កំណត់និពន្ធ៖ លោកសាស្ត្រាចារ្យ អាឡិចហ្សានដឺ ហ៊ីនតុន (Alexander Hinton) គឺជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅ «ហេតុអ្វីបានសម្លាប់មនុស្ស? ប្រទេសកម្ពុជានៅក្នុងស្រមោលអំពើប្រល័យពូជសាសន៍» ដែលជាសៀវភៅមួយក្បាលត្រូវបានបោះផ្សាយនៅឆ្នាំ២០០៥ ស្តីអំពីរបបខ្មែរក្រហម។ នៅខែមីនា លោកបានផ្តល់សក្ខីកម្មនៅអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា ដែលហៅម្យ៉ាងទៀតថា តុលាការខ្មែរក្រហម នៅរាជធានីភ្នំពេញ។ អ្នកនិពន្ធជនជាតិអាមេរិកាំង និងជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវរូបនេះ បានផ្តល់សក្ខីកម្មរយៈពេលជាងបីថ្ងៃពេញ នៅក្នុងករណី០០២/០២ ដែលជាសវនាការអំពីការចោទប្រកាន់ពីបទប្រល័យពូជសាសន៍ ចំពោះមេដឹកនាំកំពូលនៃរបបខ្មែរក្រហម នួន ជា និងខៀវ សំផន។ លោកសាស្ត្រាចារ្យ បាននិយាយជាមួយនាង សើ សាយ្យាណា នៃ VOA អំពីការប្រឈមរបស់លោកជាមួយនឹង «បងធំទី២» នួន ជា និងអំពីមូលហេតុដែលលោកធ្វើសច្ចាប្រណិធានខុសពីសាក្សីជាជនជាតិ ប៉ែកលោកខាងលិចដទៃទៀត គឺលោកបែរជាស្បថសច្ចាតាមបែបប្រពៃណីរបស់ពុទ្ធសាសនា នៅមុខលោកតាដំបងដែកទៅវិញ នៅមុនពេលដែលលោកឡើងបំភ្លឺក្នុងសាលសវនាការ។ បទសម្ភាសន៍នេះត្រូវបានសម្រួលដើម្បីឲ្យមានភាពច្បាស់លាស់ និងងាយយល់។
ស្តាប់បទសម្ភាសន៍ជាភាសាខ្មែរទាំងស្រុងនៅត្រង់នេះ៖
តើលោកកំពុងគិតអំពីអ្វីខ្លះដែរ នៅពេលដែលលោកឡើងបំភ្លឺថ្ងៃដំបូងនៅតុលាការខ្មែរក្រហម?
វាគឺជារយៈពេលដ៏តានតឹងមួយក្នុងការផ្តល់សក្ខីកម្មរយៈពេលបីថ្ងៃកន្លះនេះ។ នៅពេលខ្ញុំទៅដល់ដំបូង ខ្ញុំមានការមិនប្រាកដក្នុងចិត្តខ្លះ ដោយសារខ្ញុំមិនដឹងច្បាស់ថាដំណើរការយ៉ាងម៉េច ហើយគេនឹងសួរខ្ញុំពីអ្វីខ្លះ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំក៏មានអារម្មណ៍រំភើបខ្លាំងណាស់ដែរ ដែលបានចូលរួមចំណែកក្នុងដំណើរការដ៏សំខាន់នេះ ជាពិសេសសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា។ ខ្ញុំដឹងថាពេលខ្លះតុលាការនេះបានរងការរិះគន់ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំជឿថាអ្វីដែលតុលាការកំពុងធ្វើពិតជាមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់។
តើក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានថ្ងៃនៅតុលាការនេះ មានពេលវេលាណាខ្លះដែលលោកគិតថា គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍?
នៅពេលខ្ញុំផ្តល់សក្ខីកម្ម ខ្ញុំពិតជាចង់ផ្តល់នូវសក្ខីកម្មជំនាញ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងសំណួរដែលព្រះរាជអាជ្ញា ដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី និងមេធាវីការពាររបស់ជនជាប់ចោទបានសួរខ្ញុំ។ ពេលជាមួយគ្នានោះ ខ្ញុំសង្ឃឹមថាខ្ញុំនឹងអាចនិយាយអំពីរឿងរ៉ាវដែលកើតឡើងនៅក្នុងភូមិ និងតំបន់ដែលខ្ញុំបានចុះស្រាវជ្រាវពីឆ្នាំ១៩៩៤ដល់១៩៩៥។ ភូមិនោះហៅថាភូមិពោធិ៍ នៅជិតវត្តភ្នំប្រុសភ្នំស្រី ក្នុងស្រុកកំពង់សៀម ខេត្តកំពង់ចាម។ ខ្ញុំបានរស់នៅទីនោះរយៈពេលមួយឆ្នាំពី១៩៩៤ដល់១៩៩៥។ ហើយទីបំផុត សៀវភៅដែលខ្ញុំបានសរសេរ និងបានស្រាវជ្រាវ នោះគឺព្យាយាមស្វែងយល់អំពីបទពិសោធន៍នៃការរស់នៅឆ្លងកាត់របបខ្មែរក្រហម។
នៅក្នុងតំបន់នេះ ការរស់នៅមានលក្ខណៈល្អប្រសើរ ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ១៩៧៧ នៅពេលដែលពួកកម្មាភិបាលភូមិភាគនិរតីមកដល់ តំបន់នេះ និងតំបន់ជាច្រើនទៀតក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ចាប់ផ្តើមកើតមានការកាប់សម្លាប់ ហើយការកាប់សម្លាប់កើតឡើងកាន់តែខ្លាំងឡើង និងជាបន្តបន្ទាប់ ហើយស្ថានភាពកាន់តែពិបាកឡើងៗ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំសង្ឃឹមថា ចម្លើយរបស់ខ្ញុំអាចផ្តល់ការយល់ដឹងអំពីជីវិតរងទុក្ខវេទនារបស់ប្រជាជននៅតំបន់នោះ នៅពេលខ្ញុំធ្វើសក្ខីកម្មបំភ្លឺ។ ពេលហ្នឹងហើយគឺជាពេលវេលាដែលសំខាន់សម្រាប់ខ្ញុំ។
ពេលវេលាដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំស្រងាកចិត្តខ្លាំងបំផុតនោះគឺនៅពេលចាប់ផ្តើមដំបូង ពេលដែលខ្ញុំចង់និយាយឲ្យបានស៊ីជម្រៅអំពីពាក្យប្រល័យពូជសាសន៍ដែលជានិច្ចជាកាលត្រូវបានយល់ច្រឡំ។ ខ្ញុំចង់និយាយពីបញ្ហានេះនៅក្នុងតុលាការខ្លាំងណាស់។ ប៉ុន្តែ តុលាការមាននិយមន័យជាក់លាក់មួយយកមកប្រើដោយយកចេញពីអនុសញ្ញាអង្គការសហប្រជាជាតិស្តីអំពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ហើយមេធាវីការពារចុងចោទបានឡើងតវ៉ាថាឲ្យខ្ញុំឆ្លើយតែសំណួរបានហើយ។ អញ្ចឹង ពីដំបូង ខ្ញុំមានការខកចិត្តបន្តិច ព្រោះមិនអាចនិយាយពីរឿងនេះ។ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងរយៈពេលបីថ្ងៃកន្លះនៃការធ្វើសក្ខីកម្មដ៏តានតឹងនេះ ខ្ញុំអាចនិយាយអំពីអត្ថន័យនៃពាក្យប្រល័យពូជសាសន៍នេះបានខ្លះ និងអាចនិយាយពីការជ្រាបចូលនៃអំពើប្រល័យពូជសាសន៍មកក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានខ្លះ។ និយមន័យនៃពាក្យនេះមិនត្រឹមតែក្តោបក្រុមការពារទាំងបួនដែលមានចែងក្នុងអនុសញ្ញាអង្គការសហប្រជាជាតិ ពោលគឺ ក្រុមពូជសាសន៍ ជាតិពន្ធុ ជាតិសាសន៍ និងក្រុមសាសនាប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ និយមន័យនេះអាចសំដៅដល់ក្រុមធំជាងនេះ ឧទាហរណ៍ដូចជា ជាតិពន្ធុចិនដែលរងការរំលោភបំពាន ដែលអាចកើតឡើងដោយសារកម្រិតថ្នាក់របស់ពួកគេ។ ប្រហែលជាមានការសម្លាប់មនុស្សនៅភូមិភាគបូព៌ា។ ដូច្នេះ នៅខណៈពេលដំណើរការនេះចេះតែបន្ត ខ្ញុំក៏អាចនិយាយពិភាក្សាអំពីបញ្ហានេះ។
ខ្ញុំគិតថាពេលវេលាមួយដែលលេចធ្លោនៅចុងបញ្ចប់នោះ គឺនៅពេល នួន ជា ដែលជាជនជាប់ចោទមួយរូប ជាបងធំទីពីររបស់ខ្មែរក្រហម នៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ បន្ទាប់ពី ប៉ុល ពត បានចូលមកនិយាយក្នុងបន្ទប់សវនាការ។ ខ្ញុំត្រេកអរដែលបានឭសំឡេងគាត់ ព្រោះគាត់មិនបាននិយាយអ្វីនោះទេ។ ខ្ញុំជឿជាក់យ៉ាងខ្លាំងថា មេធាវីការពារជនជាប់ចោទគួរតែនិយាយឲ្យច្បាស់លាស់។ ពួកគេគួរតែនិយាយពីសំអាងរបស់ពួកគេឲ្យបានច្បាស់លាស់។ គាត់បានស្ងាត់ស្ងៀមមិននិយាយមួយរយៈហើយ។ ប៉ុន្តែពេលនេះ គាត់ឡើងមកក្នុងសវនាការ។ ខ្ញុំមានការសប្បាយចិត្តសម្រាប់រឿងនេះ។ នោះហើយ ជាពេលវេលាមួយដែលខ្ញុំឲ្យតម្លៃបំផុត។
នួន ជា មានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងចំពោះសក្ខីកម្មដែលលោកបានផ្តល់ទៅលើការប្រើពាក្យថាយួន។ តើលោកគិតយ៉ាងណាចំពោះអ្វីដែលបានកើតឡើងនៅពេលនោះ?
ខ្ញុំមិនអាចដឹងអំពីចិត្តរបស់គាត់ទេ។ មានតែគាត់ទេដែលដឹងចិត្តខ្លួនឯង។ ខ្ញុំគ្រាន់តែអាចឭពាក្យសម្តីរបស់គាត់តែប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះ នោះគឺជាមូលដ្ឋានដែលខ្ញុំត្រូវសន្មត់។ គាត់មិនបានធ្វើការសុំអភ័យទោសទេ។ គាត់និយាយពន្យល់ទៅវិញ។ គាត់គួរតែធ្វើអញ្ចឹងហើយ។ គាត់គួរបង្ហាញការការពារខ្លួន។ នេះហើយជាអ្វីដែលយើងចង់ឭ។ វាគឺជាការពិភាក្សាមួយដែលខ្ញុំកំពុងជជែកជាមួយក្រុមមេធាវីការពារចុងចោទ ដែលបានសួរថាតើការប្រើពាក្យយួននៅក្នុងបរិបទខ្មែរក្រហមជាពាក្យបណ្តាលឲ្យមានការស្អប់ខ្ពើមឬទេ។ ខ្ញុំបានបង្ហាញដោយផ្អែកលើការចុះសិក្សារបស់ខ្ញុំ និងបទពិសោធន៍របស់អ្នកដែលនៅស្រុកកំពង់សៀម ជាមួយនឹងចំណេះដឹងរបស់ខ្ញុំអំពីប្រទេសកម្ពុជា ដោយសារខ្ញុំបានមកទីនេះជាច្រើនលើកច្រើនសារ ក៏ដូចជាការស្រាវជ្រាវដែលខ្ញុំបានធ្វើ។ ខ្ញុំបានលើកបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា ពេលខ្លះពាក្យយួនអាចប្រើក្នុងន័យដែលមិនមានបង្កប់ន័យញុះញង់ និងការស្អប់ខ្ពើម ប៉ុន្តែជានិច្ចកាលវាអាចយកមកប្រើក្នុងពាក្យសម្តីមនោគមន៍ ប្រើដោយអ្នកនយោបាយដើម្បីផ្សព្វផ្សាយជាសារនៃភាពស្អប់ខ្ពើម។
បើនិយាយនៅក្នុងបរិបទកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ សារនេះបង្កប់ន័យខ្លាំងបំផុត។ វាមាននៅគ្រប់ទីកន្លែងនៅក្នុងការផ្សាយរបស់បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា ទាំងនៅក្នុងវិទ្យុ និងការបោះពុម្ពផ្សាយផ្សេងៗរបស់បក្ស។ វាបង្ហាញច្បាស់ថា សារទាំងនេះគឺការញុះញង់ឲ្យមានអំពើប្រល័យពូជសាសន៍។ ខ្ញុំនិយាយពីចំណុចនេះ ហើយខ្ញុំយល់ថាចំពោះក្រុមមេធាវីការពារជនជាប់ចោទ ពួកគេត្រូវតែឆ្លើយតបនឹងបញ្ហានេះ។
ជាក់ស្តែង អ្វីដែលបានកើតឡើងគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍បំផុតនោះគឺ នួន ជា បានចេញមក អង្គុយលើកៅអីកង់ ហើយបាននិយាយខ្លាំងៗ។ គាត់ថា ប៉ុល ពត ប្រាប់ឲ្យប្រើពាក្យ (យួន) នោះ។ ប៉ុន្តែគាត់និយាយថាវាមិនមានបង្កប់ន័យស្អប់ខ្ពើមនោះទេ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំគោរពអ្វីដែលគាត់បាននិយាយ ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនយល់ស្របនោះទេ។ ខ្ញុំមានឱកាសឆ្លើយតបទៅនឹងបញ្ហានេះ និងសំណួរផ្សេងទៀត ហើយខ្ញុំបាននិយាយថាអ្វីដែលសំខាន់ខ្លាំងនោះគឺយើងគិតពិចារណា និងពិភាក្សាអំពីការប្រើពាក្យដូចនេះនៅក្នុងសង្គម។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថាការពិភាក្សានោះអាចបើកឲ្យមានការពិភាក្សាមួយកាន់តែទូលាយថែមទៀតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ជាពិសេស អំពីអត្ថន័យនៃការប្រើពាក្យមួយ ការសន្មត់ អារម្មណ៍ខឹងសម្បារ និងពេលខ្លះ ថែមទាំងមានការស្អប់ខ្ពើម ដែលភ្ជាប់ជាមួយនឹងពាក្យនេះ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំត្រេកអរ ដែលគាត់បានលើករឿងនេះឡើង ទោះបីជាគាត់មិនយល់ស្របនឹងខ្ញុំក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែ វាច្បាស់ណាស់ ដូចដែលខ្ញុំបាននិយាយពេលចុងបញ្ចប់ជាមួយគាត់ គឺការប្រើពាក្យយួននៅក្នុងបរិបទរបស់កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ គឺជាការញុះញង់ឲ្យកើតអំពើប្រល័យពូជសាសន៍លើក្រុមជនជាតិវៀតណាមយ៉ាងច្បាស់ណាស់។
តើលោកយល់យ៉ាងណាចំពោះក្រុមមេធាវីការពាររបស់ នួន ជា ដែលដឹកនាំដោយលោក វិចទ័រ កុបប៉េ (Victor Koppe)? ប្រសិនបើប្រៀបធៀប ទៅនឹងក្រុមមេធាវីការពារ ខៀវ សំផនតើមានភាពយុត្តិធម៌ត្រឹមត្រូវឬទេ នៅពេលពួកគេចោទសួរលោក?
ក្រុមមេធាវីការពារចុងចោទស្ថិតក្នុងតួនាទីដ៏លំបាកមួយ។ មានភស្តុតាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់ ប្រឆាំងនឹងកូនក្តីរបស់ពួកគេ។ ពួកគេយល់ថា ការបង្ហាញពីសំអាងរបស់ពួកគេមិនត្រូវបានគេយកចិត្តទុកដាក់គ្រប់គ្រាន់នោះទេ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំយល់ថា ក្នុងនាមជាមេធាវីការពារជនជាប់ចោទ ពួកគេត្រូវខំឲ្យអស់ពីលទ្ធភាពដើម្បីការពារសិទ្ធិរបស់ជនជាប់ចោទ។
មេធាវីខ្លះប្រើវិធីកាត់បង្អាក់។ (មេធាវីបារាំងដែលបានស្លាប់នោះ) ហ្សាក់ វែរហ្សេ (Jacques Verges) ជាមេធាវីតំណាងឲ្យ ខៀវ សំផន គឺជាអ្នកនាំប្រើវិធីបង្អាក់នេះមុនគេ។ ពួកគេនឹករកវិធីបង្អាក់ និងសួរពីនីតិវិធីច្បាប់គ្រប់ពេលនៃសវនាការ។ នេះជាយុទ្ធសាស្រ្តទូទៅមួយ។ ជាប្រភេទយុទ្ធសាស្រ្តកាត់បង្អាក់តាមផ្លូវច្បាប់។ មេធាវីផ្សេងទៀត ប្រកាន់ខ្ជាប់តាមគោលការណ៍ច្បាប់ និងបទបញ្ញត្តិនានា ហើយធ្វើការជំទាស់តវ៉ាក្តីតាមវិធីនោះ។ ដូច្នេះ ក្រុមមេធាវីទាំងពីរនេះ មានយុទ្ធសាស្រ្តខុសៗគ្នា។
ខ្ញុំគិតថាវិធីសាស្រ្តរបស់លោក កុបប៉េ ជាវិធីកាត់បង្អាក់ខ្លាំង។ គាត់ប្រហែលជាព្យាយាមក្រឡុកអ្នកកំពុងផ្តល់សក្ខីកម្ម ប្រសិនបើសក្ខីកម្មនោះដាក់បន្ទុកលើកូនក្តីរបស់គាត់ ហើយខ្ញុំគិតថាសក្ខីកម្មដែលខ្ញុំបានផ្តល់ពាក់ព័ន្ធនឹងការសម្លាប់ជនជាតិចាម និងវៀតណាម នៅតំបន់៤១ នៃភូមិភាគកណ្តាលនោះ គឺជាសក្ខីកម្មដាក់បន្ទុក។ ដូច្នេះ ទោះបីជាគាត់ព្យាយាមវាយប្រហារលើការអះអាងរបស់ខ្ញុំតាមវិធីផ្សេងៗក៏ដោយ នោះគឺជាអ្វីដែលគាត់គួរតែធ្វើ។ ខ្ញុំនឹងទុកឲ្យអ្នកផ្សេងជា អ្នកកាត់ក្តីទៅចុះ ទោះជាពេលខ្លះគាត់ដូចជាជ្រុលបន្តិចក៏ដោយ ប៉ុន្តែដូចខ្ញុំបាននិយាយអញ្ចឹង ខ្ញុំគោរពនូវអ្វីដែលគាត់ព្យាយាមធ្វើដើម្បីការពារកូនក្តីរបស់គាត់។ គាត់គួរតែបំពេញតួនាទីរបស់គាត់ឲ្យអស់ពីលទ្ធភាព។
ក្រុមមេធាវីការពារ ខៀវ សំផន ក៏ដូចគ្នាដែរ។ ពួកគេត្រូវតែធ្វើការឲ្យខ្លាំង ទោះបីជាខ្ញុំមានទំនុកចិត្តចំពោះសក្ខីកម្មរបស់ខ្ញុំដែលកើតឡើងក្នុងពេលដំណើរការនោះក្តី។ នេះបង្ហាញថាការប្រើពាក្យយួន បានបង្កប់ន័យស្អប់ខ្ពើម ហើយវាក៏ច្បាស់ណាស់ដែរចំពោះរឿងដែលមានអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ប្រឆាំងនឹងជនជាតិចាម។ ខ្ញុំគិតថាពួកគេត្រូវតែនិយាយពីអំណះអំណាងរបស់ខ្លួន និងមានសិទ្ធិការពារកូនក្តីរបស់ខ្លួន។ ហើយពួកគេគួរតែធ្វើដូច្នេះឲ្យអស់ពីលទ្ធភាពរបស់គេ។
លោកបាននិយាយអំពីឈ្មោះយាយ យុត ជាច្រើនដងនៅក្នុងការផ្តល់សក្ខីកម្មរបស់លោក។ តើគាត់មានពាក់ព័ន្ធអ្វីនឹងករណីប្រល័យពូជសាសន៍នេះ?
នៅអំឡុងពេលនោះ កន្លែងសម្លាប់ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅវត្តភ្នំប្រុសភ្នំស្រីដែលជាវត្តល្បីមួយនៅក្នុងខេត្តកំពង់ចាម ហើយពួកគេបានកែប្រែទៅជាមន្ទីរសន្តិសុខ ដែលមានមនុស្សជាង១០.០០០ ប្រហែលជាជាង១២.០០០នាក់ត្រូវគេសម្លាប់។ មនុស្សជាច្រើនបានស្លាប់នៅទីនោះ។ មានកន្លែងផ្សេងទៀតដែរ ដូចជានៅទួលវែង។
ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ១៩៧៧ ក្រោយពី កុយ ធួន និងបក្ខពួកត្រូវបានសម្លាប់នោះ សោកនាដកម្មក៏បានមកដល់កំពង់សៀម។ កម្មាភិបាលក្នុងស្រុក ត្រូវបានចោទថាជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹង កុយ ធួន និងខ្សែរបស់គាត់ ហើយត្រូវជំនួសដោយពួកកម្មាភិបាលមកពីនិរតី។ មនុស្សជាច្រើនប្រាប់ខ្ញុំថា យាយ យុត មកពីនិរតី។ គាត់ក្លាយជាគណៈស្រុក។ មានស្រ្តីម្នាក់នៅក្រោមគាត់ ឈ្មោះ រ៉ុម ដែលជាគណៈឃុំក្រឡា ហើយខ្ញុំបានឭរឿងរ៉ាវជាច្រើនអំពីពួកគាត់។ មានរឿងមួយនោះ គឺថា យាយយុតកាចសាហាវណាស់ រហូតសុខចិត្តសម្លាប់ប្តីរបស់គាត់ ដើម្បីបង្ហាញថាកាត់លះបង់អ្វីៗទាំងអស់ដើម្បីបក្ស។
ខ្ញុំសូមបញ្ជាក់ថាពួកគេទាំងពីរនាក់ជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងកម្មាភិបាលផ្សេងៗមកពីខាងនិរតី ហើយ តា អាន (ជនជាប់សង្ស័យក្នុងករណី០០៣) ក៏នៅទីនោះដែរ។ គាត់គឺជាអ្នកមើលការខុសត្រូវពីលើយាយ យុត។ ប៉ុន្តែ មានសោកនាដកម្មជាច្រើនបានកើតឡើងនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់យាយ យុត រួមមានទាំងការសម្លាប់ មិនមែនតែជនជាតិភាគតិចចាមដែលត្រូវបានសម្លាប់អស់យ៉ាងច្រើននៅស្រុកកំពង់សៀមនោះទេ ប៉ុន្តែ មាន «ប្រជាជនថ្មី» និស្សិត អ្នកប្រាជ្ញ អ្នកមកពីទីក្រុងដែលពួកខ្មែរក្រហមយល់ថាជាពួកមាននិន្នាកាមូលធននិយម ឬកម្មសិទ្ធិសួនតួ មានគំនិតប្រឆាំងបដិវត្តន៍។ នៅពេលនោះ ខ្មែរក្រហមគិតថា ប្រជាជនប្រហែលជាអាចដុសខាត់ស្មារតីរបស់ខ្លួន ប្រើប្រយោគរបស់ពួកគេ និងបន្សុទ្ធខ្លួនឯងពីអ្វីដែលពួកគេហៅថា «ធាតុមិនស្អាតស្អំ»។ ប៉ុន្តែ នៅចុងឆ្នាំ១៩៧៦ និងជាពិសេសនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៧ ប្រជាជនទាំងនេះត្រូវបានជាប់សង្ស័យកាន់តែខ្លាំងឡើងៗ ហើយយើងបានឃើញរឿងអាក្រក់កើតឡើងនៅកំពង់ចាមដែលកើតមានការសម្លាប់រង្គាល។
ខ្ញុំបាននិយាយអំពីយាយ យុត ច្រើនដង ដោយសារគាត់ជាតំណាងដែលអ្នកនៅក្នុងតំបន់នោះស្គាល់ គឺគាត់និងកម្មាភិបាលផ្សេងទៀតដូចជា រ៉ុម ត្រូវបានស្គាល់ថាជាមនុស្សកាចសាហាវ ហើយប្រជាជនមានការភ័យខ្លាច។ ខ្ញុំមិនអាចប្រាប់អ្នកឲ្យចំបានទេនូវអ្វីដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងមន្ទីរសន្តិសុខរបស់យាយ យុត។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំអាចប្រាប់បានថារឿងទាំងនោះក៏តំណាងពេលវេលាដ៏រន្ធត់ ក្នុងជីវិតរបស់ប្រជាជន នៅពេលដែលពួកគេកាន់តែភ័យខ្លាចខ្លាំងឡើងៗ។ ជីវិតក៏កាន់តែលំបាកខ្លាំងដែរ។ ប្រជាជនជាច្រើនបាត់បង់មនុស្សជាទីស្រឡាញ់ ហើយនេះជាការសម្លាប់រង្គាល ទ្រង់ទ្រាយដ៏ធំមួយនៅក្នុងដំណើរការប្រល័យពូជសាសន៍នៅកម្ពុជា។
នៅអំឡុងពេលធ្វើសក្ខីកម្មនោះ លោកបាននិយាយអំពីប្រលោមលោកសម័យខ្មែរក្រហម ដាំ ផេង។ តើលោកអាចពន្យល់បានទេថាហេតុអ្វី?
រឿង ដាំ ផេង នេះ មាននិយាយនៅក្នុងទស្សនាវដ្តីខ្មែរក្រហម យុវជនបដិវត្តន៍។ មានសំណៅមួយបោះពុម្ពនៅឆ្នាំ១៩៧៣ ប៉ុន្តែ រឿងនោះគេគិតថាជារឿងជំរុញបំផុសទឹកចិត្ត ឧទាហរណ៍ មានការសម្តែងផ្សេងៗធ្វើឡើងនៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ ប្រជាជនបាននិយាយអំពីការចងចាំរបស់គេចំពោះរឿងនេះ។ ខ្ញុំជឿថាលោក ឆាំង យុ ជានាយកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ក៏មានកំណត់ត្រានេះដែរ ដោយសារគាត់បាននិយាយពីរឿងនេះដែរ។
វាគឺជារឿងព្រេងនិយាយអំពីយុវជនខ្មែរដែលកើតចេញពីគ្រួសារក្រីក្រមួយនៅជនបទ បាន ទៅរៀននៅភ្នំពេញ និងទីបំផុតបានជាប់ជំពាក់នឹងសាររបស់ខ្មែរក្រហម។ សាររបស់ពួកគេ ស្តីអំពីការគាបសង្កត់លើវណ្ណៈ នៅពេលសង្គ្រាមកំពុងកើតឡើងនៅប្រទេសជាប់គ្នានោះ គឺវៀតណាម ដែលបានលាន់ខ្ទរដល់ប្រទេសកម្ពុជា។ ដូច្នេះរឿង ដាំ ផេង និយាយអំពីការចាប់ផ្តើមធ្វើបដិវត្តន៍របស់ដាំ ផេង ដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងចក្រពត្តិអាមេរិក ប្រឆាំងនឹងការគាបសង្កត់លើវណ្ណៈ ហើយនៅក្នុងរឿងនេះ ដាំ ផេង បានសង្ខេបអំពីគុណសម្បត្តិរបស់បដិវត្តន៍ដ៏ល្អ ដែលមានមនសិការបរិសុទ្ធស្អាតស្អំ ដែលត្រៀមប្រយុទ្ធដោយឥតស្ទាក់ស្ទើរ។ ខ្ញុំមិនចាំថារឿងនោះចប់ឆ្នាំណាទេ។ នៅរង្វង់ចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ៦០ ដាំ ផេង ត្រូវចាប់ខ្លួន រងការធ្វើទារុណកម្ម ប៉ុន្តែ ទោះយ៉ាងណាក៏គាត់មិនព្រមចុះចាញ់ មិននិយាយពីបក្ខពួករបស់គាត់ ហើយនៅទីបញ្ចប់ ក្រោយពីត្រូវរងទារុណកម្ម គាត់បានសរសេរកំណាព្យមួយដោយឈាមរបស់គាត់នៅលើជញ្ជាំងគុកនោះ មុនពេលគាត់ស្លាប់។
ដូចខ្ញុំបាននិយាយអញ្ចឹង រឿងនេះប្រហែលជារឿងល្បីមួយដែលប្រើជាសារមនោគមន៍វិជ្ជារបស់ខ្មែរក្រហមសម្រាប់ជួយដល់ការឃោសនារបស់ពួកគេ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំនិយាយជាមួយមនុស្សម្នាក់ដែលនិយាយថា ដាំ ផេង គឺជាមនុស្សពិត។ ខ្ញុំជឿថារឿងនេះ ត្រូវបានលើកឡើងនៅអំឡុងពេលនៃសវនាការរបស់ឌុច (ករណី០០១) ហើយត្រូវបានគេយល់ថាជាតួអង្គឆ្នើមមួយរូប។ គេយល់ថា អ្នកនិពន្ធនោះគឺប្រហែលជា នួន ជា ឬ ប៉ុល ពត ដែលបានសរសេររឿងនេះដាក់ក្នុងទស្សនាវដ្តី។ យើងមិនដឹងទេ។ ប្រហែលជាថ្ងៃណាមួយ នួន ជា អាចបញ្ជាក់ពីរឿងនេះបាន។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថាគាត់ធ្វើដូច្នេះ ប៉ុន្តែ យើងមិនដឹងទេ។ ប៉ុន្តែ ដាំ ផេង គឺជាតួអង្គមួយតំណាងឲ្យ ផ្នត់គំនិតរបស់ខ្មែរក្រហម និងបង្រៀនយើងច្រើនអំពីផ្នត់គំនិតរបស់ខ្មែរក្រហម។
តើកាំង ហ្កេកអ៊ាវ ហៅ ឌុច ដែលត្រូវកាត់ទោសក្នុងករណី០០១របស់តុលាការនេះមានអ្វីជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងករណី០០២?
ឌុច បានផ្តល់ភស្តុតាងយ៉ាងច្រើន ដែលបង្ហាញថា នួន ជាជាប់បទឧក្រិដ្ឋ ដោយសារ ឌុច ដាក់ នួន ជា ឲ្យគ្រប់គ្រងផ្ទាល់លើស-២១ ក្រោយពី សុន សេន ទៅវាយជាមួយវៀតណាម នៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ១៩៧៧ រហូតដល់ចុងឆ្នាំនោះ។ សក្ខីកម្មដំបូងរបស់ ឌុច ទៅលើបញ្ហានេះ ត្រូវវាយប្រហារដោយក្រុមមេធាវីការពារជនជាប់ចោទ។ ពួកគេគ្រាន់ធ្វើតាមតួនាទីរបស់គេតែប៉ុណ្ណោះ។ នោះជាអ្វីដែលពួកគេគួរធ្វើ។ ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើរឿងនោះបង្ហាញឲ្យឃើញដូចអ្វីដែលទំនងជាការពិតនោះ វាមិនល្អទាល់តែសោះ ចំពោះករណីមេធាវីការពារ នួន ជា ពីព្រោះវានាំឲ្យ នួន ជា ជាប់ពាក់ព័ន្ធផ្ទាល់ទៅនឹងអំពើហិង្សា ការសម្លាប់ និងទារុណកម្ម ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិ និងថែមទាំងឧក្រិដ្ឋកម្មសង្រ្គាមដែលកើតឡើងនៅស-២១។ ដូច្នេះ ឌុច ជាមនុស្សម្នាក់ដែលខ្ញុំគិតថាអាចនឹងមកបំភ្លឺម្តងទៀត និងផ្តល់ភស្តុតាងដាក់បន្ទុកខ្លាំងប្រឆាំងនឹង នួន ជា ជាអ្នកដែលគាត់ឆ្លើយឆ្លងជាមួយញឹកញាប់ក្នុងអំឡុងពេលកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។
ហេតុអ្វីបានជានៅតុលាការ លោកធ្វើសម្បថសច្ចាប្រណិធានតាមព្រះពុទ្ធសាសនា?
ក្នុងនាមជានរវិទូម្នាក់ និងជាអ្នកទេសចរណ៍នៅកម្ពុជា ខ្ញុំចង់ផ្តល់កិត្តិយស និងគោរពចំពោះប្រពៃណីរបស់កម្ពុជា ហើយនៅខាងកម្ពុជានៅក្នុងតុលាការនេះ ប្រជាជនផ្តល់ការគោរពធ្វើសម្បថនៅមុខលោកតាដំបងដែក ហើយខ្ញុំគិតថាវាសំខាន់ក្នុងការគោរពតាមប្រពៃណី ដែលមាននៅក្នុងប្រទេសនេះ។ តាមពិត ខ្ញុំគិតថា វាអាចជារឿងល្អ ប្រសិនបើមនុស្សគ្រប់គ្នាត្រូវស្បថចំពោះអ្នកតា។ វាជាសម្បថដ៏ខ្លាំងមួយ។ ប្រហែលជាមនុស្សខ្លាចនឹងការស្បថសច្ចាប្រណិធានមុខអ្នកតា។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំត្រេកអរដែលបានស្បថដូច្នេះ ហើយខ្ញុំបានគិតពីអ្នកតា នៅពេលខ្ញុំធ្វើសក្ខីកម្ម។ ខ្ញុំបានប្រឹងអស់ពីសមត្ថភាពដើម្បីរក្សាពាក្យសម្បថដែលខ្ញុំបានស្បថចំពោះគាត់ និងនៅក្នុងតុលាការផងដែរ។
តើលោកគិតថានៅពេលអនាគត តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអង្គការសហប្រជាជាតិ គួរតែមានដើមបណ្ដឹងរដ្ឋប្បវេណី ដូចតុលាការខ្មែរក្រហមនេះដែរឬទេ?
តុលាការនេះពិសេសណាស់ដែលមានដើមបណ្ដឹងរដ្ឋប្បវេណីជាតំណាង ឲ្យមានសំឡេងប្រជាជនចូលរួម។ មាននៅក្នុងសវនាការរបស់ ឌុច និងថែមទាំងមុនសំណុំរឿងក្តីចាប់ផ្តើម និងមុនអង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូង។ មានការពិភាក្សាខ្លះៗអំពីថាតើវាមានន័យអ្វីខ្លះចំពោះជនរងគ្រោះដែលត្រូវមានសំឡេង និងបញ្ចេញសំឡេងនៅក្នុងតុលាការ។ ឧទាហរណ៍ ថាតើដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីម្នាក់អាចឡើងសួរសំណួរទៅជនសង្ស័យបាន ឬធ្វើបណ្តឹងដោយខ្លួនឯងបានដែរឬទេ។
ដោយសារតែមានភាពស្មុគស្មាញខ្លាំង និងមានដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីច្រើន ក៏ក្លាយជាប្រព័ន្ធចូលគ្នាមួយដែលដើមបណ្ដឹងរដ្ឋប្បវេណីមានមេធាវី និងមានសហមេធាវីនាំមុខ។ ខ្ញុំយល់ រឿងនេះ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ដើម្បីឲ្យដំណើរការល្អ ចាំបាច់ត្រូវមានរចនាសម្ព័ន្ធបែបនេះ។ ប៉ុន្តែ ក៏មានបញ្ហាដែរ ដោយសារតែសំឡេងរបស់ជនរងគ្រោះត្រូវបានទុកចោលក្នុងកម្រិតណាមួយ។ នៅពេលខ្ញុំនៅក្នុងបន្ទប់សវនាការ ខ្ញុំសម្លឹងមើលទៅដើមបណ្ដឹងរដ្ឋប្បវេណីអង្គុយនៅក្នុងបន្ទប់ នៅទល់មុខបន្ទប់អូឌីយ៉ូវីដេអូ ប៉ុន្តែពួកគេមិនបាននិយាយអ្វីទាំងអស់។
ខ្ញុំចង់បញ្ជាក់ថាដើមបណ្ដឹងរដ្ឋប្បវេណីពិតជាបាននិយាយនៅតុលាការ។ វាជារឿងសំខាន់ដែលយើងត្រូវដឹង និងត្រូវទទួលស្គាល់។ ពួកគេត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យនិយាយប្រាប់រឿងរបស់ពួកគេ។ មិនមែនគ្រប់គ្នាបាននិយាយទាំងអស់នោះទេ។ មានមនុស្សមួយចំនួនប៉ុណ្ណោះដែលបាននិយាយ។ ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើអ្នកប្រៀបធៀបតុលាការនេះ ទៅនឹងតុលាការផ្សេងដូចជាតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិរបស់អតីតប្រទេសយូហ្គោស្លាវី និងរវ៉ាន់ដា ខ្ញុំគិតថា តុលាការនេះបានជួយឲ្យមនុស្សម្នាបញ្ចេញនូវយោបល់របស់ខ្លួន។ ខ្ញុំគិតថា ការសំខាន់គឺមើលត្រឡប់ទៅក្រោយ និងគិតពីវិធីដែលយើងអាចពង្រឹងសំឡេងរបស់ជនរងគ្រោះឲ្យកាន់តែខ្លាំង។
តើលោកយល់ថាមេធាវីបរទេសនៅតុលាការនេះ មានការយល់ដឹងអំពីវប្បធម៌របស់អ្នករងគ្រោះឬទេ?
ខ្ញុំគិតថាមិនអាចនិយាយជារួមទូទៅបានទេ។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថាមេធាវីទាំងអស់គោរពប្រពៃណីខ្មែរ និងទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ។ ជាពិសេស នៅប្រទេសកម្ពុជា ប្រសិនបើអ្នកមិននិយាយភាសាខ្មែរ វាកាន់តែពិបាក។ អ្នកមិនសូវយល់ពីរឿងដែលកើតឡើងជុំវិញខ្លួនអ្នកនោះទេ។ ប្រហែលជាតុលាការកូនកាត់អន្តរជាតិទាំងអស់ គួរតែមាន ការបណ្តុះបណ្តាលអំពីវប្បធម៌។ ខ្ញុំគិតថាអាចជារឿងល្អចំពោះគ្រប់គ្នា។ នេះអាចជាមេរៀនមួយពីតុលាការដែលនៅពេលអនាគតតុលាការផ្សេងៗប្រហែលជាអាចធ្វើដូច្នេះ។
ទាក់ទងនឹងរឿងនេះ ខ្ញុំបាននិយាយជាមួយបុគ្គលិកអន្តរជាតិជាច្រើននៅតុលាការ ដែលយល់ដឹងអំពីវប្បធម៌ និងចង់ធ្វើតាមការយល់ឃើញរបស់អ្នកស្រុក ជំនឿក្នុងស្រុក។ មានអ្នកធ្វើដូច្នេះ។ ចំពោះអ្នកទាំងនោះ ខ្ញុំសង្ឃឹមថាពួកគេនឹងព្យាយាមធ្វើការកែលម្អការប្រតិបត្តិរបស់ពួកគេ។ គ្មានអ្វីល្អឥតខ្ចោះនោះទេ ប៉ុន្តែ ប្រហែលជាមានមេរៀនដែលយើងត្រូវរៀន៕
