ទន្លេមេគង្គដែលជាទន្លេដ៏វែងបំផុតលំដាប់ទី១២របស់ពិភពលោកជាប្រភពជីវិតរស់នៅរបស់មនុស្ស សត្វ និងរុក្ខជាតិជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយ។ ជាច្រើនសតវត្សរ៍ ចរន្តទឹកខ្មួលខ្មាញ់នៃទន្លេមគង្គ ដែលបានហូរកាត់ប្រទេសជាច្រើនក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ រួមទាំងប្រទេសកម្ពុជាផងនោះ បានហូរពីខ្ពស់រាបទីបេនៃប្រទេសចិន ធ្លាក់ទៅសមុទ្រខាងត្បូង នាប្រទេសវៀតណាម។
តែថ្មីៗនេះ ទន្លេ ដែលគេស្គាល់ថា ជាមាតាទឹកសម្រាប់ប្រទេសនានាតាមដងទន្លេនេះ កំពុងទទួលសម្ពាធជាបន្តបន្ទាប់ពីការសាងសង់សំណង់នានានៅផ្នែកខាងលើនៃទន្លេ ហើយប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ពលរដ្ឋនិងប្រជានេសាទ ដែលរស់នៅតាមដងទន្លេមេគង្គ បានត្អូញត្អែរអំពីការធ្លាក់ចុះនៃផលនេសាទនិងកម្រិតទឹកទន្លេដែលឡើងចុះមិនទៀងទាត់ ដែលពួកគេអះអាងថា បណ្តាលមកពីការសាងសង់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រនានា និងទំនប់វារីអគ្គិសនីជាច្រើនលើដងទន្លនេះ។
ក្តីបារម្ភថ្មីក៏បានផ្ទុះឡើងសារជាថ្មីនាទន្លេលើយ ក្នុងស្រុកឈាងខាន់ ខេត្តលើយ នាប៉ុន្មានខែចុងក្រោយនេះ។ រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសថៃបានប្រកាសឲ្យដឹងពីគម្រោងជីកទន្លេបង្វែរទឹកដ៏ធំបំផុតក្នុងស្រុកឈាងខាន់។ ទន្លេបង្វែរទឹកនេះមានឈ្មោះថា Khong Loei Chi-Mun ដែលនឹងអាចទាញយកទឹករាប់ម៉ឺនម៉ែត្រគូបពីទន្លេមេគង្គ ទៅស្រោចស្រពដំណាំកសិកម្ម និងដំណាំឧស្សាហកម្មក្នុងបណ្តាខេត្តមួយចំនួននៅភាគឦសានប្រទេសថៃ។ នេះគឺជាគម្រោងបង្វែរទឹកទន្លេមេគង្គដ៏ធំជាងគេបង្អស់ក្នុងតំបន់ដែលក្រុមអ្នកជំនាញយល់ថា វាអាចប៉ះពាល់ដល់ចរន្តទឹក និងអេកូឡូស៊ីក្នុងតំបន់ទន្លេដ៏វែងនេះ ជាពិសេសអាចធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជារាស្ត្រជាច្រើន ដែលរស់នៅផ្នែកខាងក្រោមនៃដងទន្លេមេគង្គ ដែលរួមមានប្រទេសកម្ពុជា និងវៀតណាម។
ដូចប្រជាពលរដ្ឋផ្សេងទៀតដែលរស់នៅក្នុងស្រុកឈាងខាន់ ដែលប្រកបរបរនេសាទ និងកសិកម្ម លោកវច្ចរ៉ា ណាន់តាព្រហ្ម (Wachira Nantaprom) ជាធ្វើជាអ្នកនេសាទជាង៣០ឆ្នាំ ចាប់តាំងពីលោកមានអាយុ១៩ឆ្នាំមកនោះ បានបញ្ជាក់ក្តីបារម្ភរបស់លោកប្រាប់ VOA ថា គម្រោងនេះនឹងធ្វើឲ្យជីវភាពរបស់លោកកាន់តែដុនដាបថែមទៀត គឺបន្ថែមពីលើទិន្នផលនេសាទដែលកំពុងធ្លាក់ចុះនោះ។ លោកក៏ដូចជាប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួនផ្សេងទៀតដែលរស់នៅក្បែរដងទន្លេលើយនេះ ក៏នឹងប្រឈមនឹងការតាំងទីលំនៅថ្មីផងដែរ។
«ខ្ញុំបារម្ភថា ប្រសិនបើគម្រោងបង្វែរទឹកនេះត្រូវបានគេសាងសង់ឡើងនៅទីនេះ នាទន្លេមេគង្គ ទន្លេនេះមិនមែនជាកន្លែងដែលអាចផ្តល់មុខរបរចិញ្ចឹមជីវិតដល់យើងគ្រប់គ្នាទៀតនោះទេ ព្រោះអីយើងប្រកបមុខរបរនេសាទដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិត ហើយយើងនឹងមិនអាចរកត្រីដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិតនៅទីនេះទៀតទេ។ ត្រីមួយភាគធំនឹងត្រូវបាត់បង់។ នៅពេលនេះ យើងខ្សត់ត្រីស្រាប់ទៅហើយ។ អាជីពនេះនឹងត្រូវបាត់បង់ពីតំបន់ឈាងខាន់។ ប្រសិនបើមានទំនប់បង្វែរទឹក យើងត្រូវតែប្តូរមុខរបរ។ យើងត្រូវតែទៅទីក្រុងដើម្បីលក់កម្លាំងពលកម្មរបស់យើងប្រចាំថ្ងៃ ដែលជាមុខរបរមិនទៀងទាត់។ ទាំងនេះហើយជាក្តីបារម្ភរបស់ពួកយើង»។
អ្នកនេសាទ និងកសិករវ័យ៤៩ឆ្នាំរូបនេះក៏បញ្ជាក់ផងដែរថា អ្វីដែលជាក្តីបារម្ភសំខាន់របស់លោកនោះគឺអនាគតរបស់កូនៗទាំងបីនាក់របស់លោកដែលស្ថិតក្នុងបន្ទុកគ្រួសារនៅឡើយ។
ស្រដៀងគ្នានេះដែរ លោកចាន់ណារ៉ុង វង់ក្លា (Channarong Wongla) តំណាងកសិករ និងអ្នកនេសាទក្នុងខេត្តលើយ បានឲ្យដឹងថា ក្តីបារម្ភរបស់ប្រជារាស្ត្រថៃនៅតាមបណ្តោយទន្លេលើយនៃខេត្តលើយនេះ បានផ្ទុះឡើងក្រោយពីការចុះត្រួតពិនិត្យគម្រោងសារជាថ្មីរបស់នាយកដ្ឋានធារាសាស្ត្រ(Royal Irrigation Department) កាលពីខែកក្កដាកន្លងទៅ។ បើទោះជារដ្ឋាភិបាលថៃបានប្រកាសអំពីការសងជំងឺចិត្តដ៏សមស្របចំពោះការរើទីលំនៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងតំបន់ប៉ះពាល់ក៏ដោយ លោកនៅតែយល់ថា៖
«អ្វីដែលខ្ញុំខ្លាចគឺទាក់ទងនឹងអេកូស៊ីសស្តែម (ecosystem) ជីវិតត្រីគ្រប់ប្រភេទ និងជីវិតប្រជានុរាស្ត្រនៅក្នុងតំបន់។ ប្រសិនបើទំនប់បង្វែរទឹកនេះ ត្រូវបានគេសាងសង់មែននោះ ចរន្តទឹកនឹងគឺពឹងពាក់លើការឡើងចុះនៃទឹកទន្លេនោះ។ ប្រសិនបើទឹកវានៅនឹងថ្កល់ ជីវិតទាំងអស់នឹងមានការផ្លាស់ប្តូរ»។
រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសថៃបានលើកគម្រោង Khong Loei Chi-Mun ចាប់តំាងពីទសវត្សន៍១៩៦០មកម្ល៉េះ តែគម្រោងនេះត្រូវបានគេបំភ្លេចចោលជាច្រើនឆ្នាំ។
យោងតាមព័ត៌មានដែលចុះផ្សាយក្នុងគេហទំព័រផ្លូវការរបស់គម្រោងទំនប់បង្វែរទឹក Khong Loei Chi-Mun បានឲ្យដឹងថា គម្រោងទំនប់បង្វែរទឹកនេះនឹងចាប់ផ្តើមពីទន្លេលើយនៅក្នុងស្រុកឈាងខាន់ ហើយត្រូវបានសិក្សាវាយតម្លៃអំពីផលប៉ះពាល់ដល់បរិស្ថាន ចាប់តាំងពីខែកក្កដាឆ្នាំ២០១១មកម្ល៉េះ។ គម្រោងនេះនឹងភ្ជាប់ទៅទន្លេនិងព្រែកជីកមួយចំនួនផ្សេងទៀត រួមទាំងទន្លេ Chi និង Mun ដែលមានចំនួន៦ខ្សែ។
គេហទំព័ររបស់គម្រោងដ៏ធំនេះក៏បានឲ្យដឹងផងដែរថា គម្រោងបង្វែរទឹកនេះជួយស្រោចស្រពផលដំណាំរបស់កសិករថៃប្រមាណ៣២លានហិចតា ក្នុងខេត្តចំនួន១៧ នៅភាគឦសានប្រទេស។ ក៏ប៉ុន្តែប្រជាជនជាច្រើនរយគ្រួសារដែលរស់នៅតាមបណ្តោយទន្លេលើយ ក្នុងនោះក្នុងភូមិបានខ្លាងដែលមានប្រជាពលរដ្ឋជាង៣០០គ្រួសារផងដែរ នឹងត្រូវប្តូរទីតាំងទាំងស្រុង។ ប្រជាជននៅក្នុងភូមិនេះបានបង្ហាញក្តីបារម្ភ ហើយបានជំទាស់ដាច់ខាតចំពោះការរើទីតាំងភូមិរបស់ខ្លួន។
លោកថានុស៊ីប ឥន្ទដា មេភូមិបានខ្លាង បានប្រាប់ VOAថា៖
«អ្នកភូមិបានភ័យបារម្ភអំពីផលប៉ះពាល់ជាច្រើន។ ទី១គឺពួកគេភ័យខ្លាចថា តើពួកគេនឹងត្រូវប្រកបមុខរបរអ្វីដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិតពួកគេ? ទី២ទៀត តើជីវភាពរបស់ពួកគាត់មានការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងណា? ទី៣គឺតើដីស្រែចម្ការដែលបន្សល់ទុកពីដូនតារបស់ពួកគាត់នោះមានផលប៉ះពាល់យ៉ាងណាដែរ? ហើយទី៤គឺអំពីសហគមន៍ និងបងប្អូនរបស់ពួកគាត់ តើគាត់អាចរស់នៅជុំគ្នាដូចក្នុងសហគមន៍នេះដែរឬទេ? អញ្ចឹងហើយពួកគេមិនចង់ឲ្យមានការសាងសង់អ្វីនោះទេ»។
មេភូមិបានខ្លាងវ័យ៣៥ឆ្នាំរូបនេះបានអះអាងថា ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងភូមិ នឹង«ស៊ូស្លាប់»នៅលើទឹកដីកំណើតដូនតារបស់ខ្លួន បើទោះជារដ្ឋាភិបាលថៃសាងសង់ទំនប់បង្វែរទឹក ហើយធ្វើឲ្យភូមិរបស់គាត់លិចលង់យ៉ាងណាក៏ដោយ។
លោកតឹក វណ្ណារ៉ា នាយកប្រតិបត្តិរបស់អង្គការវេទិកាក្រៅរដ្ឋាភិបាលស្តីពីកម្ពុជាដែលបានធ្វើការតស៊ូមតិជាច្រើនទាក់ទិននឹងការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនី និងការថែរក្សាអាងទន្លេមេគង្គ ក៏បានបញ្ជាក់ពីក្តីបារម្ភទាក់ទងនឹងគម្រោងបង្វែរទឹកដ៏ធំរបស់រដ្ឋាភិបាលថៃផងដែរ។
«បាទ! គម្រោងបង្វែរទឹកទន្លេមេគង្គយកទៅប្រើប្រាស់ក្នុងវិស័យកសិកម្ម ក៏ដូចជាក្នុងវិស័យធារាសាស្ត្រ គឺអាចធ្វើឲ្យធនធានទឹកទន្លេមេគង្គបាត់បង់បរិមាណទឹកហូរចុះមកខាងក្រោម ហើយការបាត់បរិមាណទឹកនេះគឺមានន័យថា ធ្វើឲ្យប៉ះពាល់លំហូរធម្មជាតិ ធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ធនធានជលផល ជីវចម្រុះ ក៏ដូចជាផ្សោតទន្លេមេគង្គផងដែរ ហើយជាពិសេសទាក់ទងនឹងប្រព័ន្ធកសិកម្មដែលពឹងផ្អែកទាំងស្រុងទៅលើទឹកក្នុងទន្លេមេគង្គ។ ហើយទន្ទឹមនឹងនេះ ក៏នឹងអាចធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុនៅក្នុងតំបន់ផងដែរ ពីព្រោះគម្រោងនេះនឹងបង្វែរទឹកយកទៅប្រើប្រាស់ក្នុងវិស័យកសិកម្ម និងធារាសាស្ត្រ»។
អ្នកការពារបរិស្ថានរូបនេះក៏បានឲ្យដឹងផងដែរថា ប្រជាពលរដ្ឋជាង៦០លាននាក់កំពុងរស់នៅពឹងពាក់ដោយផ្ទាល់លើផលនេសាទ និងប្រើប្រាស់ទឹកពីទន្លេមេគង្គ ក្នុងការធ្វើការកសិកម្ម។ ពួកគេអាចរងផលប៉ះពាល់ពីការសាងសងទំនប់បង្វែរទឹកនេះ និងទំនប់ធារាសាស្ត្រផ្សេងៗនៅផ្នែកខាងលើនៃទន្លេនេះ។ លើសពីនេះទៀត មានប្រជាពលរដ្ឋផ្សេងទៀតប្រមាណ៣០០លាននាក់ពឹងពាក់ដោយប្រយោលលើទន្លេមេគង្គ ដែលភាគច្រើនលើសលប់ពឹងផ្នែកលើទឹកពីទន្លេនេះដើម្បីធ្វើកសិកម្ម និងផលនេសាទក្នុងទន្លេនេះ។
«ហើយមួយទៀតគឺអាចប៉ះពាល់ដល់ប្រព័ន្ធវប្បធម៌។ កាលណារបបទឹកទន្លេមេគង្គមានការផ្លាស់ប្តូរ មានបរិមាណតិច ឬបរិមាណច្រើន ឬមួយក៏មានការផ្លាស់ប្តូរប្រព័ន្ធ Eco-system អញ្ចឹងធ្វើឲ្យវប្បធម៌គាត់ផ្លាស់ប្តូរដែរ។ ឧទាហរណ៍ អ្នកស្ទឹងត្រែងពីមុនមក មុខរបរគាត់គឺពឹងផ្នែកលើការនេសាទត្រី អញ្ចឹងអ្នកទន្លេសាប៦ខេត្ត ជុំវិញបឹងទន្លេសាបគឺពឹងផ្នែកទៅលើការនេសាទត្រី។ ក្នុងករណីទឹកតូចអត់គ្របដណ្តប់ទៅលើព្រៃលិចទឹក ទឹកតូចមិនអាចគ្របដណ្តប់ទៅលើសម្បុកពងកូនរបស់ត្រី នោះត្រីមានការថយចុះ អញ្ចឹងធ្វើឲ្យសង្គមវប្បធម៌ របៀបរបបនៃការរស់នៅរបស់អ្នកនេសាទមានការផ្លាស់ប្តូរ។ អញ្ចឹងនេះគឺជាទិដ្ឋភាពសំខាន់ៗ។ អញ្ចឹងគឺផលប៉ះពាល់ និយាយរួមគឺប៉ះពាល់ដល់ការរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា ក៏ដូចជាប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅផ្នែកខាងក្រោមនៃគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ទំបន់ធំៗ ក៏ដូចជាគម្រោងនៃការបង្វែរទឹកនៃទន្លេមេគង្គផងដែរ»។
ក្រៅពីគម្រោងសង់ទំនប់បង្វែរទឹករបស់ថៃឈ្មោះ Khong Loei Chi-Mun ទន្លេ និងដៃទន្លេមេគង្គ ចាប់ពីប្រទេសចិនដល់វៀតណាម មានការសាងសង់សំណង់ ទំនប់វារីអគ្គិសនីជាង៣០កន្លែងរួចមកហើយ។ អ្នកជំនាញបរិស្ថានយល់ថា ទំនប់វារីអគ្គិសនីទាំងនោះបានស្រូបយកធនធានទឹកដ៏ធំនិងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់បរិស្ថានលើដងទន្លេដ៏វែងរបស់ពិភពលោកនេះ។ ហើយបញ្ហាជាច្រើន នៅផ្នែកខាងលើនៃដងទន្លេមេគង្គ បានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ប្រជាពលរដ្ឋរាប់លាននាក់នៅផ្នែកខាងក្រោមរួមទាំងក្នុងប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ។
លោកបណ្ឌិត John Ward សេដ្ឋវិទូផ្នែកអេកូឡួស៊ីនៃវិទ្យាស្ថានអនាគតតំបន់ទន្លេមគង្គ យល់ថា ការប្រកួតប្រជែងសេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់មេគង្គបានធ្វើឲ្យការបំផ្លាញប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីក្នុងទន្លេនេះមានការកើនឡើង ហើយប្រទេសជាច្រើនមិនបានគិតគូរអំពីបញ្ហានេះទេ។ លោកថ្លែងថា ប្រទេសក្នុងតំបន់គួរតែសិក្សាឲ្យហ្មត់ចត់អំពីមេរៀនរបស់ប្រទេសផ្សេងៗ ដែលធ្វើការអភិវឌ្ឍ ដោយមិនគិតគូរដល់បរិស្ថាន និងប្រព័ន្ធអេកូឡួស៊ីរបស់ទន្លេ។
«ប្រទេសផ្សេងៗក៏ធ្លាប់ឆ្លងកាត់បញ្ហាទាំងនេះផងដែរ។ ពួកគេឆ្លងកាត់បទពិសោធន៍ពីទន្លេ និងប្រព័ន្ធដែលមិនទាន់អភិវឌ្ឍន៍ ទៅអី្វមួយដែលពិបាកក្នុងការផ្លាស់ប្តូរ ហើយវាមានមេរៀនជាច្រើនដែលគួរតែសិក្សា។ យើងអាចនិយាយបានម៉្យាងទៀតថា តើត្រូវគិតគូរទុកជាមុនយ៉ាងណាដើម្បីបញ្ចៀសបញ្ហានាពេលអនាគត។ វាពិតជាលំបាកដោះស្រាយណាស់ ក្រោយពីមានការអភិវឌ្ឍរួចហើយនោះ។ ឧទាហរណ៍ តើយើងត្រូវបំបាត់ទំនប់ដោយធ្វើដូចម្តេច? នៅពេលដែលទំនប់មួយសាងសង់រួចហើយ វាពិតជាពិបាកណាស់ក្នុងការដកទំនប់នោះចេញវិញ។ អញ្ចឹងហើយ យកល្អគឺគួរតែបញ្ចៀសបញ្ហាពីដើមទី។ ជាក់ស្តែងដូចនៅសហរដ្ឋអាមរិក នៅអឺរ៉ុប អាស៊ី និងប្រទេសអូស្ត្រាលី ដែលបទពិសោធន៍ជាច្រើននៅទីនោះធ្លាប់មានបញ្ហាជាច្រើន ដូចនៅក្នុងទន្លេមេគង្គអញ្ចឹងដែរ ដែលគួរតែយកមកសិក្សា ថាតើត្រូវបញ្ចៀសបញ្ហាប្រឈម នាពេលអនាគតយ៉ាងណា?»។
លោកបណ្ឌិត John Ward បន្ថែមថា ប្រទេសក្នុងអាងទន្លេមេគង្គទាំងអស់ រួមទាំងប្រទេសចិនផងនោះ ត្រូវធ្វើការសហការ និងពិភាក្សាគ្នា ដើម្បីធ្វើការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនដោយចីរភាព និងថែរក្សាបរិស្ថានក្នុងទន្លេផងដែរ។
លោក Viroj Jiwarangsa ចៅហ្វាយខេត្តលើយនៃប្រទេសថៃ បានទទួលស្គាល់ពីផលប៉ះពាល់បរិស្ថាន និងជីវចម្រុះក្នុងតំបន់ ដោយសារការសាងសង់ទំនប់បង្វែរទឹកឈ្មោះ Khong Loei Chi-Mun ដែលអាចចំណាយថវិការាប់សិបពាន់លានដុល្លារនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ លោកចៅហ្វាយខេត្តដែលនឹងចូលនិវត្តន៍នាពេលឆាប់ៗខាងមុខនេះ បានបញ្ជាក់ប្រាប់ VOA ថា គម្រោងនេះគឺខុសពីគម្រោងស្តារ និងស្តុកទឹកក្នុងទន្លេលើយសម្រាប់កសិកម្មក្នុងខេត្តរបស់លោក និងខេត្តក្បែៗនោះ។
«បាទ! គម្រោងទាំងពីរនេះគឺវាផ្សេងពីគ្នា។ គម្រោងសាងសង់ទ្វារទឹកគឺសម្រាប់តែក្នុងខេត្តលើយ ដើម្បីទប់ទឹកក្នុងទន្លេលើយ កុំឲ្យហូរទៅទន្លេមេគង្គវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ គម្រោង Khong Loei Chi-Mun គឺដើម្បីនាំយកទឹកពីទន្លេលើយទៅភាគកណ្តាល និងផ្នែកខាងក្រោមនៃតំបន់ឦសានរបស់ប្រទេសថៃ»។
លោក Viroj Jiwarangsa ចៅហ្វាយខេត្តលើយ បន្ថែមថា លោកសង្ឃឹមថា គម្រោង Khong Loei Chi-Mun នឹងអាចចាប់ផ្តើមធ្វើការសាងសង់ក្នុងពេលឆាប់ៗខាងមុខដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទឹកដល់ប្រជាកសិកររបស់ថៃនៅភាគឦសានប្រទេសនេះ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ លោកវច្ចរ៉ា ណាន់តាព្រហ្ម (Wachira Nantaprom) ក៏ដូចប្រជាពលរដ្ឋផ្សេងទៀតដែលរស់នៅអាស្រ័យផលតាមដងទន្លេមេគង្គ នៅតែដាក់សំណួរ ថាតើអនាគតរបស់ពួកគាត់ទៅជាយ៉ាងណា ហើយតើគាត់នឹងអាចពឹងពាក់លើទន្លេដ៏វែងដែលគាត់ធ្លាប់ប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃដែរឬទេ?
ស្រដៀងគ្នានោះដែរ ជោគវាសនានៃទន្លេ ការការពារបរិស្ថានក្នុងអាងទន្លេមេគង្គនឹងការអភិវឌ្ឍដ៏ចីរភាពតាមបណ្តោយទន្លេមេគង្គដ៏វែងនេះ នៅតែជាអាថ៌កំបាំងនៅឡើយ៕
