វ៉ាស៊ីនតោន —
រដ្ឋាភិបាលថ្មីរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនចាប់ផ្តើមធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ដោយបានពិភាក្សាលើសេចក្តីព្រាងច្បាប់ដ៏សំខាន់ចំនួនបីសម្រាប់ធានាឯករាជ្យភាពរបស់តុលាការ។
ដំណាលគ្នាដែលក្រុមមន្ត្រីស្ថាប័នចម្រុះរបស់រដ្ឋាភិបាលនៃគណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេស កំពុងធ្វើការញាប់ដៃញាប់ជើងដើម្បីកែទម្រង់ប្រព័ន្ធតុលាការតាមរយៈការធ្វើច្បាប់ចំនួនបីឲ្យរួចក្នុងរយៈពេលដ៏ឆាប់ខាងមុខនេះ ក្រុមអ្នកជំនាញច្បាប់ខ្លះបានរំឭកឲ្យដឹងថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាត្រូវការតុលាការដែលគួរឲ្យជឿទុកចិត្តមួយដែលមានឯករាជ្យភាព និងមិនស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនយោបាយ។
ក្រុមអ្នកជំនាញមកពីក្រសួងនានារបស់រដ្ឋាភិបាល នៅសប្តាហ៍នេះ បានបញ្ចប់ការពិភាក្សាលើសេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្តីពីការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាអង្គចៅក្រមដែលជាស្ថាប័នខ្ពស់បំផុតត្រួតពិនិត្យកិច្ចការតុលាការក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បន្ទាប់ពីបញ្ចប់ការពិភាក្សាសេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្តីអំពីការរៀបចំ អង្គការតុលាការ និងអយ្យការ។ ហើយពួកគេកំពុងរៀបចំសេចក្តីព្រាងច្បាប់អំពីសហលក្ខន្តិកៈចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញាមួយទៀត។
លោករុន សារ៉ាយ នាយកអង្គការជំនួយផ្នែកច្បាប់កម្ពុជា បានអះអាងថា លោកចង់ឃើញកំណែទម្រង់មួយដែលអាចជួយឲ្យប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌មានគុណភាព មាន ការអនុវត្តពិតប្រាកដ។ លោកថ្លែងថា ការកែទម្រង់តាមច្បាប់ ការអនុវត្តស្រប តាមគោលការណ៍គោរពសិទ្ធិមនុស្សនោះជាការប្រសើរ។
«ក្នុងការកែទម្រង់ ខ្ញុំគិតថា ទី១គឺតុលាការហ្នឹងគួរតែឯករាជ្យគឺត្រូវតែចាកផុតពីខាងនយោបាយ ឬឥទ្ធិពលនយោបាយឬក៏ពីឥទ្ធិពលផ្សេងៗ។ ទី២ ខ្ញុំគិតថា សំខាន់គឺថា បើសិនជាមិនធ្វើការអនុវត្តច្បាប់ ហើយចេះតែកែទម្រង់ ក៏វាអត់បានជាប្រយោជន៍ដែរ»។
លោកថ្លែងថា ការមិនទុកចិត្តលើប្រព័ន្ធតុលាការនេះនាំឲ្យមានអំពើហិង្សាច្រើន កើតឡើង ដូចជាការប្រើអំពើហិង្សានានាដើម្បីសងសឹកគ្នានិងការសម្លាប់ក្រៅ ប្រព័ន្ធតុលាការ ដែលកើតឡើងក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជាហូរហែរជាដើម។
«ប្រជាពលរដ្ឋ ដែលមានទុក្ខ មកពឹងតុលាការដើម្បីដោះស្រាយជូន។ តែបើមកពឹងតុលាការ តុលាការមិនដោះស្រាយ អញ្ចឹងអ្នកនោះអាចប្រើមធ្យោបាយដើម្បីដោះស្រាយខ្លួនឯង»។
លោកបានទទូចថា ការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធតុលាការក្នុងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យត្រូវមានការចូលរួមពីសង្គមស៊ីវិល ពីគណបក្សជំទាស់ ឬធ្វើប្រជាមតិដើម្បីឲ្យច្បាប់ ដែលចេញទៅនោះ ឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់ មិនមែនសម្រាប់ បុគ្គលម្នាក់ ឬក្រុមណាមួយនោះទេ។
សមាសភាពឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមនិងក្នុងមន្ត្រីតុលាការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ ហើយនឹងក្រុមអ្នកតាក់តែងច្បាប់ដែលបាន ឬកំពុងពិភាក្សាច្បាប់នានា ត្រូវគេដឹងថា គឺជាសមាជិកគណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេសរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន។ ហើយការដែលពុំមានការចូលរួមពីស្ថាប័នឯករាជ្យចូលរួមនោះ បានធ្វើឲ្យគេមានសំណួរច្រើនអំពីទំនុកចិត្តចំពោះកំណែទម្រង់នេះ។
លោកសឺន ស៊ូប៊ែរ៍ ប្រធានគណបក្សសិទ្ធិមនុស្ស និងជាអតីតសមាជិកក្រុមប្រឹក្សា ធម្មនុញ្ញ និងជាអតីតអ្នកតំណាងរាស្ត្រតាក់តែងច្បាប់ម្នាក់ បានរំឭកឲ្យដឹងពី រដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលចែងអំពីអំណាចទាំងបីត្រូវបែងចែកឲ្យបានច្បាស់លាស់និង មានឯករាជ្យភាព ដាច់ចេញពីគណបក្សនយោបាយ។
«រឿងនេះអត់ទេ ព្រោះតុលាការនៅក្រោមនីតិប្រតិបត្តិ ហើយនីតិបញ្ញតិក៏អញ្ចឹង ដែរ គ្រាន់តែទូទៅភាសាអង់គ្លេសគេហៅថា Rubber Stamp គ្រាន់តែហៃអើ!! ដូចអាជ័យធ្លាក់ទឹកហៃអើៗ។ រឿងនេះវាអត់មានកិត្តិយសផង ហើយយើងថាយើងជាស្រុកដែលមានប្រជាធិបតេយ្យម៉េចរួច?»
ដោយអះអាងថា គណបក្សជំទាស់គួរមានតួនាទីចូលរួមក្នុងកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធ យុត្តិធម៌ និងកំណែទម្រង់បញ្ហាជាតិធំដទៃទៀតផងនោះ លោកសឺន ស៊ូប៊ែរ៍ថ្លែងថា ឯករាជ្យភាពរបស់តុលាការមានផលប្រយោជន៍ខ្លាំងណាស់ដើម្បីទប់ទល់អំណាចនិតិប្រត្តិបត្តិ ឬរដ្ឋាភិបាល និងនិតិបញ្ញត្តិ ឬសភា ឲ្យមានតុល្យភាពអំណាច ឬមិនស្ថិតក្រោមរដ្ឋាភិបាលដូចសព្វថ្ងៃនេះ។
«ឥឡូវបញ្ហាដែលធំ ដែលប្រទេសជាតិយើងកំពុងប្រឈមមុខនោះគឺគណបក្សតែមួយ កែអត់រួចទេ មានន័យថា ត្រូវតែរួមដៃគ្នាកែទម្រង់បញ្ហាអស់ហ្នឹង។ តុលាការ ព្រះមហាក្សត្រលោកជាព្រះប្រធាន តែលោកធ្វើអ្វីបាន បើនៅខាងក្រោយអត់មានត្រួតអីបានផង ហើយឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាការពារជាតិក៏អញ្ចឹង»។
លោកសឺន ស៊ូប៊ែរ៍អះអាងថា ចរន្តទាមទារឲ្យកែទម្រង់ប្រទេស ជាពិសេសការកែទម្រង់ឲ្យប្រព័ន្ធតុលាការឯករាជ្យ ត្រឹមត្រូវនោះ មានលក្ខណៈខ្លាំងក្លាណាស់បច្ចុប្បន្ននេះ។
លោកនី ចរិយា មន្ត្រីសមាគមសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក បានអះអាងថា ការកែទម្រង់ច្បាស់លាស់ ដាក់ឲ្យអំណាចតុលាការស្ថិតនៅដាច់ពីស្ថាប័នសភា និងរដ្ឋាភិបាលគឺធ្វើឲ្យស្ថាប័នតុលាការនេះ អាចធានាឲ្យមនុស្សគ្រប់រូបទទួលបានយុត្តិធម៌ស្មើៗគ្នា។
«តុលាការនេះដើរតួនាទីសំខាន់ណាស់ក្នុងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យ។ ប្រទេស ដែលគោរពច្បាប់គឺសំខាន់ណាស់ ទាំងក្រុមដែលមាននិន្នាការគណបក្សក្រៅ រដ្ឋាភិបាល ទាំងក្រុមដែលមាននិន្នាការគណបក្សដឹកនាំប្រទេស»។
លោកបានលើកយកប្រទេសថៃមកធ្វើជាអំណះអំណាងដែលគេមានតុលាការ ឯករាជ្យខ្លាំង ទោះបីមិន១០០ភាគរយនោះគឺថា ទោះបីគណបក្សប្រឆាំងធ្វើបាតុកម្មមែន តែគណបក្សកាន់អំណាចមិនហ៊ានធ្វើអ្វីដែរ ដោយសារគេមាន តុលាការមួយធានាការអនុវត្តច្បាប់គ្រប់ៗគ្នា។
សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា ដែលធ្វើការកែទម្រង់ច្បាប់នានាដោយគ្មានការចូលរួមពីអ្នកជំនាញច្បាប់ឯករាជ្យ និងសហគមន៍នេះ ហើយមន្ត្រីតុលាការស្ថិតនៅក្រោម គណបក្សនយោបាយទៀតនោះ វាធ្វើឲ្យលោកគ្មានជំនឿចិត្តលើកំណែទម្រង់ នេះទេ។
«ដូចនេះហើយ ប្រសិនបើធ្វើច្បាប់នេះនៅក្រោមអំណាចនៃអ្នកនយោបាយដែល ជាអ្នកគ្រប់គ្រងតុលាការពីមុនមកហ្នឹង គឺគ្មានអីប្រែប្រួលទេ។ ខ្ញុំជឿថា អាចនឹងធ្វើច្បាប់នេះ បណ្តឹងឬក៏រកមធ្យោបាយដើម្បីចងចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញាហ្នឹង បន្ថែមទៀត លើសពីអ្វីដែលមាននៅសព្វថ្ងៃផង»។
លោកបានអះអាងថា លោកសង្ឃឹមថា រដ្ឋាភិបាលនឹងធ្វើការកែទម្រង់ពិតប្រាកដលើកនេះ គឺមិនគ្រាន់តែបង្ហាញឆន្ទៈឲ្យម្ចាស់ជំនួយបានឃើញមុនកិច្ចប្រជុំនៅខែមិនាខាងមុខនេះប៉ុណ្ណោះទេ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក្រោយពីកិច្ចប្រជុំនៅសប្តាហ៍នេះលោកកើត សេកាណូ អគារធិការនៃអគារធិការដ្ឋាន កិច្ចការតុលាការរបស់ក្រសួងយុត្តិធម៌ បានថ្លែងអំពីក្តីសង្ឃឹមចេញពីកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នេះ។
«ច្បាប់នេះជាច្បាប់ថ្មីដើម្បីជំនួសច្បាប់ចាស់។ ក៏ប៉ុន្តែខ្លឹមសារ និងអត្ថន័យ ដែលយើងមានពីមុនមក យើងនៅរក្សាជាច្រើន។ ហើយយើងសង្ឃឹមថា វានឹងជួយ កែទម្រង់បានច្រើន នៅពេលដែលច្បាប់នេះចូលជាធរមាន»។
លោកបានបន្ថែមថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះកំណត់មុខនាទីរបស់ឧត្តម ក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមយ៉ាងច្បាស់លាស់ថា ត្រូវធ្វើអ្វីខ្លះ ក្រុមប្រឹក្សាវិន័យត្រួតពិនិត្យមើលលើវិន័យរបស់ចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញាបែបណាផងដែរ។
ក្រុមមន្ត្រីតុលាការមួយចំនួនបានអះអាងថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមបានកែប្រែសមាសភាព និងការសម្រេចខ្លះៗ។ ប្រធានតុលាការកំពូល ព្រះរាជអាជ្ញាតុលាការកំពូល និងរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ជាសមាជិកស្វ័យប្រវត្តិ។ ហើយសមាជិកដទៃទៀតមកពីសភា និងព្រឹទ្ធសភា ហើយនឹងសមាជិកមកពីតុលាការជាន់ខ្ពស់ ឬសាលាឧទ្ធរណ៍ និងសាលាជាន់ទាបដទៃទៀតត្រូវជ្រើសរើសដោយការបោះឆ្នោត។
ប្រធានតុលាការកំពូលទំនងជាកាន់កាប់ក្រុមប្រឹក្សាវិន័យខាងចៅក្រម ព្រះរាជអាជ្ញា។ ក៏ប៉ុន្តែ
លោក កៅ ស៊ូផា មេធាវីម្នាក់ បានថ្លែងថា ដើម្បីកែទម្រង់ស្ថាប័នឧត្តមក្រុម ប្រឹក្សាអង្គចៅក្រមគឺគេគួរកែប្រែសមាសភាពយ៉ាងតិចបួននាក់គឺប្រធាន តុលាការកំពូល អគ្គព្រះរាជអាជ្ញាតុលាការកំពូល និងប្រធានសាលាឧទ្ធរណ៍ និងអគ្គព្រះរាជអាជ្ញាសាលាឧទ្ធរណ៍ដើម្បីបញ្ជៀសឥទ្ធិពលដល់ក្រុមចៅក្រម និង ព្រះរាជអាជ្ញា។
«ខ្ញុំថា សមាភាពទាំងបួននេះគួរតែជំនួសមកវិញនូវសមាជិកឧត្តមផ្សេង ដូចជា អ្នកដែលពាក់ព័ន្ធ ឬក៏អង្គការ ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងប្រព័ន្ធ ដែលជួយកែទម្រង់តុលាការ ដូចជាមេធាវី អង្គការសង្គមស៊ីវិល និងអាចថា មានតំណាងរាជរដ្ឋាភិបាលក៏ថាបានដែរ»។
លោកថ្លែងថា មេធាវី សង្គមស៊ីវិលជាអ្នកជួយកិច្ចការយុត្តិធម៌ដែរ។ លោកកៅ ស៊ូផាបានអះអាងថា ចំពោះច្បាប់សហលក្ខន្តិកៈចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា គេ ត្រូវតែអនុវត្តឲ្យបានស្មើភាពគ្នាអំពីរឿងដល់អាយុចូលនិវត្តន៍ ការផ្លាស់ប្តូរ៤ឆ្នាំម្តងជាដើមនោះ។
«កន្លងមកអ្នកធ្វើការនៅភាគឦសានគឺនៅភាគឦសាន្តហ្នឹង។ អ្នកដែលធ្វើការនៅរាជធានី ដូរចុះ ដូរឡើង នៅរាជធានីដដែល គ្រាន់តែដូរពីតុលាការរាជធានីភ្នំពេញទៅសាលាឧទ្ធរណ៍ ឬក៏អ្នកខ្លះដូរពីខេត្តកណ្តាលមករាជធានីភ្នំពេញ។ ចំពោះខ្ញុំមើលឃើញថា ចៅក្រម ព្រះរាជអាជ្ញាខ្លួនឯងហ្នឹង អត់ទទួលបានយុត្តិធម៌ទៅហើយ»។
បន្ថែមពីលើការដំឡើងឋានៈ ការឡើងសក្តិ ប្រាក់បៀវត្សរ៍សមរម្យ ដូចជាស្ថានប័នដែលមានឥទ្ធិពលជាមួយរដ្ឋាភិបាលផ្សេងទៀត ការបើកប្រាក់បៀវត្សរ៍ដល់ចៅក្រមព្រះរាជអាជ្ញាឲ្យចូលនិវត្តរ៍ ឬអ្នកជិតចូលនិវត្តន៍ឲ្យបានត្រឹមត្រូវនិងមានយន្តការច្បាស់លាស់ផងនោះ លោកកៅ ស៊ូផាបានអះអាងបន្ថែមថា ជារឿង ត្រូវតែដោះស្រាយឲ្យមានយុត្តិធម៌។
ច្បាប់ទាំងបីដែលរដ្ឋាភិបាលបានធ្វើនេះត្រូវលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនដាក់បញ្ជាឲ្យធ្វើបញ្ចប់ ហើយបញ្ជូនទៅកាន់សភានៅឆមាសទី១ឆ្នាំនេះ ដោយគ្មានការរង់ចាំយោបល់ច្រើនទេ ក្រោយពីខកខានរយៈពេល២០ឆ្នាំនៃការកែទម្រង់ឲ្យមានប្រសិទ្ធិភាព ដែលពលរដ្ឋអាចជឿជាក់បាននោះ៕
ដំណាលគ្នាដែលក្រុមមន្ត្រីស្ថាប័នចម្រុះរបស់រដ្ឋាភិបាលនៃគណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេស កំពុងធ្វើការញាប់ដៃញាប់ជើងដើម្បីកែទម្រង់ប្រព័ន្ធតុលាការតាមរយៈការធ្វើច្បាប់ចំនួនបីឲ្យរួចក្នុងរយៈពេលដ៏ឆាប់ខាងមុខនេះ ក្រុមអ្នកជំនាញច្បាប់ខ្លះបានរំឭកឲ្យដឹងថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាត្រូវការតុលាការដែលគួរឲ្យជឿទុកចិត្តមួយដែលមានឯករាជ្យភាព និងមិនស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនយោបាយ។
ក្រុមអ្នកជំនាញមកពីក្រសួងនានារបស់រដ្ឋាភិបាល នៅសប្តាហ៍នេះ បានបញ្ចប់ការពិភាក្សាលើសេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្តីពីការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាអង្គចៅក្រមដែលជាស្ថាប័នខ្ពស់បំផុតត្រួតពិនិត្យកិច្ចការតុលាការក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បន្ទាប់ពីបញ្ចប់ការពិភាក្សាសេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្តីអំពីការរៀបចំ អង្គការតុលាការ និងអយ្យការ។ ហើយពួកគេកំពុងរៀបចំសេចក្តីព្រាងច្បាប់អំពីសហលក្ខន្តិកៈចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញាមួយទៀត។
លោករុន សារ៉ាយ នាយកអង្គការជំនួយផ្នែកច្បាប់កម្ពុជា បានអះអាងថា លោកចង់ឃើញកំណែទម្រង់មួយដែលអាចជួយឲ្យប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌មានគុណភាព មាន ការអនុវត្តពិតប្រាកដ។ លោកថ្លែងថា ការកែទម្រង់តាមច្បាប់ ការអនុវត្តស្រប តាមគោលការណ៍គោរពសិទ្ធិមនុស្សនោះជាការប្រសើរ។
«ក្នុងការកែទម្រង់ ខ្ញុំគិតថា ទី១គឺតុលាការហ្នឹងគួរតែឯករាជ្យគឺត្រូវតែចាកផុតពីខាងនយោបាយ ឬឥទ្ធិពលនយោបាយឬក៏ពីឥទ្ធិពលផ្សេងៗ។ ទី២ ខ្ញុំគិតថា សំខាន់គឺថា បើសិនជាមិនធ្វើការអនុវត្តច្បាប់ ហើយចេះតែកែទម្រង់ ក៏វាអត់បានជាប្រយោជន៍ដែរ»។
លោកថ្លែងថា ការមិនទុកចិត្តលើប្រព័ន្ធតុលាការនេះនាំឲ្យមានអំពើហិង្សាច្រើន កើតឡើង ដូចជាការប្រើអំពើហិង្សានានាដើម្បីសងសឹកគ្នានិងការសម្លាប់ក្រៅ ប្រព័ន្ធតុលាការ ដែលកើតឡើងក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជាហូរហែរជាដើម។
«ប្រជាពលរដ្ឋ ដែលមានទុក្ខ មកពឹងតុលាការដើម្បីដោះស្រាយជូន។ តែបើមកពឹងតុលាការ តុលាការមិនដោះស្រាយ អញ្ចឹងអ្នកនោះអាចប្រើមធ្យោបាយដើម្បីដោះស្រាយខ្លួនឯង»។
លោកបានទទូចថា ការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធតុលាការក្នុងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យត្រូវមានការចូលរួមពីសង្គមស៊ីវិល ពីគណបក្សជំទាស់ ឬធ្វើប្រជាមតិដើម្បីឲ្យច្បាប់ ដែលចេញទៅនោះ ឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់ មិនមែនសម្រាប់ បុគ្គលម្នាក់ ឬក្រុមណាមួយនោះទេ។
សមាសភាពឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមនិងក្នុងមន្ត្រីតុលាការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ ហើយនឹងក្រុមអ្នកតាក់តែងច្បាប់ដែលបាន ឬកំពុងពិភាក្សាច្បាប់នានា ត្រូវគេដឹងថា គឺជាសមាជិកគណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេសរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន។ ហើយការដែលពុំមានការចូលរួមពីស្ថាប័នឯករាជ្យចូលរួមនោះ បានធ្វើឲ្យគេមានសំណួរច្រើនអំពីទំនុកចិត្តចំពោះកំណែទម្រង់នេះ។
លោកសឺន ស៊ូប៊ែរ៍ ប្រធានគណបក្សសិទ្ធិមនុស្ស និងជាអតីតសមាជិកក្រុមប្រឹក្សា ធម្មនុញ្ញ និងជាអតីតអ្នកតំណាងរាស្ត្រតាក់តែងច្បាប់ម្នាក់ បានរំឭកឲ្យដឹងពី រដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលចែងអំពីអំណាចទាំងបីត្រូវបែងចែកឲ្យបានច្បាស់លាស់និង មានឯករាជ្យភាព ដាច់ចេញពីគណបក្សនយោបាយ។
«រឿងនេះអត់ទេ ព្រោះតុលាការនៅក្រោមនីតិប្រតិបត្តិ ហើយនីតិបញ្ញតិក៏អញ្ចឹង ដែរ គ្រាន់តែទូទៅភាសាអង់គ្លេសគេហៅថា Rubber Stamp គ្រាន់តែហៃអើ!! ដូចអាជ័យធ្លាក់ទឹកហៃអើៗ។ រឿងនេះវាអត់មានកិត្តិយសផង ហើយយើងថាយើងជាស្រុកដែលមានប្រជាធិបតេយ្យម៉េចរួច?»
ដោយអះអាងថា គណបក្សជំទាស់គួរមានតួនាទីចូលរួមក្នុងកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធ យុត្តិធម៌ និងកំណែទម្រង់បញ្ហាជាតិធំដទៃទៀតផងនោះ លោកសឺន ស៊ូប៊ែរ៍ថ្លែងថា ឯករាជ្យភាពរបស់តុលាការមានផលប្រយោជន៍ខ្លាំងណាស់ដើម្បីទប់ទល់អំណាចនិតិប្រត្តិបត្តិ ឬរដ្ឋាភិបាល និងនិតិបញ្ញត្តិ ឬសភា ឲ្យមានតុល្យភាពអំណាច ឬមិនស្ថិតក្រោមរដ្ឋាភិបាលដូចសព្វថ្ងៃនេះ។
«ឥឡូវបញ្ហាដែលធំ ដែលប្រទេសជាតិយើងកំពុងប្រឈមមុខនោះគឺគណបក្សតែមួយ កែអត់រួចទេ មានន័យថា ត្រូវតែរួមដៃគ្នាកែទម្រង់បញ្ហាអស់ហ្នឹង។ តុលាការ ព្រះមហាក្សត្រលោកជាព្រះប្រធាន តែលោកធ្វើអ្វីបាន បើនៅខាងក្រោយអត់មានត្រួតអីបានផង ហើយឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាការពារជាតិក៏អញ្ចឹង»។
លោកសឺន ស៊ូប៊ែរ៍អះអាងថា ចរន្តទាមទារឲ្យកែទម្រង់ប្រទេស ជាពិសេសការកែទម្រង់ឲ្យប្រព័ន្ធតុលាការឯករាជ្យ ត្រឹមត្រូវនោះ មានលក្ខណៈខ្លាំងក្លាណាស់បច្ចុប្បន្ននេះ។
លោកនី ចរិយា មន្ត្រីសមាគមសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក បានអះអាងថា ការកែទម្រង់ច្បាស់លាស់ ដាក់ឲ្យអំណាចតុលាការស្ថិតនៅដាច់ពីស្ថាប័នសភា និងរដ្ឋាភិបាលគឺធ្វើឲ្យស្ថាប័នតុលាការនេះ អាចធានាឲ្យមនុស្សគ្រប់រូបទទួលបានយុត្តិធម៌ស្មើៗគ្នា។
«តុលាការនេះដើរតួនាទីសំខាន់ណាស់ក្នុងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យ។ ប្រទេស ដែលគោរពច្បាប់គឺសំខាន់ណាស់ ទាំងក្រុមដែលមាននិន្នាការគណបក្សក្រៅ រដ្ឋាភិបាល ទាំងក្រុមដែលមាននិន្នាការគណបក្សដឹកនាំប្រទេស»។
លោកបានលើកយកប្រទេសថៃមកធ្វើជាអំណះអំណាងដែលគេមានតុលាការ ឯករាជ្យខ្លាំង ទោះបីមិន១០០ភាគរយនោះគឺថា ទោះបីគណបក្សប្រឆាំងធ្វើបាតុកម្មមែន តែគណបក្សកាន់អំណាចមិនហ៊ានធ្វើអ្វីដែរ ដោយសារគេមាន តុលាការមួយធានាការអនុវត្តច្បាប់គ្រប់ៗគ្នា។
សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា ដែលធ្វើការកែទម្រង់ច្បាប់នានាដោយគ្មានការចូលរួមពីអ្នកជំនាញច្បាប់ឯករាជ្យ និងសហគមន៍នេះ ហើយមន្ត្រីតុលាការស្ថិតនៅក្រោម គណបក្សនយោបាយទៀតនោះ វាធ្វើឲ្យលោកគ្មានជំនឿចិត្តលើកំណែទម្រង់ នេះទេ។
«ដូចនេះហើយ ប្រសិនបើធ្វើច្បាប់នេះនៅក្រោមអំណាចនៃអ្នកនយោបាយដែល ជាអ្នកគ្រប់គ្រងតុលាការពីមុនមកហ្នឹង គឺគ្មានអីប្រែប្រួលទេ។ ខ្ញុំជឿថា អាចនឹងធ្វើច្បាប់នេះ បណ្តឹងឬក៏រកមធ្យោបាយដើម្បីចងចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញាហ្នឹង បន្ថែមទៀត លើសពីអ្វីដែលមាននៅសព្វថ្ងៃផង»។
លោកបានអះអាងថា លោកសង្ឃឹមថា រដ្ឋាភិបាលនឹងធ្វើការកែទម្រង់ពិតប្រាកដលើកនេះ គឺមិនគ្រាន់តែបង្ហាញឆន្ទៈឲ្យម្ចាស់ជំនួយបានឃើញមុនកិច្ចប្រជុំនៅខែមិនាខាងមុខនេះប៉ុណ្ណោះទេ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក្រោយពីកិច្ចប្រជុំនៅសប្តាហ៍នេះលោកកើត សេកាណូ អគារធិការនៃអគារធិការដ្ឋាន កិច្ចការតុលាការរបស់ក្រសួងយុត្តិធម៌ បានថ្លែងអំពីក្តីសង្ឃឹមចេញពីកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នេះ។
«ច្បាប់នេះជាច្បាប់ថ្មីដើម្បីជំនួសច្បាប់ចាស់។ ក៏ប៉ុន្តែខ្លឹមសារ និងអត្ថន័យ ដែលយើងមានពីមុនមក យើងនៅរក្សាជាច្រើន។ ហើយយើងសង្ឃឹមថា វានឹងជួយ កែទម្រង់បានច្រើន នៅពេលដែលច្បាប់នេះចូលជាធរមាន»។
លោកបានបន្ថែមថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះកំណត់មុខនាទីរបស់ឧត្តម ក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមយ៉ាងច្បាស់លាស់ថា ត្រូវធ្វើអ្វីខ្លះ ក្រុមប្រឹក្សាវិន័យត្រួតពិនិត្យមើលលើវិន័យរបស់ចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញាបែបណាផងដែរ។
ក្រុមមន្ត្រីតុលាការមួយចំនួនបានអះអាងថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមបានកែប្រែសមាសភាព និងការសម្រេចខ្លះៗ។ ប្រធានតុលាការកំពូល ព្រះរាជអាជ្ញាតុលាការកំពូល និងរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ជាសមាជិកស្វ័យប្រវត្តិ។ ហើយសមាជិកដទៃទៀតមកពីសភា និងព្រឹទ្ធសភា ហើយនឹងសមាជិកមកពីតុលាការជាន់ខ្ពស់ ឬសាលាឧទ្ធរណ៍ និងសាលាជាន់ទាបដទៃទៀតត្រូវជ្រើសរើសដោយការបោះឆ្នោត។
ប្រធានតុលាការកំពូលទំនងជាកាន់កាប់ក្រុមប្រឹក្សាវិន័យខាងចៅក្រម ព្រះរាជអាជ្ញា។ ក៏ប៉ុន្តែ
លោក កៅ ស៊ូផា មេធាវីម្នាក់ បានថ្លែងថា ដើម្បីកែទម្រង់ស្ថាប័នឧត្តមក្រុម ប្រឹក្សាអង្គចៅក្រមគឺគេគួរកែប្រែសមាសភាពយ៉ាងតិចបួននាក់គឺប្រធាន តុលាការកំពូល អគ្គព្រះរាជអាជ្ញាតុលាការកំពូល និងប្រធានសាលាឧទ្ធរណ៍ និងអគ្គព្រះរាជអាជ្ញាសាលាឧទ្ធរណ៍ដើម្បីបញ្ជៀសឥទ្ធិពលដល់ក្រុមចៅក្រម និង ព្រះរាជអាជ្ញា។
«ខ្ញុំថា សមាភាពទាំងបួននេះគួរតែជំនួសមកវិញនូវសមាជិកឧត្តមផ្សេង ដូចជា អ្នកដែលពាក់ព័ន្ធ ឬក៏អង្គការ ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងប្រព័ន្ធ ដែលជួយកែទម្រង់តុលាការ ដូចជាមេធាវី អង្គការសង្គមស៊ីវិល និងអាចថា មានតំណាងរាជរដ្ឋាភិបាលក៏ថាបានដែរ»។
លោកថ្លែងថា មេធាវី សង្គមស៊ីវិលជាអ្នកជួយកិច្ចការយុត្តិធម៌ដែរ។ លោកកៅ ស៊ូផាបានអះអាងថា ចំពោះច្បាប់សហលក្ខន្តិកៈចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា គេ ត្រូវតែអនុវត្តឲ្យបានស្មើភាពគ្នាអំពីរឿងដល់អាយុចូលនិវត្តន៍ ការផ្លាស់ប្តូរ៤ឆ្នាំម្តងជាដើមនោះ។
«កន្លងមកអ្នកធ្វើការនៅភាគឦសានគឺនៅភាគឦសាន្តហ្នឹង។ អ្នកដែលធ្វើការនៅរាជធានី ដូរចុះ ដូរឡើង នៅរាជធានីដដែល គ្រាន់តែដូរពីតុលាការរាជធានីភ្នំពេញទៅសាលាឧទ្ធរណ៍ ឬក៏អ្នកខ្លះដូរពីខេត្តកណ្តាលមករាជធានីភ្នំពេញ។ ចំពោះខ្ញុំមើលឃើញថា ចៅក្រម ព្រះរាជអាជ្ញាខ្លួនឯងហ្នឹង អត់ទទួលបានយុត្តិធម៌ទៅហើយ»។
បន្ថែមពីលើការដំឡើងឋានៈ ការឡើងសក្តិ ប្រាក់បៀវត្សរ៍សមរម្យ ដូចជាស្ថានប័នដែលមានឥទ្ធិពលជាមួយរដ្ឋាភិបាលផ្សេងទៀត ការបើកប្រាក់បៀវត្សរ៍ដល់ចៅក្រមព្រះរាជអាជ្ញាឲ្យចូលនិវត្តរ៍ ឬអ្នកជិតចូលនិវត្តន៍ឲ្យបានត្រឹមត្រូវនិងមានយន្តការច្បាស់លាស់ផងនោះ លោកកៅ ស៊ូផាបានអះអាងបន្ថែមថា ជារឿង ត្រូវតែដោះស្រាយឲ្យមានយុត្តិធម៌។
ច្បាប់ទាំងបីដែលរដ្ឋាភិបាលបានធ្វើនេះត្រូវលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនដាក់បញ្ជាឲ្យធ្វើបញ្ចប់ ហើយបញ្ជូនទៅកាន់សភានៅឆមាសទី១ឆ្នាំនេះ ដោយគ្មានការរង់ចាំយោបល់ច្រើនទេ ក្រោយពីខកខានរយៈពេល២០ឆ្នាំនៃការកែទម្រង់ឲ្យមានប្រសិទ្ធិភាព ដែលពលរដ្ឋអាចជឿជាក់បាននោះ៕
