លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន បានថ្លែងនៅថ្ងៃពុធនេះថា ប្រទេសកម្ពុជា នៅតែមានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ បើទោះជាពុំមានគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំ គឺគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ ចូលរួមការបោះឆ្នោតនៅពេលខាងមុខនេះក៏ដោយ។
លោក ហ៊ុន សែន បានថ្លែងបែបនេះនៅក្នុងពិធីសំណេះសំណាលជាមួយកម្មកររោងចក្រកាត់ដេររាប់ពាន់នាក់ ដែលធ្វើឡើងនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។ ការថ្លែងរបស់លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវបានអ្នកវិភាគនយោបាយចាត់ទុកថាជាការការពារខ្លួន ស្របពេលដែលមានការព្រមានដាក់គំនាបពីអន្តរជាតិ និងការកាត់បន្ថយជំនួយមួយចំនួន ក្នុងនោះមានការកាត់ជំនួយមកស្ថាប័នជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតផងដែរ។
លោក ហ៊ុន សែន ដែលបានកាន់អំណាចជាង៣០ឆ្នាំមកហើយ បានថ្លែងថា ការមិនចូលរួមបោះឆ្នោត គឺជាសិទ្ធិរបស់គណបក្សប្រឆាំង។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖
«ធ្វើមើលតែអត់ឯង លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅខ្មែរវាងាប់អ្ហី។ គេនៅតែបោះ។ វាគ្មានអាណា គេឲ្យមនុស្សនៅក្នុងគុកមកបោះទេ។ ឯងបោះ គឺជាសិទ្ធិរបស់ឯង ឯងមិនបោះ គឺជាសិទ្ធិរបស់ឯង។ ប៉ុន្តែយន្តការបោះឆ្នោតនៅតែបោះ»។
មេដឹកនាំគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក កឹម សុខា ត្រូវបានចាប់ខ្លួនកាលពីដើមខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៧ ដោយត្រូវចោទប្រកាន់ថា បានប្រព្រឹត្តអំពើក្បត់ជាតិ។ លោក កឹម សុខា បានច្រានចោលការចោទប្រកាន់នេះ។ ចំណែកគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ត្រូវបានរំលាយកាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៧ តាមអំណាចសាលដីការបស់តុលាការកំពូល ទាក់ទងនឹងការចោទប្រកាន់ថា គណបក្សប្រឆាំងនេះ មានបំណងធ្វើបដិវត្តន៍ពណ៌ ដើម្បីផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាល។ តុលាការកំពូល ក៏បានសម្រេចកាត់សិទ្ធិនយោបាយរបស់មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់គណបក្សមួយនេះ ចំនួន១១៨រូបផងដែរ ដោយបានហាមប្រាមមិនឱ្យពួកគេ ធ្វើនយោបាយរយៈពេល៥ឆ្នាំ។
នៅថ្ងៃពុធនេះ លោក ហ៊ុន សែន ក៏បានច្រានចោលការលើកឡើងថា លោកកំពុងស្ថិតក្នុងស្ថានភាពលំបាក ដោយសារវិបត្តិនយោបាយនៅកម្ពុជា។
លោក ហ៊ុន សែន បានថ្លែងថា៖
«ហើយខ្ញុំមិនបាច់ជ្រលក់មាត់ជាមួយអ្នកណាទេ ចាំមើលទៅ សេះវាដុះស្នែងអត់? អ្នកណារស់ អ្នកណាងាប់ អ្នកណាស្អី? ទៅ អប់រំខ្លួនឯងទៅ ធ្វើអីខ្លួនឯងទៅ។ លោក ហ៊ុន សែន កំពុងពិបាកខ្លាំងណាស់ ទ្រាំលែងរួចហើយ ចាំទៅអាពៅអើយ អញនៅតែហ្នឹង អញចាំមើលមុខពួកអ្ហែង»។
លោក ហ៊ុន សែន បានបញ្ជាក់បន្ថែមថា៖
«ស្រុកខ្មែរមិនមែនអត់ឯង គេងាប់ទេ កុំឆ្ងល់ និយាយតាមមួយបែបអញ្ចឹងតែហ្មងទៅ។ គេហៅថា៨ជ្រុង ៨ទិស»។
កន្លងទៅ លោក ហ៊ុន សែន ក៏បានផ្ដល់យោបល់ឲ្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បង្កើតគណបក្សថ្មី ដើម្បីចូលរួមការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិដែលនឹងប្រព្រឹត្តទៅនៅថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា ខាងមុខ។ ប៉ុន្តែ មន្ត្រី ជាន់ខ្ពស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិស្ទើរតែទាំងអស់ ត្រូវបានកាត់សិទ្ធិនយោបាយ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖
«សូមជូនជាយោបល់មួយម៉ាត់ បង្កើតគណបក្សនយោបាយថ្មី ត្រៀមរៀបចំខ្លួនដើម្បីបោះឆ្នោតទៅ អាហ្នឹងវាល្អ។ តែអាបក្សចាស់ហ្នឹង វាមិនរស់ឡើងវិញទេ។ សូមផ្ដាំមួយម៉ាត់ទៅ ជួយជាយោបល់ទៅ ក្រែងលោកវាបានជាផលប្រយោជន៍អីខ្លះ។ អាបក្សចាស់ហ្នឹង វាមិនរស់ឡើងវិញទេ។ វាងាប់ហើយ។ ងាប់ដោយសាលក្រមតុលាការ បិទផ្លូវ»។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់របស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិមួយចំនួន បានចាកចេញទៅក្រៅប្រទេស ហើយពួកគេបាននិងកំពុងធ្វើយុទ្ធនាការការទូតជាបន្តបន្ទាប់ ដើម្បីដាក់គំនាបមកលើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។
កញ្ញា កឹម មនោវិទ្យា កូនស្រីច្បងរបស់លោក កឹម សុខា និងជាអគ្គនាយករងកិច្ចការសាធារណៈរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានថ្លែងប្រាប់ VOA ថា គោលជំហររបស់គណបក្ស គឺចង់ឲ្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិរស់ឡើងវិញ និងបរិយាកាសនយោបាយល្អឡើងវិញ ក្នុងនោះមានការដោះលែងលោក កឹម សុខា និងការអនុញ្ញាតឲ្យអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ ដំណើរការបានធម្មតាវិញ។
កញ្ញាបន្តថា សហគមន៍អន្តរជាតិ និងប្រជាជនកម្ពុជា បានដឹងអំពីស្ថានភាពប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា។
កញ្ញាបានប្រាប់ VOA តាមរយៈអ៊ីមែល ឬ សារអេឡិចត្រូនិកនៅថ្ងៃពុធថា៖
«អ្វីដែលជាបញ្ហាមិនមែនជាអ្វីដែលលោក [ហ៊ុន សែន] គិត ឬនិយាយអំពីប្រជាធិបតេយ្យនោះទេ ប៉ុន្តែវាជាអ្វីដែលប្រជាជនកម្ពុជាគិត និងអ្វីដែលម្ចាស់ជំនួយអន្តរជាតិដែលមានចិត្តល្អជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា គិត។ ហើយពួកគេគិតថា ប្រជាធិបតេយ្យរបស់កម្ពុជាបានស្លាប់ និងត្រូវការការរស់ឡើងវិញ»។
កញ្ញា មនោវិទ្យា បានបញ្ជាក់បន្ថែមថា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលត្រូវបានរំលាយ នឹងបន្តជំរុញឲ្យលម្ហនយោបាយនៅកម្ពុជាត្រឡប់មកវិញ។
សហភាពអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក បានកាត់ជំនួយថវិកាមកគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប.) ដោយសារគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ត្រូវបានរំលាយ។ សហរដ្ឋអាមេរិក ក៏បានព្រមានថា នឹងមានចំណាត់ការបន្តបន្ទាប់ទៀត ក្នុងនោះមានការបញ្ឈប់ចេញទិដ្ឋាការសម្រាប់មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់កម្ពុជា ប្រសិនបើស្ថានភាពនយោបាយ មិនមានភាពល្អប្រសើរឡើង។
ចំណែកសភាសហភាពអឺរ៉ុបកាលពីខែធ្នូ ឆ្នាំមុន បានអនុម័តសេចក្ដីសម្រេចមួយ ដោយអំពាវនាវឲ្យគណៈកម្មការសហភាពអឺរ៉ុប និងសេវាកិច្ចការបរទេសរបស់អឺរ៉ុប (EEAS) ដាក់គំនាបទិដ្ឋាការ និងបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់មន្ត្រីកម្ពុជា ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការរំលាយគណបក្សប្រឆាំង និងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា។ សភាសហភាពអឺរ៉ុប ក៏បានជំរុញឲ្យពិនិត្យឡើងវិញចំពោះការអនុគ្រោះពន្ធដល់ទំនិញរបស់កម្ពុជាក្រោមក្របខ័ណ្ឌពាណិជ្ជកម្ម«អ្វីក៏បានវៀរលែងតែអាវុធ»(EBA)។
អ្នកនាំពាក្យស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំនៅកម្ពុជា លោក David Josar បានប្រាប់ VOA តាមរយៈអ៊ីមែលនៅថ្ងៃពុធនេះថា ស្ថានទូតមិនមានព័ត៌មានថ្មីបន្ថែមលើអ្វីដែលក្រសួងការបរទេសអាមេរិក បានលើកឡើងអំពីការរឹតបន្តឹងទិដ្ឋាការចូលទឹកដីសហរដ្ឋអាមេរិក។
ចំណែកឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហភាពអឺរ៉ុបប្រចាំនៅកម្ពុជា លោក George Edgar បានថ្លែងប្រាប់ VOA តាមរយៈអ៊ីមែលនៅថ្ងៃពុធនេះថា ពុំមានវិធានការអ្វីថ្មីក្នុងរយៈពេលពីរសប្ដាហ៍ចុងក្រោយនេះទេ។
លោកបញ្ជាក់ ដោយយោងតាមសេចក្ដីថ្លែងការណ៍របស់សហភាពអឺរ៉ុបកាលពីកន្លងទៅថា ដំណើរការបោះឆ្នោតដែលគណបក្សប្រឆាំងដ៏សំខាន់ត្រូវបានដកចេញតាមអំពើចិត្ត មិនអាចត្រូវបានមើលឃើញថា ស្របច្បាប់នោះទេ។
កាលពីថ្ងៃទី១ ខែមករា លោក កឹម សុខា ដែលកំពុងជាប់ពន្ធនាគារ បានចេញសារលិខិតមួយច្បាប់សម្រាប់ឱកាសឆ្នាំថ្មី ឆ្នាំសកល២០១៨ ដោយលោកបានលើកឡើងថា ឆ្នាំ២០១៧ ត្រូវបានបញ្ចប់ដោយបន្សល់ទុកនូវវិបត្តិនយោបាយដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ហើយបានធ្វើឲ្យលម្ហលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការអនុវត្តប្រជាធិបតេយ្យ ដើរថយក្រោយ។
លោកបានសរសេរបន្តថា ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលមិនព្រមស្ដារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សឡើងវិញនោះទេ បញ្ហាសង្គមដូចជាគម្លាតរវាងអ្នកមាន និងអ្នកក្រ បញ្ហាអយុត្តិធម៌សង្គម និងបញ្ហាភាពក្រីក្រ នឹងក្លាយជាគ្រោះថ្នាក់ដ៏ធំសម្រាប់កម្ពុជា ដែលអាចនឹងធ្វើឲ្យកាន់តែមានការបែកបាក់ឯកភាពជាតិ អស្ថិរភាព និងការធ្លាក់ដុនដាបថែមទៀត។
លោក កឹម សុខា បានសរសេរទៀតថា ខ្មែរត្រូវតែរួមគ្នាដោះស្រាយបញ្ហាជាតិ បញ្ហាប្រជាពលរដ្ឋ និងបញ្ហានយោបាយ «តាមរយៈការផ្សះផ្សាជាតិ ដោយប្រកាន់យកនូវគោលការណ៍អហិង្សា ខ្មែរតែមួយ មិនគុំកួន សងសឹក មិនយកខ្មែរណាជាសត្រូវ» និងទុកឲ្យពលរដ្ឋជាអ្នកជ្រើសរើសមេដឹកនាំ តាមរយៈការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌។
លោក កឹម សុខា មានប្រសាសន៍ថា៖ «ជាទីបញ្ចប់ ខ្ញុំសូមអំពាវនាវជាថ្មីម្ដងទៀត ដល់អ្នកនយោបាយខ្មែរគ្រប់និន្នាការ និងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងអស់ សូមរួមគ្នាប្រកាន់យកគោលការណ៍អហិង្សា និងចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងការផ្សះផ្សាជាតិ លើកស្ទួយប្រជាធិបតេយ្យ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា»។
កញ្ញា កឹម មនោវិទ្យា ដែលត្រូវបានកាត់សិទ្ធិនយោបាយ៥ឆ្នាំដែរនោះ ក៏បានបង្ហាញក្ដីបារម្ភអំពីការមិនមានពេលវេលាគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់គណបក្ស រៀបចំខ្លួនចូលរួមការបោះឆ្នោត។
លោក សូ ចន្ថា សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ មានប្រសាសន៍ថា ដំណោះស្រាយនយោបាយណាមួយ អាចនឹងកើតមានឡើង នៅមុនការបោះឆ្នោតខាងមុខ បើទោះជាមានវោហារតានតឹងរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក៏ដោយ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖
«ខ្ញុំគិតថា វោហារសាស្ត្ររបស់អ្នកនយោបាយ ពេលខ្លះតឹង ពេលខ្លះធូរ វាជារឿងសាមញ្ញទេសម្រាប់អ្នកនយោបាយ។ នៅពេលដល់ដំណាក់កាលមួយ អាចនឹងមានដំណោះស្រាយមួយ ប្រជាពលរដ្ឋអាចនឹកស្មានមិនដល់។ ដូចជាកន្លងមកយើងឃើញហើយ ភាគីផ្សេងៗនៅកម្ពុជាមានជម្លោះផ្ទៃក្នុងយ៉ាងរ៉ាំរ៉ៃ ក៏ប៉ុន្តែចុងក្រោយ យើងឃើញមានដំណោះស្រាយនយោបាយ»។
លោក សូ ចន្ថា បន្តថា ការបោះឆ្នោតមួយដែលពុំមានវត្តមានគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំ គឺជាការបោះឆ្នោត «គ្មានន័យ និងមិនស្របតាមខ្លឹមសារប្រជាធិបតេយ្យ» ហើយកម្ពុជាជាអ្នកខាតបង់ផលប្រយោជន៍ជាតិជាធំ។
អ្នកវិភាគយល់ថា ប្រសិនបើការបោះឆ្នោតពុំមានការទទួលស្គាល់ពីសហគមន៍អន្តរជាតិ នោះកម្ពុជានឹងអាចរងការដាក់សម្ពាធពីអន្តរជាតិបន្ថែមទៀត ក្នុងនោះមានការកាត់ជំនួយ ការរឹតបន្តឹងលើជំនួញរកស៊ី និងការរឹតបន្តឹងលើទិដ្ឋាការជាដើម៕
