ក្រុមអ្នកតស៊ូមតិបានរិះគន់ចំណាត់ការរបស់រដ្ឋាភិបាលលោកហ៊ុន សែនក្នុងការបង្រ្កាបដោយអំពើហិង្សា និងចាប់ខ្លួនតំណាងរាស្ត្រជាប់ឆ្នោតគណបក្សជំទាស់ ដោយសារតែការជួបប្រជុំនិងការបញ្ចេញមតិ។
អំពើហិង្សារវាងប៉ូលិសនិងបាតុករបានធ្វើឲ្យមានមនុស្សយ៉ាងតិច៥០នាក់របួស ហើយមានការចាប់ខ្លួនតំណាងរាស្ត្រជាប់ឆ្នោតគណបក្សជំទាស់៤នាក់ដែល ពុំទាន់មានអភ័យឯកសិទ្ធិសភាពេញលេញកាលពីថ្ងៃអង្គារ។ ក្រុមបាតុករ ដែលត្រូវបង្ក្រាបនោះ បានធ្វើការទាមទារ ដោយអហិង្សាដើម្បីសុំឲ្យមានការបើក ទីលានប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញក្នុងគោលបំណងដែលពួកគេអាចសម្តែងមតិ របស់គេ។ ក្រុមមន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សបានអះអាងថា ការបង្ក្រាបដោយអំពើហិង្សា របស់អាជ្ញាធរក្រោយរយៈពេលជាង៦ខែម្តងទៀតនេះ នឹងធ្វើឲ្យកាន់តែប៉ះទង្គិចដល់មូលដ្ឋានគ្រិះនៃប្រជាធិបតេយ្យរបស់ប្រទេស កាន់តែធ្ងន់ធ្ងរទៅៗ។
លោក នី ចរិយា ប្រធានក្រុមអ្នកស៊ើបអង្កេតនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក បាន សង្កេតឃើញថា បញ្ហាកើតឡើងគឺដោយសារតែរដ្ឋាភិបាលមិនបានដោះស្រាយ មិនបានស៊ើបអង្កេត ហើយបិទទីលានប្រជាធិបតេយ្យ មិនឲ្យប្រើប្រាស់ទៀត។ ទាំងនេះហើយដែលលោកថា ជារឿងបង្កទៅជាអំពើហិង្សា ឈានដល់ការឃាត់ខ្លួនតំណាងរាស្ត្រជាប់ឆ្នោតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ៤នាក់ ដែលលោកចាត់ទុកថា ជារឿងរំលោភលើច្បាប់ និងដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរជាងមុន។
«យើងមិនអាចទទួលយកបានទេកម្រិតនៃការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ ជាពិសេសសិទ្ធិក្នុងការបញ្ចេញមតិនេះជាមូលដ្ឋានគ្រិះនៃការកសាងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយបើមូលដ្ឋានគ្រិះនៃការកសាងប្រជាធិតេយ្យត្រូវបានរំលោភធ្ងន់ធ្ងរយ៉ាងនេះ នឹងឈានទៅរកការដឹកនាំប្រទេសមួយដែលមិនដើរតាមគន្លងនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទេ»។
លោកបន្ថែមថា ម្ចាស់ជំនួយត្រូវពិចារណាជំនួយចំពោះកម្ពុជាដោយសាររឿងអំពើហិង្សាជាថ្មីដូច្នេះ។
«ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំសុំរំឭកដែរទៅដល់ប្រទេសអ្នកផ្តល់ជំនួយថា គួរតែពិចារណានូវ លក្ខខណ្ឌនៃការផ្សារភ្ជាប់ទៅនឹងសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ ឬយើងអាច និយាយជារួមថា ផ្តោតទៅលើការយកចិត្តទុកដាក់ជំនួយរបស់ខ្លួនគឺថា ឲ្យរដ្ឋា ភិបាលកម្ពុជាយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការលើកស្ទួយសិទ្ធិមនុស្សឲ្យបានប្រសើរជាងនេះ»។
គេបានដឹងថា នេះជាអំពើហិង្សាលើកទី២ហើយចាប់តាំងពីមានការបង្ក្រាបដោយពួកយោធាធ្វើ ឲ្យមនុស្សយ៉ាងតិច៥នាក់ស្លាប់ និងរបួសជាច្រើនក្នុងបាតុកម្មកាលពីដើមខែមករា ដែលទាមទារឲ្យលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនចុះចេញពី អំណាច សើររើការបោះឆ្នោតដែលគេចាត់ទុកថា មានការគៃបន្លំ ហើយនឹងទាមទារប្រាក់ឈ្នួលអប្បរមារបស់កម្មកររោងចក្រពី៨០ទៅដល់១៦០ដុល្លារស.រ.អា.។ ការបង្រ្កាបពេលនោះត្រូវបានរិះគន់យ៉ាងខ្លាំងពីអន្តរជាតិ។ ទីតាំងសួនប្រជាធិបតេយ្យនេះបានបិទចាប់តាំងពីថ្ងៃ៤មករាមក មិនឲ្យក្រុមជំទាស់ប្រើប្រាស់ដើម្បីអ្វីមួយ ដែលគេគិតថា ក្នុងគោលដៅទប់ស្កាត់អំពើហិង្សាក្នុងពេលដែលគណបក្សទាំងពីរកំពុងចរចាគ្នា ដោះស្រាយការជាប់គាំងនយោបាយ។ ក្រុមអាជ្ញាធរសន្តិសុខខណ្ឌ ដែលប្រដាប់ដោយដំបងឈើ បានបំបែកហ្វូងបាតុករ នៅពេលពួកគេព្យាយាមចងបដារនិងសុំបើកទីលានប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ មុននឹងក្រុមអាជ្ញាធរប៉ូលិសបាញ់គ្រាប់បែកផ្សែង បំបែក ពេលដែលការប្រឈមមុខឈានដល់អំពើហិង្សា។
លោកគុជ ចាន់លី អ្នកវិភាគឯករាជ្យម្នាក់ក្នុងរដ្ឋម៉ារីឡែន ស.រ.អា.ដែលឃ្លាំមើល ស្ថានការណ៍កម្ពុជា បានអះអាងថា ក្នុងប្រទេសប្រកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ គេ អនុញ្ញាតឲ្យពលរដ្ឋបញ្ចេញមតិដោយសេរី វាខុសពីប្រទេសប្រកាន់របបផ្តាច់ ការដែលគេយល់ច្រឡំថា រដ្ឋាភិបាលនិងគណបក្សជាម្ចាស់អំណាច អាចរិតត្បិត ជិះជាន់ប្រជាពលរដ្ឋតាមអំពើចិត្ត។
«នេះកើតឡើងតែនៅក្នុងលទ្ធិកំម្មុយនីស្តនិយមទេ។ តែជាការគួរឲ្យសោកស្តាយ ដែលយើងបានឃើញដំណឹងថ្មីៗនេះថា នៅក្នុងប្រទេសខ្មែរយើង វាមានការចាប់ ចងអ្នកដែលចង់បញ្ចេញយោបល់ បញ្ចេញមតិ ឬក៏អ្នកសុំទាមទារឲ្យមានការ បើកសួនសាធារណៈ សួនប្រជាធិបតេយ្យហ្នឹងឡើងវិញ ក៏ត្រូវគេចាប់ខ្លួនអី អញ្ចឹងគឺថា វាមានភាពផ្ទុយនឹងកិច្ចព្រមព្រៀងសិទ្ធិមនុស្សក្នុងសកលលោក ដែលចែងថា មនុស្សម្នាក់ៗតែងតែមានសិទ្ធិបញ្ចេញមតិ បញ្ចេញយោបល់រៀងៗខ្លួននោះបាទ»។
ក្រុមអ្នករងរបួស ទាំងកងសន្តិសុខ និងបាតុករកំពុងសម្រាកក្នុងមន្ទីរពេទ្យ និងនៅផ្ទះពេលនេះ។ តែព្រឹកនេះតំណាងរាស្ត្រជាប់ឆ្នោតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលត្រូវចាប់ឃុំខ្លួនទាំងនោះគឺរួមទាំងលោកស្រី មូរ សុខហ៊ួរផងដែរ ត្រូវគេដឹងថា នឹងត្រូវគេបញ្ជូនទៅកាន់តុលាការនៅព្រឹកព្រលឹមថ្ងៃពុធនេះដើម្បីសាកសួរហើយឈានទៅដល់ការចោទប្រកាន់ ស៊ើបអង្កេតឬដោះលែង។
លោកមេធាវីសុក សំអឿន អ្នកសម្រមសម្រួលនៃអង្គការប្រព្រឹត្តិកម្ម ដែលមាន អង្គការសិទ្ធិមនុស្សចំនួន២០រួមគ្នាតែមួយនោះ បានអះអាងថា សេរីភាពនៃការ បញ្ចេញមតិ និងសិទ្ធិជួបប្រជុំកាន់តែមានការរិតត្បិតកាន់តែខ្លាំងឡើង តែលោក ពន្យល់ពីនិតិវិធីនៃការចាប់ខ្លួនថា៖
«និយាយរួមទៅយើងមិនដឹងថាមានហេតុការណ៍អីកើតឡើងទេ តែនិយាយ រួមទៅបើប៉ូលិសអាចចាប់បានទាល់តែបទល្មើសជាក់ស្តែង ជាការប្រសើរគួរតែ បទឧក្រិដ្ឋ ព្រោះបើមិនអញ្ចឹងមានន័យថាអត់គោរពអភ័យឯកសិទ្ធិតំណាងរាស្ត្រ ទី១ឬក៏មានន័យថា អត់ចាត់ទុកថាជាតំណាងរាស្ត្រ»។
ក៏ប៉ុន្តែ លោក ផៃ ស៊ី ផានអ្នកនាំពាក្យរបស់រដ្ឋាភិបាលមួយរូបនិងជារដ្ឋលេខា ធិការ នៃទីស្តីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបានអះអាងថាអាជ្ញាធរបានចាប់ខ្លួនក្រុមអ្នក ប្រព្រឹត្តល្មើសច្បាប់ និងបុគ្គលដែលមិនសហការជាមួយអាជ្ញាធរ ដើម្បីបញ្ជៀស អំពើហិង្សាមិនមែនចាប់តំណាងរាស្ត្រទេ។
«នេះជាការបញ្ជៀសមួយ។ បេក្ខជនទើបជាប់ឆ្នោត មិនទាន់មានសុពលភាព ជាតំណាងរាស្ត្រទេនោះ គាត់តែងតែបង្កើតនៅសកម្មភាព បង្កើតឲ្យមានភាពវឹកវរក្នុងសង្គម។ អ្វីដែលគាត់ធ្វើហ្នឹងគឺជាការតតាំងមួយទោះជាអាជ្ញាធរដែនដីសុំ សហការ អាជ្ញាធរដែនដីហាមមិនឲ្យធ្វើ គាត់នៅតែធ្វើ»។
លោក ផៃ ស៊ីផានបានបន្ថែមថាការចង់ទាមទារឲ្យមានការចាប់អារម្មណ៍ផ្នែក នយោបាយតាមរយៈបាតុកម្ម ជាជាងការចរចាគ្នានេះជារឿងមិនគួរឲ្យកើតមាន និងជារឿងគួរឲ្យសោកស្តាយ។
លោក បណ្ឌិត សុខ ទូច អ្នកវិភាគមួយរូបនិងជាសាកលវិទ្យាធិការសាកល វិទ្យាល័យ ខេមរៈបានស្តីបន្ទោសអ្នកនយោបាយទាំងពីរគណបក្សដែលចង់ចាញ់ចង់ឈ្នះគ្នា ទៅលើការបើកនិងបិទទីលានប្រជាធិបតេយ្យ ដោយការមិនព្រមចរចាគ្នា។
«យើងដឹងថាទីលានប្រជាធិតេយ្យប៉ុណ្ណឹងមិនអាចប្រើប្រាស់កម្លាំងទៅធ្វើបដិវត្តន៍ បានទេ អត់អាចធ្វើបានទេ អញ្ចឹងបើកទៅ។ ឯម្ខាងទៀតចង់ឈ្នះ និងម្ខាងទៀត ចង់បង្ហាញថាខ្លួនមិនឲ្យ។ អញ្ចឹងរឿងនេះវាផ្ទុយពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងអ្វីដែល ជាកន្លែងប្រជាជនផ្តល់យោបល់និងបញ្ចេញគំនិតតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ទីនោះប្រជាជនមានសិទ្ធិធ្វើបាតុកម្មអហិង្សា»។
លោក សុខ ទូចបានអះអាងថា កងសន្តិសុខគ្មានវិជ្ជាជីវៈក្នុងការគ្រប់គ្រងស្ថាន ការណ៍ទេ ហើយបានប្រើអំពើហិង្សាដែលធ្វើឲ្យបាតុករតបតរវិញដែលរឿងនេះ លោកចាត់ទុកថាជាការបង្ហាញពិភពលោកឲ្យឃើញពីការបិទកន្លែងប្រជាធិប តេយ្យ។ លោកបានសង្កត់ធ្ងន់ថាការចាប់ឃាត់ខ្លួន បេក្ខេជនជាប់ឆ្នោតតំណាងរាស្ត្រនេះជាការធ្វើឲ្យមានភាពតានតឹងផ្នែកនយោបាយ នៅពេលគណបក្សទាំងពីរត្រូវគេដឹងថាមិនទាន់បានរកដំណោះស្រាយនយោបាយនៅឡើយមិនទាន់ធ្វើឲ្យគណបក្សជំទាស់បញ្ឈប់ពហិការបស់ខ្លួន ហើយចូលរួមប្រជុំសភាដើម្បីឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាអាចក្លាយជារដ្ឋាភិបាលនៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ស្របច្បាប់ពេញលេញ ទទួលស្គាល់ទាំងជាតិ និងអន្តរជាតិ ហើយនឹងទទួលបានជំនួយនិងការគាំទ្រជាប្រក្រតីឡើងវិញនោះ។
«នេះធ្វើឲ្យមានភាពតានតឹងខាងនយោបាយ។ បើសិនជាអ្នកនយោបាយ មិន មានដំណោះស្រាយណាមួយឲ្យបានត្រឹមត្រូវទេ គណបក្សប្រឆាំងនឹងបង្កើត ក្រុមអ្នកទៅទាមទារយកតំណាងរាស្ត្រមកវិញ ពេលហ្នុងបង្ហូរឈាមកាន់តែ ខ្លាំង។ យើងឃើញទិដ្ឋភាពហើយទោះបីជាខាងកងសន្តិសុខមានដំបង មាន កាំភ្លើងក៏ដោយក្រុមបាតុករក៏អត់ខ្លាចដែរ។ការដែលអត់ខ្លាចនេះហើយធ្វើឲ្យ មានការបង្ហូរឈាម។ ហើយអ្នកនយោបាយ អត់បានមើលបទពិសោធន៍នៃ ដំណោះស្រាយតាមបែបបង្ហូរឈាមគ្នាគ្រប់សម័យ»។
ក្រុមសង្គមស៊ីវិលនិងអ្នកវិភាគក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានអះអាងបន្ថែមថា នៅឆ្នាំនេះ សេរីភាពនៃកិច្ចជួបប្រជុំ និងសេរីភាពបញ្ចេញមតិត្រូវបានរិតត្បិតខ្លាំងជាងឆ្នាំកន្លងៗទៅ។ ការរិតត្បិត ដែលក្រុមប្រទេសម្ចាស់ជំនួយគួរយកចិត្តទុកដាក់ជាងពេលណាៗទាំងអស់នេះ ត្រូវក្រុមអ្នកតស៊ូមតិចាត់ទុកថា គឺកើតឡើងមិនគ្រាន់តែនៅតាមទីសារធារណៈទេ គឺថែមទាំងនៅតាមហាង សណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋានដែរ។
ពួកគេអះអាងដូច្នេះដោយយោងថា ម្ចាស់ហាងឬកន្លែងទាំងនោះ មិនជួលឬ បដិសេធ មិនជួលកន្លែង ឬបន្ទប់ប្រជុំធ្វើជាកន្លែងប្រជុំ សិក្ខាសាលាឡើយ ដោយសារម្ចាស់សណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន មិនចង់ទទួលសម្ពាធពីអាជ្ញាធរ ដែលក្រុមអ្នកតស៊ូមតិចាត់ទុកថា ជាឧបសគ្គនិងការធ្វើឲ្យកាន់ចុះខ្សោយដល់ការអនុវត្តសិទ្ធិមនុស្ស និងដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យក្នុងប្រទេស៕