វ៉ាស៊ីនតោន —
ក្រុមអ្នកវិភាគនៅស.រ.អា.បង្ហាញឲ្យដឹងពីផលប៉ះពាល់ជាអវិជ្ជមានមួយចំនួនពីការគំរាមរបស់សភាស.រ.អា.ដែលប៉ុនប៉ងកាត់ជំនួយសម្រាប់កម្ពុជាដែលត្រូវចោទប្រកាន់ថា មិនកែទម្រង់ប្រទេសតាមប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យនិងកែទម្រង់ការបោះឆ្នោតឲ្យសេរី និងយុត្តិធម៌ ត្រឹមត្រូវ។ លោកសុខ ខេមរានៃវីអូអេរាយការណ៍ថា ប្រទេសកម្ពុជាគួរត្រូវគិតពីផលប្រយោជន៍ជាតិវែងឆ្ងាយរបស់ខ្លួនចំពោះវិធានការណ៍កាត់ជំនួយស.រ.អា.នេះ ដោយមិនត្រូវពឹងអាងលើប្រទេសចិនតែមួយទេ។
នៅពេលសមាជិកសភាស.រ.អា.ច្រើនឡើងៗកំពុងរៀបចំសេចក្តីព្រាងច្បាប់កាត់ជំនួយសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា ដោយសារកម្ពុជាគ្មានការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យ ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងការបោះឆ្នោតត្រឹមត្រូវនោះ ក្រុមអ្នកវិភាគបញ្ហាគោលនយោបាយរបស់ស.រ.អា.មួយចំនួនព្រមានថា ប្រទេសកម្ពុជាមិនអាចពឹងលើប្រទេសចិនតែមួយ ហើយព្រងើយកន្តើយពីការកែទម្រង់ប្រទេសទៅតាមស.រ.អា. និងសហគមន៍អន្តរជាតិតម្រូវឡើយ បើពុំដូច្នោះទេ ពួកគេអះអាងថា នឹងប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍ជាតិ។
លោកស្រី Shihoko Goto ជាអ្នកស្រាវជ្រាវអំពីនយោបាយតំបន់អាស៊ីនៃមជ្ឈមណ្ឌល Wilson Center ក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនបានថ្លែងថា ភាពចាំចាច់របស់កម្ពុជាគឺការបោះឆ្នោតអាចទទួលយកបានពីអន្តរជាតិ ដោយសារប្រទេសនេះត្រូវការទំនាក់ទំនងជាអន្តរជាតិ មិនមែនចិនតែមួយទេ។
អ្នកស្រីនិយាយថា៖ «តែសម្រាប់រយៈពេលវែងវិញ វាជារឿងផលប្រយោជន៍ចំពោះកម្ពុជា ខ្លួនឯងដែលត្រូវមានការគាំទ្រហិរញ្ញវត្ថុក្រៅពីប្រទេសចិន ពង្រីកមូលដ្ឋានសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនលើសពីការនាំចេញធនធាន និងផលិតផលវាយនភ័ណ្ឌដែរ។ ដើម្បីទទួលបានការគាំទ្រចម្រុះដល់កម្ពុជានេះ កម្ពុជាត្រូវតែធ្វើយ៉ាងណាឲ្យសហគមន៍អន្តរជាតិទទួលយកបាន ហើយស្វែងរកការកសាងមូលដ្ឋានសេដ្ឋកិច្ចប្រកួតប្រជែងមួយ។ ការរៀបចំការបោះឆ្នោតឲ្យមានលក្ខណៈសេរី និងយុត្តិធម៌គឺជាជំហ៊ានមួយឆ្ពោះទៅកាន់ការសម្រេចគោលបំណងរយៈពេលវែង»។
អ្នកស្រីបានបង្ហាញថា ក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន ដែលចង់បង្កើនឥទ្ធិពលក្នុងតំបន់អាស៊ី និងភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសអាស៊ីនោះ បានពិចារណាអំពីតួនាទីរបស់ចិនចំពោះកម្ពុជា នៅពេលមានវិធានការណាមួយចំពោះកម្ពុជានេះ។
អ្នកស្រីបន្តថា៖ «មើលពីទិដ្ឋភាពដ៏ធំនៃតុល្យភាពស.រ.អា.ចំពោះតំបន់អាស៊ី នយោបាយចិនចំពោះកម្ពុជាពិតជាការគិតគូររបស់អ្នកតាក់តែងគោលនយោបាយស.រ.អា.មែន នៅពេលដែលគេស្ទាបស្ទង់ ឬវាយតម្លៃគោលនយោបាយទៅអនាគតចំពោះប្រទេសនេះ។ ប៉ុន្តែវាជារឿងងាយពេកក្នុងការវាយតម្លៃថា ស.រ.អា.អាចបាត់បង់ប្រយោជន៍ច្រើនក្នុងការចាត់វិធានការតាមគោលនយោបាយជាសំខាន់របស់ស.រ.អា. ចំពោះរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ គ្មានការសង្ស័យទេថា ការបន្តផ្តល់ជំនួយរបស់ចិនសម្រាប់កម្ពុជានៅដើរតួនាទីសំខាន់ដើម្បីធានាដល់ការរស់រាននៃរបបគ្រប់គ្រងបច្ចុប្បន្ន»។
ប្រទេសចិនជាប្រទេសផ្តល់ជំនួយធំជាងគេសម្រាប់កម្ពុជា ហើយគ្មានលក្ខខណ្ឌដូចប្រទេសលោកខាងលិចទេ។ ប្រទេសលោកខាងលិចនិងសហគមន៍អន្តរជាតិផ្តល់ជំនួយភាគច្រើនភ្ជាប់លក្ខខណ្ឌជាមួយនឹង ប្រជាធិតេយ្យ សិទ្ធិមនុស្ស។ ហើយចុងក្រោយនេះ ជាឧទាហរណ៍គឺ ស.រ.អា.បានភ្ជាប់លក្ខខណ្ឌទៅនឹងការបោះឆ្នោត យុត្តិធម៌ ត្រឹមត្រូវ មានការចូលរួមពីលោកសម រង្ស៉ី ជាដៃគូប្រជែងដ៏សំខាន់ជាមួយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែននៃគណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេស ដែលកាន់អំណាច៣០ឆ្នាំ។
លោកស្រី Shihoko Goto បានបន្ថែមថា លោកសម រង្ស៉ីមិនអាចគ្មានវត្តមានក្នុងការបោះឆ្នោតបានទេ ចំពោះការបោះឆ្នោតមួយដែលអាចទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិ។
អ្នកស្រីនិយាយថា៖ «ការលើកលែងទោសដល់លោកសម រង្ស៉ីពិតជាជំហានឆ្ពោះទៅកាន់គោលដៅត្រឹមត្រូវមួយ។ តែវាមិនគ្រប់គ្រាន់ទេ។ សុវត្ថិភាពនៃការវិលត្រឡប់របស់លោកសម រង្ស៉ីទៅកាន់ប្រទេសកម្ពុជាចាំបាច់ត្រូវតែមានការធានាហើយនឹងការចូលរួមដោយពេញលេញក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោតផងដែរ។ រដ្ឋាភិបាលត្រូវរក្សាការសន្យារបស់ខ្លួនដែលថា ធ្វើឲ្យប្រាកដប្រជាក្នុងការធានាថា ការបោះឆ្នោតត្រូវមានលក្ខណៈសេរី និងយុត្តិធម៌»។
អ្នកស្រីលើកឡើងដូច្នេះគឺដោយសារថា ក្រុមមេដឹកនាំជំទាស់នៅមិនទាន់ត្រូវគេអនុញ្ញាតឲ្យចូលរួមប្រកួតប្រជែង ភាពមិនប្រក្រតី រឿងចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតនិងបញ្ជីឈ្មោះប៉ោង ការទិញទឹកចិត្ត ការប្រើប្រាស់ធនធាន និងប្រព័ន្ធឃោសនាមិនស្មើភាពគ្នា ការរិតត្បិតក្រុមជំទាស់ក្នុងសកម្មភាពនយោបាយជាដើម។
មេដឹកនាំគណបក្សជំទាស់គឺលោកសម រង្ស៉ី ទើបត្រូវបានលើកលែងទោសនៅនាទីចុងក្រោយ ក្រោយពីបាននិរទេសខ្លួននៅក្រៅប្រទេសជាង៣ឆ្នាំដោយសារតែមានការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធតុលាការដាក់ទោសលោករឿងបញ្ហាព្រំដែនកាលពីឆ្នាំ២០០៩។ លោកត្រូវវិលចូលក្នុងប្រទេសវិញនៅថ្ងៃទី១៩ខែកក្កដាខាងមុខ។
លោកបណ្ឌិតចន ស៊ីយ៉ូស៊ីយ៉ារី (John Ciorciari) សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកគោលនយោបាយសាធារណៈ Gerald Ford School of Public Policy នៃសាកលវិទ្យាល័យ University of Michigan បានថ្លែងថា ប្រសិនបើការបោះឆ្នោតនេះមិនយុត្តិធម៌ ដោយមានការគំរាមកំហែង ឬក្លែងបន្លំនោះ នោះការកាត់ជំនួយអាចនឹងកើតមានឡើង។ តែលោកថា ការគម្រាមរបស់សមាជិកសភា និងព្រឹទ្ធសភាចង់កាត់ជំនួយគឺជាជំហ៊ានម៉ឺងម៉ាត់មួយ ។
លោកនិយាយថា៖ «យុទ្ធសាស្ត្ររបស់រដ្ឋបាលលោកអូបាម៉ាចំពោះទំនាក់ទំនងជាមួយកម្ពុជាកំពុងរងសម្ពាធខ្លាំងឡើងៗ។ រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ សមាជិកនិងបុគ្គលិកសំខាន់ៗរបស់សភាអាមេរិកាំងចង់ដាក់ទណ្ឌកម្មប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលលោកនាយករដ្ឋមម្ត្រីហ៊ុន សែន ហើយសំណើរបស់សមាជិកសភាភាគច្រើននៃគណបក្សសាធារណៈរដ្ឋដែលចង់កាត់ជំនួយនពមិនមែនជាការគំរាមឥតប្រយោជន៍ទេ។ ប្រសិនបើការបោះឆ្នោតមិនសេរីយុត្តិធម៌ដោយមានភស្តុតាងបញ្ជាក់ ឬមានការគម្រាមកំហែងផងនោះ នោះអ្នកគាំទ្រសេចក្តីព្រាងច្បាប់ទំនងជាជំរុញច្បាប់នោះ។ ហើយ ប្រសិនបើគេអាចទាក់ទាញបានសមាជិកព្រឹទ្ធសភាគណបក្សប្រជាធិតេយ្យមួយចំនួនតូចដែលខ្វល់ខ្វាយពីរឿងរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ពេលនោះពួកគេអាចសម្រេចបានជោគជ័យក្នុងការកាត់ជំនួយ។ ហើយព្រឹទ្ធសភាបានធ្វើកិច្ចការនេះកាលពីអតីតកាល»។
ស.រ.អា.បានកាត់ជំនួយកាលពីឆ្នាំ១៩៩៧ ក្រោយពីមានអំពើរដ្ឋប្រហារមួយដែលរំលំព្រះអង្គម្ចាស់នរោត្តមរណឫទ្ធិនៃគណបក្សរាជានិយមហ៊្វុនស៊ីនប៉ិច ដែលនៅពេលនោះជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១។ តែនៅឆ្នាំ២០០៧ ស.រ.អា.បានបញ្ចប់ទណ្ឌកម្ម ហើយបានផ្តល់ជំនួយឡើងវិញ។
តែសមាជិកសភាស.រ.អា.បានបើកសវនាការសួរដេញដោលមួយថ្ងៃកាលពីថ្ងៃទី៨ ខែកក្កដាឆ្នាំ២០១៣ នៅឯអគារសភាក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន និយាយអំពីវិបត្តិសង្គម និងវិបត្តិនយោបាយដែលកំពុងលេចឡើងក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ក្រុមសមាជិកសភាទាំងនោះបានជំរុញថា រដ្ឋាភិបាល ស.រ.អា.ត្រូវតែចាត់វិធានការឲ្យបានខ្លាំងក្លាបន្ថែមទៀតចំពោះ ប្រទេសកម្ពុជាដែលមានអំពើរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ហើយនឹងមិនបានរៀបចំការបោះឆ្នោតមួយមានលក្ខណៈសេរី និងយុត្តិធម៌ត្រឹមត្រូវ។
សមាជិកសភាអាមេរិកាំងម្នាក់គឺលោក Steve Chabot នៃគណបក្សសាធារណរដ្ឋមកពីរដ្ឋ អូហាយូ និងជាប្រធានអនុគណៈកម្មាធិការអាស៊ី និងប៉ាស៊ីហ្វ៊ិកនៃគណៈកម្មាធិការការបរទេសបានបើកកិច្ចពិភាក្សាដោយហៅការដឹកនាំរបស់លោកហ៊ុន សែនថា ជារបៀបផ្តាច់ការ ពុករលួយ ធ្វើឲ្យប្រជាពលរដ្ឋគ្មានសេរីភាពពេញលេញក្នុងរយៈពេល៣០ឆ្នាំមកនេះ។ លោកបានប្តេជ្ញាថា នឹងជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលស.រ.អា.ឲ្យផ្លាស់ប្តូរគោលជំហរជាមួយនឹងការកៀងគរសមាជិកសភាដទៃទៀតដើម្បីធ្វើច្បាប់កាត់បន្ថយជំនួយសម្រាប់កម្ពុជានិងដាក់សម្ពាធដល់រដ្ឋាភិបាលលោកបារ៉ាក់ អូបាម៉ាឲ្យមានការកែប្រែគោលនយោបាយថ្មីរបស់ស.រ.អា.ចំពោះប្រទេសកម្ពុជា។
លោកចន ស៊ីយ៉ូស៊ីយ៉ារីបានបន្ថែមថា ទាំងរដ្ឋាភិបាលនិងពលរដ្ឋអាចមានការខ្វល់ចំពោះការគម្រាមកាត់ជំនួយស.រ.អា.។
លោកនិយាយថា៖ «ខ្ញុំមានជំនឿថា រដ្ឋាភិបាលពិតជាយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះការគម្រាមកាត់ជំនួយរបស់ស.រ.អា.។ រដ្ឋាភិបាលច្រើន រួមទាំងកម្ពុជា ច្រានចោលការគម្រាមនានារបស់លោកខាងលិចដែលប្រកាសបន្ថយជំនួយ ដោយនិយាយថា ពួកគេនឹងងាកបែរទៅរកប្រទេសចិន។ តែកម្រមានប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍តូចៗណាពឹងផ្អែកលើមហាអំណាចបរទេសតែមួយណាស់ រួមទាំងប្រទេសចិនផង។ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាចង់ឈ្នះការបោះឆ្នោត តែគណបក្សនេះក៏ពិតជាមិនចង់ឲ្យបាត់ជំនួយ ស.រ.អា.ដែរក្នុងដំណើរការនេះ»។
លោក ចន ស៊ីយ៉ូស៊ីយ៉ារី បញ្ជាក់បន្ថែមថា៖«ការផ្អាកជំនួយស.រ.អា.អាចមានន័យថា ជាការបាត់បង់កម្មវិធីសង្គមសំខាន់ៗ ហើយជាការបញ្ជូនសញ្ញាថា រដ្ឋាភិបាលប្រទេសនោះនិងទំនាក់ទំនងជាមួយដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំៗកំពុងធ្លាក់ចុះដុនដាប។ រឿងនេះមិនអាចជួយបានទេ នៅពេលកម្ពុជាព្យាយាមទាក់ទាញវិនិយោគទុនឯកជន ហើយនឹងការគាំទ្រពីប្រទេសផ្តល់ជំនួយនានា»។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ បើសភាស.រ.អា.កាត់ជំនួយសម្រាប់កម្ពុជាមែន វាក៏អាចប៉ះពាល់ខ្លះដល់នយោបាយរបស់រដ្ឋបាលលោកអូបាម៉ាផងដែរចំពោះការងាកបែរនយោបាយរបស់ខ្លួនដើម្បីទៅពង្រឹងឥទ្ធិពលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់អាស៊ីដែលស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលចិនជាយូរមកហើយនោះ។
ក៏ប៉ុន្តែលោកចន សីហ្វតុន នាយកផ្នែកតស៊ូមតិនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្សយូមែន រ៉ៃវ៉ចក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន។ លោកជាអ្នកជំរុញឲ្យមានការសើរើគោលនយោបាយរបស់ស.រ.អា.ថ្មីសម្រាប់កម្ពុជាទាក់ទងនឹងការកាត់ជំនួយដើម្បីឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរជាវិជ្ជមានសម្រាប់កម្ពុជា។ លោកបានអះអាងថាក្រុមមន្ត្រីអាមេរិកាំងជាច្រើនក្នុងស្ថាប័ននិតិបញ្ញតិ នីតិប្រតិបត្តិ មិនរីករាយនឹងស្ថានការណ៍កម្ពុជាដែលគ្មានការកែទម្រង់ជាច្រើនទសវត្សរ៍នោះទេ។
លោកនិយាយថា៖ «សមាជិកសភាភាគច្រើននិងមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសភាគច្រើន ហើយគ្រប់គ្នាក្នុងសេតវិមាន មានការធុញទ្រាន់នឹងស្ថានការណ៍ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយគិតថា ជារឿងចាំបាច់ត្រូវផ្លាស់ប្តូរនូវគោលនយោបាយថ្មី។ ការស្នើជាចម្បងនៅលើតុនោះគឺការកាត់ជំនួយ ជំនួយយោធា កាត់ការខ្ចីបុលតាមរយៈធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី និងកន្លែងផ្សេងៗទៀត»។
លោកថ្លែងទៀតថា៖ «ដូច្នេះជាការសំខាន់នោះគឺមានការសម្រេចចិត្តរួចហើយ។ រដ្ឋាភិបាលស.រ.អា.ចង់ធ្វើនយោបាយថ្មីចំពោះកម្ពុជា។ ល្មមដល់ពេលដូរនយោបាយហើយគឺ២១ឆ្នាំ។ ២១ឆ្នាំអង្គុយចាំមើលលោកហ៊ុន សែនបង្កើនអំណាច ដូច្នេះវាបង្ហាញថា នយោបាយនេះបរាជ័យ។ ហើយចាំបាច់ត្រូវធ្វើនយោបាយថ្មី»។
ពិតហើយថា សំណើរបស់សភាមិនមានលទ្ធផលភ្លាមៗទេ។ តែមន្ត្រីសេតវិមានដែលអមដំណើរលោកប្រធានាធិតីបារ៉ាក់ អូបាម៉ាទៅកាន់ប្រទេសកម្ពុជាកាលពីឆ្នាំទៅធ្លាប់បានព្រមានថា ក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ីបូព៌ា លោកអូបាម៉ាធ្លាប់បានប្រាប់ឲ្យលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនធ្វើការកែទម្រង់សិទ្ធិមនុស្សនិងប្រជាធិតេយ្យជាដើម៕
នៅពេលសមាជិកសភាស.រ.អា.ច្រើនឡើងៗកំពុងរៀបចំសេចក្តីព្រាងច្បាប់កាត់ជំនួយសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា ដោយសារកម្ពុជាគ្មានការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យ ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងការបោះឆ្នោតត្រឹមត្រូវនោះ ក្រុមអ្នកវិភាគបញ្ហាគោលនយោបាយរបស់ស.រ.អា.មួយចំនួនព្រមានថា ប្រទេសកម្ពុជាមិនអាចពឹងលើប្រទេសចិនតែមួយ ហើយព្រងើយកន្តើយពីការកែទម្រង់ប្រទេសទៅតាមស.រ.អា. និងសហគមន៍អន្តរជាតិតម្រូវឡើយ បើពុំដូច្នោះទេ ពួកគេអះអាងថា នឹងប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍ជាតិ។
លោកស្រី Shihoko Goto ជាអ្នកស្រាវជ្រាវអំពីនយោបាយតំបន់អាស៊ីនៃមជ្ឈមណ្ឌល Wilson Center ក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនបានថ្លែងថា ភាពចាំចាច់របស់កម្ពុជាគឺការបោះឆ្នោតអាចទទួលយកបានពីអន្តរជាតិ ដោយសារប្រទេសនេះត្រូវការទំនាក់ទំនងជាអន្តរជាតិ មិនមែនចិនតែមួយទេ។
អ្នកស្រីនិយាយថា៖ «តែសម្រាប់រយៈពេលវែងវិញ វាជារឿងផលប្រយោជន៍ចំពោះកម្ពុជា ខ្លួនឯងដែលត្រូវមានការគាំទ្រហិរញ្ញវត្ថុក្រៅពីប្រទេសចិន ពង្រីកមូលដ្ឋានសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនលើសពីការនាំចេញធនធាន និងផលិតផលវាយនភ័ណ្ឌដែរ។ ដើម្បីទទួលបានការគាំទ្រចម្រុះដល់កម្ពុជានេះ កម្ពុជាត្រូវតែធ្វើយ៉ាងណាឲ្យសហគមន៍អន្តរជាតិទទួលយកបាន ហើយស្វែងរកការកសាងមូលដ្ឋានសេដ្ឋកិច្ចប្រកួតប្រជែងមួយ។ ការរៀបចំការបោះឆ្នោតឲ្យមានលក្ខណៈសេរី និងយុត្តិធម៌គឺជាជំហ៊ានមួយឆ្ពោះទៅកាន់ការសម្រេចគោលបំណងរយៈពេលវែង»។
អ្នកស្រីបានបង្ហាញថា ក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន ដែលចង់បង្កើនឥទ្ធិពលក្នុងតំបន់អាស៊ី និងភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសអាស៊ីនោះ បានពិចារណាអំពីតួនាទីរបស់ចិនចំពោះកម្ពុជា នៅពេលមានវិធានការណាមួយចំពោះកម្ពុជានេះ។
អ្នកស្រីបន្តថា៖ «មើលពីទិដ្ឋភាពដ៏ធំនៃតុល្យភាពស.រ.អា.ចំពោះតំបន់អាស៊ី នយោបាយចិនចំពោះកម្ពុជាពិតជាការគិតគូររបស់អ្នកតាក់តែងគោលនយោបាយស.រ.អា.មែន នៅពេលដែលគេស្ទាបស្ទង់ ឬវាយតម្លៃគោលនយោបាយទៅអនាគតចំពោះប្រទេសនេះ។ ប៉ុន្តែវាជារឿងងាយពេកក្នុងការវាយតម្លៃថា ស.រ.អា.អាចបាត់បង់ប្រយោជន៍ច្រើនក្នុងការចាត់វិធានការតាមគោលនយោបាយជាសំខាន់របស់ស.រ.អា. ចំពោះរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ គ្មានការសង្ស័យទេថា ការបន្តផ្តល់ជំនួយរបស់ចិនសម្រាប់កម្ពុជានៅដើរតួនាទីសំខាន់ដើម្បីធានាដល់ការរស់រាននៃរបបគ្រប់គ្រងបច្ចុប្បន្ន»។
ប្រទេសចិនជាប្រទេសផ្តល់ជំនួយធំជាងគេសម្រាប់កម្ពុជា ហើយគ្មានលក្ខខណ្ឌដូចប្រទេសលោកខាងលិចទេ។ ប្រទេសលោកខាងលិចនិងសហគមន៍អន្តរជាតិផ្តល់ជំនួយភាគច្រើនភ្ជាប់លក្ខខណ្ឌជាមួយនឹង ប្រជាធិតេយ្យ សិទ្ធិមនុស្ស។ ហើយចុងក្រោយនេះ ជាឧទាហរណ៍គឺ ស.រ.អា.បានភ្ជាប់លក្ខខណ្ឌទៅនឹងការបោះឆ្នោត យុត្តិធម៌ ត្រឹមត្រូវ មានការចូលរួមពីលោកសម រង្ស៉ី ជាដៃគូប្រជែងដ៏សំខាន់ជាមួយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែននៃគណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេស ដែលកាន់អំណាច៣០ឆ្នាំ។
លោកស្រី Shihoko Goto បានបន្ថែមថា លោកសម រង្ស៉ីមិនអាចគ្មានវត្តមានក្នុងការបោះឆ្នោតបានទេ ចំពោះការបោះឆ្នោតមួយដែលអាចទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិ។
អ្នកស្រីនិយាយថា៖ «ការលើកលែងទោសដល់លោកសម រង្ស៉ីពិតជាជំហានឆ្ពោះទៅកាន់គោលដៅត្រឹមត្រូវមួយ។ តែវាមិនគ្រប់គ្រាន់ទេ។ សុវត្ថិភាពនៃការវិលត្រឡប់របស់លោកសម រង្ស៉ីទៅកាន់ប្រទេសកម្ពុជាចាំបាច់ត្រូវតែមានការធានាហើយនឹងការចូលរួមដោយពេញលេញក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោតផងដែរ។ រដ្ឋាភិបាលត្រូវរក្សាការសន្យារបស់ខ្លួនដែលថា ធ្វើឲ្យប្រាកដប្រជាក្នុងការធានាថា ការបោះឆ្នោតត្រូវមានលក្ខណៈសេរី និងយុត្តិធម៌»។
អ្នកស្រីលើកឡើងដូច្នេះគឺដោយសារថា ក្រុមមេដឹកនាំជំទាស់នៅមិនទាន់ត្រូវគេអនុញ្ញាតឲ្យចូលរួមប្រកួតប្រជែង ភាពមិនប្រក្រតី រឿងចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតនិងបញ្ជីឈ្មោះប៉ោង ការទិញទឹកចិត្ត ការប្រើប្រាស់ធនធាន និងប្រព័ន្ធឃោសនាមិនស្មើភាពគ្នា ការរិតត្បិតក្រុមជំទាស់ក្នុងសកម្មភាពនយោបាយជាដើម។
មេដឹកនាំគណបក្សជំទាស់គឺលោកសម រង្ស៉ី ទើបត្រូវបានលើកលែងទោសនៅនាទីចុងក្រោយ ក្រោយពីបាននិរទេសខ្លួននៅក្រៅប្រទេសជាង៣ឆ្នាំដោយសារតែមានការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធតុលាការដាក់ទោសលោករឿងបញ្ហាព្រំដែនកាលពីឆ្នាំ២០០៩។ លោកត្រូវវិលចូលក្នុងប្រទេសវិញនៅថ្ងៃទី១៩ខែកក្កដាខាងមុខ។
លោកបណ្ឌិតចន ស៊ីយ៉ូស៊ីយ៉ារី (John Ciorciari) សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកគោលនយោបាយសាធារណៈ Gerald Ford School of Public Policy នៃសាកលវិទ្យាល័យ University of Michigan បានថ្លែងថា ប្រសិនបើការបោះឆ្នោតនេះមិនយុត្តិធម៌ ដោយមានការគំរាមកំហែង ឬក្លែងបន្លំនោះ នោះការកាត់ជំនួយអាចនឹងកើតមានឡើង។ តែលោកថា ការគម្រាមរបស់សមាជិកសភា និងព្រឹទ្ធសភាចង់កាត់ជំនួយគឺជាជំហ៊ានម៉ឺងម៉ាត់មួយ ។
លោកនិយាយថា៖ «យុទ្ធសាស្ត្ររបស់រដ្ឋបាលលោកអូបាម៉ាចំពោះទំនាក់ទំនងជាមួយកម្ពុជាកំពុងរងសម្ពាធខ្លាំងឡើងៗ។ រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ សមាជិកនិងបុគ្គលិកសំខាន់ៗរបស់សភាអាមេរិកាំងចង់ដាក់ទណ្ឌកម្មប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលលោកនាយករដ្ឋមម្ត្រីហ៊ុន សែន ហើយសំណើរបស់សមាជិកសភាភាគច្រើននៃគណបក្សសាធារណៈរដ្ឋដែលចង់កាត់ជំនួយនពមិនមែនជាការគំរាមឥតប្រយោជន៍ទេ។ ប្រសិនបើការបោះឆ្នោតមិនសេរីយុត្តិធម៌ដោយមានភស្តុតាងបញ្ជាក់ ឬមានការគម្រាមកំហែងផងនោះ នោះអ្នកគាំទ្រសេចក្តីព្រាងច្បាប់ទំនងជាជំរុញច្បាប់នោះ។ ហើយ ប្រសិនបើគេអាចទាក់ទាញបានសមាជិកព្រឹទ្ធសភាគណបក្សប្រជាធិតេយ្យមួយចំនួនតូចដែលខ្វល់ខ្វាយពីរឿងរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ពេលនោះពួកគេអាចសម្រេចបានជោគជ័យក្នុងការកាត់ជំនួយ។ ហើយព្រឹទ្ធសភាបានធ្វើកិច្ចការនេះកាលពីអតីតកាល»។
ស.រ.អា.បានកាត់ជំនួយកាលពីឆ្នាំ១៩៩៧ ក្រោយពីមានអំពើរដ្ឋប្រហារមួយដែលរំលំព្រះអង្គម្ចាស់នរោត្តមរណឫទ្ធិនៃគណបក្សរាជានិយមហ៊្វុនស៊ីនប៉ិច ដែលនៅពេលនោះជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១។ តែនៅឆ្នាំ២០០៧ ស.រ.អា.បានបញ្ចប់ទណ្ឌកម្ម ហើយបានផ្តល់ជំនួយឡើងវិញ។
តែសមាជិកសភាស.រ.អា.បានបើកសវនាការសួរដេញដោលមួយថ្ងៃកាលពីថ្ងៃទី៨ ខែកក្កដាឆ្នាំ២០១៣ នៅឯអគារសភាក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន និយាយអំពីវិបត្តិសង្គម និងវិបត្តិនយោបាយដែលកំពុងលេចឡើងក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ក្រុមសមាជិកសភាទាំងនោះបានជំរុញថា រដ្ឋាភិបាល ស.រ.អា.ត្រូវតែចាត់វិធានការឲ្យបានខ្លាំងក្លាបន្ថែមទៀតចំពោះ ប្រទេសកម្ពុជាដែលមានអំពើរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ហើយនឹងមិនបានរៀបចំការបោះឆ្នោតមួយមានលក្ខណៈសេរី និងយុត្តិធម៌ត្រឹមត្រូវ។
សមាជិកសភាអាមេរិកាំងម្នាក់គឺលោក Steve Chabot នៃគណបក្សសាធារណរដ្ឋមកពីរដ្ឋ អូហាយូ និងជាប្រធានអនុគណៈកម្មាធិការអាស៊ី និងប៉ាស៊ីហ្វ៊ិកនៃគណៈកម្មាធិការការបរទេសបានបើកកិច្ចពិភាក្សាដោយហៅការដឹកនាំរបស់លោកហ៊ុន សែនថា ជារបៀបផ្តាច់ការ ពុករលួយ ធ្វើឲ្យប្រជាពលរដ្ឋគ្មានសេរីភាពពេញលេញក្នុងរយៈពេល៣០ឆ្នាំមកនេះ។ លោកបានប្តេជ្ញាថា នឹងជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលស.រ.អា.ឲ្យផ្លាស់ប្តូរគោលជំហរជាមួយនឹងការកៀងគរសមាជិកសភាដទៃទៀតដើម្បីធ្វើច្បាប់កាត់បន្ថយជំនួយសម្រាប់កម្ពុជានិងដាក់សម្ពាធដល់រដ្ឋាភិបាលលោកបារ៉ាក់ អូបាម៉ាឲ្យមានការកែប្រែគោលនយោបាយថ្មីរបស់ស.រ.អា.ចំពោះប្រទេសកម្ពុជា។
លោកចន ស៊ីយ៉ូស៊ីយ៉ារីបានបន្ថែមថា ទាំងរដ្ឋាភិបាលនិងពលរដ្ឋអាចមានការខ្វល់ចំពោះការគម្រាមកាត់ជំនួយស.រ.អា.។
លោកនិយាយថា៖ «ខ្ញុំមានជំនឿថា រដ្ឋាភិបាលពិតជាយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះការគម្រាមកាត់ជំនួយរបស់ស.រ.អា.។ រដ្ឋាភិបាលច្រើន រួមទាំងកម្ពុជា ច្រានចោលការគម្រាមនានារបស់លោកខាងលិចដែលប្រកាសបន្ថយជំនួយ ដោយនិយាយថា ពួកគេនឹងងាកបែរទៅរកប្រទេសចិន។ តែកម្រមានប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍តូចៗណាពឹងផ្អែកលើមហាអំណាចបរទេសតែមួយណាស់ រួមទាំងប្រទេសចិនផង។ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាចង់ឈ្នះការបោះឆ្នោត តែគណបក្សនេះក៏ពិតជាមិនចង់ឲ្យបាត់ជំនួយ ស.រ.អា.ដែរក្នុងដំណើរការនេះ»។
លោក ចន ស៊ីយ៉ូស៊ីយ៉ារី បញ្ជាក់បន្ថែមថា៖«ការផ្អាកជំនួយស.រ.អា.អាចមានន័យថា ជាការបាត់បង់កម្មវិធីសង្គមសំខាន់ៗ ហើយជាការបញ្ជូនសញ្ញាថា រដ្ឋាភិបាលប្រទេសនោះនិងទំនាក់ទំនងជាមួយដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំៗកំពុងធ្លាក់ចុះដុនដាប។ រឿងនេះមិនអាចជួយបានទេ នៅពេលកម្ពុជាព្យាយាមទាក់ទាញវិនិយោគទុនឯកជន ហើយនឹងការគាំទ្រពីប្រទេសផ្តល់ជំនួយនានា»។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ បើសភាស.រ.អា.កាត់ជំនួយសម្រាប់កម្ពុជាមែន វាក៏អាចប៉ះពាល់ខ្លះដល់នយោបាយរបស់រដ្ឋបាលលោកអូបាម៉ាផងដែរចំពោះការងាកបែរនយោបាយរបស់ខ្លួនដើម្បីទៅពង្រឹងឥទ្ធិពលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់អាស៊ីដែលស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលចិនជាយូរមកហើយនោះ។
ក៏ប៉ុន្តែលោកចន សីហ្វតុន នាយកផ្នែកតស៊ូមតិនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្សយូមែន រ៉ៃវ៉ចក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន។ លោកជាអ្នកជំរុញឲ្យមានការសើរើគោលនយោបាយរបស់ស.រ.អា.ថ្មីសម្រាប់កម្ពុជាទាក់ទងនឹងការកាត់ជំនួយដើម្បីឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរជាវិជ្ជមានសម្រាប់កម្ពុជា។ លោកបានអះអាងថាក្រុមមន្ត្រីអាមេរិកាំងជាច្រើនក្នុងស្ថាប័ននិតិបញ្ញតិ នីតិប្រតិបត្តិ មិនរីករាយនឹងស្ថានការណ៍កម្ពុជាដែលគ្មានការកែទម្រង់ជាច្រើនទសវត្សរ៍នោះទេ។
លោកនិយាយថា៖ «សមាជិកសភាភាគច្រើននិងមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសភាគច្រើន ហើយគ្រប់គ្នាក្នុងសេតវិមាន មានការធុញទ្រាន់នឹងស្ថានការណ៍ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយគិតថា ជារឿងចាំបាច់ត្រូវផ្លាស់ប្តូរនូវគោលនយោបាយថ្មី។ ការស្នើជាចម្បងនៅលើតុនោះគឺការកាត់ជំនួយ ជំនួយយោធា កាត់ការខ្ចីបុលតាមរយៈធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី និងកន្លែងផ្សេងៗទៀត»។
លោកថ្លែងទៀតថា៖ «ដូច្នេះជាការសំខាន់នោះគឺមានការសម្រេចចិត្តរួចហើយ។ រដ្ឋាភិបាលស.រ.អា.ចង់ធ្វើនយោបាយថ្មីចំពោះកម្ពុជា។ ល្មមដល់ពេលដូរនយោបាយហើយគឺ២១ឆ្នាំ។ ២១ឆ្នាំអង្គុយចាំមើលលោកហ៊ុន សែនបង្កើនអំណាច ដូច្នេះវាបង្ហាញថា នយោបាយនេះបរាជ័យ។ ហើយចាំបាច់ត្រូវធ្វើនយោបាយថ្មី»។
ពិតហើយថា សំណើរបស់សភាមិនមានលទ្ធផលភ្លាមៗទេ។ តែមន្ត្រីសេតវិមានដែលអមដំណើរលោកប្រធានាធិតីបារ៉ាក់ អូបាម៉ាទៅកាន់ប្រទេសកម្ពុជាកាលពីឆ្នាំទៅធ្លាប់បានព្រមានថា ក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ីបូព៌ា លោកអូបាម៉ាធ្លាប់បានប្រាប់ឲ្យលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនធ្វើការកែទម្រង់សិទ្ធិមនុស្សនិងប្រជាធិតេយ្យជាដើម៕