ក្រុមមេដឹកនាំគណបក្សជំទាស់និងអ្នកវិភាគឯករាជ្យព្រមានថាភាពក្រីក្រ ភាពអត់ការងារធ្វើ បញ្ហារំលោភដីធ្លី គម្លាតដ៏ធំរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រ អំពើពុករលួយ បញ្ហាជនអន្តោប្រវេសន៍ បញ្ហារំលោភបំពានព្រំដែនពីប្រទេសជិតខាងដែលមិនទាន់ដោះស្រាយបាន អាចនឹងនាំទៅដល់ការបះបោរឬបដិវត្តន៍ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាដូចជាការបះបោរទម្លាក់មេដឹកនាំក្នុងប្រទេសជាច្រើនក្នុងពិភពលោករួមមានដូចជាប្រទេស ទុយនីស៊ី អេហ្ស៊ីប និងលីប៊ីជាដើម។
លោក សម រង្ស៊ី ប្រធានគណបក្សជំទាស់ដែលកំពុងនិរទេសខ្លួននៅក្រៅប្រទេសដើម្បីស្វែងរកការគាំទ្រផ្នែកនយោបាយពីអន្តជាតិបានអះអាងថាបដិវត្តន៍មួយនឹងកើតមានឡើងប្រសិនបើអ្នកដឹកនាំកម្ពុជាសព្វថ្ងៃមិនព្រមប្តូររបៀបដឹកនាំ ប្រទេសដើម្បីឲ្យប្រជាពលរដ្ឋមានជីវភាពសមរម្យឲ្យប្រទេសអភិវឌ្ឍពិតប្រាដ មានសេរីភាពនិងប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញ។
«លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ថាប្រជាធិបតេយ្យគឺប្រជារាស្ត្រជាម្ចាស់ទឹកម្ចាស់ដី។ ឥឡូវ ម្ចាស់ទឹកម្ចាស់ដីកន្លែងណាបើយកដីធ្លីផ្ទះសម្បែង ស្រែចម្ការ ព្រៃឈើ បឹងបួរ ស្ទឹងកោះ សូម្បីតែឆ្នេរសមុទ្រអីហ្នឹងគឺយកអស់។ អញ្ចឹងហើយបានខ្ញុំ យល់ថាមិនយូរទេ ប្រទេសកម្ពុជាយើងនឹងមានបដិវត្តន៍ដីធ្លីមួយទៀត។ ហើយគួបផ្សំ លើសពីបដិវត្តន៍ដីធ្លីគឺបដិវត្តន៍យុវជន ដែលអត់ការងារធ្វើ មួរម៉ៅ ឈឺចាប់ តវ៉ា អស់ សង្ឃឹមទាមទារឲ្យមានការប្តូររបប ប្តូរការដឹកនាំរបៀបដឹកនាំ ប្រព័ន្ធដឹកនាំសព្វថ្ងៃ»។
លោក សម រង្ស៊ីថ្លែងយោងទៅលើបដិវត្តន៍សម័យខ្មែរក្រហមចាប់ផ្តើម នៅពាក់ កណ្តាលទសវត្សរ៍ទី៦០ ដែលលោកចង់ឲ្យជៀសវាងនោះ គឺកើតឡើងដោយ សារបញ្ហាដីធ្លី ហើយនឹងស្ថានការណ៍ប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងសព្វថ្ងៃនេះ។
«វាងមិនផុតទេ។ ហើយខ្ញុំជឿថាថ្ងៃណាមួយ ហើយខ្ញុំមិនជឿថាយូរប៉ុន្មានទេក្នុង ពេលឆាប់ៗថ្ងៃណាមួយ គឺច្បាស់ជាមានការបះបោរ ច្បាស់ជាមានការប្តូររបប ដឹកនាំ មានការផ្តួលរំលំអំណាចផ្តាច់ការជាពុំខានដូចនៅប្រទេស ទុយនីស៊ី ដូចនៅប្រទេសអេហ្ស៊ីប ដូចនៅប្រទេសកំពុងតែមានកើតហេតុនៅប្រទេសលីប៊ី ប្រទេស យេមែន ប្រទេស បារ៉ែន»។
លោក សម រង្ស៊ីបានអះអាងថាប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរបច្ចុប្បន្នមានការឈឺចាប់ នឹង អំពើអយុត្តិធម៌ក្នុងសង្គម ភ័យខ្លាចនឹងពាក្យអភិវឌ្ឍន៍ និង វប្បធម៌សម្បកក្រៅ ដែលលោក សម រង្ស៊ីបានចង្អុលបង្ហាញឲ្យឃើញពីការអះអាងរបស់មន្ត្រី រដ្ឋាភិបាលទាក់ទងនឹងការរីកចម្រើនលើវិស័យផ្សេងៗនោះថាជារឿងមិនពិត។
ប្រទេសកម្ពុជាដែលឆ្លងកាត់សង្រ្គាមរ៉ាំរ៉ៃជាងបីទសវត្សរ៍ បានក្លាយជាប្រទេស ក្នុងចំណោមប្រទេសក្រីក្រជាងគេបំផុតមួយក្នុងពិភពលោក។ ក្រុមអ្នកវិភាគបាននិយាយឲ្យដឹងថាមានប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជិត៣០ភាគរយក្នុងចំណោមពលរដ្ឋជាង១៤លាននាក់ រស់នៅក្រោមបន្ទាត់នៃភាពក្រីក្រ រកចំណូលបានប្រមាណមិនដល់១ដុល្លារក្នុងមួយថ្ងៃ។ ប្រជាពលរដ្ឋប្រមាណ៨៥ភាគរយរស់នៅពឹងផ្អែក ដោយរបរកសិកម្ម។
យុវជនខ្មែរអត់ការងារធ្វើជាច្រើនម៉ឺននាក់ក្នុងមួយៗឆ្នាំ មានការរឹតត្បិតសេរីភាពខាងការបញ្ចេញមតិ និងការតវ៉ា ការប្រមូលផ្តុំធ្វើបាតុកម្ម អំពើរំលោភបំពាន ដីធ្លី កើតឡើងដល់ប្រជាពលរដ្ឋជាច្រើនករណី ដែលអាជ្ញាធរមិនអាច ដោះស្រាយ បាន។
លោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសិទ្ធិមនុស្សបានថ្លែងថាការឈឺចាប់របស់ ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាលើបញ្ហាជាច្រើនដែលរដ្ឋាភិបាលមិនអាចដោះស្រាយបាននោះកំពុងឈានទៅរកការផ្លាស់ប្តូរហើយដូចប្រទេសនានា។ តែលោកសង្កត់ ធ្ងន់ថាប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរបច្ចុប្បន្នត្រូវការផ្លាស់ប្តូរតាមរយៈការបោះឆ្នោតសិន។
«ប៉ុន្តែថ្ងៃណាមួយរដ្ឋាភិបាល គណបក្សកាន់អំណាចនៅតែមិនអាចរៀបចំការបោះឆ្នោតឲ្យមានលក្ខណៈសេរីត្រឹមត្រូវនិងយុត្តិធម៌ អាហ្នឹងវាអាច វាអាចឈានទៅរកការងើបឡើងម្យ៉ាងទៀតដែរ។ តែបញ្ហាខ្មែរដែលខ្ញុំកត់សម្គាល់ ទម្លាប់ដែលខ្ញុំមើលឃើញទៅ ការងើបឡើងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរកន្លងមក តាមប្រវត្តិសាស្ត្រ ភាគច្រើនរត់ចូលទៅធ្វើការតស៊ូដោយបង្កើតចលនាតស៊ូដោយប្រដាប់អាវុធអីអញ្ចឹង កន្លងមក តែកាលហ្នុងមានព្រៃចូល តែឥឡូវវាអត់ព្រៃចូលដូច្នេះហើយប្រជាពលរដ្ឋប្រហែលជាពិបាកក្នុងការចេញទៅតស៊ូដើម្បីប្រឆាំងអីអញ្ចឹងគឺមានការលំបាក ហើយការតស៊ូដោយហិង្សាដោយសង្គ្រាមប្រជាពលរដ្ឋ យើងហាក់ដូចជារាងចាល ដូច្នេះហើយខ្ញុំមើលទៅ វានៅមានការតឹងតែងណាស់ហើយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរប្រហែលរង់ចាំការបោះឆ្នោតសិនដើម្បីឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរ»។
លោក កឹម សុខាអះអាងថាលោកលើកទឹកចិត្តឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរតាមរយៈការបោះឆ្នោតជាជាងអំពើហិង្សា។ ក្រុមប្រជាពលរដ្ឋអេហ្ស៊ីបនិងប្រទេសទុយនីស៊ីបានងើបបះបោរកាលពីខែមុនប្រឆាំងបណ្តេញមេដឹកនាំដែលកាន់អំណាចយូរៗចេញពីមុខតំណែង ហើយ ប្រទេសមួយចំនួនទៀតរួមទាំងប្រទេសលីប៊ីមានប្រជាពលរដ្ឋកំពុងងើបឡើងផ្តួលរំលំមេដឹកនាំផ្តាច់ការដែលកាន់អំណាចជាង៤០ឆ្នាំផងដែរ។
លោក សម រង្ស៊ីក្នុងកម្មវិធី Hello VOA កាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ បានបង្ហាញពីការ សារទររបស់លោកចំពោះការបះបោរបស់ពលរដ្ឋនៃប្រទេសនានាដោយមិនរង់ ចាំការបោះឆ្នោតដែលលោកបានចាត់ទុក ថាមានការគៃបន្លំដូចជាមេដឹកនាំ អេហ្ស៊ីប ហូស្សនី មូបារ៉ាក់។
«ប្រទេសដទៃទៀតដែលខ្ញុំនិយាយអម្បាញ់ម៉ិញ ជនជាតិគេ ប្រជាពលរដ្ឋ គេៗ អត់ចាំការបោះឆ្នោតទេ ពីព្រោះការបោះឆ្នោតនោះ វាមានការលួចបន្លំសន្លឹក ឆ្នោត ដូចជាលោក ហូស្សនី មូបារ៉ាក់ គាត់មុននឹងធ្លាក់ គេបង្ខំឲ្យចុះចេញពីតំណែង គាត់កាន់អំណាច៣០ឆ្នាំជាង ហើយគាត់ចេះតែលួចបន្លំសន្លឹកឆ្នោត។ពីការបោះឆ្នោតមួយទៅការបោះឆ្នោតមួយគឺគាត់ក្រាញអំណាច។គាត់ឈ្នះជានិច្ច ប៉ុន្តែអាឈ្នះឆ្នោតដោយលួចបន្លំដូចនៅស្រុកខ្មែរអញ្ចឹង គាត់លួច ឈ្មោះគេ លុប ឈ្មោះគេ បន្លំឈ្មោះគេ ពេលរាប់សន្លឹកឆ្នោត ធ្វើតួលេខ របាយការណ៍ កែច្នៃប្រឌិតតាមតែអំពើចិត្តលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតនៅប្រទេសអេហ្ស៊ីបដូចនៅប្រទេសកម្ពុជាគឺមិនមែនឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទេ តែផ្ទុយទៅវិញរំលោភឆន្ទៈប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ»។
លោក ជៀម យាបមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែលជាគណបក្ស គ្រប់គ្រងប្រទេសនិងជាសមាជិកសភាមួយរូប។ លោកបានថ្លែងការពារជំហរ រដ្ឋាភិបាលនៃគណបក្សរបស់លោកថាការឈ្នះឆ្នោតភ្លូកទឹកភ្លូកដីក្នុងការបោះ ឆ្នោតឆ្នាំ២០០៨ ដោយទទួលបាន៩០អាសនៈក្នុងចំណោមសរុប១២៣នៃ រដ្ឋ សភានោះថាបានមកពីការណ៍ដែលប្រជាពលរដ្ឋជឿទុកចិត្ត។ លោកបានបញ្ជាក់ថា៖ ព្រឹត្តិការណ៍ក្នុង ប្រទេស នីមួយៗក្នុងពិភពលោកវាខុសពីស្ថានភាពនៅប្រទេសកម្ពុជា។ ហើយការដឹកនាំប្រទេសយូរឬ ឆាប់គឺស្រេចតែលើអ្នកបោះឆ្នោតដែលនៅជឿទុកចិត្ត។
«សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន លោកអត់មានបំណង ត ៣០ឆ្នាំអីណាៗនោះទេ។ ស៊ីសងទៅលើអ្នកដែលទៅបោះឆ្នោត, ដោយសារគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ឈ្នះឆ្នោតតទៅទៀត យើងឃើញថាការជ្រើសរើសរបស់គណបក្សនេះ នៅតែ ជឿទុកចិត្ត នៅតែជ្រើសតាំងសម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែនជានាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់គណបក្សខ្លួន នៅពេលដែលគណបក្សខ្លួនហ្នឹងឈ្នះឆ្នោតដើម្បីដឹកនាំប្រទេស ជាតិ។ អានេះខ្ញុំសូមជម្រាបថាសភាពការណ៍នៃប្រទេសលីប៊ី ឬក៏ទុយនេស៊ី ឬក៏ អេហ្ស៊ីប ឬក៏នៅប្រទេសផ្សេងៗទៀតដែលមានកន្លងមកហើយគឺថាវាមិនដូចជានៅកម្ពុជាទេ។ នៅកម្ពុជាយើងយកច្បាប់ធ្វើជាមូលដ្ឋាន យកលទ្ធផលបោះឆ្នោតនៅទូទាំង ប្រទេសធ្វើជាមូលដ្ឋានសម្រាប់ដឹកនាំប្រទេសជាតិ»។
លោកជៀម យាប បានថ្លែងថាគណបក្សរបស់លោកមានការពិភាក្សាគ្នាអំពីបញ្ហាជាតិនិងអន្តជាតិជាច្រើនលើកក្នុងមួយឆ្នាំៗដើម្បីផ្ទៀងផ្ទាត់សភាពការណ៍ក្នុងការដឹកនាំប្រទេសនិងដោះស្រាយបញ្ចៀសបញ្ហាដែលជាអស្ថិរភាពរបស់សង្គមនិងនយោបាយ។
«សភាពការណ៍យើងមិនមែនគិតតែពីសភាពការណ៍ផ្ទៃក្នុងរបស់យើងទេ។ យើងគិតសភាពការណ៍អន្តជាតិផងដែរដើម្បីយកមក Check and Balance (ឬពិនិត្យ ផ្ទៀងផ្ទាត់) ជាមួយសភាពការណ៍ជាក់ស្តែងរបស់ប្រទេសជាតិយើង។ហើយយ៉ាងណាៗនោះយើងអាចដឹងបានភ្លាមៗដោយសារតែការក្តាប់សភាពការណ៍ហើយយកមកប្រជុំគ្នាដើម្បីរិះរកគ្រប់មធ្យោបាយដើម្បីធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីឲ្យការអនុវត្តន៍ជាក់ស្តែងទៅតាមកម្មវិធីនយោបាយដែលមានស្រាប់ហ្នឹង។ គឺថាដើម្បីឲ្យបានទទួលលទ្ធផលល្អប្រសើរ»។
លោក បណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ អ្នកវិភាគឯករាជ្យម្នាក់ដាក់ជំនឿរបស់លោកថា ប្រទេសកម្ពុជាទំនងជាបានរៀនសូត្រពីកត្តាសំខាន់ៗទាក់ទងនឹងបញ្ហាបះបោរនៅក្រៅប្រទេស ដើម្បីទប់ស្កាត់មិនឲ្យកើតមានការបះបោរនៅកម្ពុជាទេ។
«ខាងរដ្ឋាភិបាលមានបណ្តាញគ្រប់គ្រងនិងទប់ទល់ហ្នឹង គឺកុំឲ្យមានការផ្ទុះការបះបោរ ហ្នឹងគឺថាភ្លាមចាត់វិធានការភ្លាម ហើយដូចមានបច្ចេកទេសគឺខ្លាំង ដូចស្រុកចិនអញ្ចឹងដែរគឺបង្រ្កាបភ្លាមៗ។ ហើយដែលប្រហែលជាអាចរៀនសូត្រ អំពីការខ្វះខាតអំពីកត្តាដែលនាំឲ្យមានការបះបោរនៅប្រទេសទាំងប៉ុន្មាននោះដែរ។ ហើយក៏មានចាត់វិធានការកែប្រែខាងនយោបាយផ្សេងៗដើម្បីទប់ទល់កុំឲ្យមានកត្តាដែលនាំមកនូវការបះបោរហ្នឹងណាស់ដូចនៅប្រទេសគេផ្សេងៗហ្នឹង»។
លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ បានបន្ថែមថាស្ថានការណ៍ដែលបះបោរនៅប្រទេសនានាដូចជាប្រទេសអេហ្ស៊ីប ទុយនេស៊ី ល៊ីប៊ី និងប្រទេសផ្សេងៗទៀតកើតឡើង ដោយស្ថានការណ៍ស្រដៀងគ្នា គឺគម្លាតធំរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រីក្រ គម្លាតរវាងអ្នកធំនិងអ្នកតូចឬមនុស្សធម្មតា ភាពអត់ការងារធ្វើជាដើមផង។ លោកឡៅ ម៉ុងហៃបានពន្យល់ទៀតថា ប្រទេសទាំងនោះមាន ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចល្អជាងកម្ពុជា រដ្ឋាភិបាលមានទំនុកទុកចិត្តខ្ពស់ពីប្រជាពលរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែទំនុកចិត្តនោះត្រូវរលាយអស់នៅពេលដែលមានបដិវត្តន៍កើតឡើង។
លោកឡៅ ម៉ុងហៃបានអះអាងដែរថាបញ្ហាមួយដែលពលរដ្ឋនៃប្រទេសទាំងនោះមិនសប្បាយចិត្តដែរគឺការណ៍ដែលក្រុមមេដឹកនាំប្រទេសទាំងនោះដូចជាប្រទេស អេហ្ស៊ីប គឺលោក មូបារ៉ាក់ (Mubarak) និង លោក ហ្កាដាហ្វ៊ី (Gaddafi) នៃប្រទេសល៊ីប៊ី ដែលកាន់ អំណាចយូរមកហើយចង់បន្តតំណែងឲ្យទៅក្រុមគ្រួសារឬកូនរបស់ខ្លួនទៀត។
«កត្តាមួយទៀតដែលគេចាប់អារម្មណ៍ដែរគឺថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេស ២, ៣ហ្នឹង គឺ ចង់ឲ្យកូនរបស់ខ្លួនហ្នឹងឡើងកាន់អំណាចបន្តដូច មូបារ៉ាក់ ដូច ហ្កាដាហ្វ៊ីអញ្ចឹងបាទ គឺគិតគូរតែក្រុមគ្រួសារខ្លួនឯង។ អាហ្នឹងជាកត្តាដែលខឹងសម្បារដែរ»។
លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃបានអះអាងថារដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគួររកវិធានការដោះស្រាយបានដើម្បីទប់ស្កាត់ការបះបោរ។ លោកបានពន្យល់ពីបទពិសោធដ៏លំបាក នៃតម្រូវការក្រោយពេលដែលផ្លាស់ប្តូរមេដឹកនាំក្នុងប្រទេសមួយចំនួន ដែលមានការបះបោរក្នុងប្រទេសដែលផ្តាច់ការ។
«ហើយជាពិសេសក្នុងរបបមួយដែលឥតមានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យគឺរបបផ្តាច់ការខ្វះខាតអ្នកនយោបាយ ស្ថាប័ននយោបាយដើម្បីទៅជំនួស។ ឥឡូវនេះគឺថា អ្នក ទៅជំនួសដូចជារដ្ឋាភិបាល រដ្ឋមន្ត្រីនៅអេហ្ស៊ីបអញ្ចឹងគឺថា សុទ្ធតែមនុស្សដែលជំនាន់មុនដដែលៗនៅទុយនីស៊ីក៏អញ្ចឹង។ ម៉្លោះហើយមានបាតុកម្មបន្តទៀតដើម្បីសុំទម្លាក់មន្ត្រីឬនាយករដ្ឋមន្ត្រីដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងរបបមុន ហើយឲ្យ ដាក់មនុស្សថ្មី។ ប៉ុន្តែវាពិបាករកមនុស្សថ្មី ព្រោះរបបហ្នឹងមិនឲ្យមានមនុស្សថ្មី។ មនុស្សណាដែលឯករាជ្យ មនុស្សដែលធ្វើនយោបាយប្រឆាំងអីវាអត់ឲ្យមាន។ម្ល៉ោះហើយខ្លួនឯងរលំទៅប្រទេស វាអត់មាន ស្ថាប័នអីក៏អត់មាន។ អង្គការ សង្គមស៊ីវិល គណបក្សប្រឆាំងដែលរឹងមាំទៅជំនួសបានគឺអត់មាន»។
លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ បានបន្ថែមទៀតថាក្នុងស្ថានភាពកម្ពុជានោះ រដ្ឋាភិបាលគួរតែបង្រួមគម្លាតរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រជាពិសេសថ្នាក់ដឹកនាំហើយនឹងបង្កើត ការងារធ្វើក្នុងចំណោមយុវជនក្រៅពីដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមមុខរបស់កម្ពុជាផ្សេងៗទៀត៕
