ក្រសួងយុត្តិធម៌បានសម្រេចដាក់ចេញ «យុទ្ធនាការត្រួតពិនិត្យ និងដោះស្រាយភាពមិនប្រក្រតីនៅតាមតុលាការ» ដើម្បីជួយដោះស្រាយរកយុត្តិធម៌ជូនប្រជាពលរដ្ឋ លើកកម្ពស់តម្លាភាព សុចរិតភាព និងភាពត្រឹមត្រូវនៅក្នុងការអនុវត្តច្បាប់ក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការ។
«យុទ្ធនាការត្រួតពិនិត្យ និងដោះស្រាយភាពមិនប្រក្រតីនៅតាមតុលាការ»នេះត្រូវបានដាក់ចេញនៅថ្ងៃទី ៩ ខែមករា ឆ្នាំ ២០២៤ និងមានរយៈពេល ៥ ឆ្នាំ គិតចាប់ពីថ្ងៃដាក់ចេញឱ្យដំណើរការ។
ក្នុងការប្រកាសដាក់ចេញនូវយុទ្ធនាការនេះ នៅទីស្តីការក្រសួងយុត្តិធម៌ កាលពីថ្ងៃអង្គារ លោក កើត រិទ្ធ រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងយុត្តិធម៌បានលើកឡើងថា យុទ្ធនាការនេះធ្វើឡើងក្នុងគោលបំណងស្វែងរកយុត្តិធម៌ជូនប្រជាពលរដ្ឋដែលរងគ្រោះពីអំពើអយុត្តិធម៌នានានៅក្នុងសង្គម និងលើកកម្ពស់តម្លាភាព សុចរិតភាព និងភាពត្រឹមត្រូវនៅក្នុងការអនុវត្តច្បាប់និងចំណាត់ការរឿងក្តីដោយតុលាការ។
លោក កើត រិទ្ធ បន្តថា យុទ្ធនាការដោះស្រាយភាពមិនប្រក្រតីនៅតាមតុលាការនេះនឹងផ្តោតសំខាន់ទៅលើបញ្ហាសំខាន់មួយចំនួន រួមមានការពិនិត្យ និងដោះស្រាយភាពមិនប្រក្រតីលើផ្នែកអភិបាលកិច្ចនៅតាមសាលាជម្រះក្តី អយ្យការអមសាលាជម្រះក្តី ចំណាត់ការសំណុំរឿង និងក្នុងសេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការ។
លោកថ្លែងថា៖ «ប៉ុន្តែខ្ញុំក៏សូមគូសបញ្ជាក់ជូនផងដែរថា ពាក្យថា «យុត្តិធម៌ ឬអយុត្តិធម៌» គឺមិនចំណុះត្រឹមតែការលើកឡើងរបស់ភាគីណាមួយនៅក្នុងរឿងក្តីទេ ប៉ុន្តែវាចំណុះទៅលើអង្គហេតុ។ វាចំណុះទៅលើអង្គច្បាប់ និងចំណុះទៅលើភស្តុតាង ដែលទាមទារឱ្យមានការយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការត្រួតពិនិត្យឱ្យបានដិតដល់»។
រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងយុត្តិធម៌រូបនេះក៏សង្កត់ធ្ងន់ដែរថា ប្រជាពលរដ្ឋដែលរងគ្រោះដោយអយុត្តិធម៌ ដោយការរំលោភបំពានខុសច្បាប់ក្នុងសង្គម ឬភាពមិនប្រក្រតីតាមតុលាការ អាចដាក់ពាក្យបណ្តឹងដើម្បីមានការត្រួតពិនិត្យ និងដោះស្រាយរកយុត្តិធម៌។
លោក ស៊ឹង សែនករុណា អ្នកនាំពាក្យសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក ប្រាប់វីអូអេថា សមាគមសាទរចំពោះការដាក់ចេញយុទ្ធនាការនេះ។ លោកបន្តថា កន្លងទៅ រដ្ឋាភិបាលអាណត្តិចាស់ក៏មានការកែទម្រង់បញ្ហាផ្សេងៗ ប៉ុន្តែប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅតែមិនទាន់មានភាពល្អប្រសើរនៅឡើយ។ លោកកត់សម្គាល់ថា រដ្ឋាភិបាលអាណត្តិថ្មីនេះបានគិតគូរច្រើនក្នុងការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ដែលកំពុងរងការរិះគន់។
លោកថ្លែងថា៖ «ប៉ុន្តែដោយឡែកនៅក្នុងអាណត្តិនេះ យើងឃើញថា រដ្ឋមន្រ្តីនិងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធនានាហ្នឹងហាក់ដូចជាមានការគិតគូរក្នុងការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ឱ្យមានភាពល្អប្រសើរឡើង។ ជាក់ស្តែងថ្មីៗនេះ មានគណៈកម្មាការដែលមានសហប្រធានពីខាងរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងយុត្តិធម៌ និងប្រធានតុលាការកំពូលដែលមានព្រះរាជក្រឹត្យដោយឡាយព្រះហស្ថលេខាដោយព្រះមហាក្សត្រប្រទាន។ អ៊ីចឹងវាជារឿងមួយដែលថ្មី ដែលមានសមាសភាពចូលអនុវត្តហ្នឹងច្រើន»។
បើតាមអភិក្រមទាំង ៣ នៃការអនុវត្តយុទ្ធនាការត្រួតពិនិត្យភាពមិនប្រក្រតីនៅតាមតុលាការ គណៈបញ្ជាការដឹកនាំយុទ្ធនាការ គណៈកម្មការដឹកនាំ ត្រូវអនុវត្តការងារដោយមិនត្រូវធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ឯករាជ្យភាពនៃអំណាចតុលាការ មិនត្រូវធ្វើបុរេវិនិច្ឆ័យលើការសម្រេចសេចក្តីរបស់តុលាការថា មិនប្រក្រតី ឬអយុត្តិធម៌ និងត្រូវអនុវត្តប្រកបដោយតម្លាភាព ច្បាស់លាស់ ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។
ពាក់ព័ន្ធនឹងឯករាជ្យភាពនៃតុលាការ លោក ស៊ឹង សែនករុណា យល់ថា ប្រសិនជាការងារក្នុងយុទ្ធនាការនេះធ្វើលើសពីតួនាទី និងដាក់សម្ពាធទៅលើចៅក្រម ឬតំណាងអយ្យការនោះ វានឹងអាចប៉ះពាល់មួយផ្នែកដល់ឯករាជ្យភាពរបស់តុលាការ ប៉ុន្តែលោកថា បញ្ហាឯករាជ្យភាពរបស់តុលាការតែងតែត្រូវបានចោទសួរ និងទទួលរងការរិះគន់ផ្សេងៗថា មិនឯករាជ្យ និងមិនអព្យាក្រឹត្យ។
លោកថ្លែងថា៖ «ក៏ប៉ុន្តែបើផ្ទុយទៅវិញ ការធ្វើហ្នឹងវាគ្រាន់តែធ្វើប្រព័ន្ធហ្នឹងនៅតែមិនអាចកែប្រែបាន នៅតែធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ទៅដល់កិច្ចការអនុវត្តច្បាប់ ឬក៏ធ្វើឡើងដោយនៅមិនមានភាពច្បាស់លាស់ នៅអយុត្តិធម៌អីទាំងអស់នេះ ខ្ញុំគិតថា ចង់មិនចង់នឹងជះឥទ្ធិពលទៅក្រសួងយុត្តិធម៌ទៅវិញទេ។ វាអត់អាចមានការជឿជាក់អីបាននោះទេ។ អ៊ីចឹងយ៉ាងណាយើងក៏មិនអាចវាយតម្លៃបាននៅពេលនេះដែរ»។
ទោះជាយ៉ាងណាក្តី រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងយុត្តិធម៌លោក កើត រិទ្ធ បានបញ្ជាក់ក្នុងសន្និសីទកាលពីថ្ងៃអង្គារថា៖ «សូមបញ្ជាក់អភិក្រមនេះឱ្យហើយ ធ្វើកិច្ចការងារនេះមែន ប៉ុន្តែមិនមែនសម្រេចសេចក្តីជំនួសចៅក្រមទេ។ ការសម្រេចក្តីមានតែចៅក្រមទេ ដែលមានសិទ្ធិក្នុងការសម្រេចក្តីដដែល។ អ៊ីចឹងអភិក្រមទី ១ គណៈកម្មការដឹកនាំ និងអនុវត្តយុទ្ធនាការ។ ទី ២ ត្រូវធានាថា មិនធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ឯករាជ្យនៃអំណាចតុលាការ។ អ្វីដែលយើងចង់បានពិតប្រាកដ គឺយុត្តិធម៌។ ប៉ុន្តែយុត្តិធម៌នេះក៏យើងមិនត្រូវបំពានអំណាចរបស់តុលាការដែរ»។
បើតាមអភិក្រមការងារសម្រាប់ដោះស្រាយភាពមិនប្រក្រតីនៅតាមតុលាការ ចៅក្រម ព្រះរាជអាជ្ញា ក្រឡាបញ្ជី អាជ្ញាសាលា មន្ត្រីតុលាការ និងតួអង្គពាក់ព័ន្ធណាមួយដែលបានប្រព្រឹត្តខុសច្បាប់ ឬបានឆ្លៀតឱកាសនៃយុទ្ធនាការនេះ ដើម្បីស្វែងរកផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន តាមរបៀប«ត្រីងៀតឆ្លៀតពង» ឬដែលប្រព្រឹត្តផ្ទុយពីអភិក្រម នឹងត្រូវកត់ត្រាជាកំហុស តាមការអនុវត្តយ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ទាំងវិន័យ និងវិធានការច្បាប់។
កាលពីដើមខែមករា ឆ្នាំ ២០២៤ សមាគមសិទ្ធិមនុស្សអាដហុកបានចេញរបាយការណ៍មួយស្តីពីការឃ្លាំមើលសវនាការជំនុំជម្រះចំនួន ១៧៥ ករណី ដែលធ្វើឡើងចាប់ពីខែមករា ឆ្នាំ ២០២២ ដល់ខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០២៣។ សមាគមរកឃើញថា ចៅក្រម និងតំណាងអយ្យការមិនបានអនុវត្តការងាររបស់ខ្លួនត្រឹមត្រូវនោះទេ។
សមាគមអាដហុកបានបញ្ជាក់ក្នុងរបាយការណ៍ថា ការងារដែលអនុវត្តមិនបានត្រឹមត្រូវទាំងនោះ មានដូចជាការរារាំងសាធារណជន និងអ្នកសារព័ត៌មានមិនឱ្យចូលបន្ទប់សវនាការ ឬបណ្តេញចេញពីបន្ទប់សវនាការ ចៅក្រមនិងតំណាងអយ្យការសម្តែងអាកប្បកិរិយាសម្លុត គំរាមជនជាប់ចោទ និងប្រាប់ឱ្យជនជាប់ចោទសុំទោស និងមិនបានពន្យល់លម្អិតអំពីសិទ្ធិមានមេធាវី ឬសិទ្ធិការពារខ្លួន និងសិទ្ធិមិនឆ្លើយ ជាដើម។ សមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុកបានជំរុញក្រសួងយុត្តិធម៌ឱ្យពិនិត្យ និងចាត់វិធានការតឹងរ៉ឹងលើចៅក្រម និងតំណាងអយ្យការ ដែលអនុវត្តការងារមិនបានត្រឹមត្រូវផងដែរ៕