សត្វមូសមួយចំនួនធំចូលចិត្តខាំមនុស្ស។ ក្នុងនោះក៏ រាប់បញ្ចូលទាំងសត្វមូសដែលចម្លងប៉ារ៉ាស៊ីតគ្រុនចាញ់ ដែលអាចបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ជីវិតផងដែរ។ សត្វមូសទាំងនោះចម្លងជំងឺតាមរយៈការខាំបឺតយកឈាម។
ពេលខ្លះ ពពួកសត្វមូសនោះខាំបឺតឈាមពីគោ ពពែ និងចៀម។ ប៉ុន្តែពួកវាជាពួករើសប្រភពអាហារដែរ។ សត្វមូសមិនចូលចិត្តរសជាតិពីឈាមមាន់ទេ ដូចនេះសត្វមាន់កម្រនឹងត្រូវមូសខាំណាស់។
ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិស្វីស សម្រេចបាននូវរបកគំហើញនេះក្នុងការចុះសិក្សានៅប្រទេសអេត្យូពី។ ពួកគេបានរៀបចំអន្ទាក់ដើម្បីចាប់ប្រភេទមូស Anopheles arabiensis ដែលជាប្រភេទមូសសម្បូរជាងគេក្នុងតំបន់នោះ ពីលំនៅដ្ឋានចំនួន១១ខ្នងក្នុងរដ្ឋធានី អាឌីស អាបេបា( Addis Ababa)។
បន្ទាប់មក ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវបានធ្វើតេស្តឈាមនៅក្នុងសត្វមូសទាំងនោះ ហើយបានដឹងថាឈាមនោះមានប្រភពពីសត្វគ្រប់ប្រភេទ។ ប៉ុន្តែ ក្នុងនោះកម្រមានឈាមរបស់សត្វមាន់ណាស់។
របកគំហើញនេះ បានលើកឡើងសំនួរមួយ៖ តើប្រជាជននៅតំបន់ជំងឺគ្រុនចាញ់គួរតែទទួលទានដំណេកនៅក្បែរសត្វមាន់ឬទេ? នេះជារឿងកំប្លែងមួយដែលលោក Rickert Ignell ស្តាប់ឮគ្រប់ពេល។
«បាទ ពួកយើងនិយាយពីវាស្ទើតែគ្រប់ពេល(រឿងកំប្លែងនោះ) ហើយក៏មានរឿងកំប្លែងដូចជា តើប្រជាជនគួរតែយកសត្វមាន់តាមខ្លួនដើម្បីការពារខ្លួនពីជំងឺគ្រុនចាញ់។ ប៉ុន្តែគំនិតនេះមិនទាន់ត្រូវគេទទួលយកប៉ុន្មានទេ»។
លោក Ignell ជាសាស្រ្តាចារ្យមួយរូបនៅសាកលវិទ្យាល័យវិទ្យាសាស្រ្តកសិកម្មស្វីស។ លោកមានចំណាប់អារម្មណ៍ក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវពីភាពទាក់ទាញតាមរយៈសារធាតុគីមីនៃសត្វល្អិតផ្ទុកជំងឺ ហើយក្នុងនោះក៏មានសត្វមូសដែលចម្លងជំងឺគ្រុនចាញ់ផងដែរ។
ក្នុងលំនៅដ្ឋានចំនួន១១ខ្នងនោះ លោក Ignell បានប្រមូលអ្នកស្ម័គ្រចិត្ត១១នាក់ឲ្យទទួលទានដំណេកក្នុងមុងរហែកដែលមានអន្ទាក់ និងបំណែកសាច់មាន់នៅក្បែរ។
បើតាមសម្តីរបស់លោក Ignell «ក្នុងតេស្តមួយ ពួកយើងបានព្យួរសត្វមាន់មួយនៅក្បែរអន្ទាក់ដែលយើងប្រើ។ ហើយយើងបានសង្កេតឃើញថា អត្រាសត្វមូសដែលចាប់បានបានថយចុះដល់ទៅ៩៥%។ នេះមានន័យថា សត្វមាន់ និងក្លិនមាន់អាចបណ្តេញសត្វមូសចេញពីផ្ទះបាន»។
រោមមាន់
លោក Ignell និយាយថា ក្លិនដែលសត្វមូសមិនចូលចិត្តមានប្រភពមកពីធាតុផ្សំក្នុងរោមមាន់។ ធាតុផ្សំទាំងនេះ មានតម្លៃថោក ហើយខ្លះអាចរកបានស្រាប់។
គំនិតដែលទុកសត្វមាន់នៅក្នុងផ្ទះ ដើម្បីបណ្តេញសត្វមូសចម្លងជំងឺគ្រុនចាញ់មិនមែនជាគំនិតអាក្រក់ទេ។
«នៅកន្លែងជាច្រើនក្នុងប្រទេសអេត្យូពី និងកន្លែងជាច្រើននៅអាហ្វិ្រកដែលពួកយើងបានស្រាវជ្រាវ ប្រជាជនទីនោះរក្សាបសុសត្វនៅក្នុងផ្ទះ។ ទោះបីភាគច្រើនមិនមែនជាសត្វមាន់ក្តី ប៉ុន្តែវាជាមធ្យោបាយមួយដែលអាចសាកល្បងដើម្បីដឹងថាវាមានប្រសិទ្ធភាពឬទេ» នេះជាសម្តីរបស់លោក Ignell។
លោក Ignell និយាយថា មធ្យោបាយប្រើប្រាស់សត្វមាន់បណ្តេញសត្វមូសអាចប្រើជាមួយមុងដែលមានសារធាតុសម្លាប់សត្វល្អិត ដើម្បីការពារទាំងស្រុង។
ការការពារទាំងក្នុង និងក្រៅ
ខុសពីសត្វមូសដទៃដែលស្វែងរកចំណីក្នុងផ្ទះ លោក Ignell និយាយថា ប្រភេទមូស Anopheles arbiensis ក៏ខាំមនុស្សនៅខាងក្រៅផ្ទះដែរ។
«... ហើយជាពិសេសនៅពេលដែលមនុស្សកំពុងអង្គុយក្រៅផ្ទះ ពេលដែលខាងក្នុងផ្ទះក្តៅពេក»។
លោក Ignell ចង់ស្វែងយល់ថា តើក្លិនសត្វមាន់ដែលត្រូវបានបញ្ចូលក្នុងក្រមួន ដែលអាចដុតដូចទៀនបាន អាចបណ្តេញសត្វមូសនៅក្រៅផ្ទះដែរឬទេ។
របកគំហើញទាំងនេះ ត្រូវបានចុះផ្សាយនៅក្នុងទស្សនាវដ្តី Malaria Journal ដែលអាចចូលអានដោយសេរី។
គ្មានថវិកាជំនួយ
លោក Ignell និយាយថា លោកគ្មានហេតុផលអ្វីដែលត្រូវជឿថា ក្លិនរបស់សត្វមាន់មិនអាចបណ្តេញសត្វមូសដទៃទៀតបានទេ។
ប៉ុន្តែជាអកុសល សម្រាប់លោក Ignell និងមិត្តរួមការងារ ពួកគេមិនបានទទួលប្រាក់ជំនួយដើម្បីបន្តកិច្ចសិក្សាស្រាវជ្រាវទៅលើបណ្តុំសារធាតុគីមីដែលមានក្នុងសត្វមាន់ទេ។
បើយោងតាមអង្គការសុខភាពពិភពលោក ក្នុងឆ្នាំ២០១៥ មានករណីជំងឺគ្រុនចាញ់ចំនួន២១៤លាន ករណី និងមានករណីស្លាប់ដោយជំងឺគ្រុនចាញ់មានប្រមាណ ៤៣៨.០០០ករណី ហើយភាគច្រើនកើតឡើងលើកុមារ។ ការកើនឡើងនូវការការពារ និងវិធានការទប់ស្កាត់បានកាត់បន្ថយអត្រាមរណៈដោយសារជំងឺគ្រុនចាញ់៦០ភាគយនៅលើពិភពលោកតាំងពីឆ្នាំ២០០២។
អនុតំបន់សាហារ៉ាអាហ្រ្វិកនៅតែមានអត្រាជំងឺគ្រុនចាញ់ខ្ពស់ទូទាំងពិភពលោក។ លោក Ignell និយាយថា សត្វមូសចាប់ផ្តើមមានភាពស៊ាំនឹងមុងជ្រលក់ថ្នាំ ប៉ុន្តែកំណើននៃករណីកើតមានជំងឺគ្រុនចាញ់មានសភាពយឺតយ៉ាវនៅក្នុងអនុតំបន់សាហារ៉ាអាហ្រ្វិកដែរ៕
ប្រែសម្រួលដោយ៖ វិញ សុជាតា