ខណៈដែលពិភពលោកប្រារព្ធទិវាសេរីភាពសារព័ត៌មាន ៣ ឧសភា អ្នកកាសែតខ្មែរមួយចំនួន ហាក់ដូចជាមិនរីករាយនឹងការប្រារព្ធនេះនោះទេ ដោយសារពួកគេកំពុងតែជួបបញ្ហាប្រឈមក្នុងការរាយការណ៍ព័ត៌មាន ក្នុងនោះមានការរឹតត្បិត ភាពភ័យខ្លាចនិងការឃ្លាំមើលពីកម្លាំងសមត្ថកិច្ចនៅតាមមូលដ្ឋាន។ ស្ថានភាពនេះកើតឡើង ក្រោយមានការបង្រ្កាបទៅលើគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំ គឺគណបក្សសង្រ្គោះជាតិនិងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ចាប់តាំងពីខែកញ្ញា ឆ្នាំមុន។
មិនតែប៉ុណ្ណោះ ក្រុមគ្រួសាររបស់អ្នកកាសែត ក៏មានការព្រួយបារម្ភអំពីសុវត្ថិភាពរបស់អ្នកកាសែតផងដែរ។
ប្រធានបទនៃទិវាសេរីភាពសារព័ត៌មានពិភពលោកសម្រាប់ឆ្នាំនេះ និយាយអំពី«ឃ្លាំមើលបុគ្គលមានអំណាច៖ សារព័ត៌មានយុត្តិធម៌ និងនីតិរដ្ឋ»។ មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា ក៏បានប្រកាសយុទ្ធនាការលើប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណែត ស្តីពីអំពីទស្សនៈរបស់អ្នកសារព័ត៌មាន ពាក់ព័ន្ធនឹងសារៈសំខាន់របស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ដើម្បីឃ្លាំមើលបុគ្គលមានអំណាច។
អ្នកស្រី សន រ៉ាមណា អ្នកសម្របសម្រួលគម្រោងការពារសេរីភាពមូលដ្ឋាននៃមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា បានលើកឡើងនៅក្នុងសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មាន មួយចុះថ្ងៃទី២ ខែឧសភា ថាព្រឹត្តិការណ៍ដែលកើតឡើងនាពេលថ្មីៗនេះ បានបង្ហាញថាកាតព្វកិច្ចនៃការការពារអ្នកកាសែត ពុំត្រូវបានអើពើ ដោយសារតែតួអង្គក្នុងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាន ត្រូវរងគំនាបជាបន្តបន្ទាប់។
អ្នកស្រីមានប្រសាសន៍ថា៖ «ការយាយីមកលើអ្នកសារព័ត៌មាន និងស្ថាប័នព័ត៌មាន គួរតែត្រូវបញ្ចប់។ ការទទួលបាននូវព័ត៌មានដែលឯករាជ្យ និងសារព័ត៌មានសេរី គឺជាប្រយោជន៍របស់មនុស្សគ្រប់រូបនិងសំខាន់ជាខ្លាំងសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍដោយចីរភាពនៅកម្ពុជា»។
កាលពីឆ្នាំ២០១៧ នៅពេលកម្ពុជាមានស្ថានភាពនយោបាយតានតឹង ក្នុងនោះមានការចាប់ខ្លួនមេដឹកនាំគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ លោក កឹម សុខា និងការរំលាយគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំ ក៏មានការបិទប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយមួយចំនួនក្នុងពេលជាមួយគ្នា ដូចជាកាសែតឌឹ ខេមបូឌា ដេលី និងវិទ្យុអាស៊ីសេរី។ ក្រោយមកមានការចាប់ខ្លួនអ្នកយកព័ត៌មានរបស់វិទ្យុអាស៊ីពីរនាក់ ដែលពួកគេរងការចោទប្រកាន់ពីការផ្តល់ព័ត៌មានឲ្យបរទេសនិងបន្ទាប់មកចោទប្រកាន់ពីការផលិតវីដេអូអាសអាភាស។
របាយការណ៍ថ្មីរបស់អង្គការអ្នករាយការណ៍ព័ត៌មានគ្មានព្រំដែន(Reporters Without Borders) ដែលត្រូវបានចេញផ្សាយកាលពីពេលថ្មីៗនេះ បង្ហាញថា ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានដាក់ក្នុងលំដាប់លេខ១៤២ក្នុងចំណោម១៨០ប្រទេស ដែលសេរីភាពសារព័ត៌មានស្ថិតក្នុងការធ្លាក់ចុះមួយយ៉ាងខ្លាំង គឺធ្លាក់ចុះ១០ថ្នាក់ ដែលជាការធ្លាក់ចុះមួយដ៏ច្រើននៅក្នុងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក។
របាយការណ៍បានបញ្ជាក់ថា ប្រទេសកម្ពុជាហាក់ដូចជាមានទំនោរទៅកាន់ផ្លូវដូចគ្នា ដូចនឹងប្រទេសចិន បន្ទាប់ពីបិទសារព័ត៌មានឯករាជ្យមួយចំនួន។
វិទ្យុសំឡេងប្រជាធិបតេយ្យ (VOD) ដែលតែងតែរិះគន់រដ្ឋាភិបាល ក៏ត្រូវបានស្ថានីយ៍វិទ្យុតូចៗឈប់ជួលម៉ោងឲ្យផ្សព្វផ្សាយផងដែរ ដោយពុំមានបញ្ជាក់មូលហេតុ។ ការណ៍នេះបណ្តាលឲ្យស្ថាប័នព័ត៌មានមួយនេះ អាចផ្សាយបានតែតាមទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់ខ្លួន ដែលមានអ្នកចុចLikesប្រមាណ៩សែននាក់។
អ្នកយកព័ត៌មានរបស់វិទ្យុVOD លោក ពៅ មេត្តា មានប្រសាសន៍ថា ការរាយការណ៍មិនដូចមុននោះទេ គឺរឿងរសើបមួយចំនួន ត្រូវរក្សាទុកមិនធ្វើនាពេលនេះ។
លោក ពៅ មេត្តា អាយុ៣៤ឆ្នាំ ដែលបានបម្រើការឲ្យស្ថាប័នVODជិត១០ឆ្នាំមកហើយ មានប្រសាសន៍ថា៖
«ការពិតបារម្ភដែរ គិតថាស្ថាប័នមានហានិភ័យច្រើន ព្រោះយើងមើលផ្លូវច្បាប់ ហាក់ដូចជាគិតថាវាមិនប៉ះពាល់អញ្ចឹងទេ។ គិតថាវាអាចមានហេតុផលនយោបាយ អីខ្លះ យើងបារម្ភខ្លាចប៉ះពាល់ស្ថាប័ន»។
ស្ថិតក្នុងស្ថានភាពបែបនេះ លោក ពៅ មេត្តា ក៏ត្រូវបានក្រុមគ្រួសារ និងមិត្តភក្តិ ណែនាំឲ្យប្រុងប្រយ័ត្នក្នុងការសរសេរនិងអ្នកខ្លះទៀតឲ្យដូរការងារតែម្តង។
លោកបានថ្លែងប្រាប់VOAថា៖«ឪពុកក្មេកខ្ញុំគាត់ប្រាប់ថា សរសេរហ្នឹង សូមឲ្យប្រយ័ត្នប្រយែងខ្លួន។ ទាំងមិត្តភ័ក្តិ ក៏លើកឡើងប្រហាក់ប្រហែលគ្នាដែរ។ ហើយអ្នកខ្លះទៀត ក៏ស្នើឲ្យយើងឈប់តែម្តង។ គាត់ថា គួរតែរើសជម្រើសការងារអីផ្សេង»។
លោក មេត្តា បានបន្ថែមទៀតថា រហូតមកដល់ពេលនេះ ប្រភពព័ត៌មាន ជាពិសេសអ្នកវិភាគ អ្នកស្រាវជ្រាវ និងមន្រ្តីសង្គមស៊ីវិល លែងផ្តល់ការសម្ភាសន៍ដូចមុនទៀតហើយ ដោយសារពួកគេមានភាពភ័យខ្លាច។
ដោយសារកម្ពុជានឹងរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា ខាងមុខ លោក មេត្តា យល់ថា ស្ថានភាពប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ នឹងមិនប្រសើនោះទេ។
លោកបានបញ្ជាក់ថា៖«ខ្ញុំមើលទៅស្ថានភាពហ្នឹង ប្រហែលជាមិនមានអីប្រែប្រួលទេ តាំងពីមានការបិទមក ដូចជានៅមានលក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែលហ្នឹងដដែល នៅតែមានការប្រុងប្រយ័ត្ន។ ខ្ញុំមើលភាពប្រសើរដូចជាអត់មានទេ បារម្ភខ្លាចអាចនឹងប៉ះពាល់ថែមទៀត»។
ភាគច្រើននៃប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅកម្ពុជា ត្រូវបានគ្រប់គ្រង ដោយផ្ទាល់ ឬដោយប្រយោល ដោយរដ្ឋាភិបាលរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ សារព័ត៌មានទាំងនោះ មិនមានសេរីភាពច្រើនក្នុងការរាយការណ៍ព័ត៌មាន ដែលរិះគន់រដ្ឋាភិបាល និងអ្នកមានអំណាចនោះទេ។ មានតែស្ថាប័នព័ត៌មានតិចតួចប៉ុណ្ណោះ រួមមានវិទ្យុសំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិក(VOA) និងកាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ ដែលហ៊ានរិះគន់រដ្ឋាភិបាល និងបន្តការងាររាយការណ៍របស់ខ្លួននាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ បើទោះស្ថិតក្នុងស្ថានភាពលំបាកមួយ។
លោក ផាក់ ស៊ាងលី អ្នកយកព័ត៌មានឲ្យកាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍មានប្រសាសន៍ថា ស្ថានភាពសារព័ត៌មានអាក្រក់នេះ មានទំនាក់ទំនងនឹងស្ថានភាពនយោបាយ គឺនៅពេលនយោបាយមិនល្អ សារព័ត៌មានក៏ត្រូវគាបសង្កត់ផងដែរ។ លោកយល់ថា ស្ថានភាពនយោបាយបែបនេះ គឺមិនសូវល្អសម្រាប់សារព័ត៌មានដែលរិះគន់រដ្ឋាភិបាល។
លោក ផាក់ ស៊ាងលី អាយុ៣៤ឆ្នាំ ដែលបានបម្រើការនៅកាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ជិត៨ឆ្នាំមកហើយ មានប្រសាសន៍ថា៖ «ក្នុងអំឡុងពេលហ្នឹង វាអត់មានអ្នកណា មកហាមឃាត់យើងមិនឲ្យរាយការណ៍ពីព័ត៌មានរបស់យើងទេ។ ប៉ុន្តែដោយសារតែមើលឃើញស្ថានភាពអញ្ចឹង។ យើងខ្លួនឯង ដូចជាមានអារម្មណ៍ថា ដូចជាដកដៃ ឬមួយក៏មិនសូវរាយការណ៍រិះគន់ខ្លាំងៗ ដូចអស់ពីទំហឹងចិត្តរបស់យើងណា»។
លោកបានបន្តថាដោយសារស្ថានភាពបែបនេះ លោកក៏បានកាត់បន្ថយការចុះទៅយកព័ត៌មាននៅតាមបណ្តាខេត្តដែលភាគច្រើនលោករាយការណ៍អំពីការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ និងការនាំចេញឈើទៅក្រៅប្រទេស។
ដោយសារការរាយការណ៍ព័ត៌មានរសើបបែបនេះ ភរិយារបស់លោក ស៊ាងលី គឺលោកស្រី ឈីវ ហុង អាយុ៣៥ឆ្នាំ បានបង្ហាញក្តីបារម្ភអំពីសុវត្ថិភាពប្តីនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ដោយសារស្ថានភាពនយោបាយ និងការបង្រ្កាបលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ។
លោកស្រីបានថ្លែងប្រាប់VOAថា៖«បារម្ភសព្វគ្រប់ហ្មង មិនមែនថាបារម្ភតិចតួចទេ ព្រោះគាត់មកយប់ក៏យើងភ័យ។ ណាសុវត្ថិភាព ណាដឹងសរសេរទៅ ដឹងគាត់សរសេរប៉ះអីខ្លះ។ បើសិនជាគាត់ទៅខេត្តទៀត កាន់តែគេងមិនលក់បក់មិនល្ហើយ អង្គុយតែចាំ ថ្ងៃណាមកវិញ ថ្មើរណាមកដល់»។
លោកស្រីបានបន្តថា លោកស្រីបានស្នើលោក ស៊ាងលី ឲ្យប្តូរការងារយូរហើយ តែលោក ស៊ាងលី ប្រាប់ថានៅតែស្រឡាញ់ការងារមួយនេះ។
លោកស្រីមានប្រសាសន៍ថា៖«មិនមែនចង់គិតទេ សុំឲ្យគាត់ហ្នឹងផ្លាស់ប្តូរយូរហើយ តាំងពីឆ្នាំទៅមួយ ខ្ញុំសុំខ្លាំងមែនទែន តែគាត់ថា អាហ្នឹងជាចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់គាត់ គាត់ចូលចិត្តខាងអញ្ចឹង»។
ខណៈដែលមន្រ្តីគណបក្សប្រឆាំង គឺគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ ដែលត្រូវបានរំលោយកាលពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំមុន ត្រូវបានឃ្លាំមើលដោយកម្លាំងសមត្ថកិច្ច ការរាយការណ៍នៅតាមបណ្តាខេត្ត ក៏ត្រូវបានឃ្លាំមើល ដោយកម្លាំងសមត្ថកិច្ចផងដែរ។
កាលពីខែមីនា ក្រុមការងារVOAដែលបានចុះយកព័ត៌មានទាក់ទងនឹងការអភិវឌ្ឍឃុំសង្កាត់នៅក្នុងឃុំចំនួនពីរក្នុងស្រុកកំរៀង ខេត្តបាត់ដំបង ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចចុះមកសាកសួរ ហើយថតរូបអ្នកយកព័ត៌មានជាច្រើនសន្លឹក រួចផ្ញើទៅប្រធានរបស់គេ។
នៅក្នុងឃុំបឹងរាំង នគរបាលឃុំ និងស្រុក សរុបចំនួន៤នាក់ បានជិះរថយន្តចូលក្នុងភូមិ ខណៈដែលអ្នកយកព័ត៌មានVOA កំពុងសម្ភាសន៍ប្រជាពលរដ្ឋនិងទើបបញ្ចប់សម្ភាសន៍អតីតមេឃុំគណបក្សប្រឆាំង។ ពួកគេបានថតកាតសម្គាល់ខ្លួនរបស់VOA និងរូបថតរបស់អ្នកយកព័ត៌មានម្នាក់ៗ។ ពួកគេបានសួរអ្នកយកព័ត៌មាន អំពីគោលបំណងនៃការចុះយកព័ត៌មាននិងប្រធានបទនៃការសរសេរ។
នគរបាលម្នាក់បាននិយាយថា ការសួរនាំនេះ ដោយសារខ្លាចមនុស្សចម្លែកចូលមកក្នុងភូមិ ហើយបោកប្រាស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
ចំណែកនៅក្នុងឃុំភ្នំព្រឹកវិញ នគរបាលក៏បានចុះមកសាកសួរនិងថតរូបដូចគ្នា។ ពួកគេបានសួររកលិខិតបេសកកម្ម និងថតរូបអ្នកសារព័ត៌មានជាច្រើនសន្លឹកផងដែរ។
ពួកគេក៏បានតាមដានអ្នកយកព័ត៌មានរបស់VOAជាបន្តបន្ទាប់ រហូតដល់ចប់ការយកព័ត៌មាន។ ពួកគេបានថតរូបថត និងវីដេអូជាច្រើន តាមរយៈទូរស័ព្ទដៃរបស់ពួកគេ ខណៈអ្នកយកព័ត៌មានVOAកំពុងសម្ភាសន៍ប្រជាពលរដ្ឋដាំដំឡូង និងមេឃុំមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា នៅឯសាលាឃុំ។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃ លោក ខៀវ សុភ័គ ចាត់ទុកការចុះសួរ និងការតាមដានរបស់សមត្ថកិច្ច គឺជា«រឿងធម្មតា មិនមានអ្វីចម្លែកនោះទេ»។ លោកចាត់ទុកថា នេះជារឿងល្អទៅវិញទេ ដោយសារមានកម្លាំងនគរបាល ចុះការពារអ្នកកាសែត។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖«យើងកុំខ្លាចតម្កល់អត្តសញ្ញាណឲ្យទៅនគរបាលសមត្ថកិច្ច។ អាហ្នឹងគេថែរក្សា ការពារយើងតើ។ វាមិនមែនជារឿងភ័យខ្លាចអីទេ តែសំខាន់យើងមានខ្នងតើអ្ហៃ? យើងមានដំបៅខ្នង ចង់សរសេរអីបង្ខូចគេទៅ ចេះតែព្រួយភ័យអញ្ចឹងទៅ»។
លោកបញ្ជាក់បន្ថែមថា៖«ធ្វើអ្នកកាសែត កុំខ្លាចនឹងការសួរនាំពីសមត្ថកិច្ច»។
ខណៈដែលមានការបិទការិយាល័យរបស់វិទ្យុអាស៊ីសេរី អតីតអ្នកយកព័ត៌មាន បានលាក់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ ហើយភាគច្រើនមិនទាន់វិលត្រឡប់មកការងារជាអ្នកកាសែតវិញទេ។ ពួកគេមានភាពភ័យខ្លាចកាន់តែខ្លាំង ក្រោយមានការចាប់ខ្លួនអ្នកយកព័ត៌មានវិទ្យុអាស៊ីសេរី២នាក់។
លោក ម៉ម មុនីរតន៍ ដែលបានបម្រើការឲ្យវិទ្យុអាស៊ីសេរីជិត៥ឆ្នាំ មានប្រសាសន៍ថា សព្វថ្ងៃនេះ លោកបានពឹងផ្អែកជីវិតរបស់លោកទៅលើចម្ការជាងមួយហិកតា ដែលលោកបានដាំស្វាយ និងក្រូចឆ្មារមួយចំនួន។ លោកមានប្រសាសន៍ថា លោកចង់ឈប់ពីអាជីពអ្នកកាសែតមួយរយៈសិន ដើម្បីសុវត្ថិភាពរបស់លោក។
លោកបានថ្លែងប្រាប់VOAតាមទូរស័ព្ទថា៖ «ខ្ញុំចង់រក្សាភាពស្ងប់ស្ងាត់ខ្លួនឯង ចង់ធ្វើជាប្រជាពលរដ្ឋ ដូចជាប្រជាពលរដ្ឋដទៃទៀតអញ្ចឹងទៅ។ កាលណាបើយើងមិនធ្វើសកម្មភាព មិនលេចធ្លោរពេកទេ ប្រៀបដូចជាដើមឈើ បើមិនខ្ពស់ពេកទេ បានន័យថាខ្យល់បក់មិនប៉ះ។ ដល់ហើយខ្ញុំគិតថា ប្រើជីវិតសាមញ្ញរបស់ខ្ញុំ ដូចប្រជាពលរដ្ឋដទៃអញ្ចឹងទៅ»។
លោក ម៉ម មុនីរតន៍ អាយុ៣៩ឆ្នាំ ដែលធ្លាប់ប្រឈមនឹងការគំរាមសម្លាប់តាមទូរស័ព្ទដែរនោះ មានប្រសាសន៍ថា លោកបានបំពេញការងារត្រឹមត្រូវ តាមវិជ្ជាជីវៈ និងក្រមសីលធម៌សារព័ត៌មាន ដូច្នេះមិនគួរមានការចោទប្រកាន់ពីរដ្ឋាភិបាលថា វិទ្យុអាស៊ីសេរី ជាវិទ្យុញុះញង់នោះទេ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖«ខ្ញុំនៅតែការពារពីភាពស្អាតស្អំក្នុងកិច្ចការដែលខ្ញុំបំពេញឲ្យស្ថាប័នអាស៊ីសេរី»។
លោកបញ្ជាក់ថា កិច្ចការដែលលោកបំពេញកន្លងទៅគឺជាការចូលរួមចំណែកមួយជួយដល់ប្រទេសជាតិ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖«កិច្ចការដែលខ្ញុំធ្វើហ្នឹង ក៏ជាផ្នែកមួយនៃការរួមចំណែកឲ្យមានប្រជាធិបតេយ្យ ឲ្យមានការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស។ ម្លោះហើយយើងនៅតែអាឡោះអាល័យការងារហ្នឹងដែរទេ និយាយជារួមណា»។
ទោះជាយ៉ាងណា លោក ម៉ម មុនីរតន៍ នៅតែនឹកនាអាជីពអ្នកយកព័ត៌មានរបស់លោក ដែលបានបំពេញរាប់សិបឆ្នាំមកហើយ។ លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «ការចាកចេញក៏នៅតែអាឡោះអាល័យ»៕
