«ស្តាប់លែងឭ»៖ ភាគទី២
រាយការណ៍ដោយ ស៊ុន ណារិន និង ខាន់ សុគុំមនោ
កំណត់និពន្ធ៖ សម្រាប់ភាគទី២នៃសេចក្តីរាយការណ៍លម្អិត «ស្តាប់លែងឭ» ដែលមាន៣ភាគ អ្នករាយការណ៍ព័ត៌មានវីអូអេ ពិនិត្យមើលថាតើការផ្តាច់ការផ្សាយតាមវិទ្យុរបស់សារព័ត៌មានឯករាជ្យ បានប៉ះពាល់ដល់ប្រជាពលរដ្ឋដល់កម្រិតណា ទាំងតម្លៃនិងមធ្យោបាយនៃការទទួលបានព័ត៌មានរបស់ពួកគេ។
នៅប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេសនៅតាមតំបន់ជនបទ វិទ្យុនៅតែជាមធ្យោបាយដ៏ប្រសើរមួយក្នុងការទទួលបានព័ត៌មាន ស្របពេលដែលសេវាអ៊ីនធឺណិតកំពុងតែរីកសាយភាយក្នុងប្រទេស។ ស្របពេលជាមួយគ្នានោះ ពលរដ្ឋជាច្រើននៅតែមិនទាន់មានចំណេះដឹងគ្រប់គ្រាន់ និងលទ្ធភាព ក្នុងការទិញនិងប្រើប្រាស់ទូរស័ព្ទបែបទំនើប ដែលមានភ្ជាប់ប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិតនៅឡើយទេ ដោយសារការមិនចេះអក្សរ និងកត្តាជីវភាព។
ខេត្តព្រៃវែង និងខេត្តបាត់ដំបង — អ្នកស្រី ង៉ា រួត ពេញចិត្តជាខ្លាំងនឹងវិទ្យុតូចមួយ ដែលកូនស្រីបានទិញឲ្យ ដោយសារនេះជាលើកដំបូងក្នុងជីវិត ដែលអ្នកស្រីមានវិទ្យុប្រើប្រាស់ខ្លួនឯង។
នៅពេលដែលវិទ្យុក្លាយទៅជាប្រភពផ្តល់ព័ត៌មានយ៉ាងសំខាន់នៅតំបន់ជនបទ កូនស្រីរបស់អ្នកស្រី ង៉ា រួត បានចំណាយប្រាក់ចំនួន៦ដុល្លារ ដើម្បីទិញវិទ្យុមួយនេះ។ ប្រាក់ចំនួន៦ដុល្លារ ដែលស្មើនឹងប្រាក់ខែមួយថ្ងៃរបស់នាង ដែលជាកម្មការិនីរោងចក្រកាត់ដេរ នៅខេត្តកណ្តាល ជាប់នឹងរាជធានីភ្នំពេញ ។
អ្នកស្រី ង៉ា រួត ដែលជាកសិករអាយុ៥៨ឆ្នាំ បានប្រើប្រាស់វិទ្យុដែលជាអំណោយរបស់កូនស្រីខ្លួនសម្រាប់ស្តាប់ធម៌ កំដរការមើលថែទាំចៅៗរបស់អ្នកស្រី។
«ខ្ញុំស្តាប់តែធម៌ ស្តាប់តែចម្រៀងអីទៅ មើលចៅទៅ។ តែរឿងព័ត៌មាន ខ្ញុំអត់សូវបានស្តាប់។ បើកចំ ស្តាប់ទៅ។ បើកមិនចំ ក៏អត់ទៅអញ្ចឹងណា។ ជាពិសេស បើកទៅចំតែលោកទេសនា»។
ង៉ា រួត អាយុ៥៨ឆ្នាំ គឺជាកសិករម្នាក់នៅខេត្តបាត់ដំបង ដែលទើបតែមានវិទ្យុស្តាប់ជាលើកដំបូង នៅពេលកូនស្រីរបស់អ្នកស្រីបានទិញវិទ្យុមួយឲ្យអ្នកស្រី។ (ខាន់ សុគុំមនោ/VOA)
ប៉ុន្តែកូនស្រីរបស់អ្នកស្រី គឺអ្នកស្រី ផា បូណា អាយុ២៦ឆ្នាំ ចង់ឲ្យម្តាយរបស់ខ្លួនស្តាប់ព័ត៌មាន ដើម្បីដឹងអំពីស្ថានភាពសង្គម និងដឹងអំពីព្រឹត្តិការណ៍នានាដែលកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេស បន្ថែមពីលើការស្តាប់ធម៌។
«ឲ្យគាត់ស្តាប់ធម៌ ស្តាប់អាថ៍ ស្តាប់ព័ត៌មានអីខ្លះ ឲ្យយើងដឹងថាសង្គមយើង វាយ៉ាងម៉េច វាដល់ណាហើយឥឡូវ»។
ប៉ុន្តែប្តីរបស់អ្នកស្រី ង៉ា រួត គឺលោក ស៊ុម ផា ដែលជាមេគ្រួសារដ៏មមាញឹកជាមួយការងារស្រែចម្ការនិងការថែទាំគោចំនួន៤ក្បាល ហាក់ដូចជាយល់ពីសារសំខាន់នៃការស្តាប់ព័ត៌មានតាមវិទ្យុ នៅពេលដែលលោកបានស្តាប់ឭព័ត៌មានម្តងម្កាលចេញពីវិទ្យុរបស់អ្នកជិតខាង។
«សារព័ត៌មាន បើយើងបានស្តាប់។ យើងមានចំណេះដឹង។ យើងចេះគិតទៅ។ អានេះបើ យើងអត់បានស្តាប់ យើងអត់ដឹងទេ»។
ស្ថានភាពសារព័ត៌មានផ្លាស់ប្តូរ
វិទ្យុនៅតែជាប្រភពព័ត៌មានសំខាន់សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅតាមជនបទ ដែលពួកគេភាគច្រើនប្រកបរបរកសិកម្ម នេសាទត្រី ធ្វើស្រែចម្ការ។ ប៉ុន្តែរយៈពេល២ឆ្នាំនេះ វិទ្យុរបស់ពួកគេមិនអាចចាប់បានព័ត៌មានជាច្រើនដែលពួកគេត្រូវការ ដោយសារការបង្រ្កាបទៅលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ។
សារព័ត៌មាន បើយើងបានស្តាប់។ យើងមានចំណេះដឹង។ យើងចេះគិតទៅ។ អានេះបើ យើងអត់បានស្តាប់ យើងអត់ដឹងទេ»
កាលពីពីរឆ្នាំមុន រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានបង្រ្កាបលើសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ និងសារព័ត៌មានឯករាជ្យ។ កាសែត The Cambodia Daily ល្បីឈ្មោះមួយ បានបិទទ្វារពីប្រទេសកម្ពុជានិងវិទ្យុអាស៊ីសេរី បានបិទការិយាល័យរបស់ខ្លួន ដោយសារការតម្រូវឲ្យបង់ពន្ធធ្ងន់ធ្ងរ។ វិទ្យុដែលជាដៃគូការផ្សាយបន្តរបស់វិទ្យុ VOA និងវិទ្យុអាស៊ីសេរី ត្រូវហាមឃាត់លែងឲ្យបន្តការផ្សាយ។ ការណ៍នេះ បានធ្វើឲ្យប្រជាពលរដ្ឋដែលនិយមចូលចិត្ត បើកស្តាប់ព័ត៌មានរសើប ស៊ីជម្រៅ និងមិនចំណុះឲ្យរដ្ឋាភិបាល ឬបក្សនយោបាយណាមួយ មានការលំបាកក្នុងការបន្តតាមដានព័ត៌មានដែលពួកគេចង់ស្តាប់។
អ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាល លោក ផៃ ស៊ីផាន បានលើកឡើងថា ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទាំងនោះមិនគោរពច្បាប់នៅកម្ពុជា មិនមែនជាចេតនារបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការគាបសង្កត់នោះទេ។ លោកក៏បានបដិសេធថា រដ្ឋាភិបាលមិនបានរារាំងសិទ្ធិសេរីភាពបញ្ចេញមតិ និងមានចេតនាបង្រ្កាបសារព័ត៌មានសេរីនោះដែរ។
«ហើយខ្ញុំខ្លួនឯងផ្ទាល់ក៏បានសហការជាមួយសំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏ដូចជាវិទ្យុអាស៊ីសេរីហ្នឹង នៅតែបន្តការឆ្លងឆ្លើយព័ត៌មានជាមួយគ្នា មិនរើសអើងនោះទេ ហើយប្រជាពលរដ្ឋសព្វថ្ងៃតាមបណ្តាញអនឡាញបានស្តាប់ដោយសេរីនៅក្នុងសាច់រឿងហ្នឹង»។
លោក ស៊ុម ផា ស្វាមីអ្នកស្រី ង៉ា រួត កំពុងស្តាប់ព័ត៌មានតាមទូរស័ព្ទនៅគេហដ្ឋានរបស់លោក នៅខេត្តបាត់ដំបង ថ្ងៃទី១១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៩។ (ខាន់ សុគុំមនោ/VOA)
យ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នកស្រី ង៉ា រួត ចូលចិត្តស្តាប់ព័ត៌មានដែលនិយាយពិតៗ បញ្ហាអំពើពុករលួយ និងទំនាស់ដីធ្លីជាដើម។ ប៉ុន្តែអ្នកស្រីមិនអាចទទួលព័ត៌មានទាំងនោះទេ ក្នុងពេលនេះ ក្រោយពីចំណាត់ការរបស់រដ្ឋាភិបាលលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ។
ករណីអ្នកស្រី ង៉ា រួត ក៏ដូចជាករណីភាគច្រើននៃប្រជាពលរដ្ឋដែល VOA សាកសួរដែរ។ ពួកគេបានលើកឡើងថា ពួកគេខ្វះការទទួលបានព័ត៌មាននយោបាយ ព័ត៌មានរសើប និងស៊ីជម្រៅ ដូចពីមុន ដោយសារពិបាកក្នុងការស្វែងរកព័ត៌មានទាំងនោះតាមវិទ្យុ។ ពួកគេពុំមានលទ្ធភាពប្រើប្រាស់ទូរស័ព្ទស្មាតហ្វូនដោយសារតម្លៃថ្លៃ សេវាអ៊ីនធើណែតមានកម្រិត និងពួកគេមិនចេះអក្សរ និងមិនចេះរបៀបប្រើប្រាស់ទូរស័ព្ទបែបទំនើប។
ពលរដ្ឋត្រូវចំណាយប្រាក់ទៅដល់ជាង៤០ម៉ឺនរៀល ដើម្បីទិញទូរស័ព្ទទំនើប និងចំណាយទៅលើថ្លៃអ៊ីនធើណែតផងដែរ ខណៈវិទ្យុមានតម្លៃក្រោម៤ម៉ឺនរៀល ដែលពួកគេអាចស្តាប់ព័ត៌មានឯករាជ្យបាន។ ប៉ុន្តែប្រភពផ្តល់ព័ត៌មានគួរទុកចិត្តទាំងនោះ មិនស្ថិតនៅជិតដៃពួកគាត់ទៀតនោះទេ។
មួយវិញទៀត ការមិនចេះអាន និងសរសេរអក្សរ ក្នុងចំណោមប្រជាជនក្រីក្រ នៅតាមទីជនបទ និងអ្នកមានវ័យចំណាស់ ជាឧបសគ្គមួយរបស់ពួកគេក្នុងការទទួលបានព័ត៌មានដោយទូលំទូលាយ និងមានគុណភាព។ ហើយការបង្ក្រាបលើសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ និងសារព័ត៌មានឯករាជ្យកន្លងមក ប៉ះពាល់ខ្លាំងដល់ក្រុមទាំងនោះ។
អ្នកស្រី ង៉ា រួត និងលោក ស៊ុម ផា ដែលជាស្វាមី ដាំបន្លែ និងធ្វើស្រែនៅលើដីដែលពួកគេជួល។ ប៉ុន្តែពួកគេអះអាងថា ឆ្នាំនេះទិន្នផលមិនបានល្អនោះទេ ដោយសារកង្វះទឹក។ ប៉ុន្តែពួកគាត់លើកឡើងថា មិនដែលបានទទួលព័ត៌មានអំពីកង្វះទឹកនោះទេ។
ពួកគាត់ក៏មិនដឹងអំពីចំណាត់ការរបស់សហគមន៍អឺរ៉ុបពាក់ព័ន្ធនឹងដំណើរការនៃនីតិវិធីការព្យួរប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ (EBA) មកលើកម្ពុជាដែរ។ ខណៈដែលក្រុមអ្នកជំនាញលើកឡើងថា EBA នឹងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ច្រើនដល់វិស័យកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់និងស្បែកជើងដែលកូនស្រីចំនួនបីនាក់របស់កសិករទាំងពីរនាក់កំពុងបម្រើការ។ ការព្យួរ EBA គឺដោយសារតែការធ្លាក់ចុះស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា។
លោក ស៊ុម ផា កំពុងឲ្យចំណីគោ នៅរោងគោក្រោយគេហដ្ឋានរបស់លោក នៅខេត្តបាត់ដំបង ថ្ងៃទី១១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៩។ (ខាន់ សុគុំមនោ/VOA)
ការខ្វះព័ត៌មានចម្រុះ
បច្ចុប្បន្នប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅកម្ពុជាស្ទើរតែទាំងអស់ត្រូវគេមើលឃើញថា ស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋាភិបាល ឬអ្នកមានអំណាចដែលមានបណ្តាញជាមួយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែលកំពុងកាន់អំណាច។ ទូរទស្សន៍ទាំងអស់ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយអ្នកមានបណ្តាញជាមួយរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន។ ហើយការផ្សព្វផ្សាយរបស់បណ្តាញព័ត៌មានទាំងនេះ ផ្តោតសំខាន់ទៅលើសកម្មភាពរបស់រដ្ឋាភិបាល និងសមិទ្ធិផលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
សម្រាប់ខ្ញុំព័ត៌មានដូចជាខ្យល់ដកដង្ហើមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋអញ្ចឹង។ ប្រសិនបើយើងបាត់បង់ព័ត៌មាន មានន័យថា យើងបាត់បង់អុកស៊ីសែនសម្រាប់ដកដង្ហើមអញ្ចឹងដែរ»
បណ្តាញទូរទស្សន៍ និងវិទ្យុដ៏ធំមួយនៅកម្ពុជា គឺទូរទស្សន៍បាយ័ន ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយកូនស្រីរបស់លោក ហ៊ុន សែន គឺលោកស្រី ហ៊ុន ម៉ាណា ដែលជាអ្នកជំនួញមួយមានការរកស៊ីយ៉ាងច្រើនមុខ។
នៅមុនការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិកាលពីឆ្នាំ២០១៨ បណ្តាញព័ត៌មានអនឡាញចំនួន១៧ ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលបិទមិនឲ្យចូលមើល ដោយសាររដ្ឋាភិបាលខ្លាចថា សារព័ត៌មានទាំងនោះផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានបែបបង្កអន្តរាយ។ ដូច្នេះ ប្រជាជនអាចមើលតែព័ត៌មានដែលផ្តល់ដោយរដ្ឋាភិបាលតែប៉ុណ្ណោះ នៅមុនថ្ងៃបោះឆ្នោត។
កាលពីខែសីហា អង្គការចំនួនពីរគឺអង្គការលីកាដូ និងសមាគមធាងត្នោត បានចេញផ្សាយរបាយការណ៍របស់ខ្លួនស្តីអំពីការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងវិស័យមីក្រូហិរញ្ញវត្ថុ។ ប៉ុន្តែព័ត៌មានក្នុងរបាយការណ៍នេះ មិនមែនជាចំណាប់អារម្មណ៍របស់សារព័ត៌មានដែលគាំទ្ររដ្ឋាភិបាលនោះទេ។ ពួកគេផ្សព្វផ្សាយប្រតិកម្មរបស់រដ្ឋាភិបាលទៅលើរបាយការណ៍នេះ។
លោក ណុប វី ប្រធានផ្នែកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៃមជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជាដើម្បីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ ដែលគ្រប់គ្រងព័ត៌មាន VOD បានថ្លែងថា កង្វះភាពចម្រុះនៃព័ត៌មានធ្វើឲ្យប្រជាជនពិបាកក្នុងការសម្រេចចិត្តដែលមានសារៈសំខាន់ ដូចជាការដាំដំណាំ ធ្វើស្រែ និងព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយផងដែរ។ លោកបន្តថា ប្រជាជនមានសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការទទួលបានព័ត៌មាន។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «សម្រាប់ខ្ញុំព័ត៌មានដូចជាខ្យល់ដកដង្ហើមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋអញ្ចឹង។ ប្រសិនបើយើងបាត់បង់ព័ត៌មាន មានន័យថា យើងបាត់បង់អុកស៊ីសែនសម្រាប់ដកដង្ហើមអញ្ចឹងដែរ»។
វិទ្យុ និងទូរទស្សន៍នៅតែជាឧបករណ៍ ប្រើសម្រាប់ទទួលព័ត៌មានដែលមានតម្លៃសមរម្យបំផុត និងអាចប្រើប្រាស់ជាបានប្រចាំដោយប្រជាពលរដ្ឋ ជាពិសេសអ្នករស់នៅតាមតំបន់ជនបទ។ (ខាន់ សុគុំមនោ/VOA)
លោក Sebastian Strangio អ្នកនិពន្ធសៀវភៅ “Hun Sen's Cambodia” ឬជាភាសាខ្មែរ «ប្រទេសកម្ពុជារបស់លោកហ៊ុន សែន» និងជាអ្នកតានដានស្ថានភាពនយោបាយកម្ពុជានិងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ បានលើកឡើងថា វាច្បាស់ណាស់ហើយថាប្រជាជនកម្ពុជាបានទទួលផលប្រយោជន៍ពីភាពចម្រុះនៃព័ត៌មានកាលពីមុន ក្នុងនោះមានសំឡេងគាំទ្ររដ្ឋាភិបាល គាំទ្រប្រឆាំង និងសារព័ត៌មានឯករាជ្យ។
លោកបន្តថា សារព័ត៌មានដែលមិនគាំទ្រលោក ហ៊ុន សែន និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គឺជាសារព័ត៌មានដែលត្រូវបានចាត់ទុកថាមានទំនោរទៅគណបក្សប្រឆាំង។
លោកមានប្រសាសន៍ប្រាប់ VOA តាមសារអេឡិកត្រូនិក ឬអ៊ីម៉ែលថា៖ «ភាពវិជ្ជមានមួយ គឺថាប្រជាជនអាចចូលទៅមើលព័ត៌មានតាមអនឡាញបានយ៉ាងច្រើនផងដែរ តាមតែពួកគេចង់មើល រួមមានព័ត៌មានដែលលម្អៀងតិច ឬព័ត៌មានលម្អៀងផ្សេងៗគ្នា»។ លោកបន្ថែមថា លោក ហ៊ុន សែន និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ក៏បានផ្លាស់ប្តូរទៅកាន់ផ្លូវនៃការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានតាមប្រព័ន្ធអនឡាញនេះដែរ។
នៅពេលដែលវិទ្យុផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានឯករាជ្យមិនបានងាយស្រួលធ្លាក់ដល់ដៃប្រជាពលរដ្ឋ ពលរដ្ឋនៅខេត្តបាត់ដំបងមួយចំនួនបានព្យាយាមតាមដានស្តាប់វិទ្យុទាំងនោះតាមប្រព័ន្ធអ៊ីនធើណែត។
នៅក្នុងឃុំរំលេច ខេត្តព្រៃវែង លោក អាន អាត ចង់ឃើញវិទ្យុឯករាជ្យវិលត្រឡប់មកវិញ។
«បើសុំណាស់ សុំតែបន្តិចថាបើកវិញ វិទ្យុក៏ដាច់ ចាស់ៗក៏ស្រួលស្តាប់។ សុំតែប៉ុណ្ណឹងទេ។ ហ្វេសប៊ុកនេះ ទាល់តែគាត់បើកឲ្យស្តាប់ដែរ»៕
កំណត់និពន្ធ៖ ភាគទី៣ដែលជាសេចក្តីរាយការណ៍ចុងក្រោយនៃសេចក្តីរាយការណ៍លម្អិត «ស្តាប់លែងឭ» លោកអ្នកនាងនឹងស្វែងយល់ពីផលប៉ះពាល់ដែលកើតមានដោយសារការបង្ក្រាបរបស់រដ្ឋាភិបាលលើអ្នកយកព័ត៌មាននៅកម្ពុជា ដែលអ្នកខ្លះបានបាត់បង់ការងារ ឬបង្ខំចិត្តលាលែងពីការងារជាអ្នកសារព័ត៌មាន រីឯអ្នកខ្លះទៀតប្រឈមនឹងបទចោទរបស់តុលាការនិងការឃុំខ្លួនជាដើម។