ដោយ Jill Craig
រដូវបោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេសកេនយ៉ា (Kenya) បានចូលមកដល់ហើយគណៈកម្មការព្រំដែននិងការបោះឆ្នោតដោយឯករាជ្យ កំពុងព្យាយាមអប់រំក្រុមអ្នកបោះឆ្នោតអំពីនីតិវិធីបោះឆ្នោត និងជំហានទាំងឡាយ ដែលគណៈកម្មការកំពុងចាត់វិធានការ ដើម្បីលុបបំបាត់ការក្លែងបន្លំ។ ផ្នែកមួយនៃការងារនេះ រួមបញ្ចូលទាំងការអប់រំបេក្ខជននយោបាយផងដែរ។
កាលពីពេលថ្មីៗនេះ ក្រុមអ្នកនយោបាយបានប្រមូលផ្តុំគ្នា នៅក្នុងបន្ទប់ប្រជុំយ៉ាងកកកុញមួយ នៅក្នុងទីក្រុង ម៉ុមបាសា ដើម្បីពិភាក្សាបញ្ហាទាំងឡាយ ដែលជាប់ទាក់ទងទៅនឹងការបោះឆ្នោតនៅប្រទេសកេនយ៉ា ដែលនឹងចូលមកដល់នាថ្ងែទី៤ ខែមីនា ខាងមុខនេះ។ ពួកគេមានវិធានការជាក់លាក់មួយ ដើម្បីធានាឱ្យបានថា ការបោះឆ្នោតនឹងប្រព្រឹត្តទៅដោយសេរីនិងយុត្តិធម៌ ហើយពួកគេនឹងមិនមានការអៀនខ្មាសនៅក្នុងការបង្ហាញពីទុក្ខសោករបស់ពួកគេជាមួយនឹងលោក ហ្រ្វែងក៍ អ៊ឹមវ៉ាលែនហ្គា (Frank Mwalenga) ដែលជាតំណាងរបស់គណៈកម្មការព្រំដែននិងការបោះឆ្នោតដោយឯករាជ្យទេ។
លោក អ៊ឹមវ៉ាលែនហ្គា និយាយថា គណៈកម្មការព្រំដែននិងការបោះឆ្នោតដោយឯករាជ្យ ដែលហៅកាត់ថា IEBC កំពុងបើកវគ្គអប់រំដល់អ្នកនយោបាយទាំងនេះ នៅទូទាំងប្រទេសកេនយ៉ា ពីព្រោះបេក្ខជនត្រូវដឹងថា មិនមានសកម្មភាពក្លែងបន្លំណាមួយនឹងត្រូវបានអនុញ្ញាតឡើយ។
«វាមានសារសំខាន់ណាស់ ដែលយើងទាំងអស់គ្នាអានទំព័រដូចគ្នា ពីព្រោះយើងបានដឹងថា ការបោះឆ្នោតកាលពីពេលមុនៗមានបញ្ហាច្រើនណាស់។ ប៉ុន្តែ ឥឡូវនេះ យើងចង់ឱ្យបេក្ខជនយល់ច្បាស់អំពីច្បាប់ ដែលយើងអាចលើកជាឧទាហរណ៍បានថា មានក្រមនៃការប្រព្រឹត្ត ដែលគ្រប់គ្រងការអនុវត្តរបស់ពួកគេ នៅក្នុងពេលយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោត។ ពួកគេត្រូវគោរពច្បាប់នេះ និងលក្ខខណ្ឌទាំងអស់នោះ។»
បច្ចុប្បន្ននេះ ទីប្រឹក្សាផ្នែកគ្រប់គ្រងលោក លោក រ៉ាស្សីដ អ៊ិនហ្សាមប៊ុ (Rashid Nzambu) កំពុងធ្វើការជាមួយបេក្ខជននយោបាយមួយរូប មកពីមណ្ឌល អ៊ឹមវីតា (Mvita)។ លោកបានចូលរួមវគ្គអប់រំរបស់គណៈកម្មការ IEBC ហើយនិយាយថា លោកយល់ឃើញថា វគ្គអប់រំនេះមានប្រយោជន៍ណាស់។
«វគ្គអប់រំនេះអនុញ្ញាតឱ្យបេក្ខជនជាច្រើន ពិនិត្យមើលឡើងវិញនូវការពិតមួយចំនួនអំពីដំណើរការនៃការបោះឆ្នោត ឧទាហរណ៍ថា តើនឹងមានអ្វីកើតឡើងនៅថ្ងៃបោះឆ្នោត។ មានកិច្ចការជាច្រើនដែលមិនមានភាពច្បាស់លាស់ ទោះបីជាពួកយើងបានទៅការិយាល័យរបស់គណៈកម្មការ IEBC ហើយរឿងរ៉ាវទាំងឡាយត្រូវបានបញ្ជាក់ច្បាស់លាស់សម្រាប់ពួកយើងក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែ វាជារឿងល្អមួយ ដែលបេក្ខជនទាំងអស់ អាចអង្គុយជាមួយគ្នា ហើយអាចសួរសំណួរនិងទទួលបានចម្លើយ។»
លោក អ៊ិនហ្សាមប៊ុ និយាយថា បេក្ខជនភាគច្រើនដែលបានចូលរួមវគ្គអប់រំរបស់គណៈកម្មការ IEBC មានការខ្វល់ខ្វាយអំពីបញ្ហានីតិវិធីនិងបច្ចេកទេស នៅថ្ងៃបោះឆ្នោត។
«មនុស្សទាំងអស់មានការភ័យខ្លាចអំពីម៉ាស៊ីន ថាតើនឹងមានចរន្តអគ្គីសនីនៅថ្ងៃនោះដែរឬយ៉ាងណា ថាតើម៉ាស៊ីនទាំងនោះនឹងអាចអនុញ្ញាតឱ្យមនុស្សគ្រប់ចំនួនបានបោះឆ្នោតតាមពេលវេលាកំណត់ គឺមុនម៉ោង៥ល្ងាចដែរឬយ៉ាងណា។ ហើយការិយាល័យនៅទីនេះបាននិយាយថា មនុស្សគ្រប់រូបដែលស្ថិតនៅក្នុងស្ថានីយបោះឆ្នោត នឹងត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យបោះឆ្នោត ទោះបីជាត្រូវចំណាយពេលវេលាយូរប៉ុនណាក៏ដោយ។»
ទោះបីជាមានការព្រួយបារម្ភអំពីបញ្ហាសម្ភារៈក្តី ម៉ារី អូយៀរ៍ (Mary Oyiar) ដែលជាបេក្ខជនមួយរូប ដែលប្រកួតប្រជែងជាបេក្ខជនតំណាងទីក្រុង ម៉ុមបាសា និយាយថា ការភ័យខ្លាចដ៏លើសលុបគឺការលួចបន្លំនៅក្នុងការបោះឆ្នោត។
«ការសូកប៉ាន់គឺជារឿងទូទៅបំផុតមួយនៅក្នុងទីក្រុង ម៉ុមបាសា។ អ្នកឃើញទេ មានបេក្ខជនមួយចំនួន ដែលជាអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើន។ ជាទូទៅ ពួកគេបានទៅស្ថានីយបោះឆ្នោត ហើយឈរនៅទីនោះ ហើយរាក់ទាក់ជាមួយមនុស្សគ្រប់រូប ដែលមកបោះឆ្នោត។ ពួកគេបានប្រគល់រូបថតមួយសន្លឹក ឬអ្វីផ្សេងទៀតទៅឱ្យអ្នកបោះឆ្នោត ហើយប្រាប់ពួកគេថា សូមបោះឆ្នោតឱ្យអ្នកនេះ ដើម្បីប្តូរជាមួយនឹងប្រាក់ពីរឬប្រាំរយសៀលលីង ដែលមានតម្លៃប្រហែលជា ២,៣ឬ៥,៨ដុល្លាសហរដ្ឋអាមេរិក។ ដូច្នេះ ពួកគេផ្លាស់ប្តូរគំនិតរបស់អ្នកបោះឆ្នោតនៅនឹងកន្លែងតែម្តង។»
លោកស្រី ចាណែត មីរ៉ូប៊ី (Janet Mirobi) គឺជាអ្នកប្រកួតប្រជែងម្នាក់ទៀត ដែលប្រជែងយកអសនៈតំណាងរាស្រ្តនៅក្នុងទីក្រុង ម៉ុមបាសា។ លោកស្រីយល់ស្របជាមួយ អូយៀរ៍ ដែលថា ជារឿយៗលុយត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរជាមួយនឹងសន្លឹកឆ្នោត ហើយនិយាយថា ប្រការនេះបានធ្វើឱ្យបេក្ខជនដែលមិនមានធនធានដូចជារូបលោកស្រី ស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពចាញ់ប្រៀបគេ។
«ការព្រួយបារម្ភដ៏ធំគឺថា អ្នកមានលុយ ពួកគេថែមទាំងទិញមនុស្សនៅទីនោះថែមទៀត។ សូម្បីតែប៉ូលីស អ្នកអាចរាយការណ៍ ហើយពួកគេមិនឆ្លើយតបជាមួយអ្នកទេ ពីព្រោះអ្នកគ្មានលុយឱ្យពួកគេ។ ពួកគេធ្លាប់បានលុយ។ ហេតុនេះហើយបានជាអ្នកឃើញថា យើងកំពុងតែតវ៉ា។ តើយើងនឹងត្រូវធ្វើអ្វីខ្លះ ដោយសារពួកអ្នកធំៗទាំងនេះមានលុយ? បេក្ខជនភាគច្រើននៅទីនេះ មិនមានលុយទេ។ ពួកអ្នកធំៗនៅទីនេះ ពួកគេមានលុយច្រើន។»
ដោយទទួលស្គាល់ថា បញ្ហាទាំងនេះធ្លាប់ជាបញ្ហាមួយកាលពីអតីតកាល លោក អ៊ឹមវ៉ាលែនហ្គា នៃគណៈកម្មការ IEBC និយាយថា គណៈកម្មការមានការប្តេជ្ញាចិត្ត ចំពោះការបោះឆ្នោតប្រកបដោយតម្លាភាពនៅលើកនេះ។
«ខ្ញុំនិយាយច្បាស់ចំពោះបញ្ហានេះ នាពេលឥឡូវនេះ។ ច្បាប់បានផ្តល់អំណាចឱ្យយើងក្នុងនាមជាមន្រ្តីបោះឆ្នោត ដើម្បីតាមដានបញ្ហាទាំងនេះ ពីព្រោះយើងចង់ឱ្យបេក្ខជនទាំងអស់មើលឃើញយើងថាជាមនុស្សប្រកបដោយយុត្តិធម៌។ ដូច្នេះ យើងមិនចង់ឱ្យបេក្ខជនណាមួយចាញ់ និងត្រូវបានរើសអើង ដោយសារតែបេក្ខជនម្នាក់នោះមិនមានធនធាននោះទេ។ ដូច្នេះ នៅក្នុងបញ្ហានេះ យើងនឹងធានាឱ្យច្បាស់ថា ជនទាំងឡាយណាដែលល្មើសច្បាប់ ច្បាប់ត្រូវចាត់វិធានការ។»
បើយោងតាមគណៈកម្មការ IEBC ទីក្រុង ម៉ុមបាសា បានចុះបញ្ជីអ្នកបោះឆ្នោត ចំនួន៤សែន៣ម៉ឺន២ពាន់នាក់ សម្រាប់ការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខនេះ ដែលស្មើនឹង៩៤ភាគរយនៃគោលដៅរបស់គណៈកម្មការនេះ៕
ប្រែសម្រួលដោយ ឌី ខាំបូលី
