បន្ទាប់ពីបានជូនដំណឹងដល់គណបក្សនយោបាយ អំពីការចុះបញ្ជីគណបក្ស ដើម្បីចូលរួមឈរឈ្មោះក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិ ខែកក្កដា ខាងមុខនេះ គ.ជ.ប. បានប្រកាសទទួលយកអ្នកសង្កេតការណ៍ជាតិ និងអន្តរជាតិ ដើម្បីចូលរួមតាមដាន ដំណើរការរៀបចំការបោះឆ្នោត ដែលអាចប្រឈមនឹងការមិនទទួលស្គាល់ពីក្រុមប្រទេសនៅបស្ចិមលោក ប្រសិនបើមិនមានវត្តមានរបស់គណបក្សប្រឆាំងសង្គ្រោះជាតិ។ អ្នកសង្កេតការណ៍ក្នុងស្រុក បានបង្ហាញការអល់អែក ក្នុងការចុះបញ្ជី ខណៈដែលអ្នកនយោបាយរបស់គណបក្សប្រឆាំងសង្គ្រោះជាតិ មួយរូបចោទសួរពីឯករាជ្យភាពរបស់គ.ជ.ប. ហើយថា បើគ្មានវត្តមានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនោះទេ ការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខនោះ នឹងប្រែក្លាយជារឿងឥតន័យសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ។
គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ហៅកាត់ថា (គ.ជ.ប.) ប្រកាសទទួលពាក្យសុំចុះបញ្ជីឈ្មោះ អ្នកសង្កេតការណ៍ជាតិ និងអន្តរជាតិដើម្បីឃ្លាំមើលដំណើរការបោះឆ្នោតជាតិ នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៨ ខាងមុខនេះ។ នេះបើតាមសេចក្តីប្រកាសរបស់ គ.ជ.ប. ដែលបានចេញផ្សាយជាសាធារណៈ នៅថ្ងៃពុធ។
ការចុះឈ្មោះបញ្ជីអ្នកសង្កេតការណ៍ជាតិ និងអន្តរជាតិនេះ នឹងធ្វើឡើងចាប់ពីថ្ងៃទី ២៣ ខែមេសា ដល់ថ្ងៃទី ១៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០១៨ វេលាម៉ោង ១៧ និង ៣០នាទី។
ក៏ប៉ុន្តែ ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលសំខាន់ៗក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលធ្វើការឃ្លាំមើលដំណើរការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា បានបង្ហាញការរារែកចិត្តក្នុងការចុះបញ្ជីអ្នកសង្កេតការណ៍ បើយោងទៅលើស្ថានភាពនយោបាយបច្ចុប្បន្ន ដែលមិនមានវត្តមានគណបក្សដែលមានជំហរផ្ទុយនឹងរដ្ឋាភិបាល ហើយអាចប្រជែងនឹងគណបក្សកាន់អំណាច។
យោងតាមសេចក្តីប្រកាសរបស់ គ.ជ.ប. ចុះថ្ងៃទី៣ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៨ និងចែកចាយឱ្យអ្នកសារព័ត៌មាននៅថ្ងៃពុធនេះ បានបញ្ជាក់ថា អ្នកសង្កេតការណ៍ នឹងទទូលបានគំរូពាក្យសុំចុះឈ្មោះដោយឥតគិតថ្លៃ ឬ អាចទាញយកទម្រង់បែបបទរបស់ខ្លួនពីគេហទំព័ររបស់ គ.ជ.ប ហើយត្រូវយកពាក្យទៅដាក់នៅរៀងរាល់ម៉ោងធ្វើការ ចាប់ពីពេលព្រឹក រហូតដល់ពេលល្ងាច។
គ.ជ.ប. បានបញ្ជាក់ឲ្យដឹងនៅក្នុងសេចក្តីប្រកាសរបស់ខ្លួន តាមន័យដើមថា៖
«អ្នកសង្កេតការណ៍ជាតិ គឺជាជនជាតិខ្មែរ ឬជនបរទេសដែលជាសមាជិកនៃសមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលក្នុងស្រុក ដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់ និងអនុញ្ញាតដោយ គ.ជ.ប.។ បេក្ខជនឈរឈ្មោះ បោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ សមាជិកក្រុមប្រឹក្សារាជធានី ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាឃុំ សង្កាត់ មេភូមិ ជំនួយការមេភូមិ និងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ មិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យធ្វើជាអ្នកសង្កេតការណ៍ ដើម្បីសង្កេតមើលដំណើរការបោះឆ្នោត និងរាប់សន្លឹកឆ្នោតទេ»។
គ.ជ.ប. ក៏បានតម្រូវឲ្យ អ្នកសង្កេតការណ៍ជាតិ និងអន្តរជាតិត្រូវផ្តល់របាយការណ៍ ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរស្តីពីការសង្កេតឃើញ និងសេចក្តីសន្និដ្ឋានរបស់ខ្លួននៅក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោត រួចផ្ញើជូន គ.ជ.ប. បន្ទាប់ពីដំណើរការបោះឆ្នោតចប់សព្វគ្រប់។
ក្នុងការបោះឆ្នោត ព្រឹទ្ធសភា កាលពីខែ កុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០១៨ អង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតដែលមិនរណបនឹងរដ្ឋាភិបាលធំៗចំនួនពីរ បានពហិការមិនចូលរួមឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតនេះទេ ដោយយល់ថា ការបោះឆ្នោតនេះ ធ្វើឡើងជាលក្ខណៈអសកល ហើយអង្គបោះឆ្នោតមួយភាគធំ មិនមានភាពជាតំណាងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ក្រោយការរំលាយគណបក្សប្រឆាំងទៅតាមបណ្តឹងរបស់រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន។
ភ្លាមៗ ក្រោយការបញ្ចប់ការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភានៅពេលនោះ ក្រុមសមាជិកសភាអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស (ASEAN Parlianmentarian for Human Rights) ក៏បានចាត់ទុកថា ការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភារបស់កម្ពុជា «មិនមានលក្ខណៈស្របច្បាប់តាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនោះទេ ដោយសារតែការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងបរិយាកាសគាបសង្កត់សិទ្ធិមនុស្សជាទូទៅនៅក្នុងប្រទេស»។
លោក កន សាវាង្ស អ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតនៃអង្គការខុមហ្វ្រែលដែលមិនចួលរួមឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភា ប្រាប់ VOA នៅថ្ងៃពុធនេះថា ការសម្រេចចិត្តថា នឹងចូលរួមឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតខែកក្កដា ខាងមុខនេះ នឹងត្រូវធ្វើឡើង បន្ទាប់ពីការចុះឈ្មោះបញ្ជីគណបក្សនយោបាយនៅត្រឹមពាក់កណ្តាលខែឧសភា ខាងមុខ។
លោកថ្លែងយ៉ាងដូច្នេះ៖
«យើងនឹងធ្វើការសម្រេចចិត្តមួយ ព្រោះថា ការសម្រេចចិត្តនេះ គឺមិនមែនជាការសម្រេចចិត្តមួយដោយឡែក សម្រាប់តែអង្គការខុមហ្វ្រែលទេ គឺថាមានស្ថាប័នNGO ផ្សេងៗទៀត លោកនឹង ធ្វើការចូលរួមអំពីការសម្រេចចិត្ត បញ្ហាពាក់ព័ន្ធរឿងអស់នេះ។ ហើយយើងកំពុងតែជជែក បញ្ហាទាំងអស់នេះ ហើយម្យ៉ាងទៀត ទោះបីថា នៅក្នុងកម្រិតដំណាក់កាលណាក៏ដោយ យើងដាក់អ្នកសង្កេតការណ៍ចូលរួម ឬក៏មិនចូលរួមយ៉ាងម៉េចក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែនៅក្នុងតំណាក់កាលពេលនេះ មកដល់ពេលនេះ គឺថា ខាងខុមហ្វ្រែលកំពុងតែត្រៀមរៀបចំនូវសម្ភារៈ និងឯកសារផ្សេងៗ ក៏ដូចជាការ ធនធានផ្សេងៗ ដើម្បីធ្វើការ សម្រេចចិត្ត នៅពេលដែលយើងធ្វើការសម្រេចចិត្តនៅក្នុងខែ ពាក់កណ្តាលខែប្រាំហ្នឹងបាទ»។
លោកកន សាវាង្ស លើកឡើងបន្ថែមទៀតថា ខុមហ្វ្រែលនឹងមិនយកបញ្ហាវត្តមានគណបក្សប្រឆាំងសង្គ្រោះជាតិ ឬអវត្តមានគណបក្សនេះក្នុងការបោះឆ្នោត មកភ្ជាប់ជាមួយការសម្រេចចិត្តថា នឹងដាក់អ្នកសង្កេតការណ៍ ឬយ៉ាងណានោះទេ តែខុមហ្វ្រែលចង់ឃើញ គ្រប់គណបក្សនយោបាយ និងអ្នកនយោបាយទាំងអស់បានចួលរួមការបោះឆ្នោត ដោយឈរលើគោលការណ៍ស្មើភាព គ្មានការរើសអើង និងការគំរាមកំហែង។
លោកបានថ្លែងសំដៅដល់ ក្រុមអ្នកនយោបាយចំនួន ១១៨នាក់របស់គណបក្សប្រឆាំង ដែលត្រូវបានហាមឃាត់ដោយអំណាចតុលាការ មិនឲ្យធ្វើនយោបាយយ៉ាងដូច្នេ៖
«បេក្ខជនគណបក្សនយោបាយវាជារឿងសំខាន់មួយ ដែលធ្វើការចូលរួមក្នុងការប្រកួតប្រជែង។ អ៊ីចឹង ទោះបីថា គាត់នៅក្នុងគណបក្សណាក៏ដោយ គាត់ធ្វើកិច្ចការងារបក្សណាក៏ដោយ ប៉ុន្តែឲ្យតែសិទ្ធិនៃគណបក្សនយោបាយ ទាំងអស់ ដែលជាពិសេស សិទ្ធិនៃគណបក្សនយោបាយបេក្ខជន ១១៨ដែលត្រូវបានហាមឃាត់ហ្នឹង គាត់ត្រូវបានធានាក្នុងការចួលរួមអំពីនៅក្នុងគណបក្សនយោបាយ។អានេះហើយ គឺជាចំណុចមួយ ដែលយើងនឹងមើលឃើញថា វាជាការចូលរួមមួយដែលមានលក្ខណៈស្មើភាពគ្នា»។
គណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលទទួលបានសំឡេងគាំទ្រពីប្រជាពលរដ្ឋជាង ៤០ភាគរយ ក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០១៧ ត្រូវបានតុលាការកំពូលរំលាយចោលតាមបណ្តឹងរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ ក្រោយការចាប់ឃុំខ្លួនលោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ក្រោមបទចោទថា លោកបានចូលដៃជាមួយបរទេស ប្រព្រឹត្តអំពើក្បត់ជាតិ។ តុលាការកំពូលក៏បានហាមឃាត់ក្រុមមន្ត្រីនិងសមាជិកនៃគណបក្សប្រឆាំងចំនួន ១១៨នាក់ មិនឲ្យធ្វើនយោបាយផងដែរ។
លោក សំ គន្ធាមី នាយកប្រតិបត្តិអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត Nicfec មានប្រសាសន៍ថា ការប្រែប្រួលស្ថានការណ៍នយោបាយ អាចជាផ្នែកមួយនៃការសម្រេចចិត្តរបស់ Nifec និងអង្គការដៃគូជាច្រើនផ្សេងទៀត នៅក្នុងការដាក់ពង្រាយអ្នកសង្កេតការណ៍ឲ្យឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត។ លោកបញ្ជាក់ថា បញ្ហាហិរញ្ញវត្ថុ ក៏បានធ្វើឲ្យ Nifec មានការស្ទាក់ស្ទើរ ចំពោះការសម្រេចចិត្តដាក់ពង្រាយអ្នកសង្កេតការណ៍ផងដែរ។
«Nicfec អត់ទាន់ចុះទេ ពេលហ្នឹង ប្រហែលជាក្នុង មើលថ្ងៃចុះបញ្ជី គណបក្ស ហើយនិងបេក្ខជនហ្នឹងចាប់ផ្តើមថ្ងៃ៣០ ខែ៤ ចប់ថ្ងៃ១៤ ខែ៥ ដូច្នេះប្រហែលជាអាចពាក់កណ្តាលខែប្រាំ ចាំមើលគេចុះបញ្ជីគណបក្សទីមួយ។ ហើយនិងប្រជុំការងារ ក៏ពួកអង្គការដៃគូដែលធ្វើការនៅបន្ទប់ស្ថានការណ៍លើកមុន យើងនឹងប្រជុំគ្នា តើយើងចូល អ្នកណាចូលខ្លះ អ្នកណាមិនចូលអីៗចឹង ហើយបរិយាកាសនយោបាយ ចំណុចមួយ។ ចំណុចពីរ យើងស្វែងរកកញ្ចប់ថវិកាណ៎ា! យើងស្វែងរកថវិកា ព្រោះអី ជំនួយម្ចាស់ជំនួយមុន អត់មានទៀតទេ ដូច្នេះយើងត្រូវរក donor ថ្មីបាទ»។
មេដឹកនាំអង្គការ Nicfec រូបនេះ បានថ្លែងថា ស្ថាប័នរបស់លោកបានបាត់ជំនួយមនុស្សធម៌ពីសហភាពអឺរ៉ុប និងដៃគូរផ្សេងទៀត។
ក្រុមសហគមន៍ប្រជាធិបតេយ្យធំៗចំនួនពីរ គឺសហភាពអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក គំរាមដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចជាបន្តបន្ទាប់ និងបានរឹតបន្តឹងលើទិដ្ឋាការសម្រាប់ក្រុមមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែលបានចូលដៃ រំលាយគណបក្សប្រឆាំង។ សហគមន៍ប្រជាធិបតេយ្យ ទាំងពីរក៏បានប្រកាសដកការគាំទ្រដល់គ.ជ.ប. ផងដែរ។
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ Human Rights Watch ក៏បានប្រតិកម្មជាបន្តបន្ទាប់ ប្រឆាំងនឹងការរំលាយគណបក្សប្រឆាំង។ អង្គការដែលមានមូលដ្ឋាននៅសហរដ្ឋអាមេរិកមួយនេះ អះអាងថា ការបោះឆ្នោតនៅខែកក្កដា ខាងមុខ នឹងប្រឈមការខ្វះខាតភាពស្របច្បាប់ ប្រសិនគ្មានវត្តមានរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។
លោក សុន ឆៃ អ្នកនយោបាយនៃគណបក្សប្រឆាំងដែលត្រូវបានរំលាយតាមបណ្តឹងរបស់រដ្ឋាភិបាល យល់ឃើញថា គ.ជ.ប. កំពុងបំពេញការងាររបស់ខ្លួន ទៅតាមច្បាប់ទំាងឡាយដែលកែដោយក្រុមតំណាងរាស្ត្រនៃគណបក្សកាន់អំណាច។ លោកថា ការណ៍នេះ នឹងធ្វើឲ្យសាធារជន មានមន្ទិលពីឯករាជ្យភាពរបស់ស្ថាប័នបោះឆ្នោតជាតិមួយនេះ។
«អ្វីដែលកើតមានសព្វថ្ងៃនេះរបស់ គ.ជ.ប.នោះ ទាំងសមាសភាព ទាំងការណែនាំផ្សេងៗ គឺអនុវត្តន៍ទៅតាម គោលការណ៍ច្បាប់ ដែលអនុម័តដោយគណបក្សមួយ មិនមែនជាការរៀបចំច្បាប់ដែលអនុម័ត ឬក៏សម្រេច ដោយមានការចូលរួមពីគណបក្ស ដែលជ្រើសរើសដោយប្រជាពលរដ្ឋនោះទេ។ ដូច្នេះបានថា អ្វីដែលជាការប្រកាសរបស់គ.ជ.ប. ក្តី អ្វីដែលជាការរៀបចំ ឆ្ពោះទៅរកការបោះឆ្នោតខែកក្កដាក្តីហ្នឹងគឺថា ប្រជាពលរដ្ឋលោកមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់ទេ ហើយអន្តរជាតិ ក៏បានប្រកាសដែរ គេមិនយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើការរៀបចំ ការបោះឆ្នោតរបៀបនេះទេបាទ»។
VOA ព្យាយាមសុំការអធិប្បាយពីលោក ឌឹម សុវណ្ណារុំ អ្នកនាំពាក្យ គ.ជ.ប. តែលោករវល់ក្នុងកិច្ចប្រជុំ។
ដោយឡែក នៅថ្ងៃពុធនេះ លោក ហ៊ុន សែន នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា និងជាប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានចេញលិខិតផ្ទេរសិទ្ធិ ដល់ប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាគ្រប់ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ក្នុងទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា ឲ្យធ្វើជាតំណាងរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
បើតាមលិខិតរបស់លោក ហ៊ុន សែន ចុះថ្ងៃទី៤ ខែមេសា គឺប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាគ្រប់ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ក្នុងទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា អាចចុះ ហត្ថលេខាលើ ពាក្យសុំចុះឈ្មោះ ភ្នាក់ងារនៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា (តាមទម្រង់បែបបទដែលកំណត់ដោយ គ.ជ.ប.) ដើម្បីសង្កើតមើលការបោះឆ្នោត និងការរាប់សន្លឹកឆ្នោតនៅតាមការិយាល័យបោះឆ្នោត ឬការិយាល័យ រាប់សន្លឹកឆ្នោតនីមួយៗក្នុងឃុំ សង្កាត់ ដែលឋិតនៅក្នុងក្របខណ្ឌនៃក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ របស់ខ្លួន សម្រាប់ការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រនីតិកាលទី៦ ឆ្នាំ ២០១៨។
ប្រទេសកម្ពុជាគ្រោងនឹងរៀបចំការបោះឆ្នោតជាតិ លើកទី៦នៅថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដាខាងមុខ ដើម្បីកំណត់តំណាងរាស្ត្រនិងគណបក្សកាន់អំណាចសម្រាប់ដឹកនាំប្រទេសរយៈពេល៥ឆ្នាំទៅមុខទៀត។ ពលរដ្ឋខ្មែរមួយចំនួនធ្លាប់បានបញ្ជាក់ប្រាប់VOA កន្លងមកថាពួកគាត់មិនមានជំនឿក្នុងការទៅ បោះឆ្នោតទៀតនោះទេ ក្រោយការរំលាយរបស់បក្សជំទាស់សង្គ្រោះជាតិ។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ លោក ហ៊ុន សែនប្រធានបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែលគ្រប់គ្រងប្រទេសជាង៤០ឆ្នាំ ធ្លាប់បានប្រកាសនាពេលកន្លងមកថា ការបោះឆ្នោតនឹងនៅតែប្រព្រឹត្តទៅជាធម្មតាតាមការគ្រោងបើទោះមិនមានអ្នកអង្កេតការណ៍ ឬគណបក្សប្រឆំាងចូលរួមក៏ដោយ៕