ក្រុមអ្នកវិភាគ និងអ្នកជំនាញយល់ថា ទំនាក់ទំនងយោធារវាងកម្ពុជា ចិននឹងអាចមានសន្ទុះខ្លាំងបន្តទៀត ខណៈពេលបញ្ហាព្រំដែនកម្ពុជា និងវៀតណាម និងបញ្ហានៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងឋិតក្នុងភាពតានតឹងនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកវិភាគព្រមានថា កម្ពុជាមានហានិភ័យខ្ពស់ក្នុងទំនាក់ទំនងនេះ ប្រសិនបើមិនធ្វើឲ្យមានតុល្យភាពនៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយប្រទេសមហាអំណាចផ្សេងៗទៀតនោះ។
ការលើកឡើងនេះធ្វើឡើងមួយសប្តាហ៍ប៉ុណ្ណោះ បន្ទាប់ពីគណៈប្រតិភូនៃក្រសួងការពារជាតិកម្ពុជាបញ្ចប់ទស្សនកិច្ចផ្លូវការដ៏សំខាន់មួយកាលពីដើមខែកក្កដា។
លោក ទៀ បាញ់ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិ បានដឹកនាំគណៈប្រតិភូពិសេសរបស់លោកទៅធ្វើដំណើរទស្សនកិច្ចរយៈពេល៥ថ្ងៃទៅកាន់ប្រទេសចិន ដែលបញ្ចប់កាលពីថ្ងៃអាទិត្យទី១២ ខែកក្កដា កន្លងទៅ។ បន្ទាប់ពីដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់លោក លោករដ្ឋមន្ត្រីបានបញ្ជាក់ប្រាប់ VOA ខេមរភាសាថា ទស្សនកិច្ចនេះ«ទទួលបានជោគជ័យ» ដោយជួយពង្រឹងទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធថែមទៀតលើវិស័យការពារជាតិរវាងកម្ពុជា និងចិន។ ក្នុងនោះដែរ ប្រទេសចិនបានផ្តល់ជំនួយយោធាជាច្រើន រួមទាំងការបណ្តុះបណ្តាល និងសម្ភារៈយោធាផងដែរ។ លោកបានអះអាងថា ទំនាក់ទំនងយោធារវាងកម្ពុជា និងចិនហាក់ដូចជាជិតស្និទ្ធជាងទំនាក់ទំនងរវាងកម្ពុជា និងសហរដ្ឋអាមេរិក។
ឆ្លើយតបនឹងសំណួរក្នុងកិច្ចសម្ភាសន៍តាមទូរស័ព្ទជាមួយ VOA កាលពីថ្ងៃសុក្រកន្លងទៅ លោក ទៀ បាញ់បានបញ្ជាក់ថា៖
«អាហ្នឹងវាធម្មតា ព្រោះអារឿងហ្នឹងវាមានអីឆ្ងល់ទៀត ព្រោះការជួយលើកម្រិតហ្នឹងគឺវាឃើញច្បាស់ហើយតើ? យើងមានស្អី! ខាងកម្ពុជាទទួលពីខាងណាអីហ្នឹងគឺយើងឃើញច្បាស់ហើយ! មិនបាច់ធ្វើការវិភាគអីទេ! អាការជួយនៅលើកម្រិតហ្នឹងវាឃើញច្បាស់ហើយតើ! ហើយយើងមើលតាមទិដ្ឋភាពជាក់ស្តែងទៅ យើងឃើញហើយតើ!»
លោកបានបន្តថា ប្រទេសចិនបានផ្តល់ជំនួយជាបន្តបន្ទាប់នាពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ តែលោកមិនអាចផ្តល់តួលេខជាថវិកាបាននោះទេ។
គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា ទំនាក់ទំនងកម្ពុជានិងចិនមានប្រវត្តិយូរអង្វែងណាស់មកហើយ ចាប់តាំងពីទសវត្សរិ៍១៩៦០ និងក្រោយការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហមផងដែរ។ នាប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះទំនាក់ទំនងកម្ពុជា និងចិនបានខិតកាន់តែជិតគ្នា ជាពិសេសពេលដែលមានបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងនាឆ្នាំ២០១២ ពេលកម្ពុជាធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលរបស់ក្រុមប្រទេសអាស៊ាននោះ។ នាពេលកន្លងមក ចិនបានផ្តល់ជំនួយនិងកម្ចីជាច្រើនដល់ប្រទេសកម្ពុជា រួមទាំងជំនួយផ្នែកយោធាផងដែរ។
នាថ្ងៃទី២៣ខែឧសភាកន្លងទៅ កម្ពុជាបានទទួលជំនួយពីប្រទេសចិន រួមទាំង រថយន្ត យោធាគ្រប់ប្រភេទ គ្រឿងបន្លាស់រថយន្ត សម្ភារៈគីមីសាស្ត្រ រោងជាង ព្រមទាំងសម្ភារៈមួយចំនួនទៀតសម្រាប់ ការហ្វឹកហាត់របស់កងយុទ្ធពលខេមរភូមិន្ទ និងសម្រាប់ក្រសួងការពារជាតិកម្ពុជា។ នេះបើយោងតាមសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មាននៃក្រសួងការពារជាតិចុះថ្ងៃទី២៤ខែឧសភា។
កាលពីដើមខែមករាឆ្នាំ២០១៣ ប្រទេសចិនបានផ្តល់កម្ចី ដែលមានទឹកប្រាក់ចំនួន១៩៥លានដុល្លារ ក្នុងការទិញឧទ្ធម្ភាគចក្រប្រភេទ Z-9 ចំនួន១២គ្រឿងពីប្រទេសចិន។
ថ្មីៗនេះ នៅក្នុងពិធីសម្ពោធន៍ដាក់ឲ្យប្រើបា្រស់ផ្លូវមួយខ្សែក្នុងខេត្តកំពង់ស្ពឺដែលជាជំនួយថវិកាពីប្រទេសចិននោះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនបានថ្លែងដោយមិនលាក់លៀមថា ទំនាក់ទំនងរវាងរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងនិងរដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញបានឈានដល់កម្រិតកំពូល និងគ្រប់វិស័យ ដោយមានការជួយគ្នាទៅវិញទៅមកផងដែរ។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីក៏បានឲ្យដឹងផងដែរថា រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងបានផ្តល់ជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ជាង១៤០លានដុល្លារនាឆ្នាំ២០១៥។ ថវិកានេះមានការកើនឡើងលើសជំនួយនៅឆ្នាំ២០១៤ ដែលមានត្រឹម១០០លានដុល្លារប៉ុណ្ណោះ។
«មុននេះគឺយើងជាអ្នកជិតខាងល្អ ជាដៃគូសហប្រតិបត្តិការល្អ និងដៃគូសហប្រតិបត្តិការលើគ្រប់វិស័យ ប៉ុន្តែយើងឈានជាបណ្តើរៗរហូតក្លាយជាទំនាក់ទំនងដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រលើគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ដែលពេលនេះ ទំនាក់ទំនងដូចនេះបានបំពេញឲ្យគ្នាទៅវិញទៅមក ជាពិសេសធ្វើឲ្យយើងទទួលជំនួយពីចិនកាន់តែច្រើន»។
បើទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ក្រុមសាស្ត្រាចារ្យ និងអ្នកវិភាគយល់ថា កិច្ចសហប្រតិបត្តិការដ៏យូរអង្វែងរវាងកម្ពុជា និងចិននៅតែផ្តល់ផលប្រយោជន៍តិចតួចដល់ប្រទេសកម្ពុជាដ៏ក្រីក្រនេះ។
លោកឈាង វណ្ណារិទ្ធ សាស្ត្រាចារ្យខាងការសិក្សាអំពីតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកនៃសាកលវិទ្យាល័យ Leeds នៃចក្រភពអង់គ្លេស បានប្រាប់ VOA ថា ការពង្រឹងទំនាក់ទំនងយោធារវាងចិន និងកម្ពុជានេះគឺមានផលចំណេញទាំងសងខាង ព្រោះប្រទេសចិនទំនាក់ទំនងនេះគ្រាន់តែជាការជួយពង្រឹងអំណាចរបស់ចិននៅក្នុងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីភិច ជាពិសេសក្នុងពេលដែលមានបញ្ហាជម្លោះសមុទ្រចិនខាងត្បូងនោះ។ រីឯប្រទេសកម្ពុជាវិញត្រូវការមហាអំណាចក្នុងពេលដែលខ្លួនមានបញ្ហាព្រំដែន។
«យើងឃើញថា នៅក្នុងតំបន់ហ្នឹងគឺកំពុងតែមានការប្រកួតប្រជែងគ្នាស្មុគស្មាញណាស់ រវាងចិន និងជប៉ុន ហើយនឹងចិននិងអាមេរិក ហើយយើងឃើញថា ជម្លោះចិន និងវៀតណាមក៏ប៉ះពាល់ដល់កម្ពុជាផងដែរ។ ហើយចិនបានចាប់យកកម្ពុជាក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងតំបន់មេគង្គហ្នឹង ដើម្បីពង្រីកដែនឥទ្ធពលរបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់អាស៊ីបាស៊ីហ្វិក»។
ស្របគ្នានោះដែរ លោកបណ្ឌិត ផូល ឆាមប៊ើរស៍ (Paul Chambers) សាស្ត្រាចារ្យនយោបាយ និងអាស៊ាននៅសាកលវិទ្យាល័យឈៀងមៃ ប្រទេសថៃ បានបន្ថែមថា ចិនកំពុងតែពង្រីកសក្តានុពលនៃអំណាចរបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់អាស៊ាន ក៏ដូចជាផ្នែកផ្សេងនៅក្នុងពិភពលោកផងដែរ ដែលមហាអំណាចចិនចង់ទប់ទល់ការជ្រៀតជ្រែកពីមហាអំណាចសហរដ្ឋអាមេរិកនោះ។
នៅក្នុងសារអេឡិចត្រូនិចមកកាន់ VOA លោកផូល ឆាមប៊ើរស៍បានសរសេរថា៖
«ខណៈពេលដែលសង្គ្រាមត្រជាក់រវាងប្រទេសចិននិងសហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងឡើងកំដៅ ចំពេលដែលប្រទេសចិនកំពុងតែក្លាយជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចមួយនោះ មហិចតារបស់ចិនគឺចង់បំបែកក្រុមប្រទេសអាស៊ាន ហើយមិនឲ្យប្រទេសទាំងនេះរួមគ្នាប្រឆាំងនឹងខ្លួន។ ទាំងនេះហើយគឺជាហេតុផលនៅពីក្រោយផលប្រយោជន៍របស់ចិនដែលជួយដល់កម្ពុជា»។
លោកហ៊ឹក វាយធ៏ (Hugh White) សាស្រ្តាចារ្យផ្នែកយុទ្ធសាស្រ្តនយោបាយនៃសាកលវិទ្យាល័យជាតិអូស្ត្រាលី Australian National University បានយល់ថា ចិនពង្រឹងទំនាក់ទំនងយោធាជាមួយកម្ពុជាគឺជាយុទ្ធសាស្រ្តនយោបាយរបស់ប្រទេសចិន ខណៈពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងចាប់ដៃជាមួយប្រទេសវៀតណាមនោះ ជាពិសេសកិច្ចសហប្រតិបត្តិការយោធាថ្មីរវាងអាមេរិក និងវៀតណាម។
លោកបានសរសេរនៅក្នុងសារអេឡិចត្រូនិចឬអ៊ីម៉ែលកាលពីថ្ងៃច័ន្ទនេះថា៖
«យើងឃើញថា អាមេរិកាំងកំពុងតែព្យាយាមអភិវឌ្ឍទំនាក់ទំនងកាន់តែជិតស្និទ្ធថែមទៀតជាមួយប្រទេសវៀតណាម។ ឧទាហរណ៍កាលពីសប្តាហ៍មុន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់រដ្ឋាភិបាលវៀតណាមបានធ្វើទស្សនកិច្ចទៅកាន់ទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន។ ជាមួយគ្នានោះដែរ ប្រទេសចិនមានចេតនាចង់ភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងយោធាជាមួយប្រទេសកម្ពុជាឲ្យកាន់តែខ្លាំងថែមនៅក្នុងដំណើរការនោះ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ខ្ញុំសង្ស័យថា ការណ៍នេះវានឹងមិនអាចប្រាសចាកឆ្ងាយពីការវិវត្ត ដែលជាមូលដ្ឋានគ្រិះនៃស្ថានការណ៍ការការពារជាតិរបស់កម្ពុជានោះទេ»។
ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ អ្នកជំនាញបានបញ្ជាក់ថា កម្ពុជាគួរតែមានការប្រយ័ត្នប្រយែងអំពីការជ្រៀតជ្រែកចូលការងារផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្លួន។
លោកឈាង វណ្ណារិទ្ធ សាស្ត្រាចារ្យសិក្សាអំពីតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកនៃសាកលវិទ្យាល័យ Leeds នៃចក្រភពអង់គ្លេស បានប្រាប់ VOA ថា កម្ពុជាគួរតែព្យាយាមធ្វើទំនាក់ទំនងជាមួយមហាប្រទេសផ្សេងៗទៀតដើម្បីរក្សាតុល្យភាពនៃទំនាក់ទំនងយោធារបស់ប្រទេសកម្ពុជានោះ។
«ចំពោះកម្ពុជាយើង វាមានហានិភ័យខ្ពស់ ពីព្រោះថា បើយើងពឹងផ្អែកចិនខ្លាំងពេក វាអាចបាត់បង់នូវអ្វីដែលគេហៅថា ការកំណត់នូវគោលនយោបាយការបរទេសដោយឯករាជ្យ ព្រោះយើងទទួលឥទ្ធិពលពីប្រទេសចិន។ វាអាចអញ្ចឹងដែរ។ ដូច្នេះហានិភ័យរបស់យើងវាខ្ពស់ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងហានិភ័យរបស់ប្រទេសចិន»។
ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ លោករដ្ឋមន្ត្រីទៀ បាញ់បានការពារទំនាក់ទំនងយោធារវាងកម្ពុជា និងចិន ដោយលើកឡើងថា ប្រទេសចិនមិនដែលជ្រៀតជ្រែកចូលកិច្ចការរបស់ប្រទេសកម្ពុជានោះទេ។ ហើយជំនួយពីប្រទេសចិនទៀតសោតមិនដែលគិតគេងយកផលចំណេញពីកម្ពុជានោះទេ។
លោកនិយាយថា៖
«វាគ្នានទេអារឿងអញ្ចឹងៗនោះ! ជាវប្បធម៌ ជាប្រពៃណីគឺចិនគេមិនដែលមកជ្រៀតជ្រែក ឬមកដឹងឮរឿងអ្វីដែលលើសពីចំណងមិត្តភាព និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការនោះទេ។ វាខុសទៅនឹងអ្វីដែលប្រទេសដទៃនោះ»។
ជាមួយគ្នានោះដែរ លោកបណ្ឌិតផូល ឆាមប៊ើរស៍ (Paul Chambers) សាស្ត្រាចារ្យនយោបាយ និងសិក្សាអំពីអាស៊ាននៅសាកលវិទ្យាល័យឈៀងមៃ យល់ថា ទោះបីជាយ៉ាងណាក្តី លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែននៅតែរក្សាតុល្យភាពនៃការទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងប្រទេសសម្ព័ន្ធមិត្តផ្សេងទៀត ហើយមិនបណ្តោយឲ្យប្រទេសកម្ពុជាក្លាយជាចំណុះរបស់ប្រទេសចិននោះទេ។
ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសកម្ពុជាចិន និងរវាងកម្ពុជា និងសហរដ្ឋអាមេរិកមានការរកាំរកូសជាច្រើនចាប់តាំងពីសង្គ្រាមត្រជាក់ពីអំឡុងទសវត្ស១៩៦០ និងសង្គ្រាមវៀតណាមនាអំឡុងទសវត្ស១៩៧០។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៥ កម្ពុជាបានផ្តាច់ទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយបានព្យាយាមបង្កើនទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចចិនវិញ។
ក្រោយពេលមានរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្តេចឪរោត្តម សីហនុនាឆ្នាំ១៩៧០ ប្រទេសចិនបានគាំទ្រពួកខ្មែរក្រហមដែលប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលលោកលន់ នល់គាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិកនោះ៕