ការណ៍សម្ងាត់ក្នុងការគ្រប់គ្រង ធនធានធម្មជាតិគឺជាវប្បធម៌

ដើម្បីស្តាប់ព័ត៌មាននេះ

[កំណត់សម្គាល់និពន្ធនាយក៖ ធនធានធម្មជាតិកម្ពុជាមិនបានរុករក និងអភិ-
វឌ្ឍប៉ុន្មានទេ ក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមស៊ីវិលនិងជម្លោះផ្ទៃក្នុងរវាងឆ្នាំ១៩៧០និងឆ្នាំ
១៩៩៣ ប៉ុន្តែធនធានធម្មជាតិទាំងនេះត្រូវបានទាញយកផលហួសប្រមាណក្នុង
រវាងពីរទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ ។ អ្នកជំនាញបានប្រាប់វីអូអេផ្នែកខេមរភាសា
ក្នុងបទសម្ភាសន៍មួយឈុតថា សមត្ថភាពរបស់រដ្ឋាភិបាលនៅមានកំណត់ក្នុង
ការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា កាត់
បន្ថយភាពក្រីក្រ និងដើម្បីជំរុញការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច ។

លោកអ៊ឹម សុធារិទ្ធនៃវីអូអេផ្នែកខេមរភាសាបានរៀបចំកម្មវិធីប្រចាំសប្តាហ៍មួយ
ឈុតស្តីអំពីការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិនៅក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍនិងកម្ពុជា
ដែលត្រូវបានចាក់ផ្សាយនៅរៀងរាល់ថ្ងៃអាទិត្យ ។ ក្នុងភាគទី៨នេះ លោក អ៊ឹម
សុធារិទ្ធ រាយការណ៍ពីរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនថា ការលាក់លៀមអំពីកិច្ចការទូទៅ ជាពិសេសកិច្ចការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិគឺជាវប្បធម៌មួយដែលរដ្ឋាភិបាល
កម្ពុជាតែងតែប្រកាន់ខ្ជាប់]។

នៅប្រទេសកម្ពុជា កិច្ចការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ និង ចំណូលរបស់វា នៅ
ជារឿងសម្ងាត់សម្រាប់សាធារណជន។ វាមិនមែនជាការភ្ញាក់ផ្អើលទេដែលរដ្ឋា
ភិបាលបានព្យាយាមលាក់បាំងកិច្ចការជំនួញធនធានធម្មជាតិពីប្រជាពលរដ្ឋ
ដែលជាម្ចាស់ភោគទ្រព្យទាំងនោះ ពីព្រោះថា ប្រព័ន្ធបរិបាលកិច្ច និងបក្ខពួក
និយមត្រូវបានអនុវត្តរាប់ជំនាន់មកហើយ។ នេះបើតាមសំដីអ្នកជំនាញដែល
បានប្រាប់វីអូអេក្នុងបទសម្ភាសន៍តាមទូរស័ព្ទមួយឈុត ។

លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ អ្នកស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់នៃគណៈកម្មការសិទ្ធិមនុស្សអាស៊ី
ប្រចាំនៅទីក្រុងហុងកុង បានប្រាប់វីអូអេតាមទូរស័ព្ទថា ដោយសារតែប្រទេស
កម្ពុជាអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្លែងក្លាយ តម្លាភាពដែលជាធាតុមួយនៃលទ្ធិ
ប្រជាធិបតេយ្យនោះត្រូវអវត្តមាន។អវត្តមាននៃតម្លាភាពក៏មានក្នុងការគ្រប់គ្រង
ធនធានធម្មជាតិដែរ ។ នេះគឺបណ្តាលមកពីរដ្ឋាភិបាលមិនដែលមានប្រពៃណី
លាតត្រដាងកិច្ចការរបស់គេ ឬគេមានកិច្ចការមិនល្អដែលបម្រើឱ្យផលប្រយោ
ជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ផលប្រយោជន៍គណបក្ស និងបក្ខពួកខ្លួនមួយក្តាប់តូច ដើម្បីជា
ទុនសម្រាប់ច្បាមយកអំណាច ជាជាងជួយបន្ថយភាពក្រីក្រនិងជំរុញការអភិ-
វឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចជាតិ ។

លោកបន្តថា៖ “អាហ្នឹងវាជាទម្លាប់អញ្ចឹងតែម្តង។ វាជាមរតករបស់របបកុម្មុយ
នីស្តហ្នឹងឯង ។ ហើយមួយទៀតនោះគឺថា វាអាចមានផលប្រយោជន៍ក្រុម ផល
ប្រយោជន៍បក្ស មិនចង់ឱ្យគណបក្សប្រឆាំងដឹង ។ តាមពិតតាមរយៈសភាហ្នឹង
គឺថា សមាជិកសភាត្រូវដឹងកិច្ចការយ៉ាងច្រើនបំផុត លើកលែងតែបញ្ហាសន្តិសុខ
ជាតិ ។

ប៉ុន្តែក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលក្នុងស្រុកមួយចំនួនបានទទួលស្គាល់កិច្ចខិតខំប្រឹង
ប្រែងរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាក្នុងបំណងកែលំអរនូវអ្វី ដែលត្រូវបានប្រតិបត្តិកន្លង
មក។ លោកស្រីជា វណ្ណាត អ្នកវិភាគឯករាជ្យ និងជាស្ថាបនិកមជ្ឈមណ្ឌលអភិ-
វឌ្ឍសង្គម បានប្រាប់វីអូអេផ្នែកខេមរភាសាតាមទូរស័ព្ទថា រដ្ឋាភិបាលបានខិត
ខំប្រឹងប្រែងក្នុងការជំរុញឱ្យប្រជាពលរដ្ឋចូលរួមក្នុងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ
តាមរយៈការបង្កើតក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់និងកម្មវិធីវិមជ្ឈការដទៃៗទៀត ប៉ុន្តែ
វាជាការលំបាកសម្រាប់រដ្ឋាភិបាល ដែលរៀនអំពីអ្វីដែលថ្មី ។ លោកស្រីទទួល
ស្គាល់ថា ការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិពិតជាមិនមានតម្លាភាពទេ ហើយក្នុង
ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជា រាប់ទាំងមុនសម័យអាណានិគម សម័យអាណានិគម និង
ក្រោយសម័យអាណានិគម វាគឺជាប្រពៃណីមួយដែលរដ្ឋាភិបាលលាក់លៀម
កិច្ចការរបស់ខ្លួនពីសាធារណជន ។ លោកស្រីមានប្រសាសន៍ថា៖

“តាំងពីរាប់សតវត្សរ៍មកហើយ។ តាំងពីយើងនៅក្រោមអាណានិគមបារាំង តាំង
ពីមុនសម័យអាណានិគមទៀត ការដឹកនាំរបស់យើងមិនមានការចូលរួមពីប្រជា
ពលរដ្ឋទេ។ដល់អញ្ចឹងទៅ មិនមែនលាក់លៀមទេគឺថា របៀបធ្វើការគឺអញ្ចឹង។
គឺជាវប្បធម៌របស់យើង” ។

ប៉ុន្តែការរិះគន់ទាំងនេះត្រូវបានបដិសេធដោយមន្រ្តីរាជរដ្ឋាភិបាល និងអ្នកតាក់
តែងច្បាប់មកពីគណបក្សកាន់អំណាច ជាអាទិ៍ លោកងួន ញ៉ិល នៃគណបក្ស
ប្រជាជនកម្ពុជា ជាអនុប្រធានរដ្ឋសភាជាតិ បានប្រាប់វីអូអេផ្នែកខេមរភាសាក្នុង
បទសម្ភាសន៍មួយតាមទូរស័ព្ទថា ដើម្បីតម្លាភាព រដ្ឋសភាជាតិបានអញ្ជើញមន្ត្រី
ទទួលខុសត្រូវមកសួរដេញដោលនៅរដ្ឋសភា រាល់ពេលដែលមានសំណើពីសមា
ជិកសភា ។ លោកបានបញ្ជាក់ថា រដ្ឋាភិបាលបានលាតត្រដាងឱ្យដឹងជាសាធា-
រណនូវចំណូលទាំងអស់នៅមុខសមាជិកសភា និងផ្សព្វផ្សាយឱ្យសាធារណជន
ដឹងជារៀងរាល់ឆ្នាំ ។

លោកបន្តទៀតថា៖ “សូមជម្រាបថា នៅពេលដែលឆ្លងច្បាប់ហិរញ្ញវត្ថុប្រចាំឆ្នាំ
រដ្ឋសភាបានសួរពីរឿងថា ពន្ធដារដែលបានមកពីកន្លែងណាៗគឺថា គិតតាំង
ពីកាស៊ីណូឡើង បានប៉ុន្មានបញ្ចូលមកក្នុងរដ្ឋហ្នឹង។ ហើយមូលហេតុដែលវា
បាត់បង់ខ្លះដោយសារអ្វី ហើយវិធានការរបស់រដ្ឋាភិបាលយ៉ាងណា ដើម្បីប្រ-
មូលឱ្យបានគ្រប់គ្រាន់ចូលទៅក្នុងថវិកាជាតិ។ ត្រង់កន្លែងនេះ គិតទាំងការធ្វើ
សម្បទានព្រៃឈើផងដែរហ្នឹងគឺថា គេសួរដេញដោល។ ហើយរាជរដ្ឋាភិបាល
ឆ្លើយចំហជូនសាធារណមតិក្នុងការប្រជុំសភាគឺផ្សាយជាសាធារណៈទូទាំងប្រ-
ទេស ដោយឥតមានបិទបាំងអ្វីទេ” ។

លោកជាម យៀប នៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ជាប្រធានគណៈកម្មការសេដ្ឋ
កិច្ចហិរញ្ញវត្ថុ ធនាគារ និងសវនកម្មនៃរដ្ឋសភាកម្ពុជាបានប្រាប់វីអូអេផ្នែកខេមរ
ភាសាតាមទូរស័ព្ទថា ទាំងរាជរដ្ឋាភិបាល ទាំងរដ្ឋសភាយល់ច្បាស់អំពីសារៈ
ប្រយោជន៍នៃតម្លាភាពដោយបានបង្កើតច្បាប់ទាំងឡាយដែលទាក់ទិននឹងការ
គ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ។ជាពិសេសរដ្ឋសភាបានសុំជំនួយពីស្ថាប័នអន្តរជាតិ
ដែលមានបទពិសោធន៍ ដូចជា ធនាគារពិភពលោកមូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ
កម្មវិធីភិវឌ្ឍអង្គការសហប្រជាជាតិ និង អង្គការផ្តួចផ្តើមតម្លាភាពឧស្សាហកម្ម
និស្សារណកម្មដែលហៅកាត់ថា EITI និង ប្រទេសដទៃទៀតដើម្បីបើកសិក្ខា
សាលា និងតាក់តែងច្បាប់ឥន្ធនៈនិងឧស្ម័ន។លោកមានប្រសាសន៍ថា៖“កន្លង
ទៅ យើងឃើញតែភាសាអង់គេ្លសថា Extractive Industry Transparency
Initiative ឱ្យគេមកជួយ ហើយគេបានមកជួយម្តងជាពីរដងហើយដើម្បីធ្វើ
សិក្ខាសាលានៅភ្នំពេញ។សិក្ខាសាលានេះមានគោលបំណងធ្វើយ៉ាងម៉េចគឺថា
មុននឹងធ្វើអាជីវកម្មប្រេង យើងឱ្យប្រជាពលរដ្ឋយើង មន្ត្រីរាជការយើង ក៏ដូច
ជាអ្នកឯកទេសរបស់យើងយល់ច្បាស់អំពីគោលបំណងរបស់ច្បាប់ ហើយនិង
ការធ្វើអាជីវកម្មប្រេងនៅកម្ពុជា ឱ្យបានច្បាស់លាស់“។

ទោះបីជាមានការបំភ្លឺបែបនេះក្តី ក៏ច្បាប់ស្តីពីការគ្រប់គ្រង និងការធ្វើអាជីវកម្ម
ធនធានរ៉ែ ជំពូក៤ មាត្រាទី២០កំណត់ឱ្យរក្សាការណ៍សម្ងាត់ចំពោះរាល់អាជ្ញា
ប័ណ្ណដែលចេញឱ្យសម្បទានិក រហូតដល់ចុងបញ្ចប់នៃអាជ្ញាប័ណ្ណ ឬរហូតដល់
មានការអនុញ្ញាតពីសម្បទានិកឱ្យធ្វើការផ្សព្វផ្សាយជាចំហ ។ នេះបញ្ជាក់ថា
ក្រៅពីការលាក់បាំង ដែលកើតមានជាវប្បធម៌នោះ ការលាក់បាំងនេះត្រូវបាន
ដាក់ឱ្យស្របច្បាប់។អ្នកជំនាញបានប្រាប់វីអូអេផ្នែកខេមរភាសាថា ការបិទបាំង
រាល់អាជីវកម្មលើសម្បត្តិសាធារណៈ គឺមិនមែនជាធាតុនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ
ឡើយ។

ក្នុងបរិបទដូចគ្នានេះដែរ លោកសុន ឆៃ អ្នកតាក់តែងច្បាប់គណបក្សសម រង្ស៊ី បានប្រាប់វីអូអេផ្នែកខេមរភាសាតាមទូរស័ព្ទថា ទោះបីជាលោកទទួលស្គាល់ថា រហូតមកដល់ពេលនេះមានរដ្ឋមន្រ្តីពីរបីរូប បានចូលខ្លួនតាមសំណើដើម្បីឱ្យរដ្ឋ
សភាធ្វើការសួរដេញដោលក៏ដោយ ក៏ការចូលមកនេះមិនបានជួយពង្រឹងប្រព័ន្ធ
ត្រួតពិនិត្យតុល្យភាពនោះទេ ព្រោះតែពួកគេមិនបានចូលខ្លួនមកឱ្យបានញឹក
ញាប់តាមសំណើនោះទេ ហើយសភាមិនមានអំណាចគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការអញ្ជើញ
មន្រ្តីទាំងនោះទេ។

លោកបញ្ជាក់ថា៖ “នាយករដ្ឋមន្ត្រីយើងមិនដែលបានចូលខ្លួនមកឱ្យរដ្ឋសភាសួរ
ម្តងទេ តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣មក ។ ខ្លួនខ្ញុំតែម្នាក់គត់ដែលខិតខំហៅរដ្ឋមន្តី្របានមួយ
ចំនួន ក្នុងរយៈកាល១៥ ឬ១៦ឆ្នាំនេះ ។ ហើយក្នុងនោះបញ្ហាព្រៃឈើក៏ខ្ញុំធ្លាប់
ហៅមកសួរដេញដោលដែរ ។ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រាន់តែសួរដេញដោលក្នុងរយៈកាលវែង
បានម្តងម្កាលនេះ មិនមានប្រសិទ្ធិភាពទេ ។ ការខ្វះការទទួលខុសត្រូវនេះហើយ
ធ្វើឱ្យការបំផ្លាញធនធានធម្មជាតិនេះចេះតែបន្តទៅ ។ ហើយមិនត្រឹមតែបំផ្លាញ
ទេ សូម្បីតែគំនិតក្នុងការជួសជុលការខូចខាតនោះ ក៏មិនមានដែរ ពីព្រោះម្នាក់ៗ
គិតតែពីខំធ្វើយ៉ាងដូចម្តេច ឱ្យខ្លួនបានទទួលផលផ្ទាល់ខ្លួនឱ្យច្រើន។ ហើយខ្លួន
អាចយកផលហ្នឹងដើម្បីសូកប៉ាន់ការពារតំណែងរបស់ខ្លួននោះ” ។

ចំណែកប្រជាពលរដ្ឋធម្មតាវិញមានការព្រួយបារម្ភចំពោះចំណាត់ការរបស់រដ្ឋាភិ
បាល ដោយបានបង្ហាញទស្សនៈថា ការរក្សាការណ៍សម្ងាត់របស់រដ្ឋាភិបាល
ចំពោះការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិដែលជាសម្បត្តិរួមនាំឱ្យមានការសង្ស័យថា
មានអំពើពុករលួយនៅក្នុងចំណាត់ការស្ងាត់ៗនេះ ។

លោកប៊ុន ងួន ប្រជាពលរដ្ឋស្រុកព្រះស្តេច ខេត្តព្រៃវែង មានប្រសាសន៍ថា ធន
ធានធម្មជាតិដែលជាសម្បត្តិសាធារណៈកាន់តែខ្សោះ ចំណូលធនធានធម្មជាតិ
មិនត្រូវបានដឹងជាសាធារណៈ ។ ការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ នៅតែជារឿង
សម្ងាត់ ។

លោកបន្តថា៖“ឃើញថា រដ្ឋាភិបាលទាញយកផល ប៉ុន្តែយើងមិនដែលបានដឹង
ថា តើគាត់ធ្វើការទាញយកផលហ្នឹងតាមវិធីណា? ជាមួយក្រុមហ៊ុនឯកជនដោយ
មានកិច្ចសន្យាដូចម្តេច? វិនិយោគិនដែលទាញយកផលហ្នឹង គេយកប៉ុន្មាន?
ហើយរដ្ឋាភិបាលបានប៉ុន្មានភាគរយ? យើងមិនដែលបានដឹង ព្រោះអត់មាន
ការផ្សព្វផ្សាយ ដូចជាតាមបណ្តាញការផ្សព្វផ្សាយទូរទស្សន៍ក្តី វិទ្យុក្តី ឬ តាម
រយៈអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានដែលមានស្រាប់ភូមិ ឃុំហ្នឹងក៏យើងអត់បានដឹងដែរ” ។

អនុសាសន៍ស្រដៀងគ្នានេះត្រូវបានធ្វើឡើងដោយលោកសារ៉ុមប្រជាពលរដ្ឋនៅ
រាជធានីភ្នំពេញបានបា្រប់ វីអូអេ តាមទូរស័ព្ទថា ធនធានធម្មជាតិជារបស់ប្រជា
ពលរដ្ឋទាំងអស់គ្នា។រាល់ការធ្វើអាជីវកម្មធនធានធម្មជាតិទាំងអស់ យ៉ាងហោច
ណាស់ក៏ត្រូវឱប្រជាពលរដ្ឋដឹងដែរ ។

លោកបន្តថា៖ “សម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំចង់ឱ្យរដ្ឋាភិបាលចាត់ចែងកិច្ចការហ្នឹងឱ្យមានតម្លា
ភាព ឱ្យប្រជាជនដឹង ព្រោះអាហ្នឹងជាសម្បត្តិទាំងអស់គ្នា មិនមែនជាសម្បត្តិ
ម្នាក់ៗទេ ។ យើងកុំលាក់លៀម និយាយឱ្យចំ កុំលាក់លៀម កិច្ចការអស់ហ្នឹង
ព្រោះវាមិនមែនជារបស់យើងតែម្នាក់ឯងឯណា។កាលណាយើងធ្វើអញ្ចឹងលាក់
លៀមៗ វាហាក់ដូចជាប្រទេសហ្នឹងជាប្រទេសរបស់យើងតែម្នាក់ឯង ហើយ
ប្រជាពលរដ្ឋដូចជាទេសកររបស់យើង ។ បើកាលណាធ្វើអញ្ចឹង ដូចជាប្រមាថ
មើលងាយប្រជាពលរដ្ឋ ហាក់ដូចជាប្រជាពលរដ្ឋអត់ដឹងអីសោះ។ អញចង់ធ្វើ
អីក៏បានដែរណា៎ ។ អញ្ចឹងចង់ឱ្យរដ្ឋាភិបាលធ្វើអីឱ្យមានតម្លាភាពទៅ ពីព្រោះ
ប្រទេសហ្នឹងជាប្រទេសទាំងអស់គ្នាទេ ។ យើងមិនអាចរស់នៅក្នុងទឹកដីមួយ
ដោយគ្មានប្រជាពលរដ្ឋ ដូចប៉ុល ពត យកប្រជាពលរដ្ឋទៅសម្លាប់ចោលនោះ
ទេ” ។

ចំណែកលោកសំ សែន អ្នករស់នៅខេត្តសៀមរាប ក៏បានមានទស្សនៈដូចប្រជា
ពលរដ្ឋទាំងពីររូបខាងលើដែរ ដោយមានប្រសាសន៍ថា ពូជត្រី និងពូជឈើប្រ-
ណិតជាច្រើនកំពុងឆ្ពោះទៅរកភាពផុតពូជ ហើយធនធានធម្មជាតិដទៃទៀត
ត្រូវបានធ្វើនិស្សារណកម្ម ប៉ុន្តែសំណួរនោះគឺថា តើចំណូលពីធនធានទាំងនោះ
ទៅណា?

ការចំណាយសាធារណៈទាំងឡាយឮថាត្រូវបានឧបត្ថម្ភហិរញ្ញវត្ថុដោយឥស្សរ
ជននយោយបាយ ឬជំនួយបរទេស ឬប្រាក់កម្ចី ។

លោកបន្តថា៖“បាទ ចង់ដឹង ថាតើចំណូលដែលបានមកពីការធ្វើអាជីវកម្មពីធន
ធានធម្មជាតិ ដែលជាសម្បត្តិរួម សម្បត្តិរបស់រាស្រ្តទាំងអស់គ្នានោះ ថាតើគេ
យកទៅធ្វើស្អី ព្រោះអីមួយឆ្នាំៗឮថា ទៅខ្ចីលុយបរទេស ឮថា សុំប្រាក់ជំនួយ
ហើយរាល់សំណង់អគារ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធផ្សេងៗឮថា ជាអំណោយរបស់នា
យករដ្ឋមន្ត្រី អំណោយរបស់មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលទៅវិញ ។ វាមិនឃើញអ្វីដែលជា
របស់ជាតិ អ្វីដែលជាថវិកាដែលបានមកពីការធ្វើអាជីវកម្មធនធានធម្មជាតិដែល
ថា ជារបស់ជាតិហ្នឹងគឺអត់ឃើញមាន។ ធើ្វផ្លូវក៏ជាអំណោយខ្ចីលុយបរទេស។
ឃើញតែដើរសុំជំនួយគេ” ។

យោងតាមឯកសារស្តីពីថវិកាផ្លូវការរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានបង្ហាញថា ក្នុង
ឆ្នាំ២០០៨ ចំណូលថវិកាដែលបានមកពីសម្បទានព្រៃឈើ និងសម្បទានរ៉ែមាន
ជាង៣,៦លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយរំពឹងថា នឹងអាចកើនដល់ចំនួន
៤,៦លានដុល្លារនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៩នេះ។ បើយោងតាមមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ម្នាក់របស់
ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុបានប្រាប់វីអូអេសម្លេងសហរដ្ឋអាមេរិកថា ចំណូល
ទាំងនេះភាគច្រើនបានមកពីការផ្តល់អាជ្ញាប័ណ្ណផ្សេងៗប៉ុណ្ណោះ ។ ចំណូលពី
ធនធានធម្មជាតិនោះមិនបានរក្សាទុកសម្រាប់វិនិយោគអនាគតទេ តែត្រូវបាន
បញ្ចូលទៅក្នុងចំណាយសាធារណៈទូទៅ។

អ្នកជំនាញឱ្យដឹងថា កត្តាគន្លឹះក្នុងការផ្តល់វិភាគទានដល់ការគ្រប់គ្រងប្រកប
ដោយប្រសិទ្ធិភាពនោះគឺតម្លាភាព ។ ការចាត់ចែងជាមួយផ្នែកឯកជន ដំណើរ
ការកិច្ចសន្យា និងការចំណាយចំណូលធនធានធម្មជាតិត្រូវតែមានតម្លាភាព។
អ្នកជំនាញមានការព្រួយបារម្ភ ដោយហេតុថា កម្ពុជាបាននិងកំពុងបង្ហាញនិន្នា
ការនៃករណីដ៏ធ្ងន់ធ្ងរបំផុតដែលកើតឡើងនៅក្នុងបណ្តាប្រទេសក្រីក្រជាច្រើន
នៅក្នុងពិភពលោក ហើយមានប្រវត្តិមិនល្អក្នុងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ។
អ្នកជំនាញឱ្យដឹងទៀតថា ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលមិនរៀនមេរៀនពីអតីតកាល
និងមិនមានឆន្ទៈក្នុងការកែទម្រង់ការគ្រប់គ្រងទេនោះ កម្ពុជានឹងធ្លាក់កាន់តែ
ជ្រៅចូលទៅក្នុងភាពក្រីក្រ និងមានគម្លាតចំណូលកាន់តែធំរវាងអ្នកមាន និង
អ្នកក្រ ដោយសារតែបណ្តាសារធនធានធម្មជាតិ ។

រាយការណ៍ពីរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន ខ្ញុំ អ៊ឹម សុធារិទ្ធ វីអូអេ ផ្នែកខេមរភាសា៕