ក្រោយការចូលកាន់អំណាច គឺចាប់ពីថ្ងៃទី១៧ មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ កម្លាំងខ្មែរក្រហមចាប់ផ្តើមពង្រឹងអំណាចរបស់ខ្លួន និងបញ្ជូនកងទ័ពទៅការពារព្រំដែន និងតំបន់កោះនៅសមុទ្រផងដែរ។ កោះតាងជាកោះមួយក្នុងខេត្តព្រះសីហនុ ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៥២ គីឡូម៉ែត្រពីក្រុងព្រះសីហនុ ហើយស្ថិតនៅចន្លោះកណ្តាលរវាងកោះពូលូវ៉ៃ និងក្រុងព្រះសីហនុ។ កោះនេះជាកន្លែង ដែលកងទ័ពខ្មែរក្រហមមួយចំនួនបានស្លាប់ និងកងទ័ពអាមេរិកចំនួន ១៨ នាក់ បានស្លាប់ ក្នុងការវាយប្រហារគ្នាមួយ កាលពីថ្ងៃទី១៥ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៥។
នេះជាការវាយប្រហារមួយដែលអតីតទាហានខ្មែរក្រហមមួយចំនួន និងជាអ្នកប្រយុទ្ធផ្ទាល់លើកឡើងថា «ជាកំហុស» របស់ខ្មែរក្រហម ដោយសារទាហានដែលត្រូវបញ្ជូនទៅការពារនៅកោះតាង និងកោះផ្សេងៗ សុទ្ធតែជាអ្នកមិនមានជំនាញខាងសមុទ្រ ហើយមិនដឹងច្បាប់សមុទ្រអន្តរជាតិនោះទេ។ ការវាយប្រហារគ្នានេះ កើតឡើងដោយសារការចាប់កប៉ាល់ធំមួយរបស់ក្រុមហ៊ុនឯកជនអាមេរិកឈ្មោះថា ម៉ាយ៉ាហ្គេស (Mayaguez) ដែលមានចំណុះទៅដល់ជាង ១ម៉ឺនតោន។
ការប៉ះទង្គិចរវាងទាហានខ្មែរក្រហមនិងអាមេរិក នៅកោះតាង កាលពី ៤៥ ឆ្នាំមុន ត្រូវអ្នកចងក្រងឯកសារពាក់ព័ន្ធលើកឡើងថា ជាការវាយប្រហារនេះដែលមិនគួរកើតមានឡើង ហើយអាចជាការយល់ច្រឡំព័ត៌មានមួយចំនួន។
បើតាមឯកសារចងក្រងដោយមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ចេញផ្សាយកាលពីខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៩ កប៉ាល់របស់អាមេរិក ម៉ាយ៉ាហ្គេស បានដឹកទំនិញសម្ភារៈរបស់ស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំនៅទីក្រុងសៃហ្គន នៃវៀតណាមខាងត្បូង និងទំនិញផ្សេងទៀត ហើយបានធ្វើដំណើរចេញពីទីក្រុងហុងកុង ឆ្លងកាត់តាមឈូងសមុទ្រថៃ ឆ្ពោះទៅកាន់ទីក្រុងកំពង់ផែ សាតតាហ៊ីប ខេត្តឈុនបុរីនៃប្រទេសថៃ។
នៅខណៈពេលដែលកប៉ាល់ធ្វើដំណើរមកជិតកោះពូលូវ៉ៃរបស់ប្រទេសកម្ពុជា កងទ័ពខ្មែរក្រហមដែលឈរជើងនៅទីនោះ និងជាកងទ័ពដែលមិនមានជំនាញខាងជើងទឹកសោះនោះ បានបើកកប៉ាល់ប្រភេទប៉េសេអេហ្វ (Patrol Craft Fast-PCF) ចំនួនពីរគ្រឿង និងមានកងទ័ពជាង ១០ នាក់ ប្រដាប់ដោយអាវុធគ្រប់ដៃ ចេញដំណើរទៅស្ទាក់ចាប់កប៉ាល់ម៉ាយ៉ាហ្គេស ដែលស្ថិតនៅចម្ងាយជាង ១០ គីឡូម៉ែត្រពីកោះពូលូវ៉ៃ។
កងទ័ពខ្មែរក្រហមបានបាញ់កាំភ្លើងអឹម ៧៩ ជាសញ្ញាឲ្យកប៉ាល់ឈប់ បន្ទាប់មកបានបញ្ជាឲ្យនាវិកបើកកប៉ាល់នេះចូលមកកោះពូលូវ៉ៃ។ រឿងរ៉ាវបានកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ រហូតដល់ថ្ងៃទី១៣ ខែឧសភា កប៉ាល់នេះក៏ត្រូវបានបញ្ជូនមកដល់កោះតាង ដោយមានក្រុមនាវិករបស់អាមេរិកនៅលើកប៉ាល់ផងដែរ។
បើតាមឯកសាររបស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ខ្មែរក្រហមបានឡើងទៅយាមការពារនៅលើកប៉ាល់មួយយប់ មួយថ្ងៃ ហើយនៅព្រលប់ថ្ងៃទី១៤ ខែឧសភា ទីបញ្ជាការធំនៅកំពង់សោម បានប្រាប់ឲ្យកងទ័ពខ្មែរក្រហមចុះចេញពីលើកប៉ាល់ ហើយបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្មែរក្រហមយកក្រុមនាវិកទាំងអស់ចេញពីកប៉ាល់ និងដឹកមកទុកនៅកោះរ៉ុង ហើយកប៉ាល់មិនបាច់បញ្ជូនមកទេ។
បើតាមឯកសារនោះ អតីតទាហានខ្មែរក្រហមម្នាក់ដែលដឹងរឿងនេះ គឺលោក ប៉ាក់ សុខ បានរៀបរាប់ថា នៅមានសល់នាវិកអាមេរិកម្នាក់លាក់ខ្លួនក្នុងកប៉ាល់ ដែលកងទ័ពខ្មែរក្រហមរកមិនឃើញ។ ហើយប្រហែលជានាវិកនោះទាក់ទងទៅក្រុមការងាររបស់អាមេរិក ទើបឈានដល់ការវាយប្រហារគ្នា។
ឯកសាររបស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាលើកឡើងទៀតថា នៅពេលធ្វើដំណើរជិតដល់កោះរ៉ុងនៅវេលាម៉ោងរំលងអធ្រាត្រឈាន ចូលថ្ងៃទី១៥ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៥ ទើបបញ្ជាការធំនៅកំពង់សោមបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្មែរក្រហមដោះលែងក្រុមនាវិកទាំងអស់ត្រឡប់ទៅប្រទេសថៃវិញ។
នៅពេលនោះ វិទ្យុសំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិកបានផ្សព្វផ្សាយជាញឹកញាប់ឲ្យរដ្ឋាភិបាលខ្មែរក្រហមដោះលែងកប៉ាល់ម៉ាយ៉ាហ្គេសជាបន្ទាន់ បើមិនដូច្នេះទេ ទាហានអាមេរិកនឹងមកកម្ទេចកោះតាង និងទីក្រុងកំពង់សោមឲ្យក្លាយជាផេះតែម្តង។
ប៉ុន្តែមិនដឹងថា មានរឿងអ្វីកើតឡើង នៅពេលកំពុងតែរៀបចំដោះលែងឲ្យកប៉ាល់ត្រឡប់ទៅវិញ ស្រាប់តែនៅព្រលឹមស្រាងៗ ថ្ងៃទី១៥ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៥ អាមេរិកបានបញ្ជូនយន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែក មកទម្លាក់ជុំវិញកប៉ាល់ និងជុំវិញកោះតាង។ នៅពេលដំណាលគ្នានោះដែរ មានទាហានអាមេរិកប្រមាណ ២០០ នាក់ បានជិះឧទ្ធម្ភាគចក្រចំនួន៨គ្រឿងចេញពីប្រទេសថៃ មកចុះនៅលើកោះតាង។
មិនតែប៉ុណ្ណោះ អាមេរិកក៏បញ្ជូនយន្តហោះទៅទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅកំពង់ផែកំពង់សោម រោងចក្រប្រេងកាត រោងចក្រទឹកដោះគោ និងមូលដ្ឋានកងទ័ពខ្មែរក្រហមនៅរាម ធ្វើឲ្យមានការខូចខាតយ៉ាងដំណំ។ ក្នុងនោះមានការបាញ់ផ្សែងពុល ហើយឧទ្ធម្ភាគចក្រចុះមកប្រមែប្រមូលទាហាន និងសាកសពទាហានដើម្បីត្រឡប់ទៅវិញ។
លោក ប៉ាក់ សុខ អតីតទាហានខ្មែរក្រហមដែលចូលរួមប្រយុទ្ធនោះ និយាយថា លោកបានបាញ់ឧទ្ធម្ភាគចក្រពីរគ្រឿងរបស់អាមេរិកធ្លាក់ ក្រោយងើបពីពុលផ្សែងពុល។
អតីតទាហានខ្មែរក្រហមម្នាក់ដែលត្រូវបានបញ្ជូនទៅការពារនៅកោះតាង គឺលោក ម៉ៅ រ៉ាន់ អាយុ ៦៦ ឆ្នាំរស់នៅក្នុងខេត្តកំពង់ស្ពឺ បានរៀបរាប់ថា លោកបានចូលរួមបាញ់កាំភ្លើងប្រឆាំងនឹងទាហានអាមេរិក កាលពីថ្ងៃទី១៥ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៥។
នៅផ្ទះរបស់លោកក្នុងភូមិពង្រ ឃុំស្វាយចចិប ស្រុកបរសេដ្ឋ ខេត្តកំពង់ស្ពឺ លោក ម៉ៅ រ៉ាន់ ដែលបច្ចុប្បន្នជាអ្នកដាំដូងក្រអូប និងធ្វើស្រែបានថ្លែងប្រាប់ VOA នៅក្រោមផ្ទះរបស់លោក។ លោករៀបរាប់ថា រឿងរ៉ាវនាំឲ្យទាហានអាមេរិកទម្លាក់គ្រាប់បែកនោះ គឺដោយសារទាហានខ្មែរក្រហមចាប់យកកប៉ាល់មួយដែលលោកថា បើកក្បែរតំបន់សមុទ្រកម្ពុជា ហើយគាប់ជួន ខ្មែរក្រហមទើបតែពង្រឹងការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួនក្រោយផ្តួលរំលំរបប លន់ នល់ ដែលមានការគាំទ្ររបស់អាមេរិក។
លោក ម៉ៅ រ៉ាន់ ដែលពេលនោះអាយុជាង ២០ ឆ្នាំ លើកឡើងថា នេះជាលើកដំបូងដែលលោកធ្វើដំណើរតាមផ្លូវសមុទ្រ ហើយលោកក៏ពុលសមុទ្រផងដែរ នៅពេលខ្មែរក្រហមបញ្ជូនលោកទៅយាមនៅកោះតាង។
លោក រ៉ាន់ ដែលពិការដៃស្តាំ ដោយសារការវាយប្រហារជាមួយទាហានវៀតណាមក្រោយទសវត្សរ៍១៩៨០ មានប្រសាសន៍ថា៖ «ការណ៍ពិតយើងចាប់គេមក យើងមិនធ្វើបាបអីគេទេ។ ដល់ពេលគេនេះ គេមកវាយបក។ យើងគ្រាន់តែការផ្តាំផ្ញើទៅក្មួយៗទាំងអស់ជួយពិចារណា រឿងរ៉ាវដែលកន្លងមក។ ឥឡូវដឹងថាអ្នកណាខុស អ្នកណាត្រូវ។ បើខ្មែរក្រហមអត់មានអីទាល់តែសោះ បាតដៃទទេសោះ ហើយទៅចាប់នាវាម៉ាយ៉ាហ្គេស បានមកប៉ុនណាណី»។
លោក ម៉ៅ រ៉ាន់ ដែលមានកូន ៥ នាក់ បន្ថែមថា៖ «នាវាម៉ាយ៉ាហ្គេសរបស់អាមេរិកាំងធំ បើកបរនៅផ្លូវអន្តរជាតិនោះ គិតទៅវាឆ្ងាយណាស់ មិនងាយនឹងចាប់បានទេ។ អាហ្នឹងគ្រាន់តែផ្តាំផ្ញើប៉ុណ្ណឹងទេក្មួយៗពិចារណាទៅ។ តើអ្នកណាខុសអ្នកណាត្រូវ? បើខ្ញុំសន្និដ្ឋានអាមេរិកខុស ក៏ពិបាកថា បើយករបស់គេមកដល់នេះ។ បើថាខ្លួនឯងខុស ក៏យើងអត់មានធ្វើបាបអីគេ។ អាហ្នឹងវាពិបាកដែរ»។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «បើសិនជាអាមេរិកកាំងមានបំណងថា រត់តាមផ្លូវអន្តរជាតិ អត់អ្នកណាគេទៅចាប់ទាន់ទេ។ អត់អ្នកណាទៅចាប់បានទេ។ អ៊ីចឹងមានតែចេតនារបស់អាមេរិក បរកាត់ហ្នឹងក្បែរហ្នឹង បានគេទៅចាប់បានឬក៏បរមកឲ្យគេចាប់ ...ឃើញគេទៅ ឈប់ឲ្យគេចាប់ដើម្បីបង្ករឿង។ អាហ្នឹងខ្ញុំសន្និដ្ឋានក្នុងចិត្តរបស់ខ្ញុំ»។
លោក ម៉ៅ រ៉ាន់ បញ្ជាក់ថា សត្រូវរបស់ខ្មែរក្រហមដែលមានការណែនាំពីខាងលើ គឺវៀតណាម ហើយលោកថា ទាហានខ្មែរក្រហមត្រូវទទួលបញ្ជាឲ្យទៅយាមកាមនៅតាមកោះទាំងអស់។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «បើយើងយើងទាហានខ្មែរយើងយើងត្រូវការពារបូរណភាពដែនដីរបស់ខ្លួនអ៊ីចឹងហើយ។ បើគេចូលមកចាប់ចូលមករំលោភលើទឹកដីយើង ខុសឬត្រូវយើងចាប់សិន។ បើគេមកវាយយើង យើងត្រូវវាយទៅវិញ។ អាហ្នឹងគេហៅថាកងទ័ពការពារជាតិ»។
លោកបន្តថា៖ «វាជារឿងអតីតកាល ហើយវាចប់ហើយ។ ខ្ញុំបានទៅកោះតាង ហើយទៅរកឆ្អឹងទៀតផង»។
កងពលទី៣ នៃភូមិភាគនិរតីរបស់ខ្មែរក្រហម គឺជាកងពលមួយដែលបានចូលកាន់កាប់កោះ និងកូនកោះនៅក្នុងដែនទឹកសមុទ្រកម្ពុជា បន្ទាប់ពីការឡើងកាន់អំណាចរបស់ខ្មែរក្រហម នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសាឆ្នាំ១៩៧៥។ ប្រធានកងពលនេះ គឺលោក មាស មុត អតីតមេបញ្ជាការកងទ័ពជើងទឹកខ្មែរក្រហម ដែលជាជនត្រូវចោទក្នុងសាលាក្តីខ្មែរក្រហម ហើយកំពុងរង់ចាំការសម្រេចរបស់តុលាការថា ត្រូវបញ្ជូនទៅជំនុំជម្រះឬត្រូវទម្លាក់បទចោទ។
លោកស្រី Emily Zeeberg អ្នកនាំពាក្យរបស់ស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំនៅកម្ពុជា មានប្រសាសន៍ថា សប្តាហ៍នេះជាទិវារំឭក ៤៥ ឆ្នាំនៃឧបទ្ទវហេតុកប៉ាល់ម៉ាយ៉ាហេ្គស ដែលលោកស្រីបញ្ជាក់ថា មានទាហានអាមេរិក ១៨ នាក់បាត់បង់ជីវិតនៅក្នុងជម្លោះជាមួយទាហានខ្មែរក្រហម។ លោកស្រីបន្តថា សហរដ្ឋអាមរិកកោតសរសើរការសហការលក្ខណៈមនុស្សធម៌យូរអង្វែងរបស់កម្ពុជា ដើម្បីស្វែងរកអដ្ឋិធាតុរបស់ទាហានអាមេរិកកាំងដែលស្លាប់ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងនោះក៏មានទាហានអាមេរិកកាំងនៅក្នុងឧបទ្ទវហេតុកប៉ាល់ម៉ាយ៉ាហ្គេសផងដែរ។
អតីតកងទ័ពខ្មែរក្រហមដែលបានចូលរួមប្រយុទ្ធនៅលើកោះតាង មិនបានដឹងចំនួនកងទ័ពខ្មែរដែលស្លាប់និងបាត់ខ្លួនទេនោះ គ្រាន់តែដឹងថា កងទ័ពចំនួន ៧ នាក់ បានស្លាប់ និងមួយចំនួនទៀតត្រូវបានទាហានអាមេរិកទម្លាក់គ្រាប់បែកត្រូវ ពេលពួកគេកំពុងជិះកប៉ាល់ប៉េសេអេហ្វនៅក្នុងសមុទ្រ។
បើតាមឯកសារក្រោយបញ្ចប់ការវាយប្រហារ ទាហានអាមេរិក ២ នាក់នៅលើកោះតាង ត្រូវបានកងទ័ពខ្មែរក្រហមបោកគ្រាប់បែកសម្លាប់ ខណៈកំពុងងូតទឹកសមុទ្រ និងម្នាក់ទៀតត្រូវបានកងទ័ពខ្មែរក្រហមបាញ់សម្លាប់ ខណៈកំពុងពួនលាក់ខ្លួននៅរូងថ្ម។
លោក ឡុង ដានី ជាអ្នកស្រាវជ្រាវម្នាក់នៅមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ហើយបានចងក្រងឯកសារស្តីពី «ឧបទ្ទវហេតុកប៉ាល់ម៉ាយ៉ាហ្គេស នៅកោះតាង ក្នុងខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៥»។
លោកបានថ្លែងប្រាប់ VOA នៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះថា នេះជា«ការធ្វើសង្រ្គាមលើកចុងក្រោយរបស់ទាហានសហរដ្ឋអាមេរិកនៅឥណ្ឌូចិន បន្ទាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិកបានដកខ្លួនចេញពីសង្រ្គាមវៀតណាមនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៣»។ លោកបញ្ជាក់ថា ឧបទ្ទវហេតុកប៉ាល់ម៉ាយ៉ាហ្គេសនេះ «គឺជាសង្រ្គាមមួយដែលមិនគួរឲ្យកើតមាន»។
លោកមានប្រសាសន៍ថា៖ «គាត់និយាយថា ការចាប់កប៉ាល់ម៉ាយ៉ាហេ្គសនេះជាកំហុស ពីព្រោះឃើញកប៉ាល់ម៉ាយ៉ាហ្គេសហ្នឹង បើកនៅជិតកោះតាងមែន ប៉ុន្តែខ្មែរក្រហមមិនដឹងផ្លូវហ្នឹងជាផ្លូវទឹកអន្តរជាតិ ក៏ចេញទៅចាប់កប៉ាល់ ហើយបានសារភាពថា អាហ្នឹងគឺជាកំហុសមួយដែលខ្មែរក្រហម បានទៅចាប់កប៉ាល់គេនៅក្នុងដែនទឹកអន្តរជាតិ។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «ខ្ញុំគិតថា ការដែលប្រយុទ្ធគ្នានៅលើកោះតាងនេះ គឺជាការប្រយុទ្ធមួយ ដែលមិនគួរឲ្យកើតឡើង។ បើតាមខ្ញុំគិត។ អ៊ីចឹងខ្ញុំគិតថា មានបញ្ហាយល់ច្រឡំពាក់ព័ន្ធនឹងព័ត៌មានខ្លះមើលទៅ ពីព្រោះការប្រយុទ្ធហ្នឹង វាធ្វើឲ្យមានការខូចខាតច្រើន។ ទាំងកងកម្លាំងសហរដ្ឋអាមេរិក ទាំងខ្មែរក្រហមហ្នឹង មានការខូចខាតច្រើនមែនទែននៅលើកោះតាងហ្នឹង»។
លោក ឡុង ដានី មានប្រសាសន៍ថា លោកបានសម្ភាសទាហានខ្មែរក្រហម ៤ទៅ៥ នាក់ ដែលបានចូលរួមប្រយុទ្ធផ្ទាល់ក្នុងហេតុការណ៍នេះ និងអ្នកដែលបានដឹងរឿងកប៉ាល់នេះជាង ២០ នាក់ទៀត។លោកបញ្ជាក់ថា សង្រ្គាមរវាងខ្មែរក្រហមនិងទាហានអាមេរិកនេះជាចំណុចមួយសំខាន់ដែលធ្វើឲ្យទាហានខ្មែរក្រហមនៅតែចងចាំ ទោះជា ៤៥ ឆ្នាំកន្លងមកហើយក៏ដោយ៕
