ចំណីចក្ខុនិងចំណីអារម្មណ៍ដែលបង្កប់ដោយក្តីសប្បាយរីករាយ រំភើបរំជួលចិត្តតាមរយៈខ្សែភាពយន្ត «កុំស្មានបងភ្លេច»ឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីប្រវត្តិសិល្បៈតូរ្យតន្ត្រីខ្មែរអំឡុងទសវត្សរ៍១៩៥០ដល់ពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍១៩៧០ បានទាក់ទាញទស្សនិកជនមកទស្សនាពេញរោងភាពយន្តក្នុងការបញ្ចាំងនៅវិទ្យាស្ថានភាពយន្តស.រ.អា. American Film Institute (AFI) នៅទីក្រុង Silver Spring រដ្ឋ Maryland ក្បែររដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន។
ខ្សែភាពយន្តឯកសារដែលយកចំណងជើងតាមឈ្មោះបទចម្រៀងរបស់អធិរាជសំឡេងមាស ស៊ីន ស៊ីសាមុត «កុំស្មានបងភ្លេច»នេះ រំឭកអំពីប្រវត្តិតូរ្យតន្ត្រីរ៉ក់ខ្មែរនៅយុគសម័យមាសនៃបទចម្រៀងខ្មែរមុនសម័យខ្មែរក្រហម។ ខ្សែភាពយន្ត «កុំស្មានបងភ្លេច» បានជួយឲ្យអ្នកទស្សនាកាន់តែយល់ដឹងអំពីប្រវត្តិអ្នកចម្រៀង ខ្លឹមសារ និងឥទ្ធិពលនៃចម្រៀងបរទេសជាពិសេសចម្រៀងអាមេរិកាំងនៅយុគសម័យនោះ។
លោក ស៊ីន សេដ្ឋកុល ដែលជាចៅប្រុសរបស់អធិរាជសំឡេងមាស ស៊ីន ស៊ីសាមុត បានចូលរួមជាកិត្តិយសជំនួសឪពុករបស់លោកដែលបានទទួលមរណភាពកាលពីបីខែមុន។ លោកតំណាងឲ្យជីតារបស់លោកក្នុងកម្មវិធីនេះ។
«ខ្ញុំកើតអត់ទាន់ទេ។ កើតមកឮតែសំឡេង ឃើញតែរូបនៅលើស៊ីឌីចម្រៀងសម្បកកាសែតទៅហើយ។ ក្រោយពីបានមើលរឿងនេះ បាទក្នុងចិត្តទីមួយគឺក្តុកក្តួលក្ដួត។ ដោយសារមានសម័យ ប៉ុល ពត បានជាក្រុមគ្រួសារខ្មែរទាំងអស់បែកបាក់គ្នា»។
លោកបន្ថែមថា លោកបានដឹងអំពីជីតារបស់លោកពីលោកយាយ ពីឪពុករបស់លោក និងក្រុមតន្ត្រីករចាស់ៗគឺដឹងត្រួសៗតែប៉ុណ្ណោះ។
«ក្រោយពីទស្សនារឿងនេះចប់ យើងអាចដឹងចំណុចជាច្រើនទៀត ព្រោះការស្រាវរបស់គាត់មានច្រើនមែនទែន ដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំបានដឹងអំពីប្រវត្តិចន្លោះប្រហោងដែលខ្ញុំមិនអាចដឹងហ្នឹង បានច្រើនមែនទែន»។
លោក John Pirozzi ផលិតករខ្សែភាពយន្ត«កុំស្មានបងភ្លេច» បានទៅប្រទេសកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ២០០១ ពេលលោកទៅជួយលោក Matt Dillon តារាភាពយន្ត Hollywood ដ៏ល្បីក្នុងការផលិតខ្សែភាពយន្តរឿង City of Ghost។
លោកប្រាប់ VOA ថា មុនដំបូងលោកចង់ផលិតខ្សែភាពយន្តឯកសារអំពីកម្ពុជា តែក្រោយពេលលោកបានស្តាប់ចម្រៀងតន្ត្រីរ៉ក់ខ្មែរសម័យដើមលោកបានដុះគំនិតថ្មីទៀតគឺបង្ហាញប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរតាមរយៈតន្ត្រីរ៉ក់ខ្មែរដែលសឹងតែបាត់បង់ទៅហើយនោះ។
«ពេលខ្ញុំទៅប្រទេសកម្ពុជាលើកដំបូង ហើយដឹងអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រសម័យទំនើបរបស់ប្រទេសនេះ ទាក់ទាញអារម្មណ៍ខ្ញុំណាស់។ ខ្ញុំគិតថា ខ្ញុំគួរតែស្វែងយល់ឲ្យបានច្រើន ហើយមនុស្សច្រើនឡើងគួរយល់ដឹងថែមទៀត ថា មានរឿងអ្វីនៅកម្ពុជា។ ខ្ញុំគិតថា ខ្ញុំនឹងថតកុនតែអំពីរឿងនេះទេ។ តែពេលខ្ញុំឮតន្ត្រីខ្មែរ វាកន្ត្រាក់អារម្មណ៍ខ្ញុំណាស់ ហើយចង់ដឹងថា អ្នកបង្កើតតន្ត្រីនេះ។ដូច្នេះខ្ញុំក៏បញ្ចូលគំនិតទាំងពីរនេះ។ រឿងនេះឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីតន្ត្រីខ្មែរហើយក៏ឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសនេះដែរ»។
លោក John និយាយថា លោកចាប់អារម្មណ៍នឹងសំឡេងលោកស៊ីន ស៊ីសាមុត និងអ្នកស្រី រស់ សេរីសុទ្ធា។
«រឿងមួយដែលដក់ក្នុងអារម្មណ៍របស់ខ្ញុំគឺសំឡេងអ្នកស្រីរស់ សេរីសុទ្ធាដែលជាសំឡេងពិសេសគ្មានពីរ។ វាដក់ក្នុងអារម្មណ៍របស់ខ្ញុំ»។
ខ្មែរក្រហមបានសម្លាប់ជនជាតិខ្មែរជិត២លាននាក់ តែខ្មែរក្រហមមិនអាចសម្លាប់តន្ត្រីរ៉ក់ខ្មែរយុគសម័យមាសនោះបានឡើយ។
ការស្រាវជ្រាវចងក្រងជាខ្មែរភាពយន្ត«កុំស្មានបងភ្លេច»នេះ ក៏បាននាំឲ្យមិត្តភក្តិមួយចំនួនដែលរួចពីស្លាប់ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហមនិងក្នុងសង្គ្រាមបានជួបជុំគ្នាឡើងវិញ។
លោក ម៉ុល កាញ៉ុល អតីតតន្ត្រីករដេញហ្គីតាក្នុងក្រុមតូរ្យតន្ត្រីបក្សីចាំក្រុង ថ្លែងថា៖
«ក្នុងគំនិតខ្ញុំ ខ្ញុំគិតថា ពីកើតមកដល់អាយុ៣០ហ្នឹង ខ្ញុំគិតថា ជាជាតិមុន។ អញ្ចឹង ខ្ញុំចង់បំភ្លេចចោលឲ្យអស់ កុំឲ្យវាឈឺចាប់ពេកណា៎។ ហើយដល់គាត់មកសម្ភាសសើរើរឿងចាស់ទៅវិញ ខ្ញុំដែលថា ចង់កប់ចោល ដល់រើមកវិញ ខ្ញុំវាភ្លេចអស់ខ្លះ។ អ្នកខ្លះ ខ្ញុំអត់ស្គាល់មុនទេ ទាល់តែមើលគុនហ្នឹងបីបួនដង ជួបគ្នានិយាយអីអញ្ចឹងទៅបាននឹកឃើញឈ្មោះមកវិញ។ អ្នកនេះលេងភ្លេងនេះ វង់ភ្លេងនេះ»។
លោក ម៉ុល កាញ៉ុលរំឭកថា លោក John បានធ្វើឲ្យលោកលះបង់គំនិតបំភ្លេចរឿងឈឺចាប់នោះចោល ព្រោះវាជាប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏មានសារៈសំខាន់។
«ហើយខ្ញុំផ្លាស់ប្តូរចិត្តគំនិតថា រឿងហ្នឹងមិនត្រូវកប់ចោលទេ។ គាត់រើកកាយខ្ញុំមកវិញថា អាហ្នឹងមិនត្រូវកប់ចោលទេ ព្រោះថា ការឈឺចាប់ហ្នឹង វាម្ភៃសាមសិបឆ្នាំ។ វាយូរហើយណា៎។ វាល្មមស្រាកស្រានគួរសម ហើយអាចរើកកាយមកវិញបាន។ ឥឡូវខ្ញុំអាចនិយាយលេងសើចបាន។ ពីដើមរឿងហ្នឹងសុទ្ធតែរឿងកម្សត់ ហើយនិយាយមិនកើតទេ»។
ទស្សនិកជនបានសម្តែងការអបអរ និងកោតសរសើរខ្សែភាពយន្តនេះដែលធ្វើឲ្យគេយល់ច្បាស់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសខ្មែរ។
លោកឌួង ទី ដែលបានទៅលេងប្រទេសកម្ពុជាម្តងគត់ ថ្លែងថា៖
«ខ្ញុំធំដឹងក្តីនៅក្នុងប្រទេសនេះ ខ្ញុំមិនដឹងថា ខ្ញុំបាត់បង់ច្រើនទាក់ទងនឹងការយល់ដឹងអំពីប្រទេសកំណើតទេ។ បានឃើញការសម្តែងនេះដោយផ្ទាល់មិនត្រឹមតែធ្វើឲ្យខ្ញុំមានមោទនភាពអំពីខ្មែរទេ តែថែមទាំងធ្វើឲ្យខ្ញុំដឹងថា ខ្ញុំខ្វះការយល់ដឹងអំពីរឿងនេះ។ ខ្ញុំចងចាំពេលខ្ញុំនៅក្មេងនៅស្រុកខ្មែរ ហើយខ្ញុំមានមោទនភាពថា ខ្ញុំមកពីកម្ពុជា។ ខ្ញុំតែងតែសង្ឃឹមថា ប្រទេសនេះនឹងជឿនលឿនទៅមុខ»។
ខ្សែភាពយន្ត «កុំស្មានបងភ្លេច» បានបញ្ចាំងនៅទីក្រុងញូយ៉ក ទីក្រុង Minneapolis រដ្ឋ Minnesota និងនៅទីក្រុង Lowell រដ្ឋ Massachusetts ដែលមានខ្មែររស់នៅច្រើនបំផុតទីពីរនៅស.រ.អា. បន្ទាប់ពីទីក្រុង Long Beach រដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា។
លោក John ឲ្យដឹងថា ខ្សែភាពយន្ត«កុំស្មានបងភ្លេច»នឹងបន្តបញ្ចាំងនៅតាមរដ្ឋជាច្រើនទៀតនៅស.រ.អា.៕
ប្រិយមិត្ត VOA ជាទីមេត្រី! ប្រិយមិត្តក៏អាចទស្សនាសេចក្តីរាយការណ៍នេះជាវីដេអូក្នុងគេហទំព័ររបស់ VOA គឺ khmer.voanews.com និង YouTube ផងដែរ ដែលមានអាស័យដ្ឋាន youtube.com/voakhmerservice។ សូមបញ្ជាក់ផងដែរថា យើងខ្ញុំនឹងមានសេចក្តីរាយការណ៍មួយទៀតផ្តោតលើប្រវត្តិតន្ត្រីរ៉ក់ខ្មែរពីយុគ សម័យនេះ៕