អត្ថន័យនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស២៣ តុលា ឆ្នាំ១៩៩១បានស្ថិតក្នុងចំណុចស្នូលនៃការសួរដេញដោលជនជាប់ចោទ៣រូបពាក់ព័ន្ធនឹងការតវ៉ាមួយនៅមុខស្ថានទូតចិនប្រចាំទីក្រុងភ្នំពេញកាលពីថ្ងៃទី២៣ តុលា ឆ្នាំមុនដែលមានការចាប់ខ្លួនមនុស្សមួយចំនួនផងដែរ។
ជនជាប់ចោទទាំងនោះ មានអ្នកស្រី សាត ផា អតីតសកម្មជនដីធ្លីនៅតំបន់បឹងកក់អ្នកស្រី សាន់ ស្រីនាថ ជាអាជីវករ និងអ្នកស្រីហុង អាន ហៅ អាន ហុងដែលប្រាប់តុលាការថាជាអ្នកចិញ្ចឹមគោនៅក្នុងខេត្តឧត្តរមានជ័យ។
អ្នកស្រីចៅក្រមអ៊ុក រ៉េតគន្ធាបានតាំងសំណួរដំបូងទៅអ្នកស្រីសាត ផា អាយុ៤៧ឆ្នាំអំពីហេតុការណ៍ដែលបានកើតឡើងនៅមុខស្ថានទូតចិនដោយសួរថា៖ «ក្នុងថ្ងៃកើតហេតុមានចូលរួម មានចាំទេអង្គហេតុថ្ងៃហ្នឹង»។ អ្នកស្រីសាត ផានិយាយថា៖ «ខ្ញុំបានចូលរួម»។
អ្នកស្រីចៅក្រមបន្ថែមថា៖ «មានស្រែកទាមទារលើកបដាទេ?»។ អ្នកស្រី សាត ផាឆ្លើយថា៖«ខ្ញុំបានស្រែកទាមទារថ្ងៃ២៣តុលា ឲ្យ UN [អង្គការសហប្រជាជាតិ]ជួយ»។
បន្តិចក្រោយមកអ្នកស្រីចៅក្រមអ៊ុក រ៉េតគន្ធា បានសួរឲ្យអ្នកស្រីសាត ផា បកស្រាយពីខ្លឹមសារនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសដែលមានកម្ពុជានិងប្រទេស១៨ផ្សេងទៀត ជាហត្ថលេខីក្នុងនោះក៏មានប្រទេសចិនផងដែរ។
អ្នកស្រីចៅក្រមអ៊ុក រ៉េតគន្ធា លើកឡើងថា៖ «អ្នកស្រីដឹងអត្ថន័យកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស២៣តុលាទេ?»។ អ្នកស្រីសាត ផា តបថា៖ «ខ្ញុំឮរដ្ឋាភិបាលចង់បំបាត់តែខ្ញុំប្រជាពលរដ្ឋខ្ញុំត្រូវតែទាមទារ»។
អ្នកស្រីសាត ផា ក៏ប្រាប់អង្គសវនាការដែរថាការណ៍ដែលអ្នកស្រីទៅតវ៉ានៅមុខស្ថានទូតចិននោះគឺអ្នកស្រីទៅតែឯងនិងមានចេតនាទាមទារសេរីភាពឲ្យអតីតក្រុមមន្ត្រីគណបក្សប្រឆាំងដែលកំពុងជាប់ឃុំផងដែរ។
នេះជាផ្នែកដំបូងនៃសវនាការជុំទីពីរលើជនជាប់ចោទ៣រូបក្នុងចំណោមជនជាប់ចោទ៧រូបដែលរងការចោទប្រកាន់ពីរបទលើ្មសដាច់ដោយឡែកពីគ្នា គឺបទ«ញុះញង់បង្កឲ្យមានភាពវឹកវរធ្ងន់ធ្ងរដល់សន្តិសុខសង្គម»និង«អ្នកផ្តើមគំនិតក្នុងអំពើញុះញង់បង្កឲ្យមានភាពវឹកវរធ្ងន់ធ្ងរដល់សន្តិសុខសង្គម»។
អ្នកស្រី សាត ផា និងជនជាប់ចោទ៥នាក់ទៀតរួមមានសកម្មជនអតីតបក្សប្រឆាំង គឺអ្នកស្រី លឹម សាន អ្នកស្រី យ៉យ ស្រីមុំ លោកតុន និមល អ្នកស្រីប៉ៃ រ៉េន ហៅនីសា ជាពលរដ្ឋនិងអ្នកស្រី សាន់ ស្រីនាថហៅ ម៉ារី។ ពួកគេត្រូវបានចោទពីបទញុះញង់បង្កឲ្យមានភាពវឹកវរធ្ងន់ធ្ងរដល់សន្តិសុខសង្គម។
ចំណែកជនជាប់ចោទមួយរូបទៀត គឺអ្នកស្រីហុងអានរងការចោទពីអ្នកផ្តើមគំនិតក្នុងអំពើញុះញង់បង្កឲ្យមានភាពវឹកវរធ្ងន់ធ្ងរដល់សន្តិសុខសង្គម។
សំណុំរឿងក៏ជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងអតីតតំណាងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលត្រូវរំលាយគឺលោក ហូរ វ៉ាន់និងអតីតសកម្មជនបក្សប្រឆាំងលោកសាន សីហៈ ដែលកំពុងរត់គេចខ្លួន។ អ្នកទាំងពីររងបទចោទដូចគ្នាទៅនឹងអ្នកស្រី ហុង អាន។
នៅក្នុងសវនាការរយៈពេលជិតពីរម៉ោងអ្នកស្រីចៅក្រម អ៊ុករ៉េតគន្ធា និងតំណាងអយ្យការលោកឆាយហុង បានជជីកសួរជនជាប់ចោទអ្នកស្រី សាត ផា អ្នកស្រីសាន់ ស្រីនាថនិងអ្នកស្រីហុង អានពាក់ព័ន្ធនឹងអត្ថន័យនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសជីវភាពរស់របស់ពួកគាត់និងទំនាក់ទំនងជាមួយលោកហូរ វ៉ាន់ និងលោក សាន សីហៈពាក់ព័ន្ធនឹងការឧបត្ថម្ភថវិកាឲ្យមានការតវ៉ានៅមុខស្ថានទូតចិនកាលពីថ្ងៃទី២៣តុលាឆ្នាំ២០២០។
ការសួរដេញដោលពីភាគីចៅក្រមនិងមេធាវីការពារក្តីឲ្យជនជាប់ចោទអំពីការបង្កើតក្រុមមួយឈ្មោះថាក្រុមស្ត្រីក្លាហានក៏បានធ្វើឡើងក្នុងសវនាការផងដែរ។
ក៏ប៉ុន្តែជនជាប់ចោទភាគច្រើនឆ្លើយថាក្រុមស្ត្រីកា្លហាននេះគ្មានក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំហើយបានកើតឡើងក្រោយការចាប់ខ្លួនលោករ៉ុង ឈុន។
អ្នកស្រីសាន់ ស្រីនាថ ត្រូវបានតំណាងអយ្យការលោកឆាយ ហុងសួរថា៖ «កិច្ចព្រមព្រៀងមានខ្លឹមសារយ៉ាងម៉េច?» អ្នកស្រី សាន់ ស្រីនាថ ដែលអះអាងថាជាស្ត្រីមេម៉ាយមានកូនពីរនាក់និយាយថា៖ «គោរពសិទ្ធិមនុស្សមិនឲ្យប្រទេសដទៃឈ្លានពានកម្ពុជា»។
លោកឆាយ ហុង បន្ថែមថា៖ «ភាគីហត្ថលេខីនរណាចុះហត្ថលេខា?»។ លោកបន្តថា៖ «ខ្ញុំបញ្ជាក់ឡើងវិញអ្នកស្រីមិនចាំច្បាស់ទេ?»។ អ្នកស្រីសាន់ ស្រីនាថ ប្រាប់អង្គសវនាការថា៖ «ច៎ា! ខ្ញុំរៀនសូត្រតិចតែខ្ញុំចាប់អារម្មណ៍លើប្រទេសខ្លួនឯង»។
ក្នុងសវនាការជុំទីពីរដែលជាសវនាការចុងក្រោយរបស់ជនជាប់ចោទទាំង៧រូបនោះការសួរដេញដោលពីសំណាក់តំណាងអយ្យការទៅលើភាពស្របច្បាប់នៃការធ្វើបាតុកម្មក៏ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅចំពោះមុខជនជាប់ចោទដែលទទួលការជំនុំជម្រះនៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះ។ ក៏ប៉ុន្តែជនជាប់ចោទជាស្ត្រី៣នាក់ដែលទទួលការជំនុំជម្រះនៅថ្ងៃនេះសុទ្ធតែអះអាងថា ពួកគេមិនបានតវ៉ាបំពានច្បាប់នោះទេ។
តំណាងអយ្យការលោក ឆាយ ហុង លើកឡើងថា៖ «តើអ្នកស្រីគិតថា បំពានលើច្បាប់ទេ?»។
អ្នកស្រីសាន់ ស្រីនាថ និយាយថា៖ «ខ្ញុំអត់គិតថាបំពានច្បាប់ទេតែច្បាប់បំពានលើខ្ញុំវិញ»។
ការប្រកែករបស់អ្នកស្រី សាន់ ស្រនាថ ត្រូវបានច្រានចោលដោយមន្ត្រីនគរបាលស័ក្តិ៥មួយរូបគឺលោក សំ វណ្ណឌីដែលជាអ្នកកសាងសំណុំរឿងនេះ។
លោកសំ វណ្ណឌី បានប្រាប់អ្នកស្រីចៅក្រមអ៊ុក រ៉េតគន្ធា ថានេះជាបទល្មើសជាក់ស្តែងប្រមូលផ្តុំនៅស្ថានទូតចិនដោយគ្មានច្បាប់អនុញ្ញាតពីអាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន។ លោកឲ្យដឹងទៀតថាក្នុងថ្ងៃតវ៉ានោះមានអ្នកចូលរួមប្រមាណ២៥ទៅ៣០នាក់។
នៅពេលផ្តល់សក្ខីកម្មនៅមុខតុលាការនោះ មន្ត្រីនគរបាលជាន់ខ្ពស់រូបនោះក៏បានដាក់បន្ទុកទៅលើចុងចោទមួយរូបគឺអ្នកស្រី លឹម សាន ថាជាអ្នកដឹកនាំការតវ៉ានោះ។ ក៏ប៉ុន្តែលោកមិនអាចបញ្ជាក់ពីខ្លឹមសារនៃញត្តិ និងបដាដែលអាជ្ញាធរបានដកហូតពីក្រុមតវ៉ាបានទេដោយលោកនិយាយថា៖«ខ្ញុំភ្លេចហើយយូរដែរហើយ» «សុំទោសភ្លេចហើយ»។
សវនាការរបស់ក្រុមអ្នកតវ៉ាទាមទារឲ្យប្រទេសហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសបន្តគោរពខ្លឹមសារនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះធ្វើឡើងក្រោមការឃ្លាំមើលរបស់មន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សដែលបានបង្ហាញការយល់ឃើញថាសំណុំរឿងនេះមានជាប់ហេតុផលនយោបាយ។
នាយករងទទួលបន្ទុកឃ្លាំមើលនិងការពារសិទ្ធិមនុស្សនៃអង្គការលីកាដូលោកអំ សំអាតប្រាប់វីអូអេថាក្តីក្តាំដែលមានធាតុផ្សំនយោបាយនេះមិនអាចអារកាត់ឲ្យដាច់ស្រឡះនៅតុលាការបានទេដោយថាមានតែការសម្របសម្រួលខាងនយោបាយតែប៉ុណ្ណោះទើបអាចដោះស្រាយរឿងនេះបាន។
លោកថ្លែងថា៖ «អាហ្នឹងបើសិនជាមានការដោះស្រាយឬក៏ចរចាផ្នែកនយោបាយណាកើតឡើងអាហ្នឹង មានការសម្រួលឬការដោះលែងដូចមុនៗចឹង»។
នៅក្រៅរបងតុលាការក្រុមអ្នកតវ៉ាមួយចំនួនមិនត្រូវបានកងសន្តិសុខខណ្ឌ៧មករាអនុញ្ញាតឲ្យចូលគៀកនឹងបរិវេណនៃអគាររបស់តុលាការទេ។
អ្នកស្រី តុន ស្រីលាប អាយុ៣៤ឆ្នាំប្អូនស្រីបង្កើតរបស់លោកតុន និមលប្រាប់ក្រុមអ្នកកាសែតថាតុលាការគួរពិចារណាដោះលែងបងអ្នកស្រីឲ្យមានសេរីភាពវិញដោយលើកហេតុផលលោកតុន និមលមិនបានប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋណាមួយនោះទេ។
អ្នកស្រីថ្លែងថា៖ «គាត់ចូលរួមថ្ងៃ២៣តុលានេះ គឺជាសន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីស។ កូនខ្មែរជំនាន់ណាក៏គេរៀនពីសន្ធិសញ្ញានេះដែរគាត់ដឹងហើយ តែហេតុអីបានមកចាប់គាត់? សួរថាគាត់ខុសអី?»។
ដោយឡែកលោក សំ សុគង់មេធាវីការពារក្តីឲ្យជនជាប់ចោទចំនួន៧នាក់នោះមានសុទិដ្ឋិនិយមថាកូនក្តីរបស់លោកអាចនឹងត្រូវតុលាការពិចារណាទម្លាក់ការចោទប្រកាន់ក្រោមហេតុផលថាគ្មានភស្តុតាងរឹងម៉ាំណាមួយដែលគាំទ្រដល់បទល្មើសដែលត្រូវចោទមកលើកូនក្តីលោកទេ។ លោកបន្ថែមថាកូនក្តីលោកទាំងអស់ក៏សំណូមឲ្យតុលាការទម្លាក់ចោលការចោទប្រកាន់ផងដែរ។
លោកថ្លែងថា៖ «គាត់ដាក់ញ្ញតិ្តហ្នឹងដើម្បីគោលដៅម្នាក់ៗហ្នឹងគឺគោលដៅគ្រាន់តែថាចង់ឲ្យមានការគោរពសិទ្ធិមនុស្សតែប៉ុណ្ណោះចឹងបើតាមការសួរដេញដោលដូចជាសំណុំរឿងហ្នឹងឃើញថាវាមិនមានធាតុផ្សំគ្រប់គ្រាន់ឬក៏មិនចូលក្នុងបទល្មើសទាក់ទងនឹងញុះញង់ទេ»។
ការចាប់ខ្លួនជនជាប់ចោទទាំង៧នាក់ខាងលើជាបន្តបន្ទាប់យកមកផ្តន្ទាទោសធ្វើឡើងក្រោយព្រឹត្តិការណ៍តវ៉ានៅមុខស្ថានទូតចិនកាលពីថ្ងៃទី២៣ តុលា ឆ្នាំ២០២០ដែលកម្លាំងសន្តិសុខចម្រុះរាប់សិបនាក់នាពេលនោះបានបំបែកការតវ៉ារបស់ប្រជាពលរដ្ឋដែលភាគច្រើនជាស្ត្រីក្នុងនោះមានអ្នកស្រីសាត ផា និងអ្នកស្រីលឹម សាន។
នៅក្នុងបន្ទប់សាលសវនាការអ្នកស្រី លឹម សាន ត្រូវតំណាងអយ្យការលោកឆាយ ហុង អះអាងថាអ្នកស្រីបានសារភាពថាអ្នកស្រីទទួលថវិកាពីក្មួយឈ្មោះសាន សីហៈ ដែលបានទទួលថវិកាពីលោកហូរ វ៉ាន់ ចំនួន៣០០ដុល្លារ។ ប៉ុន្តែមេធាវីលោកសំ សុគង់ប្រាប់វីអូអេក្រោយសវនាការថាថវិការបស់លោកហូរ វ៉ាន់ នោះជាថវិកាដែលគាត់ផ្តល់ឲ្យកូនក្តីលោកជាលក្ខណៈមនុស្សធម៌តែប៉ុណ្ណោះ។
ទោះជាយ៉ាងណា តំណាងអយ្យការលោកឆាយ ហុងស្នើឲ្យតុលាការរក្សាបទចោទលើជនជាប់ចោទទាំង៧រូបដែលកំពុងជាប់ឃុំនិងជនជាប់ចោទ២រូបទៀតក្នុងនោះមានលោកហូរ វ៉ាន់ ដែលមិនស្ថិតក្នុងប្រទេស។
លោកមេធាវី សំ សុគង់ ស្នើឲ្យតុលាការទម្លាក់ការចោទប្រកាន់លើកូនក្តីលោក។
ចៅក្រមជំនុំជម្រះអ្នកស្រី អ៊ុក រ៉េតគន្ធាបានប្រកាសប្រាប់អង្គសវនាការថាអ្នកស្រីនឹងចេញសេចក្តីសម្រេចនៅថ្ងៃទី២ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១៕
