ចាប់តាំងពីយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាបានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់រដ្ឋាភិបាលជ្រើសរើសដោយការបោះឆ្នោតចេញពីអំណាចកាលពីថ្ងៃទី១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១មក សមាគមអាស៊ានបានព្យាយាមដោះស្រាយវិបត្តិនានានៅក្នុងប្រទេសនេះ។ សមាគមនេះបានបង្កើតជាគោលការណ៍ព្រមព្រៀង៥ចំណុចកាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែមេសា ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការផ្តល់ជំនួយមនុស្សធម៌ ការបញ្ឈប់អំពើហិង្សា ការអនុវត្តកិច្ចពិភាក្សាប្រកបដោយលក្ខណៈរួមបញ្ចូល ការចាត់តាំងប្រេសិតពិសេស និងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់ប្រេសិតពិសេសទៅកាន់មីយ៉ាន់ម៉ា។
ប៉ុន្តែដោយសារមីយ៉ាន់ម៉ាមិនទាន់បានអនុវត្តចំណុចណាមួយនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ អាស៊ានបានប្រកាន់ជំហរមួយតាមរយៈការមិនអនុញ្ញាតឱ្យប្រទេសនេះចូលរួមក្នុងកិច្ចប្រជុំរបស់ខ្លួន។
កាលពីខែមិថុនាកន្លងទៅ ប្រទេសថៃបានព្យាយាមកាត់បន្ថយភាពតានតឹងរវាងអាស៊ាននិងមីយ៉ាន់ម៉ា ដោយរៀបចំជាកិច្ចប្រជុំក្រៅផ្លូវការមួយជាមួយតំណាងពីមីយ៉ាន់ម៉ា។ យ៉ាងណាក្តី មានតែរដ្ឋមន្រ្តីការបរទេសថៃលោក Don Pramudwinai និងរដ្ឋមន្រ្តីការបរទេសមីយ៉ាន់ម៉ាលោក Than Swe ប៉ុណ្ណោះ ដែលបានចូលរួមក្នុងកិច្ចប្រជុំនេះ។
អ្នកជំនាញ៖ គោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រៀតកិច្ចការផ្ទៃក្នុងមានភាពមិនដាច់ខាត
លោក Pandu Prayoga អ្នកជំនាញពីទីភ្នាក់ងារស្រាវជ្រាវនិងនវានុវត្តន៍ជាតិឥណ្ឌូណេស៊ី (BRIN) បាននិយាយកាលពីថ្ងៃទី៧ ខែកក្កដាថា ការមិនអើពើរបស់មីយ៉ាន់ម៉ាចំពោះគោលការណ៍ព្រមព្រៀងប្រាំចំណុចបានបង្កការប៉ះពាល់មិនត្រឹមតែមកលើការជឿទុកចិត្តលើអាស៊ានប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងមកលើកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់សមាគមនេះនៅឆាកអន្តរជាតិផងដែរ។ លោកបានបន្តថា និន្នាការបច្ចុប្បន្ននេះមិនអំណោយផលដល់ សមាគមអាស៊ាន ខណៈប្លុកនេះកំពុងផ្តោតលើការពង្រឹងមជ្ឈភាពរបស់ខ្លួន ស្របពេលមានការប្រជែងអំណាចនៅលើសាកលលោក។
តើមីយ៉ាន់ម៉ាកំពុងជ្រកការពារខ្លួនក្រោមគោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់អាស៊ានឬ? គោលការណ៍នេះចែងថា សមាជិកប្លុកនេះមិនអាចលូកដៃដោយផ្ទាល់ចូលក្នុងរឿងផ្ទៃក្នុងរបស់ប្រទេសសមាជិកដទៃទៀតនោះទេ។ ប៉ុន្តែលោក Pandu បានលើកឡើងថា គោលការណ៍នេះមិនគួរបង្កជាចំណោទមកលើគោលការណ៍មូលដ្ឋានដទៃទៀត រួមមាន ការប្រកាន់ខ្ជាប់ទៅនឹងសិទ្ធិមនុស្ស និងសាមគ្គីភាពនោះទេ។ លោកបានបន្ថែមថា គោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងគឺ មានភាពមិនដាច់ខាតនោះទេ។
លោក Pandu ដែលតាមដានកិច្ចការតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ប្រចាំទីភ្នាក់ងារស្រាវជ្រាវនិងនវានុវត្តន៍ជាតិឥណ្ឌូណេស៊ី (BRIN) បានថ្លែងថា៖ «គោលការណ៍មិនលូកដៃរឿងផ្ទៃក្នុងមានប្រវត្តិជាយូរមកហើយនៅអាស៊ាន ហើយវាបានបង្ហាញថា គោលការណ៍នេះមានឥទ្ធិពលក្នុងបរិបទបូរណភាពនិងឯករាជ្យភាពជាតិ។ គោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងមិនត្រឹមតែជាគោលការណ៍របស់អាស៊ានប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែជាគោលការណ៍ទទួលស្គាល់ជាសាកលមួយ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ នៅក្នុងករណីមីយ៉ាន់ម៉ា គោលការណ៍នេះគួរតែត្រូវយកមកពិនិត្យនិងកែសម្រួលទៅតាមស្ថានភាព»។
គោលការណ៍ «ទំនួលខុសត្រូវដើម្បីការពារ»
នៅក្នុងបទសម្ភាសន៍ដោយឡែកមួយ អ្នកជំនាញផ្នែកទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិប្រចាំសាកលវិទ្យាល័យ University of Diponegoro នៅខេត្ត Central Java (ជ្វាកណ្តាល) ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី លោក Mohamad Rosyidin បាននិយាយថា សមាជិកអាស៊ានស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការបោះបង់ចោលគោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុង។ លោកបានបន្តថា ថៃបានស្នើសុំឱ្យពិនិត្យមើលឡើងវិញលើគោលការណ៍នេះ ប៉ុន្តែមិនទទួលបានលទ្ធផលផ្លែផ្កានោះទេ។
លោក Rosyidin បានលើកឡើងថា គោលការណ៍នេះគួរមានមកជាមួយនឹងលក្ខខណ្ឌតិចតួច ជាជាងនិយ័តកម្មដាច់ខាត។
លោកក៏បានអះអាងថា អាស៊ានគួរអនុវត្តនូវគោលការណ៍ «ទំនួលខុសត្រូវដើម្បីការពារ» (Responsibility to Protect ឬ R2P) ដែលអនុញ្ញាតឱ្យប្រទេស អង្គការក្នុងតំបន់ និងភាគីខាងក្រៅដទៃទៀត ធ្វើអន្តរាគមន៍ នៅពេលឧក្រិដ្ឋកម្មសង្រ្គាមទ្រង់ទ្រាយធំប្រឆាំងមនុស្សជាតិបានកើតឡើង ដូចជា នៅមីយ៉ាន់ម៉ាជាដើម។
លោក Rosyidin បានសង្កត់ថា ការអនុវត្តគោលការណ៍ទំនួលខុសត្រូវដើម្បីការពារគឺមិនមែនសំដៅតែលើការដាក់ពង្រាយកងកម្លាំងយោធាទៅកាន់ប្រទេសជាក់លាក់ណាមួយនោះទេ ពីព្រោះសង្រ្គាមគឺជាជម្រើសចុងក្រោយ។ លោកបានកត់សម្គាល់ថា យោងតាមបទដ្ឋាន ភាគីដទៃទៀតមិនគួរនៅស្ងៀម នៅពេលឧក្រិដ្ឋកម្មធ្ងន់ធ្ងរកើតឡើងនោះទេ។
លោក Rosyidin បានថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំជឿថា ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិដែលកំពុងកើតឡើងនៅមីយ៉ាន់ម៉ាបានបង្កជាមន្ទិលលើសារៈសំខាន់នៃគោលជំហរមិនលូកដៃរបស់អាស៊ាន។ ខ្ញុំជឿថា គោលការណ៍មិនលូកដៃក្នុងរឿងផ្ទៃក្នុងបានចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅក្នុងចំណោមបណ្តាប្រទេសសមាជិកអាស៊ានជាលទ្ធផលនៃប្រវត្តិទទួលរងអាណានិគម។ តែសម្រាប់ពេលនេះ គោលការណ៍នេះត្រូវតែមានការកែសម្រួលឡើងវិញ»។
ឥណ្ឌូណេស៊ី៖ កិច្ចប្រឹងប្រែងដើម្បីពង្រឹងធម្មនុញ្ញអាស៊ានត្រូវបានពិភាក្សា
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសឥណ្ឌូណេស៊ីលោក Teuku Faizasyah បានសង្កត់ធ្ងន់ថា គោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងគឺមិនមានតែសម្រាប់អាស៊ាននោះទេ ដោយសារតែគោលការណ៍នេះត្រូវបានចែងឡើងនៅក្នុងធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិផងដែរ។ លោកបាននិយាយថា អាស៊ានមានការបើកចំហក្នុងការពិភាក្សាពីបញ្ហានានា ដែលសមាជិករបស់ខ្លួនកំពុងប្រឈមមុខ។
លោកបានបន្ថែមថា គំនិតក្នុងការពង្រឹងធម្មនុញ្ញអាស៊ាន ដូចដែលអ្នកជំនាញមួយចំនួនបានជំរុញឡើងគឺនៅតែអាចធ្វើទៅបាន។ លោកបានបន្ថែមថា មានកិច្ចពិភាក្សាបន្តបន្ទាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងឋានៈរបស់ប្រទេសមួយ នៅពេលប្រទេសនេះបានបំពានគោលការណ៍ចែងនៅក្នុងធម្មនុញ្ញអាស៊ាន។
លោក Faizasyah បានថ្លែងថា៖ «មកទល់ពេលនេះ យើងបានដាក់បម្រាមលើមន្រ្តីតំណាងឱ្យរបបសឹកក្នុងការតំណាងឱ្យមីយ៉ាន់ម៉ានៅកិច្ចប្រជុំអាស៊ាន ប៉ុន្តែការធ្វើដូចនេះគឺ មិនមានដាក់បញ្ចូលក្នុងធម្មនុញ្ញពីមុនមកនោះទេ។ នាពេលបច្ចុប្បន្ន មន្រ្តីជាន់ខ្ពស់កំពុងពិភាក្សាពីនិយ័តកម្មនេះ»៕
ប្រែសម្រួលដោយលោក ណឹម សុភ័ក្រ្តបញ្ញា
