ការស្នើសុំឲ្យមានកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត និងការចោទប្រកាន់អំពីការ កៀបសង្កត់សមាជិកគណបក្សជំទាស់ បានកើតឡើងមុនការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភា ដែលមានតែគណបក្សចំនួនពីរ ចូលរួមប្រកួតប្រជែងនៅចុងខែមករា។ គណបក្សនយោបាយប្រមាណ៣០ទៀតពុំមានឱកាសចូលរួមទេ ដោយសារតែពុំមានអង្គបោះឆ្នោត ឬសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ និងសមាជិកសភាបោះឆ្នោតជូន។ គណបក្សខ្លះមានអង្គបោះឆ្នោតដែរ តែមិនគ្រប់គ្រាន់នឹងអាចឈ្នះអាសនៈបាន។ ច្បាប់បោះឆ្នោតចែងថា ក្នុងការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភា គឺមានតែសមាជិកសភា និងក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ប៉ុណ្ណោះមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត ដែលគេហៅថា អង្គបោះឆ្នោត។
ការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភាតែមួយថ្ងៃតាមរយៈប្រព័ន្ធអសកលត្រូវគេរៀបចំធ្វើឡើងនៅថ្ងៃអាទិត្យទី២៩ខែមករាឆ្នាំ២០១២។ ការបោះឆ្នោតនេះត្រូវគេគណនាដឹងជាមុន នូវសំឡេងឆ្នោតដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានិងគណបក្សសម រង្ស៉ីទទួលបានគឺផ្នែកទៅលើអង្គបោះឆ្នោតនៃគណបក្សនីមួយៗ។ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន រំពឹងថា នឹងទទួលបាន៤៦អាសនៈ ហើយគណបក្សសម រង្ស៉ីរំពឹងថា នឹងទទួលបាន១១អាសនៈក្នុងចំណោមអាសនៈ សមាជិកព្រឹទ្ធសភាទាំង៥៧រូប។ ព្រឹទ្ធសភាតម្រូវឲ្យមានសមាជិក៦១រូប។ ស្ថាប័នព្រះមហាក្សត្រ និងស្ថាប័នសភានឹងជ្រើសតាំងឥស្សរៈជន២នាក់ដូចគ្នា ដើម្បីបំពេញមុខនាទីជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភា។
លោកគល់ បញ្ញា នាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតមួយហៅថាគណៈកម្មាធិការដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា ឬហៅកាត់ថា (ខុមហ្វ្រែល) បានចាត់ទុកថា ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកព្រឹទ្ធសភាជាការបោះឆ្នោតដែលឥតន័យ ហើយថា ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតនេះត្រូវតែកែទម្រង់។ លោកថ្លែងថា គណបក្សច្រើនទៀតក៏ក្លាយជាឥតន័យដែរ ដោយសារមិនអាចចូលរួមប្រកួតប្រជែង។
«គណបក្សហ៊្វុនស៊ីនប៉ិច គណបក្សនរោត្តម រណឫទ្ធិ អាហ្នឹងជាក់ស្តែង។ អញ្ចឹង គណបក្សហ្នឹងវាឥតន័យ ព្រោះឥឡូវមើលឃើញប្រកួតតែគណបក្សពីរ។ អញ្ចឹង បន្តិចទៀត បើសិនគណបក្សណា អត់មានកៅអីនៅក្រុមប្រឹក្សាឃុំ សង្កាត់គឺអត់អាចចូលរួមប្រកួតបានទេ។ ឧទាហរណ៍ស្រាប់តែចៃដន្យទៅខាងមុខទៅ គណបក្សនៅសល់តែមួយដែលមានអ្នកត្រួតត្រាលើក្រុមប្រឹក្សាឃុំទាំងអស់ គឺថា មានតែគណបក្សហ្នឹងឯងនឹងប្រកួតខ្លួនឯងទៅហើយ ឲ្យក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់បោះឲ្យបក្សខ្លួនឯង វាអត់ន័យទេ»។
លោកគល់ បញ្ញា អះអាងថា អាចមានន័យខ្លះ ប្រសិនបើយ៉ាងហោចណាស់គេ ឲ្យក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ហ្នឹងជ្រើសរើសបេក្ខជនណានៅក្នុងបក្សហ្នឹងដែល ខ្លួនស្រឡាញ់ជាជាងបក្សជ្រើសតាំង ឬក៏ពង្រីកអង្គបោះឆ្នោត ដោយស្ថាប័នឯករាជ្យនានា ដូចជាសហជីព កសិករមកបោះឆ្នោតជាបុគ្គល បើទោះបីប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតអសកលក៏ដោយ។ ម្យ៉ាងទៀតគេគួរធ្វើការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភា ព្រមគ្នាជាមួយនឹងការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ ដោយមានសន្លឹកឆ្នោត ម្ខាងពណ៌លឿង គឺការបោះឆ្នោតឃុំ និងម្ខាងពណ៌ក្រហមជាសន្លឹកបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភា។ ការធ្វើដូច្នេះអាចកាត់បន្ថយការចំណាយលុយកាក់ច្រើនផងដែរ។
លោក គល់ បញ្ញា បានអះអាងថា យើងបានស្នើសុំឲ្យមានការកែទម្រង់ច្រើន តែពុំបានជោគជ័យទេ។
«ប៉ុន្តែខាងអ្នកដែលមានអំណាចនៅក្នុងសភា ក្នុងរដ្ឋាភិបាល គេនៅតែយកប្រព័ន្ធហ្នឹងដដែល។ គេគិតថា ប្រព័ន្ធហ្នឹងវារក្សានូវការត្រួតត្រាអំណាចបាន ម្ល៉ោះហើយគេនៅតែយកប្រព័ន្ធហ្នឹងដដែល»។
លោកញ៉ឹក ប៊ុនឆៃ ប្រធានប្រតិបត្តិនៃគណបក្សហ៊្វុនស៊ីនប៉ិច អះអាងថា លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកព្រឹទ្ធសភាគឺពឹងទៅលើអង្គបោះឆ្នោតតិច ឬច្រើន។ គណបក្សរបស់លោកមានអង្គបោះឆ្នោតជិត៣០០នាក់។ ដូច្នេះមិនអាចរកសំឡេងបានទេ។ លោកចង់ឃើញឲ្យមានការបោះឆ្នោតជាសកលវិញ ដែលគណបក្សលោកមានសំឡេងពីអង្គបោះឆ្នោតទូទៅយ៉ាងច្រើន អាចឈ្នះអាសនៈខ្លះ។
«បោះឆ្នោតអសកលអញ្ចឹងទៅវាពិបាក ដោយសារអង្គបោះឆ្នោតគឺជាក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់។ បោះឆ្នោតជាសកលទៅវាដូចជាបោះឆ្នោតតំណាងរាស្ត្រដែរ។ អញ្ចឹងវាងាយស្រួលជាង»។
លោកនរ៉ាណាឫទ្ធិ អានន្នដាយ៉ាត នាយកខុទ្ទកាល័យនៃគណបក្សនរោត្តម រណឫទ្ធិ សម្តែងការគាំទ្រឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតដើម្បីឲ្យគណបក្សរបស់លោកបានចូលរួមនៅពេលក្រោយៗទៀត។ លោកថ្លែងអះអាងថា ដោយសារការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភាអនុញ្ញាតឲ្យ តែក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ និងសមាជិកសភាជាអ្នកបោះឆ្នោត ដូច្នេះគណបក្សនរោត្តម រណឫទ្ធិ ដែលមានអង្គបោះឆ្នោតតែជាង៤០០ គឺមិនអាចរកសំឡេងបានទេ។
«ហេតុដូច្នេះហើយ បានជាគណបក្ស នរោត្តម រណឫទ្ធិ នេះអត់ប្រកួតប្រជែង។ ប៉ុន្តែយើងសង្ឃឹមថា នៅពេលក្រោយទៀតយើងនឹងមានលទ្ធភាពចូលរួមប្រកួតប្រជែង»។
ក៏ប៉ុន្តែលោកទេព នីថា អគ្គលេខាធិការនៃគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត(គជប) បានអះអាងថា គណបក្សនីមួយៗដឹងពីមូលដ្ឋានរបស់ខ្លួនថា ជាប់ឆ្នោត ឬយ៉ាងណា មុនសម្រេចចិត្តចូលរួមប្រកួតប្រជែង ឬមិនចូល។ លោកបន្ថែមថា នេះជាការសម្រេចចិត្តផ្ទាល់ខ្លួនរបស់គណបក្សនីមួយៗ។ លោកទេព នីថាអះអាងថា ការតវ៉ា នានាពេលនេះគ្រាន់តែជាការឲ្យឮជាសំឡេង។ លោកបញ្ជាក់ថា ការស្នើសុំឲ្យផ្លាស់ប្តូរ គេគួរធ្វើឲ្យបានយូរមុនការបោះឆ្នោត ហើយគេត្រូវស្នើទៅកាន់ស្ថាប័ននយោបាយជាអ្នកសម្រេចការកែទម្រង់។
«គជបគ្រាន់តែជាអ្នកអនុវត្តច្បាប់ ហើយការសម្រេចច្បាប់ជាការសម្រេចខាង នយោបាយ។ ជាទូទៅវាអាស្រ័យទៅលើស្ថានភាពនៃប្រទេសនីមួយៗ។ ហើយ នៅប្រទេសរបស់យើង ការបោះឆ្នោតសកលហ្នឹងយើងមានពីរហើយគឺថ្នាក់សភាជាថ្នាក់កំពូល ហើយថ្នាក់ក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ ជាថ្នាក់នៅឯមូលដ្ឋាន»។
លោកទេព នីថាអះអាងថា ប្រទេសប្រមាណ៦០នៅលើសកលលោករៀបចំការបោះឆ្នោតជាអសកលដើម្បីជ្រើសរើសសមាជិកព្រឹទ្ធសភា។
អង្គបោះឆ្នោតគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមានចំនួន៧.៩៩៣នាក់ ដោយឡែក អង្គបោះឆ្នោតគណបក្សសម រង្ស៉ីមានចំនួន២.៦៦០នាក់ ដែលគណបក្សទាំងនេះទទួលបានពីការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់កាលពីឆ្នាំ២០០៧។
ការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភាអាណតិ្តទី២ចែកជា៨ភូមិភាគ។ ក្នុងភូមិភាគនីមួយៗមានខេត្តមួយ និងខេត្តច្រើនរួមបញ្ចូលគ្នា។ ការបោះឆ្នោតនេះនឹងចាប់ផ្តើមឃោសនាពីនៅថ្ងៃ៧មករាដល់ថ្ងៃ២៧មករា។ សកម្មជនមួយចំនួនជាអង្គបោះឆ្នោតរបស់គណបក្សប្រឆាំង រួមមានតំណាងរាស្ត្រ គឺលោកចាន់ ចេង និងក្រុមប្រឹក្សាឃុំយ៉ាងតិចពីររូប ត្រូវជាប់ក្នុងបញ្ហាក្តីក្តាំក្នុងតុលាការ ហើយបានរត់គេចខ្លួន ឬជាប់គុគ។ ក្រៅពីនេះមានការចោទប្រកាន់ថា គណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេសប្រើប្រាស់លុយកាក់ទិញទឹកចិត្តមន្ត្រីក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់គណបក្សជំទាស់ច្រើន។
លោកយឹម សុវណ្ណ អ្នកតំណាងរាស្ត្រគណបក្សសម រង្ស៉ី និងជាអ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រឆាំនេះ បានចោទប្រកាន់ថា គណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេសប្រើប្រាស់តុលាការជាប្រព័ន្ធមួយដើម្បីបំភិតបំភ័យគណបក្សជំទាស់ និងធ្វើឲ្យបាត់សំឡេងឆ្នោតរបស់គណបក្សប្រឆាំងសម្រាប់ការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភា ដែលរំខានដល់ការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់នៅពេលខាងមុខ ដោយប៉ុនប៉ងបំផ្លាញប្រជាធិបតេយ្យ ពង្វាងការយកចិត្តទុកដាក់របស់គណបក្សសម រង្ស៉ីចំពោះការបោះឆ្នោត។
លោកបានបន្ថែមសេចក្តីថា គណបក្សលោកនិងសមាជិករបស់គណបក្សលោក នៅតាមមូលដ្ឋានបានដឹងហើយ ហើយក៏បានត្រៀមលក្ខណៈទប់ទល់រួចហើយដែរ។
លោកព្រមានថា ប្រសិនបើគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានៅតែបន្តធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ គណបក្សសម រង្ស៉ីទៀត គណបក្សសម រង្ស៉ីនឹងប្រើមធ្យោបាយចុងក្រោយមួយ របស់ខ្លួន រួមជាមួយពលរដ្ឋរងគ្រោះដោយសារការចាប់ខ្លួន ការបណ្តេញចេញពីលំនៅដ្ឋាន ការរំលោភដីធ្លី ហើយនឹងអ្នកស្នេហាជាតិប្រឆាំងនឹងការរំលោភទឹកដី ប្រឆាំងនឹងការបោះបង្គោលព្រំដែន ដើម្បីងើបតវ៉ាតាមដងផ្លូវ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា ហើយប្រឆាំងនឹងការធ្វើតាមតែអំពើចិត្តរបស់គណបក្សប្រជាជន។
«យើងត្រូវតែដោះស្រាយ ធ្វើការតាមចញ្ចើមថ្នល់ តាមផ្លូវ។ យើងនឹងរៀបចំធ្វើ មហាបាតុកម្មដ៏ធំមួយដើម្បីធ្វើយ៉ាងម៉េចឲ្យមានការដោះស្រាយបញ្ហាហ្នឹង។ តែបើមិនមានការដោះស្រាយទេគឺបាតុកម្មទូទាំងប្រទេសនឹងកើតឡើង»។
លោកយឹម សុវណ្ណបានអះអាងថា ការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភានេះមិនអាចជាការបោះឆ្នោតដោយសេរី យុត្តិធម៌ទេ ព្រោះជាការបោះឆ្នោតដែលមានការគម្រាមកំហែង ទិញទឹកចិត្តដ៏ខ្លាំង។ លោកថា ទោះជាការទិញទឹកចិត្ត ដោយផ្តល់លុយ ពី៥០០រយដុល្លាររ ១០០០ដុល្លាររ ហើយឡើងដល់១៥០០ និង២០០០ដុល្លាររយ៉ាងណាក៏ ដោយលោកយឹម សុវណ្ណ អះអាងថា ក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់របស់ គណបក្សសម រង្ស៉ីមិនបានលក់ឧត្តមគតិទេ ដោយបានស្បថថា ស្មោះត្រង់នឹងជាតិ ប្រជារាស្ត្រ និងភាពយុត្តិធម៌។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាធ្លាប់បានបដិសេធថា ខ្លួនមិនបានប្រើប្រាស់តុលាការ និងការគម្រាមកំហែងដើម្បីយកឈ្នះគណបក្សដទៃ នៅពេលបោះឆ្នោតទេ ហើយបានអះអាងទៀតថា ប្រសិនបើគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមានប្រព្រឹត្តមិនសមរម្យ នោះពលរដ្ឋមិនបោះឆ្នោតជូនជាច្រើនអាណត្តិនោះទេ។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន កាលពីថ្ងៃ២៨ធ្នូ បានប្រៀបធៀបគណបក្សសម រង្ស៉ីទៅនឹងរបបឃោរឃៅប៉ុល ពត ដោយលោកបានអះអាងថា គណបក្ស សម រង្ស៉ីកៀបសង្កត់សមាជិករបស់ខ្លួន ឲ្យស្បថ និងដកទូរស័ព្ទមុនថ្ងៃបោះឆ្នោត។ លោកចាត់ទុកថា នេះជាទង្វើរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស។
«ខ្ញុំសូមផ្តាំទៅអស់លោក។ សមាជិក សមាជិកាគណបក្សសម រង្ស៉ីគឺជាមនុស្ស មិនមែនជាទំនិញសម្រាប់ការលក់ដូរទេ។ សូមគោរពភាពថ្លៃថ្នូរនៃសមាជិកខ្លួនឯង មិនមែនជាទំនិញទេ។ ខ្ញុំអាណិតអស់លោក លោកស្រី ដែលជាថ្នាក់ដឹកនាំ ជាសមាជិក សមាជិកាគណបក្សសម រង្ស៉ី ដែលត្រូវគេលាភពណ៌»។
គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនបានកាន់អំណាច៣០ឆ្នាំហើយ។ ឯកសារសម្ងាត់របស់គណបក្សនេះដែលចែកជូនដល់ សន្និបាតគណៈកម្មាធិការកណ្តាលលើកទី៣៦ កាលពីថ្ងៃ២០ ដល់២១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១១ ដែលវីអូអេទទួលបានពីប្រភពមិនបញ្ចេញឈ្មោះ ហើយដែលស្និតនឹងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានឲ្យដឹងថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមានចំណុចខ្លាំងរបស់ខ្លួន ដែលអាចនាំឲ្យមានជ័យជម្នះគឺដោយផ្នែកលើបរិមាណ សមាជិក និងអំពើល្អរបស់មន្ត្រីគណបក្ស។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបង្ហាញឲ្យឃើញពីចំណុចខ្សោយរបស់ខ្លួនជាច្រើនដែរ ដូចជាការមិនចុះសម្រុងគ្នារវាងមន្ត្រីក្នុងស្ថាប័នការងារ ទាំងមន្ត្រីនយោបាយ និងមន្ត្រីជំនាញ។ ឯកសារដដែលបានបង្ហាញផងដែរថា អង្គការចាត់តាំងបក្សមួយចំនួនមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់ដល់ការពង្រឹងតួនាទីដឹកនាំរបស់គណបក្ស ទាំងនយោបាយ សតិអារម្មណ៍ ហើយមានការចាត់តាំង គ្រប់គ្រង ធូរលុង និងមានអាកប្បកិរិយាខុសឆ្គងមួយចំនួន។ ហើយថ្នាក់មូលដ្ឋាន បក្សស្រុក ឃុំ មួយចំនួនពឹងទៅលើតែមន្ត្រីថ្នាក់កណ្តាល មិនទាន់ម្ចាស់ការខ្លួនឯង។
ឯកសារនេះនិយាយអំពីការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភា និយាយអំពីឃុំសង្កាត់ និយាយអំពីយុទ្ធសាស្ត្រ ទិសដៅ ការណែនាំផ្សេងៗដែលជាវិធីនាំទៅដល់ជ័យជំនះ។ ឯកសារនេះបានបញ្ជាក់ឲ្យដឹងថា៖
«ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកព្រឹទ្ធសភា ក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ និងតំណាង រាស្ត្រ ជាពេលវេលាដ៏សំខាន់ណាស់»។
ឯកសារដដែលបានបញ្ជាក់ទៀតថា៖
«បក្សប្រឆាំងនិងបណ្តាមជ្ឈដ្ឋាន អគតិផ្សេងទៀតក៏មិនបោះបង់ចោលបំណង ផ្តួលរំលំគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែរ»។
លោកបណ្ឌិត ពុទ្ធា ហង្ស នាយកឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតមួយទៀតក្នុងប្រទេសកម្ពុជាហៅថា Nicfec បានថ្លែងថា ក្នុងការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភាមានពាក្យបណ្តឹងអំពីភាពមិនប្រក្រតីច្រើន ទោះជាមានអង្គបោះឆ្នោតតិចក្តី។
«ប៉ុន្តែនៅក្នុងនេះ យើងឃើញថា នៅក្នុងបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតនៅតែមានពាក្យ បណ្តឹងរហូតដល់ជាង៧០ពាក្យបណ្តឹង។ អញ្ចឹងខ្ញុំគិតថា នេះជាបទពិសោធន៍មួយក្នុងការរៀបចំលើកក្រោយទៀត ដើម្បីឲ្យដំណើរការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជាហ្នឹងគឺត្រូវតែពិនិត្យពិច័យឲ្យបានហ្មត់ចត់មែនទែន»។
លោកពុទ្ធា ហង្សបានអះអាងថា អង្គការរបស់លោកមិនចូលរួមសង្កេតការណ៍ទេព្រោះការបោះឆ្នោតនេះជាការបោះឆ្នោតប្រយោល ហើយគេអាចដឹងលទ្ធផលជាមុនរួចស្រេចទៅហើយ គ្រាន់តែល្អៀងបន្តិចបន្តួច។
ការបោះឆ្នោតព្រឹទ្ធសភាមានបេក្ខជន១១៤នាក់ ដែលត្រូវប្រកាសឲ្យដឹងកាលពីចុងខែធ្នូ។ គ.ជ.ប.គ្រោងនឹងចំណាយថវិកាតែជាង៥០ម៉ឺនដុល្លារប៉ុណ្ណោះសម្រាប់ការបោះឆ្នោតនេះ ដែលមានការិយាល័យបោះឆ្នោតតែជាង៣០ប៉ុណ្ណោះ៕
