ក្រុមតំណាងរាស្ត្រក្នុងតំបន់អាស៊ានបានចាត់ទុកថា ដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់ការបោះឆ្នោតនាថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដានៅប្រទេសកម្ពុជា ជាការធ្វើឲ្យខូចខាតកាន់តែខ្លំាងថែមទៀតនៃភាពស្របច្បាប់សម្រាប់ការបោះឆ្នោត ហើយថា ជម្រើសបុគ្គលម្នាក់ៗចំពោះការចូលរួម ឬមិនចូលរួមការបោះឆ្នោតនោះ ត្រូវតែទទួលបានការគោរព។ នេះបើយោងតាមសេចក្តីប្រកាសរបស់ក្រុមសមាជិកសភាអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស ហៅកាត់ថា APHR ដែល VOA ទទួលបាន។
សេចក្តីប្រកាសរបស់ក្រុមសមាជិកសភាអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស ដែលចេញផ្សាយនៅថ្ងៃអង្គារនេះ បានបញ្ជាក់ឲ្យដឹងទៀតថា ក្រុមសមាជិកសភាក៏បានអំពាវនាវសារជាថ្មីឲ្យមានការវិលវិញនៃគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលត្រូវបានរំលាយចោល ហើយនិងបានអំពាវនាវឲ្យមានការដោះលែងអ្នកទោសនយោបាយជាច្រើននាក់។ ក្នុងនោះមានលោក កឹម សុខា មេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង។
លោក Charles Santiago សមាជិកសភាម៉ាឡេស៊ី និងជាប្រធានក្រុមសមាជិកសភាអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស ត្រូវបានស្រង់ប្រសាសន៍តាមន័យដើមថា៖
«រដ្ឋាភិបាលកំពុងបដិសេធចោលសិទ្ធិមូលដ្ឋានរបស់ពលរដ្ឋក្នុងការបញ្ជាក់ពីទស្សនៈនយោបាយ និងចូលរួមនៅក្នុងដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យមួយ ដោយគ្មានការភ័យខ្លាចនៃការសងសឹក។ បរិយាកាស ដែលមានការគំរាមកំហែង និងគ្មានសន្តិសុខនេះ បានធ្វើឲ្យការបោះឆ្នោតគួរឲ្យមន្ទិលនេះ រឹតតែគ្មានភាពសេរីរួចទៅហើយ»។
ចំណែកលោក Tom Villarin សមាជិកសភា Philippines និងសមាជិករបស់ក្រុមសមាជិកសភាអាស៊ាន ដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស ត្រូវបានស្រង់ប្រសាសន៍តាមន័យដើមថា៖
«ការបោះឆ្នោតមួយដោយគ្មានគណបក្សប្រឆាំងដែលរស់រវើកនឹងជាការធ្វើលំហាត់ដែលគួរឲ្យចង់សើច»។
លោកបានថ្លែងបន្ថែមថា៖
«នៅក្នុងស្ថានភាពបែបនេះ ការបដិសេធមិនបោះឆ្នោតត្រូវតែបានទទួលស្គាល់ថា ជាសិទ្ធិស្របច្បាប់មួយ និងជាទម្រង់អះអាងសម្រាប់ជម្រើសនយោបាយ ដើម្បីបង្ហាញពីការមិនពេញចិត្តចំពោះដំណើរការបោះឆ្នោត»។
ការបោះឆ្នោតដែលគ្រោងធ្វើនៅថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៨ នឹងមិនមានការចូលរួមរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយលោក កឹម សុខា និងលោក សម រង្ស៊ី ទេ តែនឹងមានគណបក្សនយោបាយចំនួន២០ផ្សេងទៀតចូលរួម។ ក្នុងនោះមានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារបស់លោក ហ៊ុន សែន ផងដែរ។
រូបឯកសារ៖ លោក ហង្ស ពុទ្ធា អ្នកនាំពាក្យគណកម្មាធិការរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប.) ចូលរួមក្នុងកិច្ចប្រជុំភាគីពាក់ព័ន្ធអំពីការបោះឆ្នោតសភាជាតិនីតិកាលទី៤កាលពីថ្ងៃទី២៥ កុម្ភៈ ២០១៨ នៅទីស្នាក់ការកណ្តាលរបស់គ.ជ.ប. រាជធានីភ្នំពេញ។ (ទុំ ម្លិះ/VOA)
លោក ហង្ស ពុទ្ធា អ្នកនាំពាក្យរបស់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប.) មានប្រសាសន៍ប្រាប់ VOA ថា គឺក្រុមសមាជិកសភាអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្សទេ ដែលមិនយល់ពីតថភាពជាក់ស្តែងរបស់កិច្ចការសង្គម និងនយោបាយនៅកម្ពុជា។ លោកបានបន្តថា ក្រុមនេះកំពុងជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងកម្ពុជា ដោយការផ្តល់អធិប្បាយលើការសម្រេចចិត្តរបស់ពលរដ្ឋក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោតក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
«ខ្ញុំគិតថា គាត់កំពុងតែព្យាយាមលូកដៃចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់ប្រទេសកម្ពុជាហើយ ពីព្រោះថា ការទៅ ឬមិនទៅបោះឆ្នោតគឺជាសិទ្ធិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋណ៎ា! ប៉ុន្តែអ្នកដែលអំពាវនាវ អ្នកដែលមានចេតនាចង់ឲ្យគេទៅ ឬមិនទៅបោះឆ្នោតនោះគឺជាអំពើខុសច្បាប់ ពីព្រោះច្បាប់អនុញ្ញាតឲ្យប្រជាពលរដ្ឋបង្ហាញនូវសិទ្ធិរបស់ខ្លួនប្រាំឆ្នាំម្តងទៅបោះឆ្នោត។ អីចឹងការលើកទឹកចិត្តណាមួយដើម្បីបង្ហាញថា ការទៅ ឬមិនទៅបោះឆ្នោតគឺជាចំណុចល្អ។ នេះ ខ្ញុំគិតថា គាត់មិនបានរួមសុខរួមទុក្ខជាមួយនឹងប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជានោះទេ បាទ»។
មន្ត្រីនាំពាក្យរូបនេះអះអាងថា គ.ជ.ប. គ្មានសមត្ថភាពខាងច្បាប់សម្រាប់នាំគណបក្សប្រឆាំងដែលត្រូវបានគេរំលាយចោលនោះ មកឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតបានទេ។
«ការស្នើសុំដាក់មកវិញ វាមិនមែនជាសមត្ថកិច្ចរបស់គ.ជ.ប.ទេ ពីព្រោះក្រសួងមហាផ្ទៃបានលុបឈ្មោះគាត់ហើយ។ ហើយក្នុងការចុះបញ្ជីគណបក្សហ្នឹង កាលបរិច្ឆេទហ្នឹងក៏បានផុតទៅហើយដែរ។ អីចឹង ការវិលត្រឡប់មកវិញនៃអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនោះទេ បាទ»។
លោក សាម អ៊ីន អគ្គលេខាធិការគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន មានប្រសាសន៍ថា ឆន្ទៈនយោបាយរបស់គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន ដែលកំពុងចូលរួមការបោះឆ្នោតនេះ គឺជាដំណើររកដំណោះស្រាយ ឲ្យប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា បានដំណើរការទៅមុខ។
«ទោះបីជាការបោះឆ្នោតមួយហ្នឹង វាមិនសេរី វាមិនយុត្តិធម៌ ត្រឹមត្រូវពេញលេញទាំងស្រុង ប៉ុន្តែផ្លូវឆ្ពោះទៅរកដំណោះស្រាយវាមានតែផ្លូវបោះឆ្នោត សម្រាប់ការបន្ត ជ្រោងទង់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសកម្ពុជា។ ជំហរគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន យើងធ្វើការឆ្ពោះទៅរកដំណោះស្រាយ។ យើងមិនជាប់ជំពាក់ទៅនឹងបញ្ហា ហើយនឹងមិនបង្កើតបញ្ហាបន្ថែមទេ នេះគឺជាការយល់ឃើញរបស់យើង»។
សេចក្តីប្រកាសរបស់ក្រុមសមាជិកសភាអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្សដែលបានចេញផ្សាយនៅថ្ងៃអង្គារនេះ បានបញ្ជាក់បន្តថា អស់រយៈពេលប៉ុន្មានសប្តាហ៍ថ្មីៗនេះ អាជ្ញាធរកម្ពុជាបានបង្កើនការខិតខំដាក់សម្ពាធលើពលរដ្ឋឲ្យចេញទៅបោះឆ្នោតនៅខែកក្កដា ដោយបានព្រមានជាសាធារណៈចំពោះការតបតទៅវិញដោយមានផលវិបាកមួយចំនួន ចំពោះអ្នកដែលធ្វើផ្ទុយពីនេះ ជាពិសេសនោះ ចាប់តាំងពីលោក សម រង្ស៊ី អតីតមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំង បានអំពាវនាវឲ្យអ្នកបោះឆ្នោតធ្វើពហិការការបោះឆ្នោត។
ក្រុមសមាជិកសភាអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្សបានថ្លែងបន្តក្នុងសេចក្តីប្រកាសថា នៅថ្ងៃទី៤ ខែមិថុនា រដ្ឋាភិបាលបានប្រកាសឲ្យដឹងការបង្កើតក្រុមការងារអន្តរក្រសួងមួយ ដែលនឹងឃ្លាំមើល និងពិនិត្យការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានតាមប្រព័ន្ធអ៊ីនធើណិត ដែលត្រូវបានរកឃើញថា បានធ្វើឲ្យខូចដល់«សន្តិសុខជាតិ»។ ក្នុងនោះ ការបង្ហោះលើបណ្តាញសង្គម ដែលទទូចសុំឲ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដកខ្លួនពីការបោះឆ្នោត។ ហើយកាលពីខែមុន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់គណបក្សកាន់អំណាចម្នាក់បានថ្លែងជាសាធារណៈថា បុគ្គលនីមួយៗ ដែលមិនមានទឹកថ្នាំបោះឆ្នោតលើម្រាមដៃពួកគេនឹងអាចកំណត់ថា ជា«ជនឧទ្ទាម និងជនក្បត់ជាតិ»។
លោក Charles Santiago ប្រធានក្រុមសមាជិកសភាអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស។ (រូបថតដកស្រង់ចេញពីហេ្វសប៊ុក Charles Santiago)
លោក Charles Santiago សមាជិកសភាម៉ាឡេស៊ី និងជាប្រធានក្រុមសមាជិកសភាអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស ត្រូវបានស្រង់ប្រសាសន៍តាមន័យដើមថា៖
«សកម្មភាពទាំងឡាយរបស់រដ្ឋាភិបាលត្រូវបានធ្វើឲ្យកើតមានឡើងយ៉ាងច្បាស់ ដោយការបារម្ភអំពីភាពស្របច្បាប់នៃការបោះឆ្នោត។ ប៉ុន្តែការបង្ខំឲ្យអ្នកបោះឆ្នោតបញ្ជាក់ពីអ្វីដែលខ្លួនមិនពេញចិត្តចំពោះគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ នឹងមិនអាចធ្វើឲ្យប្រសើរឡើងនៃភាពស្របច្បាប់របស់ការបោះឆ្នោតនោះឡើយ»។
លោក កន សាវាង្ស អ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកអង្កេតនៃអង្គការខុមហ្វ្រែល(Comfrel) យល់ស្របនឹងសេចក្តីអធិប្បាយរបស់ក្រុមសមាជិកសភាអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស ដែលថា វាជាសិទ្ធិស្របច្បាប់របស់បុគ្គលនីមួយៗ ដែលបដិសេធចោលការបោះឆ្នោតដែលខ្លួនមិនពេញចិត្តនោះ។
លោកបានថ្លែងបន្ថែមថា Comfrel មិនអាចផ្តល់ការយល់ឃើញណាមួយចំពោះ ភាពស្របច្បាប់នៃការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខបានទេ ខណៈដែល Comfrel បានសម្រេចចិត្តមិនចូលរួមឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត។ តែលោកថា ការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខ ហាក់ដូចជាមិនមានសំឡេងប្រជែងគ្នា ដោយស្មើភាព នៅពេលគណបក្សប្រឆាំងដែលកើនសំឡេងជាងបីលាននាក់នោះ មិនបានចូលប្រកួត ហើយមានតែគណបក្សកាន់អំណាចដែលមានសំឡេងប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងគណបក្សប្រឆាំង បានឈរឈ្មោះ ជាមួយគណបក្សឯទៀត។
«វាជាចំណុចមួយដែលមិនល្អសម្រាប់ការប្រកួតប្រជែងទេ នែ៎ ព្រោះការប្រកួតប្រជែងត្រូវឲ្យវាមានកម្លាំងគេហៅ កាលណាឆន្ទៈដែលថា ប្រជាពលរដ្ឋ មិនត្រូវបានធានាហ្នឹង គឺថា វាជាចំណុចមួយដែលយើងយល់ឃើញថា ដំណើរការនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ វាអត់មានពេញលេញ បាទ។ ហើយយើងអាចធ្វើការសន្និដ្ឋានចំណុចទាំងនេះ។ ប៉ុន្តែយើងមិនវាយតម្លៃនូវការបោះឆ្នោត ពេលខាងមុខទេ បាទ។ គ្រាន់តែយើងវាយតម្លៃថា ការបោះឆ្នោតនេះគឺមិនមានកម្លាំងដែលអាចនឹងធ្វើការចូលរួមប្រកួតប្រជែងដោយស្មើគ្នា»។
យ៉ាងណាក៏ដោយ ក្រុមមន្ត្រីគណបក្សកាន់អំណាចអះអាងថា ការបោះឆ្នោតលើកនេះបានធ្វើឡើងក្នុងបរិការសេរី ព្រោះមានគណបក្សជាច្រើនចូលរួម ទោះបីគ្មានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន ប្តឹងរំលាយចោលក៏ដោយ។ សម្រាប់លោក ហ៊ុន សែន ប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែលគ្រប់គ្រងប្រទេសជាង៤០ឆ្នាំមកនោះ បានប្រកាសជាញឹកញាប់នាពេលកន្លងមកថា ការបោះឆ្នោតនឹងនៅតែប្រព្រឹត្តទៅជាធម្មតាតាមការគ្រោង បើទោះមិនមានអ្នកអង្កេតការណ៍ ឬគណបក្សប្រឆាំងចូលរួម ឬក៏គ្មានការទទួលស្គាល់ពីប្រទេសនៅបស្ចិមលោកក៏ដោយ។
រីឯក្រុមមន្ត្រី និងមេដឹកនាំគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានបន្ទរតាមមន្ត្រីអង្គការសហប្រជាជាតិគឺអ្នកស្រី រ៉ូណា ស្មីត (Rhona Smith) ប្រេសិតពិសេសរបស់អ.ស.ប.ថា ការបោះឆ្នោតខាងមុខ ជាការបោះឆ្នោតក្លែងក្លាយ នៅគ្រាដែលគណបក្សសង្គ្រោះជាតិមិនត្រូវបានគេអនុញ្ញាតឲ្យចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោត។
អ្នកស្រី ស្មីត ក៏អំពាវនាវឲ្យរដ្ឋាភិបាលទីក្រុងភ្នំពេញ ទម្លាក់ចោលបម្រាមដែលហាមក្រុមមន្ត្រីរបស់គណបក្សប្រឆាំងចំនួន១១៨រូប មិនឲ្យធ្វើនយោបាយផងដែរ៕