ជិតមួយឆ្នាំទៅហើយដែលលោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានខកខានមិនបានទៅតតាំងក្តីនៅតុលាការក្រុងភ្នំពេញ ដែលចោទប្រកាន់លោកថាបានប្រព្រឹត្តអំពើក្បត់ជាតិ។
តុលាការក្រុងភ្នំពេញ បានបញ្ជាក់ច្បាស់ៗកាលពីពេលកន្លងមកថា សំណុំរឿងលោក កឹម សុខា មិនមែនជាអាទិភាពតម្រូវឲ្យចៅក្រមជម្រះឆាប់ៗនោះទេ។
តុលាការពន្យល់ថា មិនមែនជាអាទិភាព គឺដោយសារ មេដឹកនាំបក្សប្រឆាំងរូបនោះ ត្រូវបានតុលាការដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្រៅឃុំ។ នេះជាការបរិយាយរបស់លោក តាំង ស៊ុនឡាយ ប្រធានសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញដែលបានប្រាប់VOAកាលពីខែមករា។
ចៅក្រមសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ ក៏ធ្លាប់ឆ្លើយតបទៅក្រុមអ្នកការពារក្តីលោក កឹម សុខា ថាក្តីបារម្ភពី ការឆ្លងរាតត្បាតជំងឺកូវីដ១៩ ជាហេតុផលនៃការពន្យារពេលកាត់ក្តីរបស់លោក កឹម សុខា។
ក្រុមអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស មិនយល់ស្របទាំងស្រុងនឹងការអះអាងរបស់តុលាការរាជធានីភ្នំពេញ។ ពួកគេនិយាយថា តុលាការហាក់ដូចជារើសអើងសំណុំរឿងលោក កឹម សុខា ខណៈសំណុំរឿងផ្សេងទៀតរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលៗបក្សប្រឆាំង ក៏ដូចជាសកម្មជនជាច្រើននាក់ទៀតដែលគេដឹងថា មានភក្តីភាពជាមួយលោក សម រង្ស៊ី កំពុងតែរំកិលទៅមុខបន្តិចម្តងៗ ដោយគ្មានអ្វីជាឧបសគ្គ បើទោះរឿងខ្លះជនជាប់ចោទមិនស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសផង។
លោក អំ សំអាត នាយករងទទួលបន្ទុកឃ្លាំមើលរបស់អង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ ប្រាប់វីអូអេថា លោក កឹម សុខា មានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ក្នុងការទទួលបានការកាត់ក្តីមួយដែលមានតម្លាភាព។
«បើយើងនិយាយពីរឿង រឿងករណីធំៗ ច្រើនដែរដូចជា ករណីអតីតមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងលោក សម រង្ស៊ី ក៏ដូចជា មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់មួយគំនរ ដែលដំណើរការសវនាការសព្វថ្ងៃ កំពុងតែមមាញឹក ពីមួយcase [ករណី]ទៅមួយcase[ករណី]នៅសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ ហើយចេះតែអនុវត្តបាន។ អ៊ីចឹងកូវីដហើយ ប៉ុន្តែបើសិនជាយើងយក បញ្ហាហ្នឹងមក ដូចជាវាអត់សូវតម្លាភាពនឹងគ្នា»។
អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សរូបនេះមានប្រសាសន៍បន្ថែមថា ក្តីក្តាំលោក កឹម សុខា បានបន្តស្ថិតក្នុងការតាមដានយ៉ាងដិតដល់ពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ព្រោះគេជឿថា សំណុំរឿងរបស់មេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងរូបនេះ ចងភ្ជាប់ដោយកត្តានយោបាយច្រើនជាងកត្តាផ្លូវច្បាប់។
«គេចាត់ទុកថា ជារឿងមួយប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុជា ហើយក៏គេនិយាយថា វាពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងបញ្ហារឿងនយោបាយហ្នឹង។ អ៊ីចឹងខ្ញុំគិតថា រឿងទាំងអស់នេះទេដែលសំខាន់សម្រាប់ករណីឯកឧត្តម កឹម សុខា។ តែបើសិនជាយើងនិយាយពីរឿងផ្លូវច្បាប់វិញ ទាំងច្បាប់ជាតិ និងអន្តរជាតិ គេចែងមកហើយថាជនគ្រប់រូប មានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ ជាពិសេសមានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះការទទួលបាននូវការជំនុំជម្រះ ដែលប្រព្រឹត្តទៅបានឆាប់រហ័សតាមដែលអាចធ្វើទៅបាននោះបាទ»។
លោក កឹម សុខា ត្រូវបានតុលាការចោទប្រកាន់ពីបទរួមគំនិតជាមួយបរទេសក្នុងគម្រោងមួយដែលរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន ហៅថា ជា«ការប៉ុនប៉ងផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាល» ដោយមានសហរដ្ឋអាមេរិកនៅពីក្រោយ។ ប៉ុន្តែទាំងលោក កឹម សុខា និងសហរដ្ឋអាមេរិកបានបដិសេធការចោទប្រកាន់នេះជាបន្តបន្ទាប់។
បន្ទាប់ពីបានចំណាយពេលជាច្រើនខែ នៅក្នុងពន្ធនាគារផង និងក្នុងគេហដ្ឋានរបស់លោកផងនោះ តុលាការបានសម្រេចបន្ធូរបន្ថយលក្ខខណ្ឌឲ្យមេបក្សជំទាស់រូបនេះ អាចធ្វើដំណើរជួបប្រាស្រ័យទាក់ទងអ្នកដទៃទៀតជាលក្ខណៈឯកជននៅក្នុងប្រទេសកាលពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩។ ប៉ុន្តែតុលាការមិនអនុញ្ញាតឲ្យលោកពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងនយោបាយដាច់ខាត។
កាលពីដើមខែកុម្ភៈនេះ ក្នុងបំណងពន្យល់អំពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស និងការអនុវត្តច្បាប់ឆ្នាំ២០២០ គណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា ដែលជាស្ថាប័ននៅក្រោមរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានព្យាយាមរំសាយការសង្ស័យសាធារណមតិថា រឿងក្តីលោកកឹម សុខា«ត្រូវបានផ្អាកជាបណ្តោះអាសន្ន» តាមការស្នើសុំរបស់មេធាវីមកពីភាគីរដ្ឋាភិបាល និងភាគីលោក កឹម សុខា។
គណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា ផ្តល់សេចក្តីសន្និដ្ឋានចំពោះការផ្អាកសវនាការរបស់លោកកឹម សុខា ស្របតាមការលើកឡើងរបស់តុលាការ គឺដោយសារលោកមិនស្ថិតក្នុងស្ថានភាពជាប់ឃុំ។
ស្ថាប័នសិទ្ធិមនុស្សរបស់រដ្ឋាភិបាលមួយនេះ ពណ៌នាក្នុងសេចក្តីប្រកាសមួយថា៖ «ហេតុដូចនេះ ប្រសិនបើ លោកកឹម សុខា ស្ថិតក្នុងការឃុំនោះ សវនាការសំណុំរឿងនេះ ក៏នឹងត្រូវយកមកចាត់ការជាអាទិភាពផងដែរ»។
លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយនៅប្រទេសកម្ពុជា បកស្រាយថា មិនអាចមានការកំណត់អាទិភាពលើក្តីក្តាំក្នុងតុលាការ បើផ្អែកលើគោលការណ៍ស្មើភាពចំពោះមុខច្បាប់។ លោកកត់សម្គាល់ថា ដំណើរការកាត់ក្តីនៅតុលាការកម្ពុជា មិនមានសន្ទុះលឿននោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែចៅក្រមមិនគួរណាផ្អឹបសំណុំរឿងខ្លះទុកចោលមួយអន្លើ រួចទៅសើរើសំណុំរឿងផ្សេង ទាំងគ្មានការបែងចែកពេលវេលាជាក់លាក់នោះឡើយ។
លោកថា ការណ៍នេះ បានធ្វើឲ្យខូចសិទ្ធិរបស់លោក កឹម សុខា ក្នុងការទទួលបានការកាត់ក្តីក្នុងពេលសមស្របមួយ។
«គោលការណ៍ច្បាប់វាអត់មានរើសអើងបុគ្គលណាទេ ដោយសារភាពស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់វាដូចតែគ្នាទេ។ ក៏ប៉ុន្តែរឿងនៅពីក្រោយឆាកនៃរឿងក្តីលោក កឹម សុខានេះ ខ្ញុំមិនដឹងថាវាជារឿង យើងមិនជឿជាក់ថា ជារឿងប្រក្រតីភាពនៃគេហៅថា ដូចការចោទប្រកាន់ ដូចថាឥឡូវ បទពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការសមគំនិតជាមួយបរទេសហ្នឹង វាកើតមានភស្តុតាងគ្រប់គ្រាន់ វាអត់មាន។ ហើយអ៊ីចឹង យន្តការនេះ ខ្ញុំឃើញថា រំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិហ្នឹងបាត់ទៅហើយទីមួយ។ ទីពីរ ខ្ញុំគិតថា យន្តការនេះ គឺចង់ឲ្យគេហៅថា អង្ករវាកា្លយទៅជាបាយមែនទែន ព្រោះរំលាយទៅបាត់ហើយ ហើយអត់មានកំហុសឆ្គង អត់ឃើញភស្តុតាងគ្រប់គ្រាន់នៅក្នុងការដាក់បន្ទុក ឬក៏កាត់ក្តី»។
អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយរូបនេះ ជឿថា កង្វះភស្តុតាង ទំនងជាបានធ្វើឲ្យចៅក្រមអល់អែកក្នុងការកាត់ទោសរូបលោក កឹម សុខា។
លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា បន្តថាប្រសិនបើតុលាការនៅបន្តរារែក មិនបែងចែកពេលវេលាបន្តសំណុំរឿងលោក កឹម សុខានោះ កេរ្តិ៍ឈ្មោះតុលាការកម្ពុជានឹងរងផលប៉ះពាល់។ លោកបន្ថែមថាអ្វីដែលជាការគួរឲ្យកត់សម្គាល់នោះ គឺសហរដ្ឋអាមេរិកក៏ត្រូវបានគេចងភ្ជាប់ជាមួយសំណុំរឿងលោក កឹម សុខា ដូច្នេះបើសិនតុលាការមិនអើពើក្តីក្តាំនេះទេ វានឹងបង្កឧបសគ្គ សម្រាប់ការសាងទំនុកចិត្តគ្នារវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងកម្ពុជា។
«កម្ពុជាគួរពិចារណា ដោះស្រាយបញ្ហានេះដោយជ្រះស្រឡះដើម្បីជាដំណោះស្រាយមួយដើម្បីឲ្យកម្ពុជា និងអាមេរិកហ្នឹង អាចកសាងទំនាក់ទំនងហ្នឹងដោយតម្លាភាព ដោយកុំឲ្យមានមន្ទិលសង្ស័យនឹងគ្នា អាហ្នឹងទើបកម្ពុជាអាចដោះស្រាយបាន។ កុំដាក់បន្ទុកឬក៏ហៅថា ជាបញ្ហាមួយដែលមិនច្បាស់លាស់យកមកធ្វើជាឡប់ឡែនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា កាន់តែធ្វើឲ្យប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជាធ្លាក់ទៅក្នុងកម្រិតមួយទៀតដែលបាត់ជំនឿពីសហគមន៍អន្តរជាតិ និងពលរដ្ឋខ្មែរយើងបាទ»។
លោក Phil Robertson នាយករងប្រចាំតំបន់អាស៊ីនៃអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស (Human Rights Watch) ប្រាប់VOAតាមសារអ៊ីមែលថាការបង្កកសំណុំរឿងលោក កឹម សុខា ជាការចង់បានរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលលោកហៅថាជា«ចំណាប់ខ្មាំងរបស់តុលាការកម្ពុជា»។
លោកផ្តល់ការអធិប្បាយថា៖
«រដ្ឋាភិបាលច្បាស់ណាស់ចង់អូសបន្លាយពេលសវនាការប្រឆាំងនឹងលោក កឹម សុខា ឲ្យបានយូរតាមដែលអាចធ្វើទៅបាន ដោយសារពួកគេគិតថា បើលោក កឹម សុខាត្រូវចងជាប់ដោយចំណងតុលាការនោះ គាត់មិនអាចធ្វើកិច្ចការនយោបាយបានទេ។ ការពន្យារទាំងអស់នេះ គឺដើម្បីរារាំងលោកកឹម សុខា ឲ្យនៅក្នុងស្ថានភាពមួយជាចំណាប់ខ្មាំងនៃប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌កម្ពុជា»។
លោកបន្ថែមថា៖ «ប្រទេសកម្ពុជាកំពុងរំលោភសិទ្ធិរបស់គាត់[កឹម សុខា] ដើម្បីទទួលបានការកាត់ទោសមួយឆាប់រហ័ស ដោយធ្វើជាសោះអង្គើយចំពោះការណ៍ពិតដែលថា យុត្តិធម៌ដែលត្រូវបានពន្យារពេល ពិតជាយុត្តិធម៌ដែលមិនត្រូវបានគេផ្តល់ឲ្យនោះទេ»។
លោកប្រដូចសំណុំរឿងរបស់លោកកឹម សុខា និងអ្នកដែលមានភក្តីភាពជាមួយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិផ្សេងទៀត ទៅនឹងល្បែងនយោបាយដែលគ្មានន័យសម្រាប់យកទៅកាត់ក្តីនៅតុលាការដែលគ្មានសិទ្ធិអំណាចអារកាត់រឿងក្តីដោយខ្លួនឯង ហើយការចោទប្រកាន់នានាលើពួកគេ គឺជាការចង់បានរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន កំពុងរិះរកវិធីសម្អាតកម្ទេចកម្ទីរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលនៅសេសសល់ មុនការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០២២ និងការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣ ហើយតុលាការទាំងអស់កំពុងបង្ហាញឆន្ទៈដើម្បីសម្រេចឲ្យបានកិច្ចខិតខំនេះ»។
យ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌លោក ជិន ម៉ាលីន បានថ្លែងការពារឯករាជ្យភាពរបស់ចៅក្រមនៃតុលាការកម្ពុជាកាលពីពេលកន្លងមកថា តុលាការបានធ្វើការសម្រេចចិត្តនៅក្នុងដែនសិទ្ធិ និងអំណាចរបស់ពួកគេ ពោលគឺគ្មាននរណាទៅបង្គាប់បញ្ជាឲ្យចៅក្រមធ្វើសេចក្តីសម្រេចចិត្តនោះឡើយ។
លោកស្រី ម៉េង សុភារី មេធាវីការពារក្តីលោក កឹម សុខាមួយរូបងឿងឆ្ងល់នឹងការបន្តផ្អាកសវនាការរបស់លោក កឹម សុខា ខណៈសំណុំរឿងរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនិងសកម្មជនជាច្រើននាក់ទៀតនោះកំពុងបន្ត។
លោកស្រីបន្ថែមថា តុលាការគួរឈប់យក«លេស»រឿងវិបត្តិកូវីដ១៩មកបង្កកសវនាការកូនក្តីលោកស្រី ព្រោះស្ថានភាពជំងឺកូវីដមានភាពល្អប្រសើរហើយ។
«ថាអាហ្នឹងហើយដែលខ្ញុំលើកជាចំណោទចោទសួរ ហើយលើកជាបញ្ហាថាតើ មូលហេតុដោយសារ បញ្ហាកូវីដហ្នឹង វាៗមិនគួរណាជាមូលហេតុ លើកឡើងជាចំណោទទេ ដោយសារតែរឿងក្តីផ្សេងៗ យើងឃើញថា ដំណើរការនីតិវិធីបាន ហើយដូចជាក្តីខ្លះហ្នឹងមនុស្សនៅក្រៅឃុំ ក៏នៅតែដំណើរការមិនមែនថាទាល់តែមនុស្សនៅក្នុងឃុំបានត្រូវសម្រុកកាត់រឿងក្តីហ្នឹងទេច៎ា!»។
ស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិកប្រចាំកម្ពុជា បានបញ្ជាក់ជាថ្មីទៀតថា ក្តីក្តំាលោក កឹម សុខា ជាការរំខានមួយដល់រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់លោក Chad Roedemeier អ្នកនាំពាក្យស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំកម្ពុជា ដែលបានប្រាប់វីអូអេតាមសារអ៊ីមែលមួយ។
លោកChadថ្លែងថាសហរដ្ឋអាមេរិកមិនមានការជាប់ពាក់ព័ន្ធណាមួយទាល់តែសោះនឹងសំណុំរឿងលោកកឹម សុខា។
លោកអធិប្បាយថា៖ «វាមិនមែនដូចការដែលគេនិយាយនោះទេ។ យើងត្រូវបានរំខានដោយការចោទប្រកាន់មិនពិតទាំងអស់នេះ ដែលធ្វើឡើងប្រឆាំងនឹងសហរដ្ឋអាមេរិកអំឡុងពេលនៃសវនាការរបស់គាត់។ ដូចដែលលោកឯកអគ្គរដ្ឋទូតបាននិយាយកាលពីមុនៗអំពីករណីនេះនោះគឺ យុត្តិធម៌ដែលត្រូវបានពន្យារពេល គឺជាយុត្តិធម៌ដែលត្រូវបានបដិសេធចោល»។
លោកបន្ថែមថា៖ «យើងសង្ឃឹមថារដ្ឋាភិបាលនឹងធ្វើរឿងដែលត្រឹមត្រូវ ហើយលោកកឹម សុខា នឹងត្រូវបានលើកលែងពីការចោទប្រកាន់ ហើយសិទ្ធិរបស់គាត់ទាំងឡាយនឹងត្រូវបានផ្តល់ឲ្យគាត់វិញ។ ការណ៍នេះ នឹងជារឿងល្អបំផុតសម្រាប់កម្ពុជា និងសម្រាប់ទំនាក់ទំនងសហរដ្ឋអាមេរិក និងកម្ពុជា»។
លោក សុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លើកឡើងថាគណបក្សកាន់អំណាចគ្មានសិទ្ធិទៅលូកលាន់ការងាររបស់តុលាការឡើយ។
អ្នកនាំពាក្យរូបនេះចង្អុលទៅសម្តីរបស់ លោក កឹម សុខា ដែលបានថ្លែងនៅប្រទេសអូស្ត្រាលី កាលពីឆ្នាំ២០១៣ ពាក់ព័ន្ធនឹងការបង្ហាញផ្លូវពីប្រទេសមួយចំនួនឲ្យនាវានយោបាយរបស់លោក កឹម សុខា បានធ្វើដំណើរបោះពួយទៅមុខ ឈានដល់ការកសាងបានជាគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។ លោកថានេះជាភស្តុតាងរឹងមាំមួយ។
«អ៊ីចឹងអត់មានអ្នកណាបង្កើតជំនួសគាត់បានទេ ពីព្រោះគាត់ធ្វើហើយ គាត់មោទនភាពបុគ្គលគាត់ គាត់លាតត្រដាងហើយផ្សព្វផ្សាយជាសាកលលោកទៅទៀត។ ដូច្នេះហើយគ្មានអាចប្រកែកបានទេ»។
ក្នុងសវនាការកាលពីខែមករាឆ្នាំ២០២០ នៅពេលលោកកឹម សុខា បង្ហាញខ្លួននៅសាលសវនាការតុលាការរាជធានីភ្នំពេញ ក្រុមប្រឹក្សាជំនុំជម្រះ បានបង្ហាញឃ្លីបវីដេអូនៃការថ្លែងរបស់លោក កឹម សុខា។ វីដេអូនេះត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលប្រើប្រាស់ជាភស្តុតាងក្នុងការចាប់ខ្លួនលោក កឹម សុខា ហើយក៏ជាដើមចមនៃអង្គហេតុសំខាន់ៗមួយចំនួន ដែលនាំដល់ការរំលាយគណបក្សប្រឆាំងកាលពីឆ្នាំ២០១៧។
លោក កឹម សុខា ថាវីដេអូនេះមានការកាត់តដោយផ្នែកៗ។
លោក អំ សំអាត មន្រ្តីអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ មានប្រសាសន៍ថាបើសិនជាសំណុំរឿងលោក កឹម សុខា នៅអូសបន្លាយ កម្ពុជាអាចនឹងខាតបង់មួយកម្រិតទៀតនៃការគាំទ្រខាងពាណិជ្ជកម្មពីលោកសេរី។
«ខ្ញុំលើកឧទាហរណ៍តែមួយមើលតែបញ្ហាEBA របស់សហគមន៍អឺរ៉ុប ដែលកាត់យើង២០%គឺផ្តើមចេញពីការរំលាយគណបក្ស និងការចាប់ខ្លួនឯកឧត្តម កឹម សុខា ហ្នឹងហើយ។ អាហ្នឹង គឺជា ជាអ្វីដែលយើងមើលឃើញជាក់ស្តែង ដែលគេទាមទារឲ្យស្តាឡើងវិញលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស។ អ៊ីចឹងបើសិនជាបញ្ហានេះអូសបន្លាយ កម្ពុជាយើងក៏នៅតែមានផលប៉ះពាល់ជាបន្ត»៕
