កំណត់និពន្ធ៖ ក្នុងនាមជាអ្នកជំនាញផ្នែកអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ដ៏ល្បីល្បាញមួយរូប លោកបណ្ឌិត Alexander L. Hinton គឺជាសាស្ត្រាចារ្យនរវិទ្យានៅសាកលវិទ្យាល័យ Rutgers University ក្នុងទីក្រុង Newark រដ្ឋ New Jersy សហរដ្ឋអាមេរិក។ លោកក៏ជានាយកនៃមជ្ឈមណ្ឌលសម្រាប់ការសិក្សាពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងសិទ្ធិមនុស្ស និងជាប្រធានអង្គការយូណេស្កូ (UNESCO) ប្រចាំនៅសាកលវិទ្យាល័យ Rutgers ផងដែរ។ សៀវភៅចុងក្រោយរបស់លោកដែលមានចំណងជើងថា «មនុស្សជាតិ ឬសត្វចម្លែក? ការជំនុំជម្រះលើអ្នកធ្វើទណ្ឌកម្មក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម» ដែលជាភាសាអង់គ្លេសមានចំណងជើងថា "Man or Monster? The Trial of a Khmer Rouge Torturer" គឺជាការសិក្សាស្រាវជ្រាវមួយ ដែលមិនមែនត្រឹមតែផ្ដោតលើសមមិត្ត ឌុច ដែលជាប្រធានមន្ទីរសន្តិសុខស២១ ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ដែលជាកន្លែងដែលមនុស្សរាប់ពាន់នាក់ត្រូវបានធ្វើទារុណកម្ម និងបង្អត់អាហាររហូតដល់ស្លាប់ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏ផ្ដោតលើមូលហេតុដែលធ្វើឲ្យមនុស្សជ្រើសរើសយកការប្រើប្រាស់អំពើហិង្សាហួសហេតុ និងការមិនផ្ដល់តម្លៃដល់មនុស្សទូទៅផងដែរ។ លោកបណ្ឌិត Hinton បានផ្ដល់បទសម្ភាសន៍ដល់លោក ភី សុភាដា នៃ VOA តាមរយៈទូរស័ព្ទអំពីសៀវភៅនេះ។ តទៅនេះគឺជាខ្លឹមសារទាំងស្រុងនៃបទសម្ភាសន៍នេះជាភាសាខ្មែរ៖
(ចុចស្តាប់បទសម្ភាសន៍ជាភាសាខ្មែរខាងក្រោមនេះ)
Your browser doesn’t support HTML5
បទសម្ភាសន៍ VOA៖ អ្នកនិពន្ធសៀវភៅថា ទស្សនៈចង្អៀតចង្អល់ចំពោះមនុស្សដទៃអាចជាមូលហេតុនៃអំពើហិង្សា
VOA៖ តើបញ្ហាសំខាន់ៗអ្វីខ្លះ ដែលបានលើកយកមកពិភាក្សានៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោក?
Alexander L. Hinton៖ បញ្ហាដែលបានពិភាក្សានៅក្នុងសៀវភៅនេះ គឺឆ្លុះបញ្ចាំងតាមរយៈចំណងជើងរបស់សៀវភៅនេះ ដែលមានចំណងជើងថា «មនុស្សជាតិ ឬសត្វចម្លែក? ការជំនុំជម្រះលើអ្នកធ្វើទណ្ឌកម្មក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម» ដែលជាភាសាអង់គ្លេសមានចំណងជើងថា (Man or Monster? The Trial of a Khmer Rouge Torturer)។ ប៉ុន្តែជាចម្បង សៀវភៅនេះនិយាយពីលោក ឌុច ការធ្វើទារុណកម្មកាលពីអតីតកាលរបស់លោក និងមន្ទីរសន្តិសុខ ស២១ ដែលគាត់គ្រប់គ្រង ដែលបច្ចុប្បន្ននេះជាសារមន្ទីរទួលស្លែង។ សៀវភៅនេះក៏លើកឡើងអំពីតុលាការខ្មែរក្រហមដែលបានកាត់ទោសលោក ឌុច និងអំពីអ្វីទៅដែលហៅថាយុត្តិធម៌។ ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើនិយាយឲ្យទូលំទូលាយជាងនេះទៅទៀត សៀវភៅនេះក៏ផ្ដោតលើសារជាតិរបស់មនុស្ស និងផ្ដោតលើបញ្ហាថា តើអតីតកាលរបស់គាត់អាចនឹងមិនខុសគ្នាប៉ុន្មានពីអតីតកាលរបស់យើងនោះទេ ដោយសារតែនៅក្នុងការរស់នៅរបស់យើងសព្វថ្ងៃ យើងចូលចិត្តវាយតម្លៃ និងបែងចែកប្រភេទមនុស្សងាយស្រួលពេក គឺមិនសូវផ្ដោតតម្លៃខ្លាំងលើចំណុចល្អរបស់បុគ្គលដែលយើងវាយតម្លៃនោះទេ។
លោកបណ្ឌិត Alexander Laban Hinton អ្នកនិពន្ធសៀវភៅ «Man or Monster? The Trial of a Khmer Rouge Tribunal»។ (រូបផ្តល់ឲ្យដោយ Lawrence Lerner)
VOA៖ តើអ្វីខ្លះជាចំណុចសំខាន់ដែលលោកគិតថា អ្នកអានអាចសិក្សាស្វែងយល់ពីសៀវភៅរបស់លោកបាន?
Alexander L. Hinton៖ នៅក្នុងន័យមួយ ប្រសិនបើនិយាយតាមបែបប្រវត្តិសាស្ត្រ និងនរវិទ្យាវិញ សៀវភៅនេះនិយាយអំពីលោក ឌុច ក្នុងនាមជាមនុស្សម្នាក់ ហើយនឹងអតីតកាលរបស់លោកដែលនាំឲ្យលោកក្លាយជាប្រធានពន្ធនាគារ ស២១ និងឈានដល់ការកាត់ទោសលោកនៅតុលាការខ្មែរក្រហម។ សៀវភៅនេះក៏ពិភាក្សាអំពីតុលាការខ្មែរក្រហម ដំណើរការយុត្តិធម៌ និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ។
ប៉ុន្តែ សារជាថ្មីម្ដងទៀត ប្រសិនបើយើងក្រឡេកមើលលើចំណងជើងរបស់សៀវភៅនេះ វាគឺជាសំណួរដែលយើងចោទសួរលើ ឌុច ប៉ុន្តែ វាក៏ជាសំណួរដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីខ្លួនយើងផងដែរ។ កាលណាយើងមើលគាត់តាមវិធីនេះ គឺយើងកំពុងធ្លាក់ចូលទៅក្នុងការគិតរាក់ៗពេកក្នុងការវាយតម្លៃទៅលើមនុស្ស ដែលនេះជាការគិត ដែលជនឧក្រិដ្ឋប្រើដើម្បីវាយតម្លៃទៅលើជនរងគ្រោះ។
ខ្ញុំចង់បកស្រាយវាបន្តិច។ គម្របសៀវភៅនេះគឺជារូបថតនៅសារមន្ទីរទួលស្លែង ដែលត្រូវបានគេគូសក្រវេមក្រវាមពីលើ ដោយមានសរសេរពាក្យមួយចំនួនដូចជាពាក្យថា «បិសាច» «ចុះនរក» និងពាក្យផ្សេងៗទៀត។ សារជាថ្មីម្ដងទៀត ខ្ញុំមានការភ្ញាក់ផ្អើលនឹងពាក្យដែលគូសក្រវេមក្រវាមលើសៀវភៅនេះណាស់ ដោយសារតែវាបង្ហាញថា យើងងាយនឹងធ្លាក់ចូលទៅក្នុងការគិតរាក់ៗពេក ដែលការគិតបែបនេះអាចបណ្ដាលឲ្យមានលក្ខណៈជ្រុលហួសហេតុ ដូចជាហេតុការណ៍ដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងកន្លែងដូចជាគុកទួលស្លែង និងកន្លែងធ្វើទារុណកម្មផ្សេងៗទៀតជាដើមនោះ ដែលនៅកន្លែងទាំងនោះ មនុស្សយើងមិនត្រូវបានគេវាយតម្លៃឲ្យមានហ្មត់ចត់គ្រប់ជ្រុងជ្រោយនោះទេ គឺត្រូវគេវាយតម្លៃសើៗ ដែលការធ្វើបែបនេះ គឺងាយស្រួលក្នុងការឲ្យយើងធ្វើបាបមនុស្សដទៃទៀតណាស់ ដែលនេះជាអ្វីដែលខ្ញុំហៅថា «ភាពសើៗនៃការគិតរាល់ថ្ងៃរបស់មនុស្ស»។
VOA៖ លោកប្រើពាក្យ «ភាពសើៗនៃការគិតរាល់ថ្ងៃរបស់មនុស្ស» នៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោក។ តើលោកចង់បានន័យយ៉ាងដូចម្ដេច?
Alexander L. Hinton៖ អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវនានាដែលបានស្វែងរកមូលហេតុ ឬកត្តាផ្សេងៗដែលបណ្ដាលឲ្យមានអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ឬអំពើហិង្សាទ្រង់ទ្រាយធំកើតឡើងនោះ បានធ្វើការសន្និដ្ឋានជារួមថា កត្តាមួយចំនួនដែលអាចបណ្ដាលឲ្យមានអំពើប្រល័យពូជសាសន៍កើតឡើងបានមាន ដូចជាស្ថានការណ៍ចលាចលនៅក្នុងប្រទេស ស្ថានការណ៍ដែលពលរដ្ឋមានទស្សនៈបែងចែកបក្ខពួក និងស្ថានការណ៍ដែលមនុស្សប្រកាន់ទស្សនៈស្អប់គុំកួនគ្នាជាដើម។
ដូច្នេះ យើងឃើញមានស្ថានការណ៍ទាំងនេះកើតឡើងនៅក្នុងបរិបទសម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ហើយនិងស្ថានការណ៍មួយចំនួនដែលបានកើតឡើងមុនសម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យនេះ ដូចជាសង្គ្រាមស៊ីវិល សង្គ្រាមនៅវៀតណាម ហើយនិងភាពចលាចលសេដ្ឋកិច្ចដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេស។
នៅក្នុងស្ថានភាពបែបនេះ មនុស្សទូទៅស្វែងរកសារថ្មីៗដែលផ្ដល់អត្ថន័យប្រសើរជាងស្ថានការណ៍ដែលពួកគេជួបប្រទះទាំងនេះ ហើយពួកមនោគមវិជ្ជានានាផ្ដល់សារទាំងនេះ។ សារទាំងនោះតែងតែកើតឡើងដោយសាររឿងផ្សេងៗ ដូចជាយុត្តិធម៌សង្គមជាដើម។ ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើយើងគិតពីសម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យវិញ យើងឃើញថា មេដឹកនាំខ្មែរក្រហមមានគោលបំណងក្នុងការធ្វើឲ្យពិភពលោកមានភាពប្រសើរជាងមុន។
គម្របសៀវភៅ “Man or Monster?” ដែលនិពន្ធដោយលោកសាស្ត្រាចារ្យ Alexander Hinton។ (រូបថតផ្តល់ឲ្យដោយ Alexander Hinton)
VOA៖ តើយុត្តិធម៌មានន័យយ៉ាងដូចម្ដេច សម្រាប់ពលរដ្ឋកម្ពុជាដែលរស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម?
Alexander L. Hinton៖ នេះជាសំណួរស្មុគស្មាញណាស់។ ខ្ញុំមិនចង់ឆ្លើយសំណួរនេះជំនួសពលរដ្ឋខ្មែរនោះទេ។ នេះជារឿងរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរដែលត្រូវសម្រេចចិត្តខ្លួនឯង ហើយវាក៏ជាសំណួរបែបលក្ខណៈបុគ្គលផងដែរ ដូច្នេះមនុស្សម្នាក់ៗត្រូវតែឆ្លើយសំណួរនេះដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់។
ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើនិយាយឲ្យទូលំទូលាយជាងនេះ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលខ្ញុំបាននិយាយជាមួយ ហាក់ដូចជាមានបំណងដ៏ពិតប្រាកដមួយក្នុងការចង់បានយុត្តិធម៌។ តើអ្វីដែលហៅថាយុត្តិធម៌នោះ ជាសំណួរដ៏ទូលំទូលាយមួយ ហើយមនុស្សទូទៅក៏មានចម្លើយផ្សេងៗគ្នាផងដែរចំពោះសំណួរនេះ។
ប៉ុន្តែ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរហាក់បីដូចជាចង់បានយុត្តិធម៌មួយប្រភេទ ដែលឲ្យអ្នកដែលប្រព្រឹត្តិអំពើហិង្សានៅក្នុងសម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ទទួលខុសត្រូវចំពោះអ្វីដែលពួកគេបានធ្វើ ហើយចង់ស្វែងយល់អំពីមូលហេតុដែលធ្វើឲ្យស្ថានការណ៍នេះកើតឡើង។ ដែលចំណុចនេះឈានទៅដល់សំណួរដែលចោទសួរថា «តើយុត្តិធម៌មានន័យដូចម្ដេច?» ហើយមនុស្សទូទៅឲ្យនិយមន័យផ្សេងៗគ្នាចំពោះពាក្យថាយុត្តិធម៌នេះ។
យុត្តិធម៌តាមផ្លូវច្បាប់ គឺជាយុត្តិធម៌ដែលធ្វើឡើងទៅតាមច្បាប់ដែលមានកម្រិតស្តង់ដារខ្ពស់។ លោកស្រី Hannah Arendt ចង់សំដៅដល់យុត្តិធម៌តាមផ្លូវច្បាប់បែបនេះ។
ទាក់ទងនឹងសំណួរអំពីមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហម មនុស្សទូទៅក៏ឆ្លើយសំណួរនេះផ្សេងៗគ្នាដែរ។ ខ្ញុំគិតថា វាច្បាស់ណាស់ថា វានឹងមិនអាចទៅរួចនោះទេក្នុងការកាត់ទោសអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមទាំងអស់។ ឧទាហរណ៍ នៅក្នុងប្រទេស Rwanda ប្រទេសនេះត្រូវចំណាយពេលយូរណាស់មុននឹងឈានដល់ការបង្កើតតុលាការកាត់ទោសអ្នកទទួលខុសត្រូវនៅក្នុងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ដែលកើតឡើងកាលពីទសវត្ស១៩៩០នោះ។ ប្រទេស Rwanda ប្រើប្រាស់ទម្រង់មួយនៃយុត្តិធម៌បែបសហគមន៍ ដែលយុត្តិធម៌បែបនេះក៏អាចជារឿងមួយដែលអាចទៅរួចផងដែរនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ប៉ុន្តែ វានឹងមិនទំនងជាកើតឡើងនោះទេ។
VOA៖ តើលោកគិតថា តុលាការខ្មែរក្រហមទទួលបានជោគជ័យខ្លះដែរទេ?
Alexander L. Hinton៖ បាទ ខ្ញុំគិតថាអញ្ចឹង ដោយហេតុថាមិនមានតុលាការណាមួយអាចទទួលបានជោគជ័យទាំងស្រុងនោះទេ។ យុត្តិធម៌អន្តរជាតិដែលស្ថិតនៅក្នុងបរិបទសម្ពាធនយោបាយខ្លាំងក្លាបែបនេះ តែងតែត្រូវបានគេធ្វើឲ្យល្អកកករដោយសារបញ្ហានយោបាយក្នុងកម្រិតមួយ ដោយក្នុងកម្រិតណានោះ យើងមិនដឹងទេ។ ដូច្នេះ ជាថ្មីម្ដងទៀត ខ្ញុំចង់និយាយថា មិនមានយុត្តិធម៌ណាដែលល្អឥតខ្ចោះនោះទេ។ តុលាការខ្មែរក្រហមយ៉ាងហោចណាស់បានផ្ដល់យុត្តិធម៌សមរម្យមួយ ហើយយុត្តិធម៌បែបនោះ គឺវាប្រសើរជាងការមិនទទួលបានយុត្តិធម៌អ្វីទាំងអស់។
VOA៖ អ្នកអង្កេតស្ថានការណ៍មួយចំនួនមានចម្ងល់អំពីសារៈសំខាន់របស់តុលាការខ្មែរក្រហមនេះចំពោះពលរដ្ឋកម្ពុជា។ តើលោកយល់យ៉ាងណាដែរចំពោះការលើកឡើងបែបនេះ?
Alexander L. Hinton៖ នេះជាសំណួរដ៏ល្អមួយ។ ប្រសិនបើខ្ញុំសួរបញ្ច្រាសមកវិញ ហើយនិយាយថា តើអ្នកភ្ញាក់ផ្អើលឬទេ ប្រសិនបើមនុស្សគ្រប់គ្នានៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមានការចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងទៅលើការងាររបស់តុលាការខ្មែរក្រហមនោះ គឺរឿងនេះពិតជារឿងដែលអស្ចារ្យសម្រាប់ខ្ញុំ។
ខ្ញុំរស់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលទើបតែធ្វើការបោះឆ្នោតហើយ។ នៅក្នុងការបោះឆ្នោតនោះ មនុស្សពាក់កណ្ដាលមិនបានទៅបោះឆ្នោតនោះទេ ដោយសារមូលហេតុផ្សេងៗគ្នា។ មានគោលបំណងពីរ គឺមួយ គោលបំណងក្នុងរយៈពេលខ្លី និងមួយទៀត គោលបំណងរយៈពេលវែង។ គោលបំណងរយៈពេលវែងមានចំនួនពីរចំណុច។ ចំណុចទីមួយគឺទាក់ទងនឹងផ្នែកច្បាប់ ដែលធ្វើឲ្យមនុស្សទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើឧក្រិដ្ឋដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្ត ហើយចំណុចមួយទៀតគឺការបង្រៀនមនុស្ស។ ខ្ញុំនឹងមានការភ្ញាក់ផ្អើល ប្រសិនបើពលរដ្ឋមិនបារម្ភពីជីវភាពរបស់ពួកគេ ដោយសារតែវាសំខាន់ខ្លាំងណាស់។
លទ្ធផលនៃយុត្តិធម៌អន្តរជាតិជារឿយៗត្រូវបានគេពន្លើស។ មានបញ្ហាជាក់លាក់ក្នុងការគ្រប់គ្រងការរំពឹងទុក ហើយខ្ញុំគិតថា មនុស្សទទួលស្គាល់ថា ការកាត់ទោសអាចត្រូវការជំហានជាក់លាក់មួយចំនួន ដើម្បីឲ្យប្រជាពលរដ្ឋទទួលបានយុត្តិធម៌ ប៉ុន្តែ ក៏ត្រូវលើកកម្ពស់ការផ្សះផ្សារ ហើយនិងត្រូវបង្កើនការយល់ដឹងផងដែរ។
ប្រសិនបើអ្នកមានគោលបំណងតិចតួច យុត្តិធម៌ត្រឹមត្រូវដែលតុលាការខ្មែរក្រហមអាចផ្ដល់ឲ្យ អាចគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់មនុស្សទូទៅ ទោះបីជាមានភាពចម្រូងចម្រាសដែលប៉ះពាល់ដល់ភាពស្របច្បាប់របស់តុលាការ ដែលយើងគួរតែយកមកពិចារណាក៏ដោយ។
VOA៖ តើលោកគិតថា ពលរដ្ឋកម្ពុជានៅតែបន្តដំណើរជីវិតរបស់ពួកគេទៅមុខដដែល ទោះបីជាពួកគេនៅមានរបួសផ្លូវចិត្តក៏ដោយ ឬក៏យ៉ាងណាដែរ?
Alexander L. Hinton៖ ខ្ញុំគិតថា យើងមិនមានស្ថានភាពដែលពេលខ្លះ បង្ហាញថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរតាំងពីឆ្នាំ១៩៧៩មក រស់នៅក្នុងស្ថានការណ៍នៃវិបត្តិផ្លូវចិត្ត ឬក៏ទទួលស្គាល់និងដោះស្រាយវិបត្តិផ្លូវចិត្តដែលពួកគេជួបប្រទះនោះទេ។ ខ្ញុំគិតថា ផ្ទុយទៅវិញ ពលរដ្ឋកម្ពុជាជាច្រើនដែលបានបន្តដំណើរជីវិតរស់នៅរបស់ពួកគេតាមបែបផ្សេងៗគ្នា អាចដោះស្រាយបញ្ហាឈឺចាប់កាលពីអតីតកាលរបស់ពួកគេ។
វាច្បាស់ណាស់ថា មនុស្សមួយចំនួនមានរបួសផ្លូវចិត្ត ប៉ុន្តែ ខ្ញុំគិតថា មនុស្សភាគច្រើនមិនមែនអញ្ចឹងទាំងអស់នោះទេ។ ជួនកាល ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយផ្សេងៗគ្នា បានបង្ហាញរឿងនេះក្នុងលក្ខណៈយ៉ាងដូច្នេះ។ នេះជាផ្នែកមួយនៃដំណើរការដែលបានចាប់ផ្ដើមនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ បន្តរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន ហើយអាចនឹងបន្តទៅអនាគតទៀត។
មានកិច្ចប្រឹងប្រែងផ្នែកអប់រំនានាត្រូវបានធ្វើឡើង ដូចជាការបង្រៀនអំពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍តាមរយៈមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ការអនុវត្តគម្រោងផ្ដួចផ្ដើមផ្សេងៗដែលធ្វើឡើងដោយសង្គមស៊ីវិល និងគម្រោងផ្ដល់សំណងមួយចំនួនដែលអាចនឹងបន្តទៅថ្ងៃខាងមុខទៀតជាដើម។ វាជាជំហានមួយ តែវាមិនមែនជាជំហានតែមួយនោះទេ។
មានជំហានជាច្រើនដែលបានធ្វើឡើងមុននេះ ហើយនឹងមានជំហានជាច្រើនទៀតដែលនឹងត្រូវធ្វើបន្ទាប់ពីនេះ។ នេះជាជំហានមួយក្នុងដំណើរការទាំងមូល។ យើងសរសើរដល់អ្វីដែលតុលាការខ្មែរក្រហមបានធ្វើ ទោះបីជាយើងឃើញមានបញ្ហានានាដែលបានកើតឡើង ដែលបញ្ហាទាំងនេះត្រូវការការទទួលស្គាល់ និងការពិភាក្សាក៏ដោយ។
VOA៖ តើលោកមានយោបល់អ្វីចុងក្រោយដែរឬទេ?
Alexander L. Hinton៖ ខ្ញុំសង្ឃឹមថា សៀវភៅនេះនឹងត្រូវបានបកប្រែជាភាសាខ្មែរ។ វាជាកិត្តិយសដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់មួយ ប្រសិនបើវាអាចអញ្ចឹងមែន ដោយសារតែប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាអាចអានវាបាន។ នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ សៀវភៅនេះមានតែជាភាសាអង់គ្លេសតែប៉ុណ្ណោះ។ ដូចខ្ញុំបាននិយាយអញ្ចឹង ក្រៅពីមានមេរៀនអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រ សៀវភៅនេះក៏មានមេរៀនអំពីអត្ថន័យនៃពាក្យមនុស្សជាតិ ដែលជានិយមន័យមួយស្របជាមួយនឹងទស្សនៈព្រះពុទ្ធសាសនា នៅក្នុងស្ថានការណ៍ដែលថា អ្នកមានភាពអាត្មានិយម និងបំណងក្នុងការគាំទ្រភាពអាត្មានិយមរបស់អ្នកដែលឈានដល់ការមានការផ្សារភ្ជាប់។
ប៉ុន្តែ សារជាថ្មីម្ដងទៀត គោលគំនិតនៃការចង់លុបបំបាត់អ្វីមួយ គឺជាគំនិតដែលយើងត្រូវទទួលស្គាល់មនុស្សជាតិដទៃទៀត ដោយការព្យាយាមតាមតែយើងអាចធ្វើទៅបាន ដែលមិនមែនជាការគិតអំពីមនុស្សដទៃផ្អែកលើទស្សនៈចង្អៀតចង្អល់នោះទេ ពីព្រោះថា គំនិតបែបនេះគឺជាដើមហេតុមួយចំនួន ដែលបណ្ដាលឲ្យមានអំពើហិង្សា និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍កើតឡើង៕