ក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុប (Council of Europe) បានរិះគន់ខ្លាំងៗទៅលើប្រព័ន្ធតុលាការរបស់ប្រទេសតួកគី(Turkey) នៅក្នុងរបាយការណ៍មួយនៅខែនេះ។ ការិះគន់នេះ ត្រូវបានធ្វើឡើង ខណៈពេលដែលគណបក្សប្រឆាំងធំៗចំនួនពីរ អះអាងថា រដ្ឋាភិបាលកំពុងប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធតុលាការដើម្បីបំបិទសម្លេងគណបក្សប្រឆាំងនៅក្នុងប្រទេសនេះ។
នៅក្នុងរបាយការណ៍លម្អិតមួយ លោក ថំម៉ាស ហាមម៉ាបឺក (Thomas Hammerberg) ស្នងការទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សនៃក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុប បានលើកឡើងពីការព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងក្លាថា ប្រព័ន្ធតុលាការរបស់តួកគី កំពុងគំរាមកំហែងដល់សិទ្ធិមនុស្សជាមូលដ្ឋាន។
«មានបញ្ហាពិតប្រាកដទាក់ទងទៅនឹងរបៀបដែលប្រព័ន្ធមុខងារយុត្តិធម៌ ដែលរួមទាំងប្រព័ន្ធតុលាការផង ហើយប្រព័ន្ធនេះ មានឥទ្ធិពលទៅលើសិទ្ធិមនុស្ស។ នោះ ជាភាពជាក់លាក់មួយ ដែលថាអ្នកមិនអាចទទួលយុត្តិធម៌សម្រាប់រឿងក្តីទាំងអស់ ដែលត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងប្រព័ន្ធនេះឡើយ»។
ការព្រួយបារម្ភចម្បងមួយដែលត្រូវបានលើកឡើងនៅក្នុងរបាយការណ៍ គឺ កំណើនតួលេខនៃការចាប់ខ្លួនសមាជិកគណបក្សនយោបាយ។ ការស៊ើបអង្កេតដែលកំពុងតែបន្តទៅលើសហជីពសហគមន៍ជនជាតិ ឃឺដ (Kurdistan Communities Union) ដែលហៅកាត់ជាភាសាអង់គ្លេសថា KCK ត្រូវបានលើកឡើងថាជាការព្រួយបារម្ភជាក់ស្តែងមួយ។ ក្រុមអាជ្ញាធរតួកគី ជឿជាក់ថា សហគមន៍ KCK ជាក្រុមនយោបាយមួយរបស់ក្រុមឧទ្ទាមជាតិ ឃឺដ ដែលជាគណបក្សពលករឃឺដ ឬហៅកាត់ជាភាសាអង់គ្លេសថា PKK។
យោងតាមក្រុមសិទ្ធិមនុស្សក្នុងតំបន់ ប្រជាពលរដ្ឋជាងបួនពាន់នាក់ត្រូវបានឃុំខ្លួនចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៩មកម៉្លេះ ដែលភាគច្រើននៃប្រជាពលរដ្ឋទាំងនេះ ជាសមាជិកគាំទ្ររបស់គណបក្សសន្តិភាពនិងប្រជាធិបតេយ្យ(BDP) របស់ប្រទេសនេះ។ លោក អឺទុយហ្ក្រាល ឃឺកជូ (Ertugral Kurkcu) សមាជិកសភារបស់គណបក្ស BDP និយាយថា ការឃុំខ្លួន មានទំនាក់ទំនងតិចតួចណាស់ជាមួយនឹងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងអំពើភេរវកម្ម ហើយមានការទាក់ទងខ្លាំងជាមួយនឹងការបំផ្លិចបំផ្លាញគណបក្សនយោបាយទៅវិញទេ។
«ប្រជាពលរដ្ឋទាំងនេះ ត្រូវបានចាប់ជំរិត។ ពួកគេគ្មានកំហុសអ្វីទាំងអស់។ ភាគច្រើន ជាអ្នកដែលបានជាប់ឆ្នោត។ ភាគច្រើន ជាមេដឹកនាំសហជីពពាណិជ្ជកម្ម អ្នកនយោបាយដ៏មានឥទ្ធិពល និងមនុស្សវណ្ណៈកណ្តាលនៅក្នុងនយោបាយរបស់ជនជាតិ ឃឺដ។ ពួកគេគ្មានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងអំពើហិង្សាទាល់តែសោះ។ ពួកគេ មិនត្រូវបានចោទប្រកាន់ពីបទពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹង សកម្មភាពហិង្សាណាមួយឡើយ»។
លោក ហាមម៉ាបឺក (Hammerberg) បង្ហាញការយល់ស្របចំពោះការព្រួយបារម្ភបែបនេះ ដោយថ្លែងថា លោកជឿជាក់ថា នៅក្នុងករណីជាច្រើន វាបានស្តែងឲ្យឃើញពីភស្តុតាងតិចតួចណាស់ក្នុងការបង្ហាញពីភាពសមហេតុផលនៃការឃុំឃាំង។ ប្រជាពលរដ្ឋជាច្រើនដែលត្រូវបានឃុំខ្លួនសម្រាប់ការស៊ើបអង្កេត ត្រូវបានឃុំខ្លួនអស់ជាច្រើនឆ្នាំដោយគ្មានការកាត់ទោស។ របាយការណ៍របស់ក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុប ក៏បានលើកឡើងអំពីការឃុំខ្លួនមុនការកាត់ទោស ថាជាចំណុចមួយដ៏គួរឲ្យព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងក្លា។
លោក ហាមម៉ាបឺក (Hammerberg) អះអាងថា បទសម្ភាសន៍របស់លោកជាមួយនឹងសមាជិកនៃស្ថាប័នតុលាការ បង្ហាញថា ការឃុំខ្លួនមុនការកាត់ទោស កំពុងត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីដាក់ទណ្ឌកម្ម។
«ខ្ញុំបានពិភាក្សាជាមួយរដ្ឋអាជ្ញាម្នាក់នៅទីក្រុង ឌីយ៉ារបាគីរ៍ (Diyarbakir) ហើយបានពន្យល់យ៉ាងច្បាស់ថា គួរតែមានហេតុផលសម្រាប់ការឃុំខ្លួនមនុស្សណាម្នាក់ មុនពេលការកាត់សេចក្តីចុងក្រោយ។ ហើយ លោក បាននិយាយថា យ៉ាងហោចណាស់ ពួកគេនឹងរៀនមេរៀនមួយដែរ។ ប៉ុន្តែ ហេតុអ្វីបានជាប្រព័ន្ធពន្ធនាគារនៅតែបន្តអនុវត្តតទៅទៀត ហើយបង្រៀនមេរៀនដល់អ្នកស្លូតត្រង់? ករណីខ្លះ ត្រូវចំណាយពេលរហូតដល់ទៅ១០ឆ្នាំ។ នេះ ជាទង្វើដែលមិនអាចទទួលយកឡើយ។ គ្មានជនណាម្នាក់ ត្រូវបានឃុំខ្លួន មុនពេលត្រូវបានបង្ហាញអំពីទោសកំហុស អស់រយៈពេលយ៉ាងយូរបែបនេះទេ»។
លោក កេម៉ាលគីលីដារ៉ូគ្លូ (Kemal Kilicdaroglu) មេដឹកនាំនៃគណបក្សប្រឆាំងធំជាងគេ គឺគណបក្សសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិត ឬហៅកាត់ជាភាសាអង់គ្លេសថា CHP បានវាយប្រហារយ៉ាងខ្លាំង ទៅលើការឃុំខ្លួនមុនការកាត់ទោស កាលពីដើមខែនេះ ហើយបានអះអាងថា ប្រទេសតួកគីកំពុងក្លាយទៅជា «គុកចំហមួយ»។ សមាជិករដ្ឋសភាចំនួនពីររូបរបស់លោក ត្រូវបានចាប់ឃុំខ្លួនក្នុងពន្ធនាគារអស់រយៈពេលជាងបីឆ្នាំ ដែលជាផ្នែកមួយនៃការស៊ើបអង្កេតទៅលើផែនការផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាល តាមការចោទប្រកាន់។
តុលាការសិទ្ធិមនុស្សរបស់អឺរ៉ុប (European Court of Human Rights) បានចេញសេចក្តីសម្រេចម្តងហើយម្តងទៀតប្រឆាំងទៅនឹងតួកគីស្តីពីបញ្ហានៃការឃុំខ្លួនមុនការកាត់ទោស។ បន្ទាប់ពីប្រឈមមុខទៅនឹងការរិះគន់កាន់តែខ្លាំង លោក សាឌូលាស់ អឺហ្គីន (Sadullah Ergin) រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងយុត្តិធម៌ បានប្រកាសអំពីផែនការកែទម្រង់ ដែលរួមមានទាំងការដោះស្រាយជាមួយនឹងការឃុំខ្លួនមុនការកាត់ទោស។
លោក បាននិយាយថា ឥឡូវនេះ សេចក្តីសម្រេចទាក់ទងទៅនឹងការចាប់ខ្លួន ឬការបដិសេធចំពោះសំណើសុំដោះលែងដោយការដាក់តម្កល់ប្រាក់ធានា ត្រូវតែចែងឱ្យបានច្បាស់លាស់។ លោកបានបញ្ជាក់ថា តុលាការត្រូវតែបង្ហាញពីភាពសមហេតុផលដោយមានការពិតជាក់ស្តែង ចំពោះភាពសង្ស័យយ៉ាងខ្លាំង ដែលចុងចោទម្នាក់ នឹងប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្ម។ លោកបាននិយាយថា ពួកគេត្រូវតែបញ្ជាក់ឱ្យច្បាស់លាស់ពីគោលបំណង នៅពីក្រោយការឃុំឃាំង ហើយត្រូវធានាឱ្យប្រាកដថា ការឃុំឃាំងនេះ មានភាពសមហេតុផល។
លោក រីហ្សា ធួរមែន (Riza Turman) សមាជិករដ្ឋសភារបស់គណបក្សប្រឆាំងដ៏សំខាន់មួយ និងអតីតចៅក្រមនៃតុលាការសិទ្ធិមនុស្សរបស់អឺរ៉ុប មានប្រសាសន៍ថា កំណែទម្រង់នេះ គ្រាន់តែជាគ្រឿងលំអខាងក្រៅតែប៉ុណ្ណោះ ហើយថាកំណែទម្រង់នេះមិនអនុវត្តទៅលើជនណា ដែលត្រូវបានឃុំឃាំងដោយជាប់ពាក់ព័ន្ធជាមួយច្បាប់ប្រឆាំងនឹងភេរវកម្មទេ។ លោកបន្ថែមថា ផ្នែកដ៏ចម្រូងចម្រាស់នៃច្បាប់ទាំងនេះ បានបណ្តាលឱ្យមានការឃុំឃាំងអ្នកកាសែតជិត១០០នាក់ ដែលជាចំណុចព្រួយបារម្ភមួយទៀត ដែលត្រូវបានលើកឡើងនៅក្នុងរបាយការណ៍របស់ក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុប។
ប៉ុន្តែ លោក ធួរមែន អះអាងថា តួកគី កំពុងតែប្រឈមមុខនឹងការគំរាមកំហែងកាន់តែខ្លាំងថែមទៀត។
«បច្ចុប្បន្ននេះ បញ្ហា នៅតួកគី គឺថា មានការប្រមូលផ្តុំអំណាចយ៉ាងធំធេងនៅក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់គណបក្សមួយ។ រដ្ឋាភិបាល គ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធតុលាការ។ រដ្ឋាភិបាលគ្រប់គ្រងស្ថាប័នឯករាជ្យទាំងអស់។ តួកគីមិនដែលឃើញការប្រមូលផ្តុំអំណាចយ៉ាងធំបែបនេះទេ ហើយការប្រមូលផ្តុំអំណាចរបៀបនេះ អាចធ្វើឱ្យអន្តរាយដល់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ»។
នៅក្នុងរបាយការណ៍របស់លោក លោក ហាមម៉ាបឺក (Hammerberg) សម្តែងការព្រួយបារម្ភអំពីឥទ្ធិពលរបស់រដ្ឋាភិបាលទៅលើប្រព័ន្ធតុលាការរបស់តួកគី។ លោកទទួលស្គាល់ថា ប្រទេសតួកគីប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាភេរវកម្មដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយ ហើយនិយាយថា ការបេ្តជ្ញាចិត្តរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការធ្វើកំណែរទម្រង់ ហាក់ដូចជាមានភាពពិតប្រាកដ ប៉ុន្តែ ឥឡូវនេះគឺជាពេលវេលាសម្រាប់សកម្មភាព។
«យើងកំពុងតែរង់ចាំសញ្ញាដើម្បីអនុវត្ត ដែលយើងបានទទួលពីរដ្ឋាភិបាល។ វាជាបញ្ហានៃការអនុវត្តពិតប្រាកដ ដែលមិនមែនត្រឹមតែជាការនិយាយនិងសេចក្តីថ្លែងការនោះទេ នៅពេលដែលនិយាយដល់ការធ្វើកំណែទម្រង់និងការផ្លាស់ប្តូរពិតប្រាកដ»។
នៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំដំបូងៗនៃការគ្រប់គ្រងអំណាចរយៈពេលមួយទសវត្សរ៍របស់ខ្លួន គណបក្ស អាកា (AK Party) ទទួលបានការសរសើរចំពោះការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការធ្វើទារុណកម្ម និងការបញ្ចប់ការសម្លាប់ក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ។ ប៉ុន្តែ ក្រុមអ្នកសង្កេតការ ព្រមានថា ឆន្ទៈល្អ កំពុងតែបញ្ចប់ទៅវិញយ៉ាងឆាប់រហ័ស ជាមួយគណបក្សប្រឆាំងចម្បងៗ រួមជាមួយនឹងការកើនឡើងនូវភស្តុតាងជាច្រើន ដែលក្នុងចំណោមនោះ របាយការណ៍របស់ក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុប គឺជាភស្តុតាងចុងក្រោយបង្អស់ ដែលបានលើកឡើងពីការព្រួយបារម្ភអំពីទំនោរទៅរកអំណាចផ្តាច់ការ ដែលចេះតែកើនឡើង៕
ប្រែសម្រួលដោយ៖ ឌី ខាំបូលី
