ការធ្វើពិធីរំឭកខួប២០ឆ្នាំនៃការគប់គ្រាប់បែកដៃនេះធ្វើឡើង ក្រោយការចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch ដែលបានទទូចជាថ្មីឲ្យសហគមន៍អន្តរជាតិដែលជាម្ចាស់ជំនួយរបស់កម្ពុជាទាមទារឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវ និងរកយុត្តិធម៌ជូនជនរងគ្រោះ ដែលបានស្លាប់ក្នុងអំពើវាយប្រហារដោយគ្រាប់បែកដៃលើហ្វូងបាតុករក្រុមប្រឆាំងកាលពី២០ឆ្នាំមុន។
អង្គការនេះក៏បានទទូចឲ្យប៉ូលិសនៃការិយាល័យស៊ើបអង្កេតសហព័ន្ធរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ឬហៅកាត់ថា FBI) បើកកិច្ចស៊ើបអង្កេតបន្តទៀត។
ក្នុងពិធីរំឭកដល់ខួប២០ឆ្នាំដែលមានអ្នកចូលរួមប្រមាណជាង១០០នាក់នោះ ជនរងគ្រោះដែលរងការវាយប្រហារនោះ បានស្នើឲ្យមានការបញ្ឈប់ប្រើអំពើហិង្សាមកក្រុមតវ៉ា ដែលធ្វើការសម្តែងមតិដោយអហិង្សា។
អ្នកស្រីប៉ុល ផល្លី វ័យ៥០ឆ្នាំ ដែលបានធ្លាក់ខ្លួនមានជំងឺប្រចាំកាយរហូតមិនអាចប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិតបាន ក្រោយរងគ្រោះពីការវាយប្រហារដោយគ្រាប់បែកដៃនោះ បានស្នើឲ្យរដ្ឋាភិបាលបញ្ឈប់ការបើកផ្លូវឲ្យមានការវាយប្រហារដ៏ឃោរឃៅបែបនេះតទៅទៀត។
«សូមកុំឲ្យរដ្ឋាភិបាលធ្វើអីចឹង ហើយជួយរកយុត្តិធម៌ឲ្យខ្ញុំ ជនរងគ្រោះ»។
លោកកឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ មិនមានសារនយោបាយអ្វីក្នុងពិធីរំឭកនៃការគប់គ្រាប់បែកនោះទេ។ តែមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងរូបនេះបានអំពាវនាវឲ្យប្រជាជនខ្មែរបញ្ឈប់ការជេរប្រមាថ និងបរិហារកេរ្តិ៍គ្នា ដើម្បីឈានដល់ការបង្កើតយុត្តិធម៌មួយដល់សង្គមកម្ពុជា។
(សូមចុចមើលកម្រងរូបភាពនៃការប្រារព្ធពិធីរំឭកខួប២០ឆ្នាំនៃការគប់គ្រាប់បែក)
កម្រងរូបភាព៖ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិរំឭកខួប២០ឆ្នាំនៃការបាត់បង់ជីវិតបាតុករក្នុងការវាយប្រហារដោយការគប់គ្រាប់បែកឆ្នាំ១៩៩៧
លោកថ្លែងថា៖ «យុត្តិធម៌កើតមានបានទាល់តែយើងកាត់បន្ថយ ឬលុបបំបាត់នូវការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ ការប្រើពាក្យជេរប្រមាថ ពាក្យអសុរស ការមួលបង្កាច់ ការប្រើអំពើហិង្សានានា។ ទាំងអស់នេះ យើងគិតថា យើងអាចនឹងកាត់បន្ថយការឈឺចាប់ទាំងអស់គ្នា»។
ទាក់ទិនដំណើរការរកយុត្តិធម៌ឲ្យជនរងគ្រោះក្នុងព្រឹត្តិការណ៍វាយប្រហារដោយគ្រាប់បែកដៃនេះ លោកប្រេដ អាដាំស៍ (Brad Adams) នាយកអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្យ (Human Rights Watch) ប្រចាំតំបន់អាស៊ី បានបញ្ជាក់នៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ដែលចេញកាលពីថ្ងៃពុធថា មានភស្តុតាងដែលមិនអាចបដិសេធបាននៃការជាប់ពាក់ព័ន្ធរបស់អង្គភាពកងអង្គរ័ក្សផ្ទាល់របស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅក្នុងអំពើឃោរឃៅនេះ។
លោកបន្តថា ការណ៍នេះមានន័យថា ការស៊ើបអង្កេតហ្មត់ចត់ក្នុងស្រុកមិនអាចកើតឡើងបាននោះទេ។ លោកបានបន្ថែមក្នុងន័យដើមថា៖
«អង្គការសហប្រជាជាតិ និងម្ចាស់ជំនួយរបស់កម្ពុជាដែលផ្តល់ជំនួយដ៏ធំសម្រាប់ថវិកាជាតិ ត្រូវតែទាមទារយុត្តិធម៌ជូនជនរងគ្រោះនៃឧក្រិដ្ឋកម្មដែលបំផ្លាញដល់ដំណើរការផ្លាស់ប្តូរឲ្យមានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា»។
លោកសុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន ប្រាប់ VOA នៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះថា សេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សគឺជាការតាមបរិហារកេរ្តិ៍គណបក្សកាន់អំណាចតែប៉ុណ្ណោះ។
«ព្រឹត្តិការណ៍ហ្នឹងវាកើត២០ឆ្នាំរួចហើយ ហើយ២០ឆ្នាំមកនេះនិយាយរួមគឺគណបក្សប្រឆាំងហ្នឹងក៏បង្សុកូល២០ដងដែរ។ ហើយលោកប្រេដ អាដាំស៍ហ្នឹង ក៏បែបចង់និយាយបរិហារ [កេរ្តិ៍] រាជរដ្ឋាភិបាលហ្នឹងក៏២០ដងដែរ។ អីចឹងយើងយល់ថា បើទោះបីថា គាត់និយាយតទៅទៀតប៉ុន្មាន ក៏វាមិនមានប្រសិទ្ធភាពអីដែរ»។
លោកសុខ ឥសាន អះអាងថាបូលិស FBI ក៏បានបិទការស៊ើបអង្កេតរបស់ខ្លួនអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ។
ក៏ប៉ុន្តែ លោកសម រង្ស៊ី អតីតប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលកំពុងរស់នៅនិរទេសខ្លួននៅប្រទេសបារាំង និងជាអតីតជនរងគ្រោះដោយការវាយប្រហារគ្រាប់បែកដៃនោះដែរ បានប្រាប់អ្នកចូលរួមក្នុងពិធីរំឭកដល់ការវាយប្រហារដោយគ្រាប់បែកដៃដ៏ប្រល័យនោះថា ដំណើរការយកយុត្តិធម៌ជូនជនរងគ្រោះនឹងនៅតែបន្តជានិច្ច។
លោកបានថ្លែងតាមរយៈសន្និសីទព័ត៌មានវីឌីអូ នៅក្នុងពិធីរំឭកនៃការគប់គ្រាប់បែកនាថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះថា៖
«កុំនឹកថា ២០ឆ្នាំយូរហើយ ត្រូវតែបំភ្លេចចោលទៅ! មិនអាចរកយុត្តិធម៌ឃើញទេ។ មិនទេ បងប្អូន! បទឧក្រិដ្ឋសម្លាប់មនុស្សដូចការគប់គ្រាប់បែកនេះ គឺជាបទឧក្រិដ្ឋមិនអាចបំភ្លេចបានទេ។ ដូចបទឧក្រិដ្ឋដែលប្រព្រឹត្តដោយពួកខ្មែរក្រហម ជាង៤០ឆ្នាំហើយ ម៉េចក៏មានតុលាការកំពុងតែកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម? សោកនាដកម្មថ្ងៃទី៣០ មីនា ឆ្នាំ១៩៩៧ ទើបតែ២០ឆ្នាំទេ ទោះជាប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយក៏ដោយ គឺយើងនៅតែជំរុញឲ្យមានយុត្តិធម៌វិញ»។
នៅក្នុងការវាយប្រហារដ៏ឃោរឃៅ ដែលបានកើតឡើងកាលពីថ្ងៃទី៣០ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៩៧នោះ មានមនុស្សស្លាប់យ៉ាងហោចណាស់ចំនួន១៦នាក់ ដែលជាបុរស ស្រ្តី និងក្មេងៗ និងជាង១០០នាក់ផ្សេងទៀតបានរងរបួស។
ការវាយប្រហារនោះបានកើតឡើង ខណៈដែលលោកសម រង្ស៊ី កំពុងដឹកនាំអ្នកគាំទ្ររបស់លោកប្រមាណ២០០នាក់នៅលើសួនច្បារក្បែររដ្ឋសភាចាស់ ដើម្បីរិះគន់ភាពមិនឯករាជ្យរបស់ប្រព័ន្ធតុលាការ និងប្រព័ន្ធតុលាការពុករលួយនៅកម្ពុជា។
របាយការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំសិទ្ធិមនុស្សបានឲ្យដឹងកាលពីពេលកន្លងមកថា នៅថ្ងៃដែលមានការវាយប្រហារដោយគ្រាប់បែកដៃនោះ កងអង្គរ័ក្សផ្ទាល់ខ្លួន របស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន ត្រូវបានដាក់ពង្រាយជាលើកដំបូងនៅឯទីកន្លែងធ្វើបាតុកម្ម។ កងអង្គរ័ក្សនោះត្រូវគេស្គាល់ថា ជាកងពលតូច«ង៧០»។
ជាមួយនឹងឧបករណ៍ទប់ស្កាត់អំពើកុប្បកម្មគ្រប់យ៉ាង កងពលនេះមិនត្រឹមតែបរាជ័យនៅក្នុងការរារាំងការវាយប្រហារនោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងត្រូវបានសាក្សីជាច្រើនឲ្យដឹងថា បានបើកជួរឈរជើងរបស់ខ្លួន អនុញ្ញាតឲ្យអ្នកគប់គ្រាប់បែករត់គេចខ្លួន និងបានគំរាមបាញ់មនុស្សដែលព្យាយាមតាមចាប់អ្នកវាយប្រហារនោះ។
រូបឯកសារ៖ មន្ត្រីប៉ូលិសកំពុងរាប់ចំនួនមនុស្សស្លាប់ និងរងរបួសនៅក្នុងហេតុការណ៍គប់គ្រាប់បែកនៅមុខវិមានរដ្ឋសភាជាតិ រាជធានីភ្នំពេញ កាលពីថ្ងៃអាទិត្យ ទី៣០ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៩៧។
អ្នកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាបានឲ្យដឹងថា ការស្វែងរកយុត្តិធម៌ចំពោះការវាយប្រហារដោយគ្រាប់បែកនេះ គឺជារឿងដែលនឹងមិនអាចកើតមានបាននោះឡើយ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ពួកគេថ្លែងថា រដ្ឋាភិបាលត្រូវបន្តការខិតខំរបស់ខ្លួន ក្នុងការនាំយកជនដៃដល់មកផ្តន្ទាទោស ដើម្បីទប់ស្កាត់កុំឲ្យមានការវាយប្រហារដ៏ហិង្សាបែបនេះទៀត នៅថ្ងៃអនាគត។
លោកអំ សំអាត ប្រធានការិយាល័យបច្ចេកទេសស៊ើបនៃអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ ប្រាប់ VOA នៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះថា៖
«យើងជាសង្គមស៊ីវិល យើងមិនបានចោទប្រកាន់ទៅលើខាងណាៗ ប៉ុន្តែសុំឲ្យរដ្ឋាភិបាលហ្នឹងលោកខិតខំបន្ថែមទៀត ដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌សម្រាប់ជនរងគ្រោះ ដើម្បីកុំឲ្យមានការរិះគន់ និងការចោទប្រកាន់ផ្សេងៗទៀតបាទ»។
ក្នុងហេតុការណ៍វាយប្រហារដោយគ្រាប់បែកដៃចំនួន៤គ្រាប់កាលពី២០ឆ្នាំមុននោះមានជនជាតិអាមេរិកាំងម្នាក់គឺលោក Ron Abney ក៏បានរងរបួសផងដែរ។
ជំនួសឲ្យការស៊ើបអង្កេតហ្មត់ចត់ លោកហ៊ុន សែន ដែលពេលនោះជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទីពីរ បានអំពាវនាវឲ្យចាប់ខ្លួនអ្នករៀបចំបាតុកម្ម ហើយបញ្ជាប៉ូលិសមិនឲ្យក្រុមអ្នករៀបចំបាតុកម្មចាកចេញពីប្រទេស។
ក្រុមប៉ូលិស FBI ធ្លាប់បាននិយាយថា ការស៊ើបអង្កេតត្រូវបានរំខាន តែមន្ត្រីទទួលបន្ទុកផ្នែកភ្នាក់ងារស៊ើបការណ៍សម្ងាត់ធ្លាប់បាននិយាយថា ស.រ.អា.នឹងមិនដែលបំភ្លេចអំពើភេរវកម្មប្រឆាំងនឹងពលរដ្ឋខ្លួនទេ ហើយសន្យាថា នឹងនាំខ្លួនជនទាំងនោះមកកាត់ទោស ទោះបីជាត្រូវចំណាយពេលយូរប៉ុណ្ណាក្តី៕