ផែនការរបស់ចិនដើម្បីប្រកាសការបញ្ឈប់សកម្មភាពនេសាទមួយរយៈដ៏តឹងរ៉ឹងដែលខុសប្លែកពីធម្មតានៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងដែលមានជម្លោះនៅឆ្នាំនេះ បានគំរាមកំហែងដល់ទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសជិតខាងនានារបស់ខ្លួន ថ្វីបើមានការសន្ទនាក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានខែថ្មីៗនេះក៏ដោយ ហើយអាចរំលោភការសម្រេចរបស់តុលាការសម្របសម្រួលពិភពលោកឆ្នាំ២០១៦ នេះតាមការបញ្ជាក់របស់ពួកអ្នកជំនាញ។
ក្រសួងកសិកម្មចិនបានប្រាប់ឲ្យដឹងកាលពីខែកុម្ភៈថា ខ្លួននឹងដាក់ការបញ្ឈប់សកម្មភាពនេសាទដ៏តឹងរ៉ឹងបំផុតមិនធ្លាប់មានកាលពីពេលមុននៅខែឧសភាខាងមុខដើម្បីការពារពូជត្រី។ ការបញ្ឈប់សកម្មភាពនេសាទជាបណ្តោះអាសន្ននោះ នឹងគ្របដណ្តប់តំបន់ភាគខាងត្បូងនៃសមុទ្រចិនខាងត្បូងដល់ខ្សែស្របទី១២ ដែលស្ថិតនៅក្រៅផ្ទៃទឹកដែលបានទាមទារដោយកោះតៃវ៉ាន់ ប្រទេសវៀតណាម និងហ្វីលីពីន។
រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង បានអនុវត្តការបញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្ននូវការនេសាទកាលពីអតីតកាលក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងដំបូងដែលបានប្រកាសនៅឆ្នាំ១៩៩៥ ដោយបានរឹបអូសយកទូកនេសាទមួយចំនួន។ ពួកអ្នកវិភាគនិយាយថា ប្រសិនបើចិនធ្វើម្តងទៀត វាធ្វើឲ្យគ្រោះថ្នាក់ដោយការបាត់បង់នូវការធ្វើឲ្យប្រសើរឡើងនូវទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសវៀតណាមនិងហ្វីលីពីន។
លោក Fabrizio Bozzato ជាអ្នកស្រាវជ្រាវជំនួយខាងឯកទេសកិច្ចការអន្តរជាតិនៅឯសាកលវិទ្យាល័យ Tamkang នៅកោះតៃវ៉ាន់បាននិយាយថា៖ «ចិនបានប្រកាសការ បញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្ននូវការនេសាទដោយមិនបានពិគ្រោះជាមួយប្រទេសទាម ទារផ្សេងៗទៀតដែលមានផលប្រយោជន៍ខាងនេសាទដ៏សំខាន់នៅក្នុងសមុទ្រចិន ខាងត្បូង។ ការធ្វើដូចនេះនឹងក្លាយជារឿងផ្សេងទាំងស្រុង ប្រសិនបើចិនបានពិគ្រោះជាមួយរដ្ឋនានាដូចជាប្រទេសវៀតណាមឬហ្វីលីពីនដើម្បីអនុវត្តការបញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្ននូវការនេសាទដែលមានការសម្របសម្រួលគ្នា។ សារដែលរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងបញ្ជូនទៅនោះគឺថា សមុទ្រចិនខាងត្បូងជាសមុទ្រចិនទាំងមូលហើយចិនមានសិទ្ធិផ្តាច់មុខដើម្បីកាន់កាប់ប្រភពធនធានក្នុងសមុទ្រនោះ»។
កោះតៃវ៉ាន់ ជាធម្មតារក្សាការស្ងៀមស្ងាត់នៅក្នុងជម្លោះនោះ ក៏ប៉ុន្តែវៀតណាមនិងហ្វីលីពីន បាននិយាយប្រឆាំងកាន់តែខ្លាំងឡើងអំពីការពង្រីកដែនសមុទ្ររបស់ចិន រួមមានការចាក់ដីបំពេញនិងការដំឡើងទីតាំងយោធានៅលើប្រជុំកោះមានជម្លោះនោះ។
លោក Termsak Chalermpalanupap ជាអ្នកស្រាវជ្រាវនៅវិទ្យាស្ថាន ISEAS yusof Ihsak ក្នុងប្រទេសសឹង្ហបូរីនិយាយថា គ្មានប្រទេសណាមួយទំនងជាទទួលស្គាល់ការបញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្ននូវការនេសាទរបស់ចិននោះទេ។ មានតែពួកអ្នកនេសាទខ្លួនឯងជាអ្នកសម្រេចថា តើគេរំលោភការបញ្ឈប់បណ្តោះអាសន្ននោះឬក៏អត់។
លោកនិយាយទៀតថា៖ «ការណ៍នេះអាស្រ័យលើអ្នកនេសាទមូលដ្ឋាន ថាតើពួកគេចង់ប្រថុយប្រថានត្រូវបានចាប់ខ្លួនដោយឆ្មាំការពារដែនសមុទ្ររបស់ចិនឬក៏អត់។ពួកអ្នកនេសាទត្រូវបានគេចាប់ខ្លួនជាច្រើនដងរួចមកហើយ»។
លោក Herman Kraft អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយនៅឯសាកលវិទ្យាល័យ Philippines Diliman បាននិយាយថា រដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីន ប្រហែលជាមិនផ្តល់ឱវាទដល់ទូកនេសាទឲ្យចៀសតំបន់បញ្ឈប់នេសាទបណ្តោះអាសន្ននោះទេ ពីព្រោះតែការព្រមានណាមួយមើលទៅហាក់ដូចជាការផ្តល់សម្បទានដល់ប្រទេសចិន។
លោក Kraft បាននិយាយដោយសំដៅដល់កោះមានជម្លោះនៅភាគពាយព្យរដ្ឋធានីម៉ានីលដែលទូកនេសាទចិនបានត្រួតត្រានៅឆ្នាំ២០១២ថា៖ «ប្រសិនបើមានការរុកគួនដ៏គគ្លើន ការធ្វើដូច្នេះដូចជាអ្វីដែលបានកើតមានឡើងនៅកោះ Scarborough Shoal កាលពីពេលមុន។ ប្រហែលនឹងមានការកាត់បន្ថយវត្តមានរបស់ពួកអ្នកនេសាទហ្វីលីពីននៅតំបន់ទាំងនោះ»។
លោក Rodrigo Duterte ប្រធានាធិបតីនៃប្រទេសហ្វីលីពីន បានធ្វើខុសពីប្រធានាធិបតីកាន់ដំណែងមុនៗរបស់លោកដោយលោកបានជួបប្រធានាធិបតីចិនកាលពីខែតុលាឆ្នាំទៅ ដើម្បីស្វែងរកការប្រើប្រាស់រួមគ្នានៃសមុទ្រមានជម្លោះនោះ។ ពួកមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ចិននិងវៀតណាម បានជួបគ្នាចាប់តាំងពីខែកញ្ញាមកដើម្បីស្វែងកិច្ចប្រតិបត្តិការផ្ទៃសមុទ្រនេះ។
ក៏ប៉ុន្តែ វិទ្យាស្ថាន Lawfare ដែលមានទីតាំងនៅសហរដ្ឋអាមេរិកបានធ្វើអត្ថាធិប្បាយកាលពីថ្ងៃទី៧ ខែមិនាថា ការបញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្ននូវការនេសាទរបស់រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង បានធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ចំណងទាក់ទងរវាងចិននិងហ្វីលីពីន។
លោក Zhang Hongzhou អ្នកស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់នៅក្នុងកម្មវិធីចិននៅឯសាលាសិក្សាអន្តរជាតិ S. Rajaratnam នៅឯសាកលវិទ្យាល័យបច្ចេកវិទ្យា Nanyang ក្នុងប្រទេសសឹង្ហបូរីបាននិយាយថា ប្រទេសវៀតណាម នឹងតវ៉ាប្រឆាំង ក៏ប៉ុន្តែប្រហែលមិនលើកទឹកចិត្តឲ្យពួកអ្នកនេសាទរបស់ខ្លួនជំទាស់ប្រឆាំងនឹងការបញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្ននេះទេ។
ពួកអ្នកវិភាគខ្លះនិយាយថា ការបញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្ននូវការនេសាទនេះក៏រំលោភការសម្រេចដោយតុលាការសម្របសម្រួលនៅក្នុងតុលាការអន្តរជាតិទីក្រុងឡាអេដែរ។ សាលក្រមខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៦ ដែលបានកើតឡើងដោយការតវ៉ារបស់រដ្ឋាភិបាលក្រុងម៉ានីល បានឲ្យដឹងថា ការបញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្ននូវការនេសាទប្រហាក់ប្រហែលគ្នារបស់ចិននៅឆ្នាំ២០១២ មិនអើពើសិទ្ធិរបស់ហ្វីលីពីនដើម្បីរៀបចំចាត់ចែងជីវិតសត្វសមុទ្រនៅក្នុងតំបន់សេដ្ឋកិច្ចផ្តាច់មុខក្នុងមហាសមុទ្ររបស់ខ្លួនដែលមានទំហំ៣៧០គីឡូម៉ែត្រ។
លោក Chalermpalanupap បាននិយាយថា៖ «ប្រហែលជាបញ្ហាលំបាកដោយរដ្ឋនៅតាមបណ្តោយឆ្នេរសមុទ្រ អាចមានការពិបាកកាន់តែខ្លាំង ពីព្រោះតែការសម្រេចរបស់តុលាការសម្របសម្រួលថា ចិនមិនមានមូលដ្ឋានផ្លូវច្បាប់ពិតប្រាកដដើម្បីទាមទារត្រួតត្រាតំបន់មានជម្លោះជាច្រើននោះទេ»។
ក៏ប៉ុន្តែ លោកបានមានប្រសាសន៍បន្តទៀតថា ការបញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្ននូវការនេ សាទក៏ជួយចិនដើម្បីការពារការត្រួតត្រាតាមផ្លូវច្បាប់នូវតំបន់មានជម្លោះដែរ។ ពួកមន្រ្តីចិន បានច្រានចោលយ៉ាងខ្លាំងនូវការសម្រេចរបស់តុលាការពិភពលោកនេះ។
លោក Zhang បាននិយាយទៀតថា «ចិននឹងបំពេញទៅតាមកាតព្វកិច្ចនៅក្រោមច្បាប់សមុទ្ររបស់អង្គការសហប្រជាជាតិតាមរយៈការត្រួតត្រាការនេសាទច្រើនហួស»។
យោងតាមសេចក្តីរាយការណ៍របស់ National Geographic នៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០១៦ ប្រាប់ឲ្យដឹងថា សមុទ្រនោះបានផ្តល់ផលត្រី១៦,៦សែនតោនជារៀងរាល់ឆ្នាំហើយឧស្សាហកម្មនេសាទនេះ ផ្តល់ការងារដល់មនុស្សប្រហែល៣,៧លាននាក់ ក៏ប៉ុន្តែពូជត្រីកំពុងធ្លាក់ចុះបន្ទាប់ពីការចាប់អស់រយៈពេលរាប់ទសវត្សរ៍មក។
ក៏ប៉ុន្តែ លោក Zhang បាននិយាយទៀតថា៖ «តំបន់សេដ្ឋកិច្ចផ្តាច់មុខដែលត្រូវបានគូសព្រាងដោយប្រទេសនីមួយៗមិនមានរបៀបរៀបរយ ហើយព្រំដែននៃការទាមទារទាំង៩ចំណុចរបស់ចិនដល់សមុទ្រសើ្ទរតែទាំងអស់នៅមិនទាន់ច្បាស់»។
កាសែតប្រចាំថ្ងៃផ្លូវការ People’s Daily របស់ចិន បានរាយការណ៍ថាការបញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្ននូវការនេសាទនៅឆ្នាំនេះ នឹងនៅជាធរមានរហូតដល់ពាក់កណ្តាលខែសីហា រយៈពេលមួយខែលើសកាលពីពេលមុន។ អត្ថាធិប្បាយរបស់វិទ្យាស្ថាន Lawfare ប្រាប់ឲ្យដឹងថា ការនេសាទដោយប្រើនុយនិងសន្ទូចតែមួយគត់ នឹងត្រូវគេអនុញ្ញាត។ ហើយការបញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្ននូវការនេសាទនេះ មិននិយាយពីសញ្ជាតិរបស់អ្នកនេសាទទេ។
រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង បានទាមទារស្ទើរតែទាំងអស់នូវសមុទ្រចិនខាងត្បូងដែលមានទំហំ៣,៥លានគីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ ប្រទេសប៊ុ្រយណេ និងម៉ាឡេស៊ី ប្រកួតប្រជែងទាមទារផ្ទៃទឹកខ្លះជាមួយចិន ក៏ប៉ុន្តែតំបន់សេដ្ឋកិច្ចមហាសមុទ្ររបស់ប្រទេសទាំង២ស្ថិតនៅភាគខាងត្បូងនៃខ្សែបន្ទាត់នៃការបញ្ឈប់ជាបណ្តោះអាសន្នសម្រាបការនេសាទឆ្នាំ២០១៧នេះ៕
ប្រែសម្រួលដោយ ជឹង ប៉ូជីន
