កំណត់និពន្ធ៖ កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសត្រូវបានចុះហត្ថលេខាកាលពីថ្ងៃទី២៣ខែតុលាឆ្នាំ១៩៩១នៅទីក្រុងប៉ារីសប្រទេសបារាំងដើម្បីបញ្ចប់ជម្លោះជាច្រើនឆ្នាំរវាងភាគីខ្មែរនានាដែលក្នុងនោះមានភាគីរដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញដែលលើកបន្តុបដោយប្រទេសវៀតណាម ភាគីអ្នកតស៊ូរាជានិយម ភាគីរណសិរ្សជាតិរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែររបស់លោកសឺន សាននិងភាគីខ្មែរក្រហម។ ២៥ឆ្នាំក្រោយមកកិច្ចព្រមព្រៀងនេះត្រូវបានគេមើលឃើញថាមិនត្រូវបានអនុវត្តតាមត្រឹមត្រូវទេ។ លោកClaude Martin អតីតឯកអគ្គរដ្ឋទូតរបស់ប្រទេសបារាំងនិងជាអ្នកចូលរួមផ្តួចផ្តើមឱ្យមានការចរចាសន្តិភាពនៅកម្ពុជាតាំងពីឆ្នាំ១៩៨៧បានប្រាប់VOAថាការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនេះបានខុសឆ្គងតាំងពីដំបូងទីមកម្ល៉េះហើយវាសម្រេចបានតែពាក់កណ្តាលទេ។ លោកម៉ែន គឹមសេង អ្នករាយការណ៍ព័ត៌មានVOAបានជួបសម្ភាសពិសេសជាមួយនឹងលោក Claude Martin នៅទីក្រុងប៉ារីស។ ខាងក្រោមនេះជាខ្លឹមសារបទសម្ភាសទាំងស្រុង៖
Your browser doesn’t support HTML5
បទសម្ភាសន៍VOA៖ អ្នកការទូតបារាំងបង្ហាញពីកំហុសឆ្គងក្នុងការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស
VOA៖ សូមជម្រាបសួរលោកឯកអគ្គរដ្ឋទូត!
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ សូមជម្រាបសួរ!
VOA៖ នៅខែតុលាឆ្នាំនេះគឺជាខួបលើកទី២៥ឆ្នាំនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស។ ប៉ុន្តែមុននឹងចូលដល់ការពិនិត្យមើលលទ្ធផលនៃការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ តើលោកអាចប្រាប់យើងបានទេថាកិច្ចព្រមព្រៀងនេះត្រូវបានចាប់ផ្តើមឡើងយ៉ាងដូចម្តេច?
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ ដំណើរការចរចាសម្រាប់កិច្ចព្រមព្រៀងនេះចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ១៩៨៧។ ខ្ញុំគឺជាប្រធាននាយកដ្ឋានកិច្ចការអាស៊ីនៅក្នុងក្រសួងការបរទេសបារាំងហើយខ្ញុំទទួលបានការតែងតាំងឱ្យកាន់តំណែងនោះនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៦ហើយភ្លាមៗនោះខ្ញុំចាត់ទុកថាជាគោលដៅចម្បងរបស់ខ្ញុំនៅក្នុងនាយកដ្ឋាននេះគឺព្យាយាមស្តារសន្តិភាពឡើងវិញនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ នៅពេលនោះ មានការពិភាក្សាគ្នាច្រើនណាស់នៅក្នុងប្រទេសបារាំងអំពីស្ថានការណ៍នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ មានមនុស្សមួយក្រុមដែលនិយាយថាមានរដ្ឋាភិបាលមួយនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញរបស់លោកហេង សំរិនហើយរដ្ឋាភិបាលនោះត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយប្រទេសវៀតណាមនៅកំពុងកាន់អំណាច ហើយប្រសិនបើយើងមិនទទួលស្គាល់ពួកគេទេក្រុមខ្មែរក្រហមដែលជាគ្រោះគំរាមកំហែងដល់ពលរដ្ឋកម្ពុជាអាចនឹងត្រឡប់មកវិញ។ ដូច្នេះចូរយើងជួយលោកហេង សំរិន។ នោះគឺជាជំហរមួយ។ ជំហរមួយទៀតគឺថាសម្តេចសីហនុគឺជាតួអង្គដ៏សំខាន់មួយក្នុងការស្តារសន្តិភាពក្នុងប្រទេសកម្ពុជាប៉ុន្តែព្រះអង្គចងសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយនឹងក្រុមខ្មែរក្រហមហើយយើងបានដាក់សម្ពាធឱ្យព្រះអង្គបោះបង់ចោលសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយនឹងក្រុមខ្មែរក្រហម ឱ្យឈរជាតួអង្គសំខាន់មួយនៅក្នុងដំណើរការស្វែងរកសន្តិភាពដោយពិភាក្សាជាមួយនឹងលោកហេង សំរិនដែលក្រោយមកពិភាក្សាជាមួយនឹងលោកហ៊ុន សែន។ ប៉ុន្តែសម្តេចសីហនុថាព្រះអង្គមិនបោះបង់ក្រុមខ្មែរក្រហមចោលទេ។ ព្រះអង្គបានសន្យានឹងចិនថាសុខចិត្តចងសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយនឹងក្រុមខ្មែរក្រហមដូច្នេះខ្ញុំនៅតែរក្សាសម្ព័ន្ធមិត្តនេះហើយខ្ញុំមិនអាចទទួលយកការចរចាណាមួយជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាលដែលវៀតណាមលើកបន្តុបទេក្នុងពេលដែលទាហានវៀតណាមនៅតែមានវត្តមានក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ហើយមានមនុស្សដទៃទៀតដែលនិយាយថាចូរយើងទុកពេលឱ្យខ្មែរនិងវៀតណាមពិភាក្សាគ្នាហើយនេះមិនមែនជាបញ្ហារបស់ប្រទេសបារាំងព្រោះយើងក៏រវល់នឹងបញ្ហាអភិវឌ្ឍន៍អឺរ៉ុបផងដែរ។ បញ្ហានេះគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់យើងហើយ។
ខ្ញុំក៏លើកឡើងថាប្រទេសបារាំងមានការទទួលខុសត្រូវព្រោះប្រទេសកម្ពុជាដូចជារបស់បារាំងអស់រយៈពេលជាង១០០ឆ្នាំហើយ។ យើងមានការអាណិតអាសូរដល់ពលរដ្ឋខ្មែរនៅពេលដែលពួកគេស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងនៃរបបខ្មែរក្រហមប៉ុន្តែតាំងតែពីមុនពេលដែលសម្តេចសីហនុត្រូវបានទម្លាក់ចេញពីអំណាចដោយក្រុមលន់ នល់និងសិរិមតៈ។ អ្វីដែលកើតមាននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមិនមែនជាអ្វីដែលពលរដ្ឋកម្ពុជាសមនឹងទទួលទេ។ សម្រាប់បារាំងនិងប្រទេសដទៃទៀតមើលឃើញថាកម្ពុជាគឺជាប្រទេសដែលត្រូវមានសន្តិភាព។
Your browser doesn’t support HTML5
បទសម្ភាសន៍ VOA៖ លោកអតីតឯកអគ្គរដ្ឋទូតបារាំង Claude Martin អំពីការចរចាបញ្ចប់សង្គ្រាម
VOA៖លោកត្រូវបានគេដាក់ឱ្យទទួលខុសត្រូវក្នុងការធ្វើការជាមួយក្រុមផ្សេងៗដើម្បីស្វែងរកចំណុចរួមដាក់បញ្ចូលក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងនោះ។ លោកអាចរៀបរាប់បានទេពីស្ថានភាពការងារពេលនោះដែលធ្វើការជាមួយនឹងក្រុមផ្សេងៗទាំងនោះ?
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ សម្តេចសីហនុមានប្រៀបជាងដោយសារព្រះអង្គមានភាពស្របច្បាប់។ ពលរដ្ឋកម្ពុជាស្ទើរតែគ្រប់រូបបាននិយាយថាប្រសិនបើសម្តេចសីហនុត្រឡប់មកវិញគឺល្អណាស់។ ពលរដ្ឋកម្ពុជាចង់ឱ្យសម្តេចសីហនុត្រឡប់ចូលប្រទេសកម្ពុជាវិញ។ ក្រុមខ្មែរក្រហមមានសម្ព័ន្ធមិត្តជាមួយនឹងសម្តេចសីហនុ។ ប្រទេសចិននិយាយថាមានតែសម្តេចសីហនុទេ។ សម្តេចសីហនុគឺជាដំណោះស្រាយតែមួយគត់។ ហើយក្រុមអ្នកការទូតសហរដ្ឋអាមេរិកនិយាយថាយើងមិនអាចទទួលស្គាល់ក្រុមលោកហេង សំរិន ដែលក្រោយមកមានលោកហ៊ុន សែន។ យើងមិនអាចទទួលស្គាល់ក្រុមខ្មែរក្រហមបើទោះបីជាមានការិយាល័យខ្លះនិងសេវាកម្មខ្លះរបស់អាមេរិកជួយខ្មែរក្រហមខ្លះៗដោយសម្ងាត់ក៏ដោយក្នុងការវាយប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការចូលមកកាន់កាប់របស់វៀតណាម។
VOA៖ លោកចង់និយាយថាមានជំនួយដល់ក្រុមខ្មែរក្រហម?
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ គ្រប់គ្នាគិតថាដើម្បីបណ្តេញវៀតណាមចេញពីកម្ពុជាគឺយើងប្រើគ្រប់សម្ព័ន្ធមិត្តដើម្បីធ្វើកិច្ចការនេះ។ សម្តេចសីហនុមានទាហានមួយក្រុមតូច។ បុត្ររបស់ព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំក្រុមយោធានោះប៉ុន្តែវាជាក្រុមយោធាដែលទន់ខ្សោយ។ ដូច្នេះគ្រប់គ្នាគិតថាសម្តេចសីហនុគឺជាដំណោះស្រាយមួយប៉ុន្តែអ្នកនៅ ខាងភ្នំពេញថាមានតែសម្តេចសីហនុមួយអង្គទេ។ សម្តេចសីហនុត្រូវតែបោះបង់ចោលក្រុមខ្មែរក្រហម។ ចិននិងអាមេរិកនិយាយថាយើងមិនអាចទទួលស្គាល់ការចូលឈ្លានពានរបស់វៀតណាមដូច្នេះសម្តេចសីហនុត្រូវតែដឹងឱ្យច្បាស់ថាមិនត្រូវនិយាយជាមួយនឹងក្រុមលោកហេង សំរិនទេ។ ហើយតួនាទីរបស់យើងគឺបញ្ចុះបញ្ចូលគេគ្រប់គ្នាថាកុំនិយាយថាទេអីចឹងអីហើយថាយើងត្រូវតែមើលឱ្យឃើញការពិត។ ការទូតគឺជាសិល្បៈនៃការប្រើប្រាស់ស្ថានភាពពិតដើម្បីបោះជំហានទៅមុខ។
VOA៖ លោកឯកអគ្គរដ្ឋទូត ដោយសារតែលោកបានស្គាល់ព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ និងបានធ្វើការជាមួយនឹងព្រះអង្គផ្ទាល់ជាច្រើនឆ្នាំតើលោកគិតយ៉ាងម៉េចដែរអំពីព្រះបាទសីហនុ?
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ ខ្ញុំមានការស្ងើចសរសើរព្រះអង្គជាច្រើន។ ជាការពិតព្រះអង្គមានចំណុចខ្សោយដែរហើយមនុស្សជាច្រើនប្រើប្រាស់ចំណុចនេះមករិះគន់ថាព្រះអង្គសព្វព្រះទ័យតែនឹងម្ហូបឆ្ងាញ់ ការរាំរែក និងនិពន្ធចម្រៀង។ល។ និង។ល។ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថាព្រះអង្គត្រូវការរបស់ទាំងនេះដើម្បីបន្តព្រះជន្មនៅក្នុងស្ថានភាពប្រកបដោយសោកនាដ្យកម្មមួយដែលអ្នកខ្លះមិនអាចបន្តរស់នៅបានទេ។ នៅពេលដែលគិតពីដំណើរជីវិតរបស់ព្រះអង្គតាំងពីដំបូង ដែលធ្វើឱ្យខ្ញុំស្ងើចសរសើរក្នុងនាមជាអ្នកការទូតគឺអ្វីដែលព្រះអង្គបានធ្វើសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជានិងអ្វីដែលព្រះអង្គបានធ្វើសម្រាប់ពិភពលោក។ ខ្ញុំគិតថាតាំងពីដំបូងព្រះអង្គមានព្រះរាជតម្រិះតែមួយគត់គឺធ្វើយ៉ាងណាទាមទារឯករាជ្យភាពសម្រាប់ប្រទេសរបស់ព្រះអង្គវិញ។ ដំបូងគឺទាមទារពីបារាំង។ លោកដឹងទេថាប្រទេសបារាំងមានទស្សនៈតាំងពីសតវត្សរ៍ទី១៩មកថាមានឥណ្ឌូចិនតែមួយទេដែលមានប្រទេសវៀតណាម ឡាវ និងកម្ពុជាហើយគ្រប់គ្រងពីទីក្រុងហាណូយហើយវៀតណាមក៏ប្រើប្រាស់ទស្សនៈនេះខុសដែរគឺមានរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌូចិនស្ថិតនៅក្នុងទីក្រុងហាណូយ។ អភិបាលបារាំងនៅឥណ្ឌូចិនស្ថិតនៅទីក្រុងហាណូយ។ ដូច្នេះប្រទេសវៀតណាមទទួលយកគំនិតនេះថាប្រទេសបងប្អូនទាំងពីរគឺឡាវនិងកម្ពុជាត្រូវតែស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់វៀតណាម។ ដូច្នេះតាំងតែពីដំបូងម្ល៉េះគឺព្រះបាទសីហនុតវ៉ាប្រឆាំងនឹងការគ្រប់គ្រងនេះ។ នៅក្នុងទសវត្សរ៍១៩៥០បន្ទាប់ពីប្រទេសបារាំងបានដកកម្លាំងរបស់យើងចេញពីប្រទេសវៀតណាម និងឡាវ ប្រទេសកម្ពុជាមានសន្តិភាពប៉ុន្តែយើងបានស្នើឱ្យព្រះបាទសីហនុដែលស្ថិតនៅវ័យក្មេងឱ្យចូលជាសមាជិកនៃបណ្តាប្រទេសបារាំង (French Commonwealth) ប៉ុន្តែព្រះអង្គមានបន្ទូលថា«អត់ទេ។ អត់ទេ។ ខ្ញុំជាមហាក្សត្រឯករាជ្យនៃប្រទេសឯករាជ្យមួយ»។ ខ្ញុំនៅចងចាំបានថាលើកទីមួយពេលដែលខ្ញុំបានទៅធ្វើទស្សនកិច្ចនៅប្រទេសកម្ពុជាជាលើកទីមួយក្នុងឆ្នាំ១៩៦៥។ ខ្ញុំបានទៅធ្វើទស្សនកិច្ចនៅប្រទេសវៀតណាមដែរ។ ពេលនោះប្រទេសវៀតណាមកំពុងស្ថិតនៅក្នុងភ្នក់ភ្លើងសង្គ្រាម។ នៅទីក្រុងបៀនហ៊ ខ្ញុំបានញ៉ាំអាហារល្ងាចជាមួយនឹងចៅហ្វាយក្រុង ហើយក្នុងពេលកំពុងទទួលទានអាហារល្ងាចមានគ្រាប់ធ្លាក់នៅជុំវិញភោជនីយដ្ឋានដែលយើងកំពុងអង្គុយ ដូច្នេះយើងគិតថាយើងពិតជាស្ថិតនៅក្នុងសមរភូមិហើយ។ ពេលត្រឡប់មកទីក្រុងសៃហ្គនវិញ ខ្ញុំបានចេញមកដើរលេងពេលយប់ ក៏ឃើញទាហានឈរយាមការពារនៅចន្លោះពីគ្នាពីរឬបីម៉ែត្រ ស្រែកបញ្ជារថា«ចាកចេញ! លោកមិនអាចនៅទីនេះបានទេ។ គ្រោះថ្នាក់ណាស់»។ មានការដាក់គ្រាប់ផ្ទុះគ្រប់ទីកន្លែង។ ខ្ញុំបានជិះយន្តហោះទៅទីក្រុងភ្នំពេញ ពេលនោះមានសន្តិភាព ការសប្បាយ ការរាំរែក តន្ត្រី។ ខ្ញុំស្ថិតនៅក្នុងទីក្រុងសៀមរាបពេលបុណ្យ គ្រិស្តម៉ាសឆ្នាំ១៩៦៥។ ព្រះបាទសីហនុបានបញ្ចាំងខ្សែភាពយន្តថ្មីមួយដែលព្រះអង្គបានថតសម្រាប់រាជ្យបុត្រីរបស់ព្រះអង្គគឺសម្តេចព្រះរាមបុប្ផាទេវី។ ភាពយន្តនោះមានចំណងជើងថារបាំអប្សរា។ វាជាភាពយន្តដ៏អស្ចារ្យហើយខ្ញុំបានចាកចេញពីប្រទេសកម្ពុជាដោយមានអារម្មណ៍ថាដោយសារតែព្រះបាទសីហនុ កម្ពុជាគឺជាប្រទេសមួយដែលមានសន្តិភាព។ កម្ពុជាគឺជាប្រទេសដែលមានសន្តិភាព។ ដូច្នេះខ្ញុំគិតថាទស្សនវិស័យរបស់ព្រះអង្គគឺតែងតែខំស្តារឡើងវិញនូវសន្តិភាពដូចនេះ។ ព្រះអង្គប្រើប្រាស់នូវអ្វីដែលព្រះអង្គមាននៅពេលដែលក្រុមលន់ នល់និងសិរិមតៈបានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ព្រះអង្គ ពេលនោះព្រះអង្គបានយាងមកប្រទេសបារាំង។ ព្រះអង្គបានយាងទៅជួបប្រធានាធិបតីភ្លាមហើយបានមានបន្ទូលថា«តើប្រទេសបារាំងអាចជួយខ្ញុំបានទេ?»។ តើលោកដឹងទេថាប្រទេសបារាំងបានឆ្លើយតបនឹងព្រះអង្គយ៉ាងម៉េចទេ? ចម្លើយនោះនៅតែធ្វើឱ្យខ្ញុំខ្មាស់អៀន ហើយនឹងស្ថិតនៅតែជាការអាម៉ាស់របស់ប្រទេសបារាំងនោះគឺ«ព្រះអង្គគួរព្យាយាមជួបចរចាជាមួយនឹងលន់ នល់និងសិរិមតៈ ហើយពួកគេនឹងមានសណ្តានចិត្តប្រគល់តួនាទីណាមួយថ្វាយព្រះអង្គក្នុងរដ្ឋាភិបាល»។ ដូច្នេះព្រះអង្គបានយាងទៅទីក្រុងម៉ូស្គូ ហើយពួកសូវៀតក៏បាននិយាយដូចគ្នាបេះបិទគឺថា«សូមឱ្យព្រះអង្គយាងត្រឡប់ទៅប្រទេសកម្ពុជាវិញនៅជួបចរចាជាមួយនឹងអ្នកនៅកាន់អំណាចឥឡូវនេះ គឺព្រះអង្គនឹងរកដំណោះស្រាយបាន»។ នៅទីបញ្ចប់ព្រះអង្គបានទៅប្រទេសចិនហើយចិនបាននិយាយថា«មិនអាចធ្វើអីចឹងបានទេ។ យើងគាំទ្រព្រះអង្គហើយយើងនឹងមិនទទួលស្គាល់ក្រុមសេអ៊ីអា ក្រុមរបស់លោកគីស្ហីងគ័រ និងក្រុមផ្សេងទៀតដែលបានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ព្រះអង្គទេ។ យើងនឹងប្រយុទ្ធរួមគ្នាជាមួយព្រះអង្គយើងនឹងគាំទ្រព្រះអង្គរហូតដល់ថ្ងៃដែលព្រះអង្គយាងត្រឡប់ទៅកាន់អំណាចវិញ។ ប៉ុន្តែមានលក្ខខណ្ឌតែមួយទេដោយសារតែព្រះអង្គគ្មានកងទ័ពព្រោះកងទ័ពនៅជាមួយនឹងលោកនល់ នល់ លើកលែងតែឧត្តមសេនីយ៍ជូឡុង និងអ្នកដទៃទៀតមួយចំនួនតូចប៉ុណ្ណោះដែលនៅស្មោះនឹងព្រះអង្គគឺអ្នកដទៃទៀតនៅជាមួយនឹងពួកលន់ នល់ ដូច្នេះព្រះអង្គគ្មានទាហានទេ។ យើងអាចផ្តល់ទាហានថ្វាយព្រះអង្គ ថ្វាយអាវុធ ប៉ុន្តែព្រះអង្គត្រូវតែសហការជាមួយនឹងក្រុមខ្មែរក្រហម។ ដូច្នេះខ្ញុំមិនរិះគន់ព្រះអង្គទេ។
VOA៖ លោកមានប្រសាសន៍ខ្លះៗពីសម្តេចសីហនុ ចុះចំណែកលោកហ៊ុន សែនវិញ។ លោកគិតយ៉ាងម៉េចដែរពីលោកហ៊ុន សែននៅពេលនោះ?
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ លោកហ៊ុន សែនចេញមុខមកក្រោយទេ។ នៅពីដំបូងមានលោកហេង សំរិន។ យើងខិតខំស្វែងរកថាតើអ្នកណាគឺជាមេពិតប្រាកដនៅក្នុងរបបក្រុងភ្នំពេញ។ ហ៊ុន សែនលេចមុខមកដូចជាបុរសខ្លាំងមួយប៉ុន្តែមិនទាន់បានចេញមកភ្លាមៗទេ។ បញ្ហានៅត្រង់ថាយើងមិនមានទំនាក់ទំនងផ្ទាល់ជាមួយនឹងក្រុមលោកហ៊ុន សែន។ យើងមិនទទួលស្គាល់ក្រុមរដ្ឋាភិបាលដែលបន្តុបដោយវៀតណាមទេ។ ប៉ុន្តែយើងទទួលបានសារពីលោកហ៊ុន សែនថាគាត់ចង់ជួបពិភាក្សាជាមួយនឹងយើង។ ហើយលើសពីនេះទៀតគឺគាត់ចង់ជួបចរចាជាមួយនឹងសម្តេចសីហនុ។ ខ្ញុំបានជួបលោកហោ ណាំហុងនៅទីក្រុងម៉ូស្គូ។
VOA៖ ពេលនោះនៅឆ្នាំណាដែរ?
លោក ខ្លូត ម៉ាតាំង៖ គឺនៅឆ្នាំ១៩៨៧ ។ គាត់គឺជាឯកអគ្គរដ្ឋទូតរបស់លោកហ៊ុន សែនប្រចាំនៅទីក្រុងម៉ូស្គូ។ ដូច្នេះខ្ញុំបានទៅទីក្រុងម៉ូស្គូហើយយើងបានពិភាក្សាពីវិធីដែលយើងអាចជួយ រៀបចំកិច្ចប្រជុំមួយរវាងសម្តេចសីហនុនិងលោកហ៊ុន សែនហើយថាលោកហ៊ុន សែនចង់ជួបជាមួយនឹងសម្តេចសីហនុ។ សម្តេចសីហនុថាព្រះអង្គត្រៀមព្រះកាយនឹងជួបជាមួយលោកហ៊ុន សែនប៉ុន្តែមិនមែនក្នុងនាមជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាលមួយទេប៉ុន្តែក្នុងនាមជាប្រធានភាគីមួយ។ នេះគឺជាក្រុមភាគីក្រុងភ្នំពេញប៉ុន្តែខ្ញុំក៏នឹងជួបជាមួយនឹងភាគីដទៃទៀតផងដែរ។ នោះគឺជាជំហររបស់សម្តេចសីហនុតាំងពីដំបូង។ [ព្រះអង្គមានបន្ទូលថា] «ខ្ញុំនឹងធ្វើជាបិតានៃភាគីកម្ពុជាទាំងអស់។ មានភាគីច្រើនហើយខ្ញុំទទួលពួកគេទាំងអស់នៅក្នុងគ្រួសារ។ ពេលនោះមានបួនភាគីគឺខាងភ្នំពេញ ក្រុមលោកសឺនសាន ក្រុមខ្មែរក្រហមនិងក្រុមរាជានិយមដែលបុត្ររបស់ខ្ញុំគឺព្រះអង្គម្ចាស់រណឫទ្ធិដឹកនាំ។ ខ្ញុំនៅលើក្រុមទាំងអស់នេះហើយខ្ញុំនឹងរៀបចំក្រុមចម្រុះដែលមានបួនក្រុមនេះ»។ នោះគឺជាជំហររបស់សម្តេចសីហនុតាំងពីដំបូង។ ជំហររបស់ហ៊ុន សែននៅពេលនោះគឺថាខ្ញុំនិយាយតែជាមួយនឹងសម្តេចសីហនុទេ។
VOA៖ ឥឡូវនេះមានរយៈពេល២៥ឆ្នាំតើលោកយល់ថាការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសបានកម្រិតណាដែរ?
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ ខ្ញុំនឹងនិយាយដោយប្រយ័ត្នប្រយែងប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថាសូម្បីតែនៅពេលដំបូងគឺការអនុវត្តមិនត្រឹមត្រូវទេ។ ជាមូលដ្ឋាន កិច្ចព្រមព្រៀងនោះមានពីរផ្នែក។ ផ្នែកទីមួយគឺ ដោះស្រាយនៅចុងបញ្ចប់ឆ្នាំ១៩៩០។ ដំបូងគឺកិច្ចព្រមព្រៀងរបស់ប្រទេសចូលរួមក្នុងកិច្ចប្រជុំនៃទីក្រុងប៉ារីសបន្ទាប់មកអនុម័តយល់ព្រមដោយមហាសន្និបាតរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិនិងក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ។ នោះគឺជាផ្នែកខាងក្រៅ ដែលរួមមានការដកកងទ័ពវៀតណាម ប្រទេសចិនឈប់គាំទ្រខ្មែរក្រហមទៀត។ យើងរៀបចំការវិលត្រឡប់នៃជនភៀសខ្លួន។ យើងរៀបចំផែនការសេដ្ឋកិច្ចសម្រាប់ជួយគាំទ្រដល់សេដ្ឋកិច្ចខ្មែរ។ ហើយមានកិច្ចប្រជុំនៅទីក្រុងតូក្យូដើម្បីបំពេញតាមគោលបំណងនេះ។ ដូច្នេះទាំងអស់នោះបានដោះស្រាយរួចរាល់ហើយហើយអ្វីដែលបានដោះស្រាយដែរគឺការបង្កើតនូវអ្វីដែលយើងហៅថាអ៊ុនតាក់ (អាជ្ញាធរបណ្តោះអាសន្នអង្គការសហប្រជាជាតិនៅកម្ពុជា) ។ បន្ទាប់ពីសន្និសីទដំបូងនៅខែសីហាឆ្នាំ១៩៨៩ សម្តេចសីហនុបានប្រាប់ខ្ញុំថាយើងត្រូវការពេលវេលាបន្ថែមទៀតដើម្បីទទួលបានកិច្ចព្រមព្រៀងពិតប្រាកដមួយក្នុងចំណោមភាគីទាំងបួនរបស់យើង។ ប៉ុន្តែក៏កុំបង្អង់ក្នុងការរៀបចំសន្និសីទអន្តរជាតិមួយ។ សូមធ្វើតាមអ្វីដែលលោកចង់បាន។ សហគមន៍អន្តរជាតិគួរតែសម្រេចបានកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ ដោយដាក់ប្រទេសកម្ពុជានៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ ដាក់រដ្ឋាភិបាលរបស់លោកហ៊ុន សែននៅម្ខាង ជារដ្ឋាភិបាលចាំផ្ទះ។ យើងត្រូវការពេលវេលាបន្ថែមទៀតក្នុងចំណោមភាគីទាំងបួនដើម្បីរៀបចំឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាជាតិ។ ដូច្នេះនេះគឺជាអ្វី ដែលយើងបានធ្វើគឺយើងមានអ៊ុនតាក់។ យើងមានការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ជនភៀសខ្លួន។ យើងមានក្របខណ្ឌទាំងអស់សម្រាប់រៀបចំការបោះឆ្នោតប៉ុន្តែមានផ្នែកមួយដែលខកខានហើយបានបន្តរហូតដល់ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១គឺកាលបរិច្ឆេទពិតប្រាកដក្នុងការបញ្ចប់ដំណើរការនោះដែលភាគីទាំងបួនជួបប្រជុំគ្នាក្រោមការដឹកនាំរបស់សម្តេចសីហនុ។ ប៉ុន្តែជាទូទៅ៩០ភាគរយនៃកិច្ចព្រមព្រៀងត្រូវបានដោះស្រាយរួចនៅឆ្នាំ១៩៩០នៅពេលដែលមហាសន្និបាតរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិអនុម័តលើដំណើរការសន្តិភាពហើយសំណួររបស់លោកគឺថាតើកិច្ចព្រមព្រៀងនោះត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវឬទេ? ខ្ញុំអាចនិយាយបានថាគឺអត់ទេ។
ដោយសារតែដូចដែលបាននិយាយអីចឹងគឺឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាជាតិរំពឹងថាត្រូវជួបគ្នានៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ នោះជាលក្ខខណ្ឌទីមួយដែលសម្តេចសីហនុបានដាក់ចេញគឺគ្រប់ភាគីទាំងអស់ត្រូវតែទៅជួបគ្នានៅទីនោះ។ ពេលដែលលោកខៀវ សំផននិងអ្នកដទៃទៀតបានមកទីក្រុងភ្នំពេញដូចដែលលោកបានដឹងហើយថាមានក្រុមកុប្បករបានវាយប្រហារមកលើគាត់ក្នុងស្ថានការណ៍ដែលមិនដឹងច្បាស់លាស់។ ដូច្នេះពួកគេបានរត់ភៀសខ្លួនត្រឡប់ទៅតំបន់ខ្មែរក្រហមវិញហើយខ្មែរក្រហមបាននិយាយថាយើងនឹងនៅបន្តប្រយុទ្ធតទៅទៀតហើយយើងមិនយល់ព្រមទទួលយកការបោះឆ្នោតនៅក្នុងតំបន់របស់យើងទេ។ ដូច្នេះផ្នែកដ៏សំខាន់មួយនៃកិច្ចព្រមព្រៀងមិនត្រូវបានអនុវត្តទេ។
VOA៖ ប៉ុន្តែភាគីដទៃទៀតបានសម្រេចថាត្រូវតែដំណើរការទៅមុខទៀតដោយមិនមានក្រុមខ្មែរក្រហមចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោត។
លោក ខ្លូត ម៉ាតាំង៖ បាទ។ នៅពេលនោះខ្ញុំជាឯកអគ្គរដ្ឋទូតប្រចាំប្រទេសចិនព្រោះខ្ញុំបានចាកចេញនៅពេលចុងបញ្ចប់នៃដំណើរការសន្តិភាព។ ពេលនោះលោកអាកាស្ស៊ីបានមកជួបខ្ញុំនៅទីក្រុងប៉េកាំង។ ខ្ញុំបានរៀបចំអាហារល្ងាចទទួលគាត់ហើយយើងពិភាក្សារហូតដល់យប់ជ្រៅ។ ខ្ញុំបានសួរថាតើខ្ញុំអាចធ្វើអ្វីបានខ្លះ? គាត់ថាយើងមិនអាចរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅតំបន់របស់ពួកខ្មែរក្រហម។ ខ្ញុំថាលោកគួរតែបង្ខំពួកគេ។ យើងមានកងទ័ពជាង១៥.០០០នាក់ ហើយចំណាយប្រាក់អស់រាប់ពាន់លានដុល្លារដោយមានអន្តរជាតិចូលរួមហើយលោកមិនអាចអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនោះបានឬយ៉ាងណា? លោកគួរតែបង្ខំ។ នេះជាកិច្ចការដែលត្រូវធ្វើ។ ប៉ុន្តែគេមិនបានធ្វើអីចឹងទេ។ ពួកខ្មែរក្រហមមានមិនច្រើនទេហើយតំបន់នេះក៏ពិបាកចូលដូច្នេះអ្នកខ្លះយល់ថាយើងអាចរៀបចំការបោះឆ្នោតមួយដោយគ្មានពួកគេបាន។
VOA៖ បើខ្ញុំយល់ពីសម្តីលោកដែលថាប្រើបង្ខំពួកគេនោះគឺលោកចង់ឱ្យប្រើកម្លាំងប្រដាប់អាវុធប្រឆាំងនឹងពួកខ្មែរក្រហមមែនទេ?
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ កងកម្លាំងយោធានិងស៊ីវិលរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិនៅទីនោះដើម្បីបង្ខំគ្រប់ភាគីទាំងអស់ឱ្យគោរពតាមកិច្ចព្រមព្រៀង។
VOA៖ គឺមានការប្រើកម្លាំងអាវុធដែរមែនទេ?
លោក ខ្លូត ម៉ាតាំង៖ នោះមានការប្រើប្រាស់កម្លាំងយោធាដើម្បីឱ្យពួកគេរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅតំបន់នោះ។ ប្រើប្រាស់កម្លាំងផងដែរនៅទីក្រុងភ្នំពេញដើម្បីគ្រប់គ្រងលើអ្វីដែលរដ្ឋាភិបាលនៅភ្នំពេញកំពុងតែធ្វើពីព្រោះខ្ញុំប្រាកដណាស់ថាអ៊ុនតាក់មិនបានដឹងថារដ្ឋាភិបាលភ្នំពេញធ្វើអ្វី ខ្លះទេនៅកន្លែងផ្សេងៗដើម្បីជួយឱ្យកម្លាំងលោកហ៊ុន សែនបានឈ្នះឆ្នោត។
VOA៖ ប៉ុន្តែអង្គការសហប្រជាជាតិហាក់ដូចជាស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការប្រើប្រាស់កម្លាំងយោធា សូម្បីតែទាមទារយកក្រសួងមួយចំនួនពីក្រុមលោកហ៊ុន សែនមកកាន់កាប់ហើយលោកហ៊ុន សែនគំរាមមិនទទួលស្គាល់លទ្ធផលឆ្នោត។
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ ខ្ញុំមិនចង់និយាយជ្រៅដល់ចំណុចហ្នឹងទេប៉ុន្តែបើនិយាយឱ្យសាមញ្ញទៅនោះគឺជាប្រតិបត្តិការដ៏ធំបំផុតរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិនៅក្នុងប្រវត្តិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ ខ្ញុំមានមោទនភាពណាស់ដែលខ្ញុំបានរៀបចំកិច្ចការនោះ។ មានគេនិយាយថាប្រតិបត្តិការនោះនឹងចំណាយថវិកាច្រើនណាស់ លោករៀបចំហ្នុងមិនសមស្របតាមស្ថានការណ៍ទេ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំនិយាយថាខ្ញុំជឿជាក់ថាវានឹងដំណើរការបានប្រសិនបើកងកម្លាំងអង្គការសហប្រជាជាតិធ្វើកិច្ចការដែលពួកគេត្រូវធ្វើនៅទីក្រុងភ្នំពេញពីព្រោះជំហររបស់ពួកយើងក្នុងនាមជាអ្នករៀបចំសន្និសីទនោះគឺដើម្បីរំសាយរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកហ៊ុន សែន។ នៅទីបញ្ចប់មនុស្សជាច្រើនរួមទាំងអ្នកនៅរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនផងនិយាយថាប្រសិនបើយើងរំសាយរដ្ឋាភិបាលលោកហ៊ុន សែនគឺក្រុមខ្មែរក្រហមនឹងវិលត្រឡប់មកវិញដូច្នេះយើងមិនរំសាយទេប៉ុន្តែដាក់លក្ខខណ្ឌថារដ្ឋាភិបាលនោះមិនធ្វើកិច្ចការរបស់រដ្ឋាភិបាលទេ។ រដ្ឋាភិបាលអាចទុកបានដើម្បីរក្សាសុវត្ថិភាពប្រទេសប៉ុន្តែអ៊ុនតាក់គឺជារដ្ឋាភិបាលពិតប្រាកដរបស់កម្ពុជា។ តែគេមិនបានធ្វើដូចហ្នឹងទាំងស្រុងទេ។ ដូច្នេះខ្ញុំនិយាយថាប្រតិបត្តិការរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិទទួលជោគជ័យបាន៥០ភាគរយ និង៥០ភាគរយទៀតបរាជ័យ។
VOA៖ ដូច្នេះតើលោកគិតយ៉ាងណាដែរពីលោកហ៊ុន សែននៅពេលនេះ?
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ ខ្ញុំមិនរិះគន់គាត់ទេ។ បើសិនជាខ្ញុំស្ថិតក្នុងស្ថានភាពដូចគាត់ក៏ខ្ញុំនឹងធ្វើដូចគាត់អីចឹងដែរ។ គាត់ឈានមកដល់ដំណាក់កាលនោះហើយ។ គាត់មានជីវិតរស់នៅលំបាកនៅមុនពេលនោះខ្ញុំមិននិយាយដល់វគ្គថាតើគាត់រត់ភៀសខ្លួនទៅវៀតណាមដោយវិធីណានិងត្រឡប់មកយ៉ាងម៉េចទេ។ គាត់ត្រូវតែរស់និងប្រយុទ្ធដើម្បីអ្វីដែលគាត់គិតថាជាផលប្រយោជន៍ពិតរបស់កម្ពុជា។ ការពិតគឺថាតាំងតែពីដំបូងម្ល៉េះគឺលោកហ៊ុន សែនមិនចង់អនុវត្តតាមកិច្ចព្រមព្រៀងទេ។ គាត់មានគំនិតតាំងពីដំបូងមកថាខ្ញុំនឹងចុះហត្ថលេខាប៉ុន្តែនៅចុងបញ្ចប់ខ្ញុំនឹងមិនធ្វើតាម។ ប្រហែលជាគាត់គិតថាពួកខ្មែរក្រហមមិនគ្រោះថ្នាក់ទៀតទេ។ ប្រហែលជាគាត់គិតថាគាត់អាចនឹងរកវិធីព្រមព្រៀងគ្នាមួយជាមួយនឹងក្រុមខ្មែរក្រហមនៅថ្ងៃណាមួយហើយមានសមាជិកខ្មែរក្រហមជាច្រើនបានវិលត្រឡប់មកទីក្រុងភ្នំពេញវិញនាពេលក្រោយមក។ តាមពិតទៅក្រុមរបស់គាត់មានការចរចាគ្នាជាមួយនឹងក្រុមខ្លះនៅផ្ទៃក្នុងខ្មែរក្រហមប៉ុន្តែគាត់ធ្វើអ្វីដែលគាត់ត្រូវធ្វើ។ កិច្ចព្រមព្រៀងនោះមិនត្រូវបានអនុវត្តតាមដូចដែលបានចែងទេ។
VOA៖ ២៥ឆ្នាំក្រោយលោកហ៊ុន សែននៅបន្តកាន់អំណាចដដែល។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះមានគោលដៅក្នុងការនាំយកសេរីភាពក្នុងបញ្ចេញមតិ សិទ្ធិមនុស្សនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្នុងប្រទេសកម្ពុជាប៉ុន្តែលោកហ៊ុន សែននៅបន្តកាន់អំណាចហើយមានការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សដូចដែលក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិបានបង្ហាញដោយមានការផ្តល់អនុសាសន៍ជាច្រើន។ តើគេគួរតែធ្វើយ៉ាងម៉េចទៀតដើម្បីឱ្យកិច្ចព្រមព្រៀងនេះត្រូវបានគេគោរពតាមនិងអនុវត្តដោយត្រឹមត្រូវ?
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ បញ្ហានេះមិនមែនជាការទទួលខុសត្រូវរបស់ខ្ញុំទៀតទេហើយអ្វីដែលខ្ញុំអាចនិយាយបានគឺនៅចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៩១និងពេលបច្ចុប្បន្នយើងបានធ្វើខុសចំណុចណាខ្លះ។ នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៩១ ៩២ និង៩៣ អង្គការសហប្រជាជាតិមិនបានធ្វើតាមអ្វីដែលខ្លួនត្រូវធ្វើទេ។ កំហុសទីពីរគឺបន្ទាប់ពីក្រុមរាជានិយមរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់រណឫទ្ធិបានឈ្នះឆ្នោតហើយអាចមានលទ្ធភាពក្នុងការរៀបចំរដ្ឋាភិបាលចម្រុះជាមួយនឹងភាគីដទៃទៀតដូចជាគណបក្សលោកសឺន សាននិងបក្សដទៃទៀតដោយមិនបញ្ចូលលោកហ៊ុន សែននោះហើយនៅពេលដែលលោកហ៊ុន សែនថាខ្ញុំនៅកាន់អំណាចហើយមិនចេញទេគឺប្រទេសដែលចុះហត្ថលេខាទាំងអស់ត្រូវតែនិយាយអ្វីមួយគឺមិនមែនត្រូវតែទទួលតាមទេ។
VOA៖ ពួកគេមិនបាននិយាយអ្វីទាំងអស់?
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ អត់ទេ។ ពួកគេបានទៅជួបសម្តេចសីហនុថាឥឡូវព្រះអង្គគឺជាស្តេចគឺត្រូវតែដោះស្រាយ។ នេះជាបញ្ហាផ្ទៃក្នុង។ នោះមិនមែនជាបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរបស់កម្ពុជាទេ។ នោះគឺជាបញ្ហារបស់សហគមន៍អន្តរជាតិដែលបានធ្វើការប្តេជ្ញាដោយប្រទេសចំនួន១៩។
VOA៖ អីចឹងសហគមន៍អន្តរជាតិថានោះគឺជាបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរបស់កម្ពុជា?
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ សហគមន៍អន្តរជាតិនិយាយថាសម្រាប់យើងយល់ថាវាជាបញ្ហារបស់កម្ពុជាហួសពីដែនសមត្ថកិច្ចយើងហើយ។ ឥឡូវនេះយើងមានបញ្ហានៅអាហ្វ្រិកនិងកន្លែងដទៃទៀត។ នេះជារឿងខុសឆ្គងព្រោះវាជាការសាកល្បងសម្រាប់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ វាជាកិត្តិយសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ បរាជ័យនៃអន្តរាគមន៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិនាពេលក្រោយមកនៅប្រទេសនៅអាហ្វ្រិកមានឫសគល់ចេញមកពីកំហុសដែលយើងបានសាងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ យើងបានប្រើករណីសាកល្បងនេះហើយនិយាយថាយើងបានបញ្ជូនមនុស្សរាប់ពាន់នាក់និងចំណាយប្រាក់រាប់ពាន់លានដុល្លារដើម្បីរៀបចំការបោះឆ្នោតប្រកបដោយលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យហើយលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតគឺច្បាស់ហើយ។ តើយើងបានធ្វើអ្វី? គឺអត់ទាំងអស់។ អីចឹងសម្តេចសីហនុ តែអង្គឯងត្រូវទទួលរ៉ាប់រងហើយនិយាយថាខ្ញុំត្រូវរក្សាសន្តិភាពសម្រាប់ប្រទេសរបស់ខ្ញុំដូច្នេះទាំងលោកហ៊ុន សែននិងព្រះអង្គម្ចាស់រណឫទ្ធិត្រូវធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទាំងពីរនាក់។ ហើយលោកហ៊ុន សែនឆ្លាតណាស់ដែលព្រមទទួលព្រោះគាត់គ្មានសិទ្ធិអ្វីទាំងអស់។ ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនរិះគន់គាត់ទេព្រោះនៅចំពោះមុខគាត់គឺសហគមន៍អន្តរជាតិមួយដ៏ខ្សោយ ហើយគាត់មានបក្សដែលមានការរៀបចំយ៉ាងមានរបៀប ហើយនៅចំពោះមុខគាត់មានព្រះអង្គម្ចាស់រណឫទ្ធិដែលមិនសូវខ្លាំងមានឥទ្ធិពលដូចលោកហ៊ុន សែន អីចឹងលោកហ៊ុន សែននិយាយថាគាត់ត្រូវតែបន្តកាន់អំណាច។ នោះគឺជាស្ថានភាពពិតនៃនយោបាយមួយដូចដែលជនជាតិអាល្លឺម៉ង់តែងតែនិយាយ។
VOA៖ លោកក៏បានមានប្រសាសន៍ថាភ្លាមៗក្រោយពីការបោះឆ្នោតសហគមន៍អន្តរជាតិមានទំនោរទុកកិច្ចការនោះឱ្យកម្ពុជាដោះស្រាយ។ ប៉ុន្តែរយៈពេល២៥ឆ្នាំបន្ទាប់ពីពួកគេទុកបញ្ហានោះឱ្យកម្ពុជាដោះស្រាយគឺបញ្ហានៅតែមានដដែលហើយចំណុចខ្លះនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនៅមិនទាន់អនុវត្តតាមបានជាពិសេសលើជ្រុងនៃសិទ្ធិមនុស្សនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យព្រមទាំងបញ្ហាព្រំដែនផងដែរ។ តើប្រទេសហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសគួរតែជួបគ្នាឡើងវិញដើម្បីពិនិត្យមើលការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនោះទេ? បើចង់ធ្វើដូច្នេះ តើត្រូវធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីឱ្យពួកគេចាប់អារម្មណ៍បាន?
លោកខ្លូត ម៉ាតាំង៖ នេះជាគំនិតមួយដែលថាក្រោយពី រយៈពេល២៥ឆ្នាំគឺយើងជួបគ្នាម្តងទៀតដើម្បីពិនិត្យមើលថាតើយើងបានធ្វើអ្វីខ្លះក្នុងការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនេះនិងថាតើយើងគួរតែធ្វើអ្វីទៀត។ ប៉ុន្តែជាថ្មីម្តងទៀត ការទូតគឺជាសិល្បៈនៃការប្រើប្រាស់ស្ថានភាពជាក់ស្តែង។ បច្ចុប្បន្ននេះតើនៅមានប្រទេសណាគាំទ្រគំនិតនេះទៀត? ប្រទេសចិនយល់ច្បាស់ហើយថាលោកហ៊ុន សែននឹងនៅកាន់អំណាចយូរឆ្នាំទៀតហើយពួកគេបានវិនិយោគច្រើននៅកម្ពុជាដោយមានផលប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចនៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ ប្រទេសថៃក៏មានកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញអំពីធនធានធម្មជាតិនិងព្រំដែន។ ប្រទេសជិតខាងរីករាយនឹងស្ថានភាពដែលកំពុងមាននេះ។ អ្នកដែលមិនសប្បាយចិត្តគឺពលរដ្ឋកម្ពុជា។ ប៉ុន្តែតើពួកគេមានសម្ព័ន្ធមិត្តមកពីណា? ហើយតើមនុស្សប្រភេទណាដែលពួកគេអាចប្រើប្រាស់បានដើម្បីដឹកនាំក្នុងការប្រយុទ្ធដើម្បីស្តារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា? ខ្ញុំសរសើរលោកសម រង្ស៊ី ខ្លាំងណាស់។ ខ្ញុំគិតថាការធ្វើជាបក្សប្រឆាំងក្នុងប្រទេសកម្ពុជាគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងណាស់។ មានមនុស្សជាច្រើនបានឃើញស្ថានការណ៍នេះនៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានខែចុងក្រោយនេះ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនគិតថាសហគមន៍អន្តរជាតិនឹងចង់កោះហៅប្រជុំសន្និសីទម្តងទៀតទេប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថាប្រទេសហត្ថលេខីអាចបញ្ជូនសារជាប្រចាំឆ្នាំថានេះមិនមែនជាអ្វីដែលយើងចង់បាន ហើយនេះមិនមែនជាអ្វី ដែលអ្នកបានសន្យាថានឹងធ្វើទេ។ ធ្វើដូចនេះដើម្បីដាក់សម្ពាធខ្លះមកលើលោកហ៊ុន សែន។ ខ្ញុំមិនរិះគន់លោកហ៊ុន សែនទេ។ ខ្ញុំអាចយល់បានថាជាការពិតអ្នកណាដែលមានអំណាច ហើយដូចដែលទស្សនវិទូបុរាណរបស់បារាំងនៅមុនបដិវត្តន៍បានសរសេរអីចឹងគឺថា«អ្នកណាដែលមានអំណាចមានទំនោរក្នុងការប្រើអំណាចដើម្បីខ្លួនឯង» ។ នេះគឺជាអ្វីដែលលោកហ៊ុន សែនកំពុងធ្វើសម្រាប់គ្រួសារគាត់ សម្រាប់មិត្តភក្តិ ។ល។និង។ល។ ប៉ុន្តែតើពលរដ្ឋ តើប្រទេសនៅជុំវិញកម្ពុជាពិតជាត្រៀមលក្ខណៈក្នុងការដាក់សម្ពាធមកលើលោកហ៊ុន សែនហើយឬនៅដើម្បីឱ្យគាត់ប្តូរជំហរ ប្តូរវិធីសាស្រ្ត? គឺខ្ញុំពិតជាមានទុទ្ទិដ្ឋិនិយមខ្លាំងណាស់។ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថាវាអាស្រ័យលើពលរដ្ឋកម្ពុជាក្នុងការតស៊ូទាមទារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យពីខាងក្នុងមកវិញ។ ប៉ុន្តែការណ៍នេះនឹងមិនកើតឡើងនៅថ្ងៃស្អែកខានស្អែកទេប៉ុន្តែថ្ងៃនោះនឹងមកដល់។
VOA៖ សូមអរគុណលោកឯកអគ្គរដ្ឋទូតជាខ្លាំងដែលបានផ្តល់បទសម្ភាសដល់VOA!