ខណៈប្រទេសកម្ពុជាកំពុងប្រារព្ធទិវាកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ខួបលើកទី២៦ លោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលកំពុងជាប់ឃុំ បានអំពាវនាវពីក្នុងពន្ធនាគារតាមរយៈលិខិតមួយច្បាប់ថា កម្ពុជាបានដើរផ្លូវផ្ទុយពីស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនោះ ទើបបណ្តាលឲ្យមានការថ្កោលទោសពីមតិជាតិ និងអន្តរជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន លើកឡើងថា កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស បានស្លាប់បាត់ចាប់តាំងពីពេលដែលកម្ពុជាមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣មក។
លោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលកំពុងជាប់ឃុំនៅថ្ងៃច័ន្ទ បានអំពាវនាវពីក្នុងពន្ធនាគារឲ្យប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់និន្នាការ ចូលរួមការពារស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ និងការពាររដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា។ ប្រធានបក្សប្រឆំាងដែលកំពុងជាប់ឃុំឃាំង ក្រោមបទចោទ «ក្បត់ជាតិ» អះអាងផងដែរថា កម្ពុជាបានដើរផ្លូវផ្ទុយពីស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ឆ្នាំ១៩៩១។
បើតាមលិខិតមួយច្បាប់របស់លោក កឹម សុខា ចេញនៅថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ហើយត្រូវបានមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិបង្ហោះលើបណ្តាញសង្គមរបស់ពួកគេ បញ្ជាក់ថា ស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសធ្វើឡើងដើម្បីបញ្ចប់សង្គ្រាមឈ្លានពានពីបរទេស សង្គ្រាមស៊ីវិលរវាងខ្មែរ និងខ្មែរ និងដើម្បីបង្រួបបង្រួមផ្សះផ្សារជាតិតាមរយៈការបោះឆ្នោត។ លោក កឹម សុខា បន្ថែមក្នុងលិខិតនោះថា ការលាបពណ៌ដែលជាលេសដើម្បីទប់ស្កាត់មិនឲ្យខ្មែរដូចគ្នាចូលរួមបោះឆ្នោតដោយពេញលក្ខណៈ គឺជាការរំលោភរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងស្មារតីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស។
លោក កឹម សុខា បន្ថែមក្នុងលិខិតនោះដោយសម្រង់ន័យដើមថា៖
«ឆ្លៀតក្នុងឱកាសនេះ ក្នុងនាមគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងក្នុងនាមខ្ញុំផ្ទាល់ សូមអំពាវនាវដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់និន្នាការទាំងអស់ មេត្តាចូលរួមការពារនូវស្មារតីកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស និងជាពិសេសការពាររដ្ឋធម្មនុញ្ញ»។
លោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវបានសមត្ថកិច្ចសម្រុកចូលចាប់ខ្លួនពីក្នុងផ្ទះទាំងកណ្តាលយប់រំលងអាធ្រាត្រឈានចូលថ្ងៃទី៣ ខែកញ្ញា ដោយចោទលោកពីបទ «ក្បត់ជាតិ» និងបញ្ជូនលោកទៅឃុំក្នុងពន្ធនាគារត្រពាំងផ្លុង នៅខេត្តត្បូងឃ្មុំ ដែលជាខេត្តមានព្រំប្រទល់ជាប់ប្រទេសវៀតណាម។ ក្រោយការឃុំខ្លួនលោក កឹម សុខា គេឃើញគណបក្សកាន់អំណាចរបស់លោក ហ៊ុន សែន កំពុងជំរុញយន្តការរឹបអូសយកអាសនៈទាំង៥៥របស់គណបក្សប្រឆាំងឲ្យទៅគណបក្សផ្សេង។
ការប៉ុនប៉ងរំលាយបក្សជំទាស់ ដែលគេដឹងថា ជាគូប្រជែងដ៏ធំរបស់បក្សកាន់អំណាច ក្នុងពេលបោះឆ្នោតខាងមុខ ធ្វើឱ្យមានក្តីបារម្ភជាច្រើន ចំពោះការធ្លាក់ចុះលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងដំណើរឆ្ពោះទៅរកប្រទេសគ្រប់គ្រងដោយឯកបក្សនៅកម្ពុជា។
លោក កឹម សុខា ដែលស្ថិតក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំង ម៣ ត្រពាំងផ្លុង ក៏បានអំពាវនាវដល់គណបក្សនយោបាយទាំងអស់សូមបញ្ចប់ការបំបែកបំបាក់ខ្មែរ ដើម្បីឈានទៅរកការផ្សះផ្សារជាតិ បង្រួបបង្រួមជាតិដោយឈរលើគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ សេរី ពហុបក្ស និងសុំឲ្យវិលមកការប្រកួតប្រជែងតាមរយៈការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌តាមឆន្ទៈរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
លោកក៏បានអំពាវនាវដល់សហគមន៍អន្តរជាតិ ជាពិសេសប្រទេសហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស ឲ្យចេញវិធានការជាក់ស្តែងណាមួយ ជាបន្ទាន់ដើម្បីជួយស្រោចស្រង់ស្ថានការណ៍នៅកម្ពុជា និងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ។
ការលើកឡើងរបស់មេបក្សជំទាស់សង្គ្រោះជាតិ ធ្វើឡើងចំពេលដែលប្រទេសកម្ពុជា រំឭកខួប២៦ឆ្នាំនៃសន្និសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីស ដែលបញ្ចប់សង្គ្រាមស៊ីវិលដ៏រ៉ាំរ៉ៃ ក្នុងប្រទេស និងការចាប់ផ្តើមឡើងវិញនូវរបបប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលជាអតីតកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមមួយរូប និងជាហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ធ្លាប់បានលើកឡើងដដែលៗជាច្រើនដងថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសបានស្លាប់បាត់ទៅហើយ។
ក្នុងពិធីបើកការដ្ឋានសាងសង់ស្ពានមួយកន្លែងនៅថ្ងៃច័ន្ទ លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន ថ្លែងជាថ្មីទៀតថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសបានស្លាប់ បន្ទាប់ពីកម្ពុជាបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣។ លោកបន្ថែមថា ខ្លឹមសារកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសបានច្របាច់បញ្ចូលគ្នាទៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលលោកថា ធ្វើឲ្យសហគមន៍អន្តរជាតិ ពិបាកក្នុងការកោះប្រជុំសើរើរឿងនេះឡើងវិញ។
រូបឯកសារ៖ លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន នៃប្រទេសកម្ពុជាថ្លែងទៅកាន់កម្មករកាត់ដេរក្នុងអំឡុងពេលលោកទៅទស្សនកិច្ចរោងចក្រកាត់ដេរមួយកន្លែងនៅជាយរាជធានីភ្នំពេញ នៅថ្ងៃទី ៣០ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៧។
លោក ហ៊ុន សែន ដែលស្ថិតក្នុងអំណាចជាង៣ទសវត្សរ៍ បន្ថែមថា៖
«កិច្ចព្រមព្រៀងប៉ារីសនេះ វាបានរលាយធាតុរបស់វាចូលទៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជារួចស្រេចទៅហើយ។ ដូច្នេះ របស់ដែលហៅថា អំពាវនាវឲ្យបណ្តាប្រទេសហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ភាគីនៃហត្ថលេខីទីក្រុងប៉ារីស ប្រជុំឡើងវិញ វាហួសសម័យ ហើយវាធ្វើមិនកើតផង វាត្រូវតែបង្កើតភាគីកម្ពុជា៤ភាគីឡើងវិញ ទើបវាត្រឹមត្រូវ។ ឥឡូវភាគីកម្ពុជាមានតែមួយទេ គឺរាជរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់នៅទីនេះ»។
កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសថ្ងៃ២៣តុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ដែលបានធ្វើឲ្យភាគី៤ឈប់បាញ់គ្នា បាននាំឲ្យមានសន្តិភាព ធានាបូរណភាពដែនដី អធិបតេយ្យភាពជាតិ ការអភិវឌ្ឍជាដើមផងនោះ គឺជាស្នាព្រះហស្តរបស់សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ដែលជាអ្នកផ្តួចផ្តើម។
ក្រុមអ្នកតាមដានស្ថានការណ៍នយោបាយកម្ពុជា បានបន្តតម្កល់ទុកសារៈសំខាន់នៃកិច្ចព្រមព្រៀងសនិ្តភាពទីក្រុងប៉ារីស ដែលបានធ្វើឡើងកាលពីថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១។ ពួកគេលើកឡើងថា ដរាបណាកម្ពុជាគ្មានការអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញ ដរាបនោះកិច្ចព្រមព្រៀងដែលមានប្រទេសចំនួន១៨ជាអ្នកផ្តល់ការគាំទ្រនេះ នឹងនៅតែមានសុពលភាពជានិច្ច។
លោក Phil Robertson នាយករងខាងផ្នែកតំបន់អាស៊ីនៃអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយនៅថ្ងៃច័ន្ទនេះ ដោយលើកឡើងពីបញ្ហាកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសនៅកម្ពុជា។ លោកបញ្ជាក់ថា លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន បាននិងកំពុងវាយកម្ទេចសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យពហុបក្ស ដែលបានប្តេជ្ញាចិត្តក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស តាមរយៈការរិះរកវិធីរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ការបំផ្លាញសារព័ត៌មានឯករាជ្យ និងការបំភិតបំភ័យសកម្មជនអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលដែលឈរគាំទ្រសិទ្ធិមនុស្សជាដើម។
លោក Phil Robertson បានសរសេរក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍នោះដោយសម្រង់ន័យដើមថា៖
«ប្រទេសជាហត្ថលេខីនៃសន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីស គួរតែធ្វើសកម្មភាពឥឡូវនេះ ហើយបញ្ឈប់កុំឲ្យលោក ហ៊ុន សែន ចាត់ទុកថា សកម្មភាពរបស់គាត់ក្នុងការបំផ្លាញលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការមិនគោរពសិទ្ធិមនុស្ស គឺជារឿងធម្មតាសម្រាប់កម្ពុជាឲ្យសោះ»។
នៅថ្ងៃច័ន្ទជាមួយគ្នានេះដែរ អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលអន្តរជាតិចំនួន៥៥ ព្រមទាំងអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សរបស់លោក Phil Robertson ផងនោះ កំពុងអំពាវនាវដល់អគ្គលេខាធិការអង្គការប្រជាជាតិ និងសហប្រធាននៃក្រុមប្រទេសហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស ដែលរួមមានប្រទេសបារាំង និងឥណ្ឌូណេស៊ី ដើម្បីបំពេញកាតព្វកិច្ចស្របច្បាប់របស់ពួកគេ ក្នុងការកោះហៅភាគីនៃកិច្ចព្រមព្រៀង ដោះស្រាយ និងធ្វើសកម្មភាពឥឡូវនេះ មុនពេលយឺតពេលដោះស្រាយវិបត្តិនៅកម្ពុជា៕