រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ស ខេង បានជួបជាមួយឯកអគ្គរដ្ឋទូតពីររូបប្រចាំនៅប្រទសកម្ពុជា ដោយមានការពិភាក្សាអំពីការរៀបចំការបោះឆ្នោតជាតិនាខែកក្កដាខាងមុខ និងបញ្ហាផ្សេងទៀតពាក់ព័ន្ធនឹងអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងការអនុវត្តច្បាប់។
ប្រទេសកម្ពុជាគ្រោងនឹងរៀបចំការបោះឆ្នោតជាតិ នាថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣ ដើម្បីជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្រ១២៥រូប ដោយមានការប្រកួតប្រជែងពីគណបក្សនយោបាយចំនួន១៨។ ប៉ុន្តែការបោះឆ្នោតនេះនឹងមិនមានវត្តមានគណបក្សជំទាស់សំខាន់មួយ គឺគណបក្សភ្លើងទៀន ដែលមិនត្រូវបានចុះបញ្ជីឲ្យចូលរួម ដោយសារភាពចម្រូងចម្រាសពាក់ព័ន្ធនឹងលិខិតរដ្ឋបាលនៃការចុះបញ្ជីគណបក្សនេះនៅក្រសួងមហាផ្ទៃ។
ក្នុងជំនួបដែលធ្វើឡើងកាលពីថ្ងៃចន្ទនៅវិមានសន្តិភាពក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតសាធារណរដ្ឋបារាំង លោក Jacques Pellet និងឯកអគ្គរដ្ឋទូតសាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់លោក Stefan Messerer បានលើកឡើងបញ្ហាសំខាន់ៗមួយចំនួន ដូចជាការរៀបចំការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣ ការចូលរួមរបស់អង្គការសង្គមស៊ីវិល ក្នុងនោះក៏មានអង្គការសង្គមស៊ីវិលរបស់បារាំង និងអាល្លឺម៉ង់ ក្នុងដំណើរការអភិវឌ្ឍន៍សង្គមកម្ពុជា និងពាក់ព័ន្ធទៅនឹងដំណើរការកសាងក្របខណ្ឌគតិយុត្តិ ស្ដីពីកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យអនុវត្តច្បាប់។ នេះបើតាមទំព័រហ្វេសប៊ុកផ្លូវការរបស់រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងមហាផ្ទៃ។
ទំព័រហ្វេសប៊ុកនេះបន្តថា លោក ស ខេង បានប្រាប់ឯកអគ្គរដ្ឋទូតទាំងពីរថាមកដល់ពេលនេះមានគណបក្សនយោបាយចំនួន១៨បានត្រៀមចូលរួមប្រកួតប្រជែងនៅក្នុងការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខ និងបានបង្ហាញសុទិដ្ឋិនិយមចំពោះបរិយាកាសសន្តិសុខដែលនឹងមានភាពល្អប្រសើរ បើផ្អែកតាមបទពិសោធន៍នៃការបោះឆ្នោតមុនៗ។
នៅក្នុងបញ្ហាសង្គមស៊ីវិល លោក ស ខេង ថ្លែងថា ច្បាប់សី្តពីអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដែលនៅជាធរមានរបស់កម្ពុជា ជាច្បាប់មួយដែលត្រូវបានរៀបចំតាក់តែងឡើងដោយផ្អែកលើច្បាប់ស្តីពីអង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលត្រូវបានសិក្សាពីតាមបណ្តាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យមួយចំនួន ក្នុងនោះរួមមានប្រទេសខ្លះក្នុងសហភាពអឺរ៉ុបផងដែរ។
រីឯការកសាងក្របខណ្ឌគតិយុត្តិស្តីពីកិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើវិស័យអនុវត្តច្បាប់រវាងកម្ពុជា និងបារាំង ប្រទេសទាំងពីរនៅបន្តសហប្រតិបត្តិការលើបញ្ហានេះ។
គេមិនទាន់ដឹងជាក់ច្បាស់ថា ភាគីបារាំង និងអាល្លឺម៉ង់ និងរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងមហាផ្ទៃកម្ពុជាលោក ស ខេង បានពិភាក្សាអំពីអវត្តមានរបស់គណបក្សភ្លើងទៀននៅក្នុងការបោះឆ្នោត ឬយ៉ាងណាទេ ក្នុងជំនួបកាលពីថ្ងៃចន្ទ។
វីអូអេបានព្យាយាមសុំការអត្ថាធិប្បាយពីស្ថានទូតបារាំង និងអាល្លឺម៉ង់ តាមសារអ៊ីមែល ប៉ុន្តែមិនទាន់ទទួលបានការឆ្លើយតបនៅឡើយទេ។
រដ្ឋលេខាធិការ និងជាអ្នកនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃលោក ខៀវ សុភ័គ មិនទាន់ឆ្លើយតបសំណួររបស់សំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិកតាមប្រព័ន្ធទំនាក់ទំនង WhatsApp នៅថ្ងៃអង្គារនេះទេ។
ជំនួបរវាងទូតបរទេសចំនួន២ និងលោក ស ខេង កើតឡើង ក្រោយលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន កាលពីពេលថ្មីៗនេះ បានប្រតិកម្មទៅនឹងតំណាងទូតបរទេស ដែលលោកថាប្រើប្រាស់ស្តង់ដារពីរ និងលូកដៃចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់កម្ពុជា ក្នុងនោះមានករណីលោក កឹម សុខា មេដឹកនាំគណបក្សជំទាស់ផងដែរ។ លោក ហ៊ុន សែន បានប្រតិកម្មថា តំណាងទូតទាំងនោះបានទៅសួរសុខទុក្ខលោក កឹម សុខា ដែលលោកថា នេះបង្ហាញពីការមិនទុកចិត្តមួយសម្រាប់រូបលោកជាថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេស។
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សភ្លើងទៀន លោក គីមសួរ ភិរិទ្ធ បង្ហាញការយល់ឃើញថាប្រទេសទាំងពីរ គឺបារាំង និងអាល្លឺម៉ង់មានកាតព្វកិច្ចក្នុងការធានាថា កម្ពុជាមានប្រព័ន្ធនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ពីព្រោះជាប្រទេសហត្ថលេខីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ១៩៩១។
លោកថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំគិតថា វាជាកាតព្វកិច្ចរបស់គេដែរ ពីព្រោះប្រទេសទាំងអស់ហ្នឹងជាប្រទេសហត្ថលេខី នៅក្នុងសន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីស ដើម្បីឲ្យកម្ពុជាហ្នឹងទទួលយកនូវលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។ អ៊ីចឹង គេមើលឃើញខ្លួនគេ គេធ្វើខ្លួនគេទៅ។ អ៊ីចឹង យើងអត់ អត់មានអី មានសិទ្ធិអី ទៅឲ្យគេធ្វើទេ ណ៎ា ពីព្រោះអី អាហ្នឹង វាជាកាតព្វកិច្ចទាំងអស់គ្នា។ គេហៅទាំងនយោបាយក្នុងស្រុក និងនយោបាយក្រៅស្រុក។ អង្គទូតទាំងអស់ហ្នឹង គេគិតពិចារណា តែគេធ្វើតាមឆន្ទៈរបស់គេ»។
បារាំង និងអាល្លឺម៉ង់ គឺជាប្រទេសដែលស្ថិតក្នុងសហភាពអឺរ៉ុប ដែលជារឿយៗបានព្រមានដកការគាំទ្រខាងពាណិជ្ជកម្មដល់កម្ពុជា តាមឋានៈអនុគ្រោះពន្ធ «អ្វីៗទាំងអស់ លើកលែងតែសព្វាវុធ» ហៅកាត់ថា EBA (Everything But Arms) បើកម្ពុជានៅបន្តរអិលធ្លាក់ពីគន្លងប្រជាធិបតេយ្យ។
អ្នកវិភាគនយោបាយ លោក សេង សារី ថ្លែងថា ជំនួបរវាងលោក ស ខេង និងឯកអគ្គរដ្ឋទាំងពីរនឹងមិនមានលទ្ធផលជាវិជ្ជមានលើលទ្ធភាពដែលគណបក្សភ្លើងទៀនអាចបានចូលរួមការបោះឆ្នោតនាខែកក្កដាឡើយ ពីព្រោះថា រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃមិនអាចអារកាត់លើរឿងនេះទេ ក្នុងពេលរដ្ឋាភិបាលមិនទាន់ទុកចិត្តលើប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យខ្លះ ដោយសារតែរឿងដែលបានកើតឡើងជាមួយអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិកន្លងមក ជុំវិញការចោទប្រកាន់ថា ប៉ុនប៉ងផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន។
ដូច្នេះលោកជឿថា មានភាគរយតិចណាស់ដែលគណបក្សជំទាស់ធំមួយនេះអាចចូលរួមការបោះឆ្នោតជាតិ។
ប៉ុន្តែលោក សេង សារី បារម្ភថា ការបាត់បង់ឋានៈអនុគ្រោះពន្ធ EBA អាចមានច្រើនសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា បើមើលទៅលើការព្រមានមុនៗរបស់សហភាពអឺរ៉ុប។
លោកប្រាប់វីអូអេនៅអង្គារនេះថា៖ «ប៉ុន្តែផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានហ្នឹង ដែលយើងឃើញនៅមុខហ្នឹង គឺរឿងការបាត់បង់ EBA ១០០ភាគរយ ឬក៏នឹងមានការបាត់បង់ EBA ទាំងស្រុងតែម្តង ដោយសារតែសហគមន៍អឺរ៉ុបហ្នឹង បានធ្វើការព្រមានកាលពីប៉ុន្មានខែមុនហ្នឹងថា បើក្នុងករណីកម្ពុជាមិនរៀបចំការបោះឆ្នោតឲ្យមានតម្លាភាព យុត្តិធម៌ ដែលអាចទទួលយកបានទេ កម្ពុជានឹងបាត់បង់ EBA ទាំងស្រុង។ ដូច្នេះអាហ្នឹងមួយហើយដែលយើងឃើញច្បាស់វានឹងអាចកើតឡើង»។
លោកបន្ថែមថា ផលវិបាកទី២សម្រាប់កម្ពុជា ពេលគ្មានបក្សជំទាស់ចូលរួមការបោះឆ្នោតនោះ គឺដំណើរការលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដែលកំពុងស្ថិតក្នុងស្ថានភាពដុនដាបមួយ ពិបាកនឹងកែខៃឡើងវិញ ក្រោយមានការជួយជ្រោមជ្រែងពីអង្គការសហប្រជាជាតិ និងសហគមន៍អន្តរជាតិដែលជាម្ចាស់ហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស អស់រយៈពេល៣០ឆ្នាំមកហើយ។
អ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតនៃអង្គការខុមហ្វ្រែល (Comfrel) លោក កន សាវាង្ស យល់ថា វាលឿនពេកក្នុងការអត្ថាធិប្បាយពីផលវិបាកផ្សេងៗដែលកម្ពុជានឹងពើបប្រទះ នៅក្រោយការបោះឆ្នោតជាតិដែលគ្មានគណបក្សជំទាស់ចូលរួមនោះ។
បើតាមអ្នកសម្របសម្រួលអង្គការខុមហ្វ្រែលរូបនេះ សង្គមស៊ីវិលនឹងបន្តតាមដានរឿងនេះជាមួយនឹងស្ថាប័នអន្តរជាតិផ្សេងទៀត។ លោកបន្ថែមថា វាជារឿងគួរឲ្យភា្ញក់ផ្អើលផងដែរចំពោះមជ្ឈដ្ឋានជាតិ និងអន្តរជាតិ នៅពេលគណបក្សភ្លើងទៀន ដែលបានចូលរួមការប្រកួតក្នុងការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០២២ តែបែរជាមកខកខាននៅក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិ ឆ្នាំ២០២៣នេះទៅវិញ៕
(កញ្ញា មាស ដា រួមចំណែកក្នុងសេចក្តីរាយការណ៍)
