ប្រទេសកម្ពុជាអះអាងអំពីកុងសង់ស៊ីសអាស៊ាន-ចិន លើបញ្ហាអនុម័តក្របខ័ណ្ឌគ្រោងឆ្អឹងក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីកន្លងមកថា ជាការរីកចម្រើនមួយទាក់ទងនឹងបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង។
ទោះបីជាមានការជឿនលឿនខ្លះមែន តែក្រុមអ្នកវិភាគកិច្ចការតំបន់ខ្លះនៅតែមើលឃើញការលំបាកចំពោះដំណើរការចរចាដើម្បីតាក់តែងក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ី ដោយសារក្រុមប្រទេសអាស៊ានខ្លះ មិនត្រឹមតែចង់ឃើញក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីជាក្រមដែលអាចត្រឹមតែទប់ស្កាត់ជម្លោះទេ គឺគួរតែជាក្រមដែលអាចមានយន្តការដោះស្រាយជម្លោះតាមច្បាប់អន្តរជាតិ។
ក្រុមរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាស៊ាននិងចិន បានព្រមព្រៀងគ្នាជាឯកច្ឆន្ទកាលពីថ្ងៃទី៦ ខែសីហា ក្នុងការអនុម័តឯកសារគោលជាបឋមមួយហៅថា ក្របខ័ណ្ឌក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដែលត្រូវបានគេរង់ចាំ១៥ឆ្នាំមកហើយនោះ។ ការអនុម័តនេះត្រូវគេគិតថា ជាការបើកផ្លូវឲ្យប្រទេសអាស៊ាននិងចិន បន្តកិច្ចចរចាដើម្បីតាក់តែងក្រមប្រតិបត្តិស្តីពីសមុទ្រចិនខាងត្បូងដែលប្រទេសអាស៊ានចំនួន៤ កំពុងតតាំងជាមួយចិនក្នុងការទាមទារកម្មសិទ្ធិក្នុងដែនសមុទ្រចិនខាងត្បូង ហើយដែលចិនកំពុងព្យាយាមច្បាមយកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិស្ទើរតែទាំងស្រុងម្នាក់ឯងនោះ។
ក្រុមអ្នកវិភាគខ្លះនិងមន្ត្រីអាស៊ានខ្លះរួមទាំងកម្ពុជា បានវាយតម្លៃចំពោះការរីកចម្រើនចុងក្រោយរឿងសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដោយយោងទៅលើការទុកចិត្តគ្នារវាងអាស៊ាននិងចិន បានកើតមានលើសពេលកន្លងមក។ ហើយតាមរយៈការជឿទុកចិត្តគ្នានេះអាស៊ាននិងចិន បានព្រមព្រៀងគ្នាអនុម័តលើសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមមួយដើម្បីអនុវត្ត ឲ្យបានពេញលេញនូវសេចក្តីថ្លែងការណ៍ប្រតិបត្តិឌីអូស៊ី ដែលឈានទៅដល់ការ បង្កើតប្រព័ន្ធទំនាក់ទំនងក្រសួងការបរទេសហៅថា Hotline ដែលអាចទាក់ទងគ្នា ពេលមានភាពចាំបាច់ បង្កើតបានប្រព័ន្ធទំនាក់ទំនង Unplanned Encounters at Sea(CUES) ដែលអាចឲ្យយោធានិងអ្នកជំនាញស៊ីវិលពិនិត្យពិចារណា ដើម្បីអនុវត្តនៅក្រមនេះ ហើយនឹងបង្កើតបានសេចក្តីព្រាងក្របខ័ណ្ឌក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ី ក្រោយពីបានជជែកពិភាក្សាគ្នាយ៉ាងយូរនិងដ៏តឹងតែង។
ថ្លែងប្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានកាលពីថ្ងៃពុធ បន្ទាប់ពីវិលត្រឡប់ពីការចូលរួមកិច្ចប្រជុំថ្នាក់រដ្ឋមន្ត្រីអាស៊ាននៅប្រទេសហ្វីលីពីន លោកទេសរដ្ឋមន្ត្រី ប្រាក់ សុខុន រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាបានអះអាងថា ប្រទេសអាស៊ានមានការទទួលស្គាល់អំពីការរីកចម្រើនក្នុងបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដែលប្រទេសអាស៊ាននិងម្ចាស់ផ្ទះ គឺហ្វីលីពីនថាមិនត្រូវធ្វើឲ្យមានការអាក់ខានដល់ការតាក់តែងក្រមប្រតិបត្តិទេ។
«អញ្ចឹងហើយដើម្បីឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញថាសភាពការណ៍វាបានធូរស្រាល ហើយសភាពការណ៍វាបានទៅមុខ ហើយដើម្បីយកផលប្រយោជន៍នៃភាពធូរស្រាលនៃសភាពការណ៍នេះ ដើម្បីយើងឈានទៅមុខ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង តាមរយៈការតាក់តែងក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីឲ្យឆាប់ចប់ ដើម្បីក្លាយជាឯកសារមូលដ្ឋានមួយ ដើម្បីធ្វើជាក្រមប្រតិបត្តិមួយសម្រាប់ប្រទេសនានានៅក្នុងតំបន់នេះ គឺយើងមិនត្រូវធ្វើឲ្យសភាពការណ៍នេះអាប់អួរវិញទេ មិនឲ្យដើរថយក្រោយទេគឺ ទៅមុខ។ ហើយនេះជាសំណូមពរដ៏ទទូចរបស់ម្ចាស់ផ្ទះ គឺហ្វីលីពីននេះផងដែរ»។
យ៉ាងណាក៏ដោយមានការចោទប្រកាន់ពីប្រទេសអាស៊ានខ្លះថា ប្រទេសចិនបានចាក់ដីសាងសង់សំណង់នានា បានប្រើប្រាស់កម្លាំងដើម្បីកាន់កាប់កោះ និងដែនទឹកនានាក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដោយមិនបានគោរពទៅតាមច្បាប់អន្តរជាតិ និងសេចក្តីថ្លែងការណ៍អាស៊ានចិនកន្លងទៅនោះទេ។
សកម្មភាពរបស់ចិនក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងដែលជាតំបន់ច្រកចេញចូលទំនិញធំជាងគេមួយលើពិភពលោក និងសម្បូរទៅដោយរ៉ែនិងធនធានធម្មជាតិនេះ បានកើតឡើងជារឿយៗ ជាពិសេសគឺការកសាងសំណង់លើដែនកោះសិប្បនិមិត្តក្នុងរយៈពេលថ្មីៗនេះ និងការដាក់កងទ័ពផងនោះ។
ប្រទេសក្នុងតំបន់ ដូចជាវៀតណាមនិងអាស៊ានមួយចំនួន រួមទាំងសហរដ្ឋអាមេរិក អូស្ត្រាលី ហើយនឹងជប៉ុន ប្រាថ្នាចង់ឃើញការតាក់តែងក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីក្លាយជាក្រម ដែលស្របតាមច្បាប់អន្តរជាតិ ដែលអាចរកខុសត្រូវ ឬប្រកាន់យកយន្តការណ៍តុលាការណាមួយនិងស្ថាប័នណាមួយ ដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះដែលកើតមានឡើងក្នុងដែនសមុទ្រចិនខាងត្បូង តែការចង់បានដូច្នេះផ្ទុយពីជំហរប្រទេសចិន។
ការទាមទារនេះទំនងជាការបង្ហាញថា អាស៊ានត្រូវតែមានច្បាប់តវ៉ា ដោយសារថាប្រទេសចិនមិនបានគោរពសាលដីកាតុលាការអន្តរជាតិអន្តរជាតិទីក្រុងឡាអេហៅថា The Permanent Court of Arbitration ដែលបានកាត់សេចក្តីឲ្យប្រទេសហ្វីលីពីនឈ្នះក្តីលើជម្លោះដែនសមុទ្រចិនខាងត្បូង កាលពីពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០១៦ ហើយថែមទាំងបានទាត់ចោលការទាមទារដែនកម្មសិទ្ធិចិនសឹងតែទាំងអស់។
ប្រទេសកម្ពុជាក៏ដូចជាប្រទេសមួយចំនួនដែលជាសមាជិកអាស៊ាន មិនហ៊ានរិះគន់ចិនដោយត្រង់ៗទេចំពោះជម្លោះដែនសមុទ្រចិនទេ ហើយប្រទេសខ្លះស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការបញ្ចេញមតិប្រឆាំងទង្វើចិន ដែលគេរិះគន់ថាជាថ្នូរនឹងជំនួយនិងការគាំទ្រផ្នែកនយោបាយ។
លោកបណ្ឌិត ឈាង វណ្ណារិទ្ធ អ្នកវិភាគកិច្ចការតំបន់បានថ្លែងថា កម្ពុជាជាប្រទេសដែលមានការប្រយ័ត្នប្រយែងដោយមិនចង់ឲ្យមានភាពតានតឹង ហើយក៏បានឲ្យតម្លៃខ្លាំងទៅលើសន្តិភាពនិងស្ថេរភាពក្នុងតំបន់ដែលប្រទេសចិនជាដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រនិងដៃគូសេដ្ឋកិច្ចសំខាន់សម្រាប់អាស៊ាននិងកម្ពុជាផងដែរ។
«អញ្ចឹងទេកម្ពុជាយើងគឺមិនចង់ឲ្យបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងហ្នឹងទៅជាប្រភពនៃភាពតានតឹងរវាងអាស៊ាននិងចិននោះទេ។ អញ្ចឹងទេ រៀងខុសពីគោលជំហរប្រទេសវៀតណាម។ ពីព្រោះថាបច្ចុប្បន្ននេះគឺមានតែប្រទេសវៀតណាមមួយទេ ដែលឈរមុខគេតតាំងជាមួយចិន ជាពិសេសទាក់ទងនឹងការសាងសង់កោះសិប្បនិមិត្តក៏ដូចជាការដាក់ទ័ពនៅក្នុងតំបន់ដែលមានជម្លោះហ្នឹង»។
លោក ឈាង វណ្ណារិទ្ធិ បានអះអាងថា កម្ពុជាក៏ដូចជាប្រទេសអាស៊ានខ្លះទៀតនៅមានភាពមិនចុះសម្រុងគ្នានៅឡើយអំពីការចរចា និងការប្រើពាក្យក្នុងក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ី ដោយខ្លះចង់ឲ្យស៊ីអូស៊ីទៅជាក្រមមានលក្ខណៈស្របច្បាប់ Legally binding តែខ្លះចង់បានត្រឹមតែជាក្រមដែលទប់ស្កាត់ជម្លោះ។
«ខ្ញុំគិតថា ដំណើរការចរចាក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីនឹងជាដំណើរការមួយដ៏យ៉ាប់ដែរ មានភាពចម្រូងចម្រាស និងមានភាពខុសគ្នា ពីព្រោះប្រទេសមួយចំនួនចង់ឲ្យក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីមានលក្ខណៈស្របច្បាប់ Legally binding ហើយប្រទេសមួយចំនួនពុំចង់ឲ្យក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីមានកម្រិតខ្ពស់ដូចអញ្ចឹងទេ គ្រាន់តែជាឧបករណ៍មួយដើម្បីភាពជឿទុកចិត្តគ្នា ការពារមិនឲ្យកើតជម្លោះ និងគ្រប់គ្រងជម្លោះ»។
លោក មាស នី អ្នកវិភាគនិងស្រាវជ្រាវក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បានមើលឃើញពីការលំបាកដែរ ដោយសារលោកបានយល់ឃើញថា កម្ពុជាមានភាពជិតដិតនិងទោរទន់ទៅរកចិនដែលជាម្ចាស់ជំនួយសម្រាប់កម្ពុជា និងជាអ្នកវិនិយោគដ៏ធំសម្រាប់កម្ពុជា។លោកថា ការមិនចុះសម្រុងគ្នារឿងការចរចាអំពីបញ្ហាក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដែលជាក្រមតម្រូវឲ្យប្រទេសនានាអនុវត្តនោះ គឺដោយសារផលប្រយោជន៍ប្រទេសរៀងខ្លួនក្នុងតំបន់ដូចជាកម្ពុជាដែរ។
លោកចង់ឃើញអាស៊ាននិងចិន ធ្វើកិច្ចការជាមួយគ្នាដើម្បីសន្តិសុខ សន្តិភាពនិងសេ្ថរភាពក្នុងតំបន់។
«បើគូភាគី(អាស៊ាន)ទាំងអស់ រួមទាំងចិនយល់ព្រមទៅលើក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីហ្នឹងទាំងអស់ ខ្ញុំគិតថា វាជាផ្នែកមួយដើម្បីរក្សាលំនឹងនិងស្ថេរភាព សន្តិសុខនៅក្នុងតំបន់ដែរ។ រឿងហ្នឹងវាត្រូវតែមានផលជាវិជ្ជមាន ជាជាងការគំរាមគ្នាទៅវិញទៅមក ហើយធ្វើឲ្យប្រទេសនៅក្នុងអាស៊ានហ្នឹង ពេលខ្លះបែកបាក់គ្នាដោយសារតែបញ្ហាចិន»។
លោក មាស នី បានសង្កត់ធ្ងន់ថា ជាការល្អដែលមហាអំណាចផ្សេងៗរួមទាំងស.រ.អា.អាចចូលរួមពាក់ព័ន្ធក្នុងតំបន់ដើម្បីទប់កំណើនឥទ្ធិពលចិនកុម្មុយនីស្ត ដែលចេះតែមានឥទ្ធិពលខ្លាំងពេកតែម្នាក់ឯងក្នុងតំបន់អាស៊ាន ដែលមានពលរដ្ឋជាង៦០០លាននាក់រស់នៅនេះ៕
