៊ានមិនអាចព្រងើយកន្តើយនឹងអំពើហិង្សា និងអរិភាពដែលកំពុងកើតឡើងនៅប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ានោះទេ។
តាមរយៈសេចក្តីសម្រេចចិត្តដែលមាន១៥ចំណុចសំខាន់ៗនោះ ក្រុមមេដឹកនាំអាស៊ានយល់ថា កិច្ចព្រមព្រៀងឯកច្ឆន្ទ៥ចំណុចនៅតែជាឯកសារមានសុពលភាព សម្រាប់ការបំបែកភាពទ័លច្រកចំពោះវិបត្តិនៅមីយ៉ាន់ម៉ា។ ហើយអាស៊ាននឹងអំពាវនាវឱ្យអង្គការសហប្រជាជាតិ និងដៃគូខាងក្រៅជួយក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងឱ្យមានការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងជាឯកច្ឆន្ទ៥ចំណុចនេះ។ អាស៊ានក៏នឹងត្រូវពិចារណារិះរកវិធីសាស្ត្រផ្សេងទៀត ដែលអាចគាំទ្រដល់ការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ។
អគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ លោក António Guterres នៅថ្ងៃសៅរ៍នេះបានលើកឡើងជាថ្មីទៀតអំពីស្ថានភាពនៅមីយ៉ាន់ម៉ា ដែលលោកថា មិនអាចទទួលយកបាន ហើយដែលតម្រូវឱ្យមានការបន្តរកដំណោះស្រាយពីមេដឹកនាំអាស៊ាន ដើម្បីបញ្ចប់ទុក្ខលំបាករបស់ប្រជាជនមីយ៉ាន់ម៉ា។
លោកថ្លែងថា៖ «អ្វីដែលជាកង្វល់ធំបំផុតរបស់យើងពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងសិទ្ធិមនុស្សនៅប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ទីដែលមានការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សជាលក្ខណៈប្រព័ន្ធ។ ខ្ញុំចង់និយាយថាដាច់ខាតមិនអាចទទួលយកបានទេរឿងនេះ ដោយសាររឿងនេះបានកំពុងបង្កការឈឺចាប់យ៉ាងខ្លាំងដល់ប្រជាជនមីយ៉ាន់ម៉ា»។
គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា មេដឹកនាំរបបយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាមិនត្រូវបានអញ្ជើញឱ្យចូលរួមក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានលើកនេះទេ ដោយសារតែគ្មានសញ្ញាវិជ្ជមាននៃការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងជាឯកច្ឆន្ទ៥ចំណុច ដែលមានបំណងជំរុញឱ្យមានការបញ្ចប់អំពើហិង្សា និងបើកផ្លូវឱ្យមានកិច្ចសន្ទនារវាងក្រុមមេដឹកនាំយោធា និងចលនាប្រឆាំងនឹងការធ្វើរដ្ឋប្រហារ។
នាយកទទួលបន្ទុកកិច្ចការទូទៅនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូលោក អំ សំអាត មើលឃើញថា ការគោរពសិទ្ធិមនុស្សនៅមីយ៉ាន់ម៉ាកំពុងដើរទៅរកស្ថានភាពដ៏អាក្រក់មួយ នៅពេលរបបសឹកមីយ៉ាន់ម៉ាប្រហារជីវិតសកម្មជននយោបាយជំទាស់ ដែលតោងឱ្យមានការតាំងចិត្តពីមេដឹកនាំប្រទេសអាស៊ាននៅក្នុងការដាក់សម្ពាធលើមេដឹកនាំយោធាមីយ៉ាន់ម៉ា ឱ្យងាកមកការប្រកួតប្រជែងយកអំណាចតាមការបោះឆ្នោតវិញ។
លោកប្រាប់វីអូអេនៅថ្ងៃសៅរ៍នេះថា៖ «ខ្ញុំគិតថា អាស៊ានអាចនឹងនាំគ្នាជួយភូមាឱ្យមានការដាក់សម្ពាធ លើមេដឹកនាំយោធារបស់ភូមា ដើម្បីឱ្យមានការកែប្រែគោលនយោបាយ និងការដឹកនាំ ជាពិសេសគឺការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនៅមីយ៉ាន់ម៉ា ឬក៏ភូមាហ្នឹង ធ្វើម៉េចឱ្យមានការកែលម្អ ឱ្យជំរុញឱ្យប្រទេសភូមាហ្នឹងងាកទៅរកកិច្ចចរចារវាងមេដឹកនាំ យោធាជាមួយនឹងគណបក្សប្រឆាំងដើម្បីស្វែងរកសន្តិភាព ហើយនិងមានការបោះឆ្នោត តាមបែបលក្ខណៈប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ»។
នៅក្នុងការចេញសេចក្តីសម្រេចចិត្តរួមគ្នាលើវិបត្តិមីយ៉ាន់ម៉ា ក្រុមមេដឹកនាំអាស៊ានបានទទូចឱ្យគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់បន្ធូរបន្ថយភាពតានតឹង និងអត់ធ្មត់ជាអតិបរមា ហើយគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ដែលកាន់អាវុធ គួរតែទទួលខុសត្រូវ ដោយមានតម្លាភាព និងត្រូវបានថ្កោលទោសចំពោះអំពើហិង្សា។ ក្រុមមេដឹកនាំអាស៊ានកត់សម្គាល់ថា កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធមីយ៉ាន់ម៉ាគឺជាកម្លាំងយោធាដ៏ធំបំផុតតែមួយគត់នៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា។
វីអូអេព្យាយាមសុំការអត្ថាធិប្បាយពីស្ថានទូតមីយ៉ាន់ម៉ាប្រចាំនៅទីក្រុងភ្នំពេញ តាមសារអេឡិចត្រូនិកអ៊ីមែល តែមិនមានការឆ្លើយតបទេគិតត្រឹមរសៀលថ្ងៃសៅរ៍នេះ។
រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងការបរទេសកម្ពុជា និងជាអ្នកនាំពាក្យកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន លោក គង់ ភោគ ថ្លែងក្នុងសន្និសីទព័ត៌មាននាព្រឹកថ្ងៃសៅរ៍នេះថា អាស៊ានបានខិតខំរកច្រកចេញចំពោះវិបត្តិនៅមីយ៉ាន់ម៉ាទាំងតាមមធ្យោបាយទន់ និងវិធីសាស្ត្រផ្សេងទៀត ហើយថែមទាំងមានភាពបត់បែនស្របតាមស្ថានភាពជាក់ស្តែងនៅមីយ៉ាន់ម៉ា។ ប៉ុន្តែវិបត្តិនេះនឹងមិនអាចដោះស្រាយបានក្នុងរយៈពេលត្រឹម១ ឬ២ឆ្នាំទេ បើផ្អែកលើជម្លោះស្រដៀងគ្នានេះដែលធ្លាប់កើតឡើងកន្លងមកនោះ។
លោកថ្លែងថា៖«ដោយផ្អែកទៅបទពិសោធន៍ ក៏ដូចជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃការដោះស្រាយ ជម្លោះរបៀបនេះ គឺជារឿងមួយដែលយើងមិនអាចដោះបាននៅក្នុងរយៈពេល១ឆ្នាំ ឬ២ទេ។ ដូច្នេះ បើសិនជារឿងវែងឆ្ងាយយូរអង្វែង យើងត្រូវគិតមើលថា តើនៅក្នុងដំណាក់កាលនីមួយៗ តើយើងធ្វើអ្វីបានខ្លះ? ដូច្នេះ ចាប់តាំងពីដំបូងឡើយ សម្តេចតេជោនាយករដ្ឋមន្ត្រីលោកលើកឡើងច្បាស់ណាស់ថា នៅក្នុងអាណត្តិកម្ពុជាគឺយើងប្រហែលជាមិនអាចដោះស្រាយបញ្ហាហ្នឹងបានទេ»។
លោកគង់ ភោគ បន្ថែមថា៖ «ប៉ុន្តែយើងចង់បញ្ជាក់ឱ្យច្បាស់ ឬមួយក៏ប្រឹងប្រែងឱ្យអស់ពីលទ្ធភាពថា នៅក្នុងភាពជាប្រធានអាស៊ានរបស់យើង រាល់ការងារទាំងឡាយនឹងកើតឡើងដើម្បី បង្កើតជាផ្លូវសម្រាប់ប្រធាន[បន្តបន្ទាប់]ទៅទៀតហ្នឹងអាចធ្វើទៅលើរឿងហ្នឹងបាន ដើម្បីចូលរួមចំណែកជួយដោះស្រាយបញ្ហានៅមីយ៉ាន់ម៉ា»។
បើតាមលោកគង់ ភោគ អាស៊ានអាចនឹងបន្តដោះស្រាយវិបត្តិនៅមីយ៉ាន់ម៉ា តាមគំនិតផ្តួចផ្តើមថ្មីៗទៀត ដើម្បីជំរុញឱ្យមានការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងឯកច្ឆន្ទ៥ចំណុច ហើយភាគីមីយ៉ាន់ម៉ាក៏ត្រូវផ្តល់កិច្ចសហការឱ្យបានពេញលេញចំពោះកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់អាស៊ាន។
យ៉ាងណាក៏ដោយអ្នកស្រាវជ្រាវនៅវិទ្យាស្ថានខ្មែរសម្រាប់សហប្រតិបត្តិការ និងសន្តិភាពលោកវណ្ណ ប៊ុនណាយល់ថា វិបត្តិនៅមីយ៉ាន់ម៉ា មិនអាចរកដំណោះស្រាយបាន តាមរយៈការព្រមព្រៀងលើតែឯកសារនានានោះទេ។ នេះមានន័យថា ភាគីពាក់ព័ន្ធត្រូវមានផែនការសកម្មភាពច្បាស់លាស់ដើម្បីដោះស្រាយវិបត្តិរ៉ាំរ៉ៃមួយនេះ។ លោកបន្ថែមថា ការបន្តគាំទ្ររបស់រុស្ស៊ី និងចិនដល់របបសឹកភូមា ក៏អាចជាឧបគ្គក្នុងការបញ្ចប់អំពើហិង្សា និងអរិភាពផ្សេងៗដើម្បីនាំមកនូវសន្តិភាពជូនប្រជាជនភូមា៕
