ការជំនុំជម្រះទោសអតីតមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់នៃរបបវាលពិឃាតខ្មែរក្រហមដែលគេរង់ចាំយុត្តិធម៌ជាងបីទសវត្សរ៍នេះ បានចាប់ផ្តើមហើយកាលពីថ្ងៃច័ន្ទ។ ក្រៅពីការស្វែងរកយុត្តិធម៌និងការស្វែងរកការណ៍ពិត ការកាត់ទោសនេះជាសារមួយបញ្ជូនទៅឧក្រិដ្ឋជន ជនទាំងឡាយណាដែលប្រព្រឹត្តការកាប់សម្លាប់រួមនឹងបទល្មើសផ្សេងៗឲ្យបានដឹងថា នៅទីបំផុតត្រូវគេនាំខ្លួនយកមកកាត់ទោសដែរ។ នេះជាការបញ្ជាក់អះអាងរបស់លោកសាស្ត្រាចារ្យ ស៊ូយ៉ា ស៊ូបេឌី (Surya P. Subedi ) អ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំកម្ពុជាដែលថ្លែងមុនពេលចាប់ផ្តើមការកាត់ទោសសំណុំរឿង០០២។
«ជនទាំងឡាយណាដែលបានប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្ម ថ្ងៃណាមួយនឹងទទួលខុសត្រូវ ចំពោះសាធារណជនចំពោះសហគមន៍អន្តរជាតិ។ដូច្នេះដូចខ្ញុំនិយាយអញ្ចឹងគឺថា តុលាការគួរត្រូវដំណើរការនេះយូរហើយ។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលកើតឡើងឥឡូវនេះគឺជាការលើកទឹកចិត្តហើយជាការបញ្ជូនសារដ៏វិជ្ជមានមិនគ្រាន់តែដល់ជនជាតិកម្ពុជាទេតែពិភពលោកដ៏ទូលំទូលាយផងដែរ។ សារនោះគឺថាប្រសិនបើលោក អ្នកប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្មហើយប្រសិនបើលោកអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើសាហាវយង់ឃ្នងថ្ងៃណាមួយគេនឹងនាំលោកអ្នកទៅកាត់ទោសជាមិនខាន»។
លោក ស៊ូបេឌីបានថ្លែងយ៉ាងដូច្នេះប្រាប់វីអូអេសំឡេងស.រ.អានៅឯសាកលវិទ្យាល័យ Berkeley រដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ាកាលពីថ្ងៃសៅរ៍ចុងសប្តាហ៍កន្លងទៅបន្ទាប់ពីមានកិច្ចពិភាក្សាអំពីបញ្ហាកេរដំណែលក្រោយរយៈពេល២០ឆ្នាំនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសហើយចំថ្ងៃដែលសាលាក្តីកាត់ទោសខ្មែក្រហមដែលចូលរួមដោយ អ.ស.បកំពុងរៀបចំការកាត់ទោសអតីតមេដឹកនាំនៃរបបនេះ។
ទោះបីជាជនជាប់ចោទម្នាក់ក្នុងចំណោម៤នាក់ គឺអ្នកស្រី អៀង ធីរិទ្ធជាអតីតរដ្ឋមន្ត្រីសង្គមកិច្ចការងារត្រូវតុលាការសម្រេចថាមិនអាចកាត់ទោសបានដោយសារជំងឺបាត់ការចងចាំ តែជនជាប់ចោទចំណាស់ៗបីនាក់នៃរបបខ្មែរក្រហមមាន នួន ជា បងធំទី២ ខៀវ សំផន ប្រមុខរដ្ឋ អៀង សារីរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសត្រូវតុលាការដែលចូលរួមដោយអ.ស.ប ចាប់ផ្តើមជំនុំជម្រះទោសពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិ ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍ជាដើម ដែលមានពលរដ្ឋជិតពីរលាននាក់ត្រូវស្លាប់ដោយទារុណកម្ម ការបង្អត់អាហារ ការបង្ខំឲ្យធ្វើការហួសកម្លាំង ការរំលោភផ្លូវភេទ ការសម្លាប់រង្គាលក្រៅច្បាប់និងឧក្រិដ្ឋ កម្មផ្សេងៗទៀត។ ក្រុមខ្មែរក្រហមទាំងនេះត្រូវគេចោទថាបានប្រព្រឹត្តការសម្លាប់រង្គាលកាលពីចន្លោះ ឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លោក ស៊ូ បេឌី បានអះអាងថាតុលាការកាត់ទោសសំណុំរឿង០០២នេះ ទោះជារៀបចំយឺតមែន ទោះបីគ្រាន់តែជានិមិត្តរូបតែវាជាឧទាហរណ៍មួយដ៏សំខាន់ហើយប្រសើរជាងគ្មានការកាត់ទោស។ លោកបានពន្យល់បន្ថែមថា៖
«បើទោះបីជាយឺតបន្តិចមែនជារឿងប្រពៃក្នុងការនាំជនឧក្រិដ្ឋមកកាត់ទោសហើយដាក់អ្វីគ្រប់យ៉ាងលើប្រព័ន្ធទាក់ទងសង្គមជាសាធារណៈ ដូច្នេះពលរដ្ឋនឹងដឹង មនុស្សជំនាន់ក្រោយនឹងដឹងថាប្រសិនបើគេប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្ម ឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ ថ្ងៃណាមួយស្ថាប័នអនុវត្តន៍ច្បាប់នឹងនាំខ្លួនគេមកឲ្យទទួលខុស ត្រូវពីបទឧក្រិដ្ឋដែលគេបានប្រព្រឹត្ត»។
លោកស្រី ហេដឺ រ៉ាយអឹន(Heather Ryan) អតីតអ្នកឃ្លាំមើលសាលាក្តីខ្មែរក្រហមនៃអង្គការ សិទ្ធិមនុស្សរបស់ស.រ.អាOSJI ដែលបានចូលរួមកិច្ចពិភាក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យ Berkeley ដែរបានថ្លែងថាមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមទាំងនេះនៅទីបំផុត ត្រូវកាត់ទោស។លោកស្រីអះអាងថា ទោះជាពួកគេមិនបានប្រព្រឹត្តដោយខ្លួនឯងនូវឧក្រិដ្ឋកម្ម ការកាប់សម្លាប់ដែលកើតឡើងទូទាំងប្រទេសជំនាន់នោះមែន តែវាស្ថិតនៅក្រោមអំណាចរបស់គេ ស្ថិតក្រោមការបង្គាប់បញ្ជាររបស់ពួកគេ។ លោកស្រីថ្លែងថាការកាត់ទោសនេះ ទោះជាមានលក្ខណៈស្មុគស្មាញមែន តែជារឿងដ៏គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍និងគួរជាទីរំភើបរីករាយណាស់ដែលលោកស្រីបានតាមដាន។
«ជនជាប់ចោទទាំងនេះគឺជាអ្នកដែលបានចូលរួមពាក់ព័ន្ធក្នុងឧក្រិដ្ឋកម្មដ៏ឃោរឃៅរបស់ពួកខ្មែរក្រហមឬក៏ជាអ្នកដែលពាក់ព័ន្ធក្នុងឧក្រិដ្ឋកម្មឃោរឃៅរបស់ខ្មែរក្រហម ហើយខ្ញុំគិតថាប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជានឹងបានយល់ដឹងច្រើន»។
សាលាក្តីកាត់ទោសខ្មែរក្រហមប្រឈមមុខនឹងការចោទប្រកាន់ពីការជ្រៀតជ្រែកផ្នែកនយោបាយពីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាជាពិសេសទៅលើសំណុំរឿងបន្ថែមដែលគេ ហៅថា០០៣និង០០៤។ ការជ្រៀតជ្រែកនេះបានធ្វើឲ្យមានការលាឈប់ពីមុខតំណែងរបស់សហចៅក្រមស៊ើបអង្កេតម្នាក់នៃភាគីអ.ស.បគឺលោក ស៊ីតហ្រ្វិក ប៊្លុង (Siegfried Blunk)។ មន្ត្រីអ.ស.បបានធ្វើដំណើរទៅកាន់ប្រទេសកម្ពុជាក៏ពិតមែនថ្មីៗនេះតែក្រុមអ្នកវិភាគបានអះអាងថាជារឿងមិនគ្រប់គ្រាន់ទេដែលការគ្រាន់តែនិយាយឲ្យរដ្ឋាភិបាលបញ្ឈប់ការជ្រៀតជ្រែកនោះ។ ការស៊ើបអង្កេតមួយរបស់អសប គួរត្រូវធ្វើឡើង។
លោក រីឆាដ សូឡូម៉ុង (Richard Solomon) ជាអតីតឯកអគ្គរដ្ឋទូត ហើយធ្លាប់ជាអនុរដ្ឋមន្ត្រី ការបរទេសសរអាពីឆ្នាំ១៩៨៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៩២។ បច្ចុប្បន្នលោកជានាយកវិទ្យាស្ថានសន្តិភាពរបស់សរអា USIP។លោកបានចោទសំណួរពីភាពមិនច្បាស់លាស់អំពីលទ្ធផលនៃការកាត់ទោសខ្មែរក្រហមពេលមានការជ្រៀតជ្រែកពីរដ្ឋាភិបាល។ លោកបានចោទប្រកាន់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែនចំៗថាជាអ្នកធ្វើវិទ្ធង្សនាសាលាក្តីខ្មែរក្រហម។
«លោក ហ៊ុន សែនជាគោលការណ៍បានធ្វើវិទ្ធង្សនាដំណើរការតុលាការ។ រឿងនេះគឺជាដំណើរការដ៏គ្រោះថ្នាក់…»។
លោកបានរិះគន់ដល់អ.ស.បផងដែរចំពោះជំហរទន់ជ្រាយអំពីការជ្រៀតជ្រែកពីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានេះ។
«ខ្ញុំគិតថាពួកយើងជាច្រើនមានការស្រងាកចិត្តដែលអ.ស.ប មិនបានចាត់វិធានការណ៍ខ្លាំងថែមទៀតចំពោះវិទ្ធង្សនាទាក់ទងនឹងដំណើរការសាលាក្តីនេះ»។
លោក សូឡូម៉ុង បានថ្លែងបន្ថែមថាសម្ពាធពីលោកអគ្គលេខាធិការអ.ស.ប បាន គីមូន (Ban-Ki-Moon) ជារឿងដែលលោកចង់ឃើញ៖
«ខ្ញុំចង់ឃើញលោក បាន គីមូន ចាត់វិធានការបន្ថែមទៀតក្នុងការដាក់សម្ពាធលើរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែនដើម្បីបង្កើតស្ថានភាពសាលាក្តីខ្មែរក្រហមឲ្យមានប្រសិទ្ធភាពឡើងវិញ។ ការធ្វើដូច្នោះអាចជាផ្នែកមួយនៃកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងពីខាងក្រៅដើម្បីបើកឡើងដំណើរការនយោបាយ»។
លោក សូឡូម៉ុង ដែលធ្លាប់ជាអ្នកចរចារឿងកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសថ្លែងដូច្នេះប្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរអាមេរិកាំងនិងជនជាតិអាមេរិកាំងទាំងនិស្សិតសាស្ត្រាចារ្យជាង១០០នាក់ នៅពេលលោកត្រូវអញ្ជើញជាភ្ញៀវដើម្បីពិភាក្សាអំពីបញ្ហា២០ឆ្នាំក្រោយកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសនៅឯសាកលវិទ្យាល័យ Berkeley រដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា។ ការចោទប្រកាន់ប្រឆាំងនឹងលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែននេះ មួយផ្នែកគឺលោក រីឆាដ សូឡូម៉ុង និយាយយោងទៅដល់ការព្រមព្រៀងជាសម្ងាត់រវាងលោក ហ៊ុន សែននិងក្រុមខ្មែរក្រហមពេលធ្វើសមាហរណកម្ម ចាប់ផ្តើមឆ្នាំ ១៩៩៦ ដែលការធានានោះរួមមានទាំងការរារាំងមិនឲ្យមានការកាត់ទោសផងដែរ។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនធ្លាប់ថ្លែងជាសាធារណៈជាច្រើនលើកមិនឲ្យមានការនាំខ្លួនកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមបន្ថែមលើសពី៥នាក់ទៅកាត់ទោសទេដោយឈរលើហេតុផលសន្តិភាព។ មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក ហ៊ុន សែនធ្លាប់បដិសេធជារើយៗថាគ្មានការជ្រៀតជ្រែកចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់តុលាការទេ។
សាលាក្តីកាត់ទោសខ្មែរក្រហមដែលចំណាយថវិកាអស់ជិត២០០លានដុល្លារបានកាត់ទោសកាំង ហ្កេកអ៊ាវ ហៅឌុចអតីតប្រធានគុកទួលស្លែងខ្មែរក្រហមរួចហើយនិងកំពុងរង់ចាំសាលដីកាឧទ្ធរណ៍។ ឌុចបានទទួលស្គាល់ពីការពាក់ព័ន្ធនឹងការកាប់សម្លាប់អ្នកទោសជាង១២.០០០នាក់សម័យខ្មែរក្រហម៕
