អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តមានការស្ញប់ស្ញែងជាយូរមកហើយជាមួយឥរិយាបថខាងសង្គម និងជំនាញខាងទំនាក់ទំនងរបស់សត្វដំរីព្រៃ។ សត្វដំរីមានភាពគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំង សម្រាប់ជីវសាស្ត្រវិទូវ័យក្មេងជាតិអាមេរិកាំង ដែលបានចំណាយពេលជាច្រើនឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ដើម្បីសិក្សាអំពីហ្វូងដំរីព្រៃអាស៊ី នៅក្នុងប្រទេសសិរីលង្កា (Sri Lanka)។ ជីវសាស្រ្តវិទូទាំងនេះកំពុងជួយបំភ្លឺឲ្យបានច្បាស់អំពីតួនាទីដ៏មានសារៈសំខាន់របស់សត្វដំរីអាស៊ី នៅក្នុងប្រព័ន្ធបរិស្ថានព្រៃឈើ និងទំនាក់ទំនងដ៏ស្មុគស្មាញរបស់សត្វទាំងនេះជាមួយមនុស្ស។
អ្នកណាដែលចាត់ទុកដំរីថាជាសត្វមានមាឌធំនៅឯកោនិងទន់ភ្លន់ ហើយដើរចុះឡើងយ៉ាងស្ងៀមស្ងាត់នៅក្នុងរបងសួនសត្វរបស់វា អាចមានការភ្ញាក់ផ្អើលដោយសារតែរយៈចម្ងាយនិងកម្លាំងនៃសម្លេងស្រែកហៅរកគ្នាយ៉ាងចម្លែករបស់វានៅក្នុងព្រៃ។
លោកស្រី ស្សឺម៉ីន ឌឺស៊ីលវ៉ា (Shermin de Silva) ជីវសាស្រ្តវិទូនៃសាកលវិទ្យាល័យផិនស៊ីលវេនៀ (University of Pennsylvania) កំណត់អត្តសញ្ញាណសម្លេងពិសេសមួយក្នុងចំណោមសម្លេង១៤ ដែលលោកស្រីនិងសហការីរបស់លោកស្រីបានថត កាលពី៦ឆ្នាំមុន នៅក្នុងឧទ្យានជាតិ អ៊ូដា វ៉ាឡាវី (Uda Walawe National Park) របស់ប្រទេសស្រីលង្កា ថាជាសម្លេង«ត្រែ»។
«ជាការពិតណាស់ សម្លេងត្រែនេះត្រូវបានបន្លឺឡើងក្នុងពេលមានភាពតានតឹងក្នុងចិត្ត។ ដូច្នេះ សម្លេងត្រែគឺជាសម្លេង ដែលមិនសប្បាយចិត្តណាមួយហើយ។ សត្វដំរីទាំងនោះអាចរំភើបចិត្តឬបាក់ទឹកចិត្ត។ ប៉ុន្តែក្រៅពីសម្លេងត្រែ ដំរីអាស៊ីបន្លឺសម្លេងពិសេសមួយទៀត ដែលខ្ញុំហៅថា«សម្លេងង៉ឺតៗ»។
«សម្លេងង៉ឺតៗនេះហាក់ដូចជាបន្លឺឡើងនៅពេលមានហេតុការណ៍ប្រកាសអាសន្ននិងក្នុងហេតុការណ៍នៃការព្រមចុះចាញ់។ ដូច្នេះនៅពេលដែលដំរីកំពុងរត់គេចចេញពីគូបដិបក្ខ ឬក្នុងករណីខ្លះគេចចេញពីមនុស្ស ហើយត្រូវបំភ័យដោយសារមនុស្ស ឬឆ្កែព្រៃ ឬការគំរាមកំហែងដែលបានដឹងជាមុន ដំរីទាំងនេះក៏នឹងបន្លឺសម្លេងយ៉ាងវែងអន្លាយមួយបែបដែលយើងហៅថា ជាសម្លេងញ៉េចៗ»។
ជារឿយៗ កូនដំរីអាស៊ីបញ្ចេញសម្លេងរោទិ៍ឡើងយ៉ាងវែងម្យ៉ាង នៅពេលពួកវាកំពុងបៅដោះម្តាយ ឬនៅពេលដែលពួកវាចង់ឲ្យមានការចាប់អារម្មណ៍។
«សត្វដំរីក៏នឹងបញ្ចេញសម្លេងរោទិ៍យ៉ាងវែងដែរ នៅពេលដែលពួកវាបែកចេញពីគ្នា។ហើយអ្នកអាចឃើញសត្វដំរីរោទិ៍ នៅពេលដែលពួកវាព្យាយាមស្វែងរកដៃគូសង្គម គឺញីឈ្មោលរបស់វាដែរ។ តើយើងចង់មានន័យថាយ៉ាងម៉េច នៅពេលដែលយើងនិយាយថា សត្វមួយនេះជាសត្វនិយមសង្គម? ហើយនោះគឺជាសំណួរដ៏ធំមួយ»។
លោកស្រី ឌឺស៊ីលវ៉ា ថ្លែងថា ជីវិតសង្គមរបស់ដំរីអាស្រ័យទៅលើឥរិយាបថនៃចំណងទាក់ទងផ្សេងៗគ្នារបស់ដំរីញី។ ខណៈដែលដំរីញីមួយចំនួនផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងរហ័សពី«ដៃគូ»សំណប់មួយទៅដៃគូមួយផ្សេង ដំរីដទៃទៀតអាចនៅលេងជាមួយដៃគូមួយក្រុមអស់រយៈពេលជាច្រើនថ្ងៃ ឬច្រើនសប្តាហ៍ ប៉ុន្តែតែងត្រឡប់ទៅរក«មិត្តភក្តិ»សំណប់ចិត្តរបស់ខ្លួនវិញជានិច្ច។ លោកស្រី ឌឺស៊ីលវ៉ា បានសង្កេតឃើញដំរីមួយគូ ដែលក្រុមគាត់ដាក់ឈ្មោះថា កាម៉ាឡា (Kamala) និងកានធី (Kanthi) ដែលស្ទើរតែមិនដែលបែកចេញពីគ្នាទាល់តែសោះ។
«នៅពេលខ្ញុំនិយាយថា ដំរីញីជា«មិត្តភក្តិ»ជាមួយគ្នាទៅវិញទៅមក ពួកវាពិតជាមានជម្រើសយ៉ាងសកម្មនៅក្នុងកន្លែងដែលពួកវានឹងត្រូវទៅ។ ដូច្នេះ ពួកវាអាចជ្រើសរើសថាតើត្រូវទៅជាមួយដំរីណាមួយឬមិនទៅ បើទោះជាជម្រើសនោះហាក់ដូចជាមិនអាចឃើញច្បាស់ចំពោះយើងក៏ដោយ ពិព្រោះអ្វីដែលយើងបានមើលឃើញនោះគឺ ពួកវាដើរស៊ីស្មៅពីកន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយតែប៉ុណ្ណោះ។ តាមការយល់ពីមុនៗមកអំពីឥរិយាបថរបស់សត្វ នៅពេលដែលបុគ្គលពីរនាក់នៅជាមួយគ្នាក្នុងកន្លែងមួយ ហើយពួកគេនៅជាមួយគ្នាជាញឹកញាប់ ជាងការរំពឹងទុករបស់លោកអ្នកថាដោយចៃដន្យនោះ លោកអ្នកនឹងមានហេតុផលដ៏សមរម្យក្នុងការគិតថា ពួកគេចូលចិត្តគ្នា»។
ផ្ទុយទៅវិញ ដំរីឈ្មោលវ័យចំណាស់ច្រើនតែ«ដើរតែឯងៗ»។ ជារឿយៗ ដំរីវ័យជំទង់ព្យាយាមរស់នៅក្នុងបរិវេណជិតៗជាមួយដំរីវ័យចំណាស់បើទោះជាមានទំនាក់ទំនងតិចតួចឬគ្មានទំនាក់ទំនងជាមួយគ្នាក៏ដោយ។
«ដំរីអាហ្វ្រិកអាចទទួលការយល់ដឹងខ្លះៗ តាមរយៈការដើរតាមដំរីឈ្មោលវ័យចំណាស់ទាំងនេះ។ ពួកវាយល់ដឹងពីកន្លែងរបស់ខ្លួនស្របទៅតាមលំដាប់ថ្នាក់ ហើយជាអកុសល មានឧបទ្ទវហេតុមួយចំនួនដែលដំរីឈ្មោលវ័យជំទង់ ដែលគ្មានការនាំផ្លូវពីដំរីឈ្មោលចាស់ៗឬដំរីញី បានក្លាយទៅជាហិង្សា និងមានការប៉ះទង្គិចខាងផ្លូវចិត្ត»។ លោកស្រី ឌឺស៊ីលវ៉ា ថ្លែងថា ចំណុចផ្តោតមួយទៀតក្នុងការស្រាវជ្រាវរបស់លោកស្រី គឺថាតើដំរីទាំងនេះផ្តល់ផលល្អដល់បរិស្ថាននៅសិរីលង្ការយ៉ាងដូចម្តេចខ្លះ។ ដំរីធ្វើឲ្យដីផុសដោយប្រើភ្លុករបស់ពួកវា ហើយជីកថ្លុកធំៗដែលទឹកក្នុងថ្លុកនោះអាចប្រើប្រាស់បាន។ ដំរីទាំងនោះក៏អាចគាស់រំល៉ើងដើមឈើ និងដាំគ្រាប់ធញ្ញជាតិតាមរយៈលាមករបស់ពួកវាដែរ។ ហើយបើទោះជាដំរីអាចមានជម្លោះជាមួយមនុស្ស ប្រសិនបើពួកវាបំផ្លាញឬជាន់ឈ្លីផលដំណាំក៏ដោយ ក៏លោកស្រីឌឺស៊ីលវ៉ា មានប្រសាសន៍ថា សកម្មភាពរបស់ពួកវាអាចផ្តល់ផលប្រយោជន៍មិនចំពោះដល់មនុស្សផងដែរ។
«ប្រសិនបើគ្មានដំរីដើរចុះឡើងៗ ហើយរាយគ្រាប់ធញ្ញជាតិទាំងនោះទេ វានឹងគ្មានដើមឈើទេ ហើយប្រសិនបើគ្មានដើមឈើដែលរីកលូតលាស់ដើម្បីស្រូបទឹកនិងបង្កើតជាដុំពពកទេ ដូច្នេះប្រការនោះអាចប៉ះពាល់ដល់ធនធានទឹក។ ទាំងនេះគឺជាអន្តរសកម្មភាពមិនផ្ទាល់និងមានរយៈពេលវែង ប៉ុន្តែវាជាអន្តរសកម្មភាពដ៏មានសារៈសំខាន់ណាស់»។
លោកស្រី ស្សឺម៉ីន ឌឺស៊ីលវ៉ា កត់សម្គាល់ថា ការបរបាញ់សត្វដោយខុសច្បាប់ ការបំពានទៅលើទីជម្រកសត្វ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ និងកត្តារួមផ្សំផ្សេងទៀត អាចគំរាមកំហែងដល់ហ្វូងដំរីព្រៃអាស៊ី ដូចជាហ្វូងដំរីនៅក្នុងឧទ្យានជាតិ អ៊ូដា វ៉ាឡាវី នេះជាដើម។ បើយោងតាមអង្គការអភិរក្សសត្វព្រៃ ឬហៅជាភាសាអង់គ្លេសថា Wildlife Conservation Society ចំនួនសត្វដំរីអាស៊ីបានធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំងកាលពីប៉ុន្មានទសវត្សរ៍ថ្មីៗនេះ ហើយជីវិតរស់នៅរបស់ពួកវានៅក្នុងព្រៃស្ថិតក្នុងភាពគ្រោះថ្នាក់ទៀតផង។ លោកស្រី ឌឺស៊ីលវ៉ា បានឲ្យដឹងទៀតថា ដូច្នេះហើយ វាជាការសំខាន់ក្នុងការសហការជាមួយប្រជាពលរដ្ឋតាមមូលដ្ឋាន ដើម្បីរិះរកមធ្យោបាយរស់នៅជាមួយសត្វដ៏គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ទាំងអស់នេះ ក្នុងរបៀបមួយដែលនឹងអនុញ្ញាតឲ្យមនុស្សនិងហ្វូងដំរីមានភាពលូតលាស់ទៅមុខ៕
ប្រែសម្រួលដោយ លី សុខឃាង
