ស្រុកកោះសូទិន ខេត្តកំពង់ចាម — នៅលើតុឈើមួយរបស់ឯកអគ្គរដ្ឋទូតតួកគីប្រចាំកម្ពុជា នៅរាជធានីភ្នំពេញ គឺជាសូត្រចាមដ៏វែងនិងចម្រុះពណ៌ត្បាញដោយផ្ទាល់ដៃរបស់ស្រ្តីជនជាតិភាគតិចចាមនៅកម្ពុជា។ នេះបើតាមរូបថតមួយដែលត្រូវបានបង្ហោះនៅលើបណ្តាញសង្គមកាលពីខែមីនា។ សូត្រចាមនេះ តំណាងឱ្យការរស់ឡើងវិញនិងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងអភិរក្សវប្បធម៌និងសិល្បៈតម្បាញរបស់សហគមន៍ចាមដែលស្ទើរតែសាបសូន្យ ក្រោមការជួយជ្រោមជ្រែងពីគម្រោងសូត្រចាមមួយ ដែលដឹកនាំដោយវិទ្យាស្ថានស្លឹករឹត។
ក្រោយការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហមកាលពីឆ្នាំ ១៩៧៩ អ្នករស់រានមានជីវិតដែលជាជនជាតិភាគតិចចាម បានបាត់បង់អ្វីៗស្ទើតែទាំងអស់ដែលជាផ្នែកដ៏សំខាន់នៃអត្តសញ្ញាណរបស់ពួកគេ ក្នុងនោះរួមទាំងវប្បធម៌និងសិល្បៈត្បាញសូត្រចាមផងដែរ។ នៅស្រុកកោះសូទិន ខេត្តកំពង់ចាម មានតែស្ត្រីចាមពីរបីនាក់ប៉ុណ្ណោះ ដែលចងចាំខ្លះ និងអាចមានសមត្ថភាពផលិតសូត្របាន។
អង្គុយលើកីតម្បាញមួយ អ្នកស្រី ស្មាន ស្រីយ៉ះ អាយុ ៥៤ ឆ្នាំ បានប្រាប់វីអូអេថា អ្នកស្រីបានធ្លាប់រៀនត្បាញសូត្រពីម្តាយអ្នកស្រី កាលពេលដែលអ្នកស្រីនៅវ័យកុមារ។ ក៏ប៉ុន្តែការចង់ចេះ ចង់ដឹង និងរៀនអំពីតម្បាញសូត្រនេះ ត្រូវបានរលុបចេញពីក្នុងចិត្តអ្នកស្រី គ្រាដែលពួកខ្មែរក្រហមបានឡើងកាន់អំណាចក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
អ្នកស្រីរៀបរាប់ថា ក្រោយពេលរបបខ្មែរក្រហមបានដួលរលំទៅ អ្នកស្រីបានចាប់ផ្តើមរៀបចំសម្ភារៈតម្បាញឡើងវិញ បើទោះបីជាមានការលំបាកខ្លះៗក្នុងការស្វែងរកសម្ភារៈសម្រាប់ការតម្បាញក្តី។
អ្នកស្រីថ្លែងថា៖ «ពិបាកតើស៎ យើងមកដំបូងអត់មានការងារធ្វើ យើងធ្វើអីផ្សេងៗទៅ រួចទៅ យើងចេះតែរកណោះតិច ណេះតិចល្មមតែបានប្រដាប់ប្រដាហ្នឹងមក។ ព្រោះអីជំនាន់ហ្នឹងវាក្រវាខ្សត់ វាអត់សូវមានឈើ មានជាង មានអីទេ»។
ស្រ្តីជាអ្នកតម្បាញរូបនេះបន្ថែមថា អ្នកស្រីត្រូវចំណាយ ២ទៅ៣ឆ្នាំ ទម្រាំអ្នកស្រីអាចរកថវិកាដើម្បីទិញសម្ភារៈតម្បាញសូត្របាន។ អ្នកស្រីបានចំណាយពេលមួយអាទិត្យដើម្បីត្បាញសូត្រឱ្យហើយមួយក្បិន ដោយមិនរាប់បញ្ចូលពេលដែលត្រូវប្រើដើម្បីធ្វើសូត្រ ជ្រលក់ពណ៌ និងរៀបចំសម្ភារៈផ្សេងៗឡើយ។
ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហមពីឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩ អ្នកស្រី ម៉ាត់ រី ស្ត្រីជនជាតិភាគតិចចាមម្នាក់ទៀតនៅស្រុកកោះសូទិន មានអាយុប្រមាណ ១៣ ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ។ ស្ត្រីចាមវ័យ ៦២ ឆ្នាំ ដែលមានកម្ពស់ប្រហែល ១ម៉ែត្រ៥០រូបនេះ ក៏បានរៀនពីវិធីត្បាញសូត្រពីម្តាយ បើទោះបីក្នុងពេលនោះកម្ពុជាកំពុងរងការទម្លាក់គ្រាប់បែក និងសង្គ្រាមក្តី។
អ្នកស្រី ម៉ាត រី បានថ្លែងប្រាប់វីអូអេថា៖ «ដល់ពេលជំនាន់ខ្ញុំធំ ដូចថាអាយុខ្ញុំ ១៣ ១៤ [ឆ្នាំ] កប៉ាល់ហោះទម្លាក់គ្រាប់ផ្លោងគ្រប់អីហ្នឹង អត់មានពីណាធ្វើ[ត្បាញសូត្រ]ទេ។ ហើយដល់ពេលហ្នឹង គេចាប់ផ្តើមត្បាញខ្ញុំក៏ចេះត្បាញចេះអី ពេញមួយភូមិហ្នឹង ចេញពីប៉ុលពតហ្នឹងធ្វើហ្នឹង[ត្បាញសូត្រ]»។
ដោយសារតែការស្រឡាញ់ចង់ចេះចង់ដឹង និងចង់ថែរក្សានូវសិល្បៈវប្បធម៌របស់ជនជាតិចាម អ្នកស្រី ម៉ាត់ រី បានខិតខំរៀនសូត្ររហូតអាចចេះត្បាញសូត្រចាមឡើងវិញ។ អ្នកស្រីបន្តថា ការត្បាញសូត្រ ការចងគោម និងការជ្រលក់ពណ៌របស់ជនជាតិចាម គឺមិនមានភាពខុសប្លែកគ្នាពីការត្បាញរបស់ខ្មែរឡើយ។ អ្នកស្រីលើកឡើងថា គោមនៃសំពត់សូត្រមានច្រើនម៉ូត ប៉ុន្តែដោយសារអ្នកស្រីមានវ័យចំណាស់ ដូចេ្នះការចងចាំនៃគោមទាំងនោះក៏មិនសូវច្បាស់លាស់ប៉ុន្មានឡើយ។
អ្នកស្រីថ្លែងថា៖ «ក្បាច់ពណ៌ហ្នឹងបងប្អូនខ្មែរ ក៏ដូចបងប្អូនចាមដែរ អត់មានអីខុសគ្នាផង ពីព្រោះអីបងប្អូនខ្មែរក៏ចូលចិត្តពណ៌ហ្នឹងដែរ។ ដូចថាខ្នាក់ជើងម៉ា ខ្នាក់ប៉ាវអ៊ី ហើយនិងជណ្តើរបារាំង គេហៅជណ្តើរបារាំងៗ ផ្កាគេចងហ្នឹងណា ហើយនិងផ្ការាំង ប៉ុន្តែឥឡូវដូចភ្លេចអស់ហើយមើលទៅ»។
វប្បធម៌និងសិល្បៈនៃការត្បាញសូត្រចាមមានប្រវត្តិជាយូរលង់ណាស់មកហើយ ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន តម្បាញនេះហាក់មិនសូវទទួលបានការចាប់អារម្មណ៍ពីក្មេងជំនាន់ក្រោយនៅឡើយ ដោយសារពួកគេយល់ឃើញថា តម្បាញសូត្រចាមត្រូវការចំណាយពេលយូរ ហើយមិនសូវទទួលបានប្រាក់ចំណេញដើម្បីទ្រទ្រង់ជីវភាពរស់នៅឱ្យយូរអង្វែងនោះទេ។
អ្នកស្រី ស្មាន ស្រីយ៉ះ ថ្លែងថា៖ «ក្មេងជំនាន់ក្រោយគេអត់សូវធ្វើទេ ព្រោះអីគេទៅធ្វើរោងចក្របានថ្លៃជាង។ ធ្វើអាហ្នឹង [ត្បាញសូត្រ] វាអត់សូវបានលុយច្រើន ពួកគាត់ថាធ្វើយូរបានលុយតិចពេក អ៊ីចឹងគាត់ខ្ជិល អត់សូវចាប់អារម្មណ៍ទេ ព្រោះអីគេធ្វើរោងចក្រ កន្លះខែគេបើកៗ។ រួចយើងទម្រាំធ្វើសម្ភារៈ ធ្វើផ្កា ធ្វើអី ជ្រលក់អីវាយូរ ទម្រាំបានមកត្បាញ»។
ទោះជាយ៉ាងណាក្តី ស្រ្តីតម្បាញសូត្រចាមវ័យចំណាស់ ដូចជាអ្នកស្រី ស្មាន ស្រីយ៉ះ និងអ្នកស្រី ម៉ាត់ រី នៅតែលើកទឹកចិត្តជនជាតិភាគតិចចាមជំនាន់ក្រោយ កុំឱ្យបោះបង់ចោលនូវអ្វីដែលជាទំនៀមទម្លាប់នៃការត្បាញសូត្រ និងប្រពៃណីនៃជនជាតិចាម។
សម្រាប់អ្នកស្រី ម៉ាត់ រី អ្នកស្រីចង់បង្រៀនការត្បាញសូត្រទៅក្មេងជំនាន់ក្រោយ ព្រោះអ្នកស្រីព្រួយបារម្ភពីការបាត់បង់អត្តសញ្ញាណនៃការត្បាញសូត្រ ប្រពៃណី និងវប្បធម៌របស់ជនជាតិចាម។
អ្នកស្រីថ្លែងថា៖ «អ៊ំចង់ត្បាញចង់ឱ្យចៅរៀន បង្រៀនចៅឱ្យចេះ សូម្បីតែយើងមិនធ្វើក៏ដោយ យើងចេះឱ្យវាចេះការងារហ្នឹងនៅក្នុងខ្លួន អនាគតទៅ យើងក្រមើលមិនឃើញទេ»។
ហើយក្តីសង្ឃឹមនេះរបស់អ្នកស្រី ម៉ាត់ រី កំពុងទទួលបានពន្លឺ ក្រោមការជួយជ្រោមជ្រែងនៃគម្រោងសូត្រចាម ដែលមានឈ្មោះថា "Color of Memory" ឬ «ពណ៌នៃការចងចាំ» របស់វិទ្យាស្ថានស្លឹករឹត ដែលត្រូវបានស្គាល់ថា មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។
យុវតី អូស្មាន នូតអៃនី អាយុ ១៤ ឆ្នាំ បានប្រាប់វីអូអេថា នាងចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការរៀនតម្បាញសូត្រចាម ដោយសារតែធ្លាប់បានឃើញសូត្រដែលលោកយាយនាងបានត្បាញ។ អៃនី បន្តថា នាងចង់ចេះត្បាញសូត្រ ដើម្បីជួយថែរក្សាប្រពៃណី និងវប្បធម៌ជនជាតិចាមដែលនៅសេសសល់។
អូស្មាន នូតអៃនី ថ្លែងថា៖ «ព្រោះវាជាប្រពៃណីតាំងពីជីដូនជីតាយើងមកធ្វើ អ៊ីចឹងខ្ញុំក៏មានចំណាប់អារម្មណ៍ចង់ធ្វើវា ហើយក៏ចង់ថែរក្សាវាឱ្យប្អូនៗជំនាន់ក្រោយ គាត់កើតមកឱ្យឃើញថា នេះជាស្នាដៃដែលជីដូនជីតាយើងបន្សល់ទុកតាំងពីយូរលង់ណាស់មកហើយ»។
នៅក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ជនជាតិភាគតិចចាមត្រូវបានគេធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ ជាមួយនឹងជនជាតិវៀតណាម និងជនជាតិចិន ដោយពួកខ្មែរក្រហមបានសម្លាប់មនុស្សយ៉ាងហោចណាស់ ១លាន ៧សែននាក់។ ក្នុងនាមជាអ្នកកាន់សាសនាឥស្លាម សហគមន៍ចាមក៏ត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមជិះជាន់ខាងសាសនាផងដែរ ដោយគម្ពីរកូរ៉ានរបស់ពួកគេត្រូវបានដុត ហើយសមាជិកសហគមន៍បានបង្ខំឱ្យបរិភោគសាច់ជ្រូកថែមទៀតផង។
លោក ស៊ាង ចិន្តា ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារប្រចាំខេត្តកំពង់ចាម បានលើកឡើងថា គម្រោងសូត្រចាម ដែលមានឈ្មោះថា «ពណ៌នៃការចងចាំ» ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា កាលពីឆ្នាំ ២០២១ ដើម្បីស្តារសូត្រ ពណ៌ និងលំនាំ តាមរយៈការចងចាំរបស់អ្នករស់រានមានជីវិត និងធ្វើឱ្យវាក្លាយជាការបង្កើតប្រាក់ចំណូលសម្រាប់សហគមន៍ចាម។
លោកថ្លែងថា៖ «ពណ៌នៃការចងចាំ អ៊ីចឹងមានន័យថា យើងចង់ធ្វើការស្រាវជ្រាវថាតើប្រជាជន ឬបងប្អូនរស់នៅក្នុងសហគមន៍ហ្នឹង គាត់ចងចាំនៃការត្បាញសូត្រហ្នឹងពណ៌អីដែរ។ ហើយយើងយកឱ្យគាត់មកផលិត ឬក៏យកឱ្យគាត់មកបង្កើតឡើងវិញ ហើយក៏ជាការថែរក្សាមួយទៅដល់វប្បធម៌ ប្រពៃណី ឬក៏រចនាបថនៃការត្បាញសូត្ររបស់បងប្អូនខ្មែរ-ឥស្លាមនៅក្នុងសហគមន៍»។
ក្រោយសម័យខ្មែរក្រហមបានដួលរលំទៅ តម្បាញសូត្រចាមបានរងនូវការបាត់បង់ដោយសារកត្តាមួយចំនួន ដូចជាកង្វះអ្នកមានជំនាញច្បាស់លាស់ក្នុងការត្បាញសូត្រ ពីព្រោះពួកគេទាំងនោះបានបាត់បង់ជីវិតនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហមអស់ទៅហើយ។ ម៉្យាងទៀត កង្វះសម្ភារៈ និងទីផ្សារសូត្រចាម ក៏មិនសូវទូលំទូលាយ ជាហេតុធ្វើឱ្យប្រជាជនក្នុងសហគមន៍សម្រេចចិត្តឈប់ធ្វើតម្បាញនេះ។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់កញ្ញា មីន សាណាស់ អ្នកសម្របសម្រួលគម្រោងសូត្រចាមនៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារប្រចាំខេត្តកំពង់ចាម។
កញ្ញាថ្លែងថា៖ «បញ្ហាប្រឈមទី ១ ពេលដែលបងចុះមក គឺបងត្រូវការស៊ើបសួរបន្តបន្ទាប់គ្នា ជាការស្រាវជ្រាវបន្តបន្ទាប់គ្នា ទម្រាំតែយើងរកឃើញចាស់ៗ ដែលគាត់ធ្វើ។ ប៉ុន្តែចាស់ៗដែលគាត់មានជំនាញពិតប្រាកដ គឺគាត់បានបាត់បង់ជីវិតនៅក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម»។
អ្នកសម្របសម្រួលគម្រោងសូត្រចាមនេះបន្ថែមថា នៅក្នុងសហគមន៍ចាម ប្រជាជនភាគច្រើនប្រកបរបរនេសាទ និងពឹងផ្អែកទៅកសិកម្មដោយមានជាការដាំដុះបន្លែ និងផ្លែឈើជាដើម។ ចំណែកឯការត្បាញសូត្រនេះ គឺជាការងាររបស់ស្ត្រីសម្រាប់ជាចំណូលបន្ទាប់បន្សំក្នុងគ្រួសារតែប៉ុណ្ណោះ។
កញ្ញា មីន សាណាស់ ថ្លែងថា៖ «ក្រោយពីសម័យខ្មែរក្រហមក៏គាត់អត់មានអីដែរ គឺគាត់មានតែធ្វើនេសាទជាចម្បងហ្នឹង។ នៅពេលគាត់នេសាទហើយ គាត់នៅនឹកឃើញថាជីដូនជីតាគាត់បង្រៀនពីជំនាញរបស់គាត់ ត្បាញសូត្រសម្រាប់ស្ត្រី អ៊ីចឹងបានគាត់ខំប្រឹងនេសាទត្រី រកខ្ចៅ រកខ្យង ហើយសន្សំលុយទិញជាគ្រឿងឈើ សន្សំជាសូត្រ ចាប់ផ្តើមធ្វើសូត្រឡើងវិញ»។
បន្ថែមពីនេះ កញ្ញាក៏លើកឡើងថា ពណ៌សំលៀកបំពាក់របស់ស្រ្តីជនជាតិចាមត្រូវបានបែកចែកតាមពណ៌ផ្សេងៗ ដូចជាពណ៌ខ្មៅសម្រាប់ស្ត្រីវ័យចំណាស់ និងពណ៌បៃតងសម្រាប់ស្ត្រីក្រមុំ។
នាយកប្រតិបត្តិនៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា លោក ឆាំង យុ បានលើកឡើងថា គម្រោងសូត្រចាមត្រូវបានដាក់ឈ្មោះថា The Color of Memory ឬ «ពណ៌នៃការចងចាំ» ក្នុងន័យកំណត់សម្គាល់អត្តសញ្ញាណរបស់ជនជាតិចាម ដោយមុនសម័យខ្មែរក្រហម ជនជាតិចាមតែងនិយមស្លៀកសំលៀកបំពាក់ពណ៌ខ្មៅ ប៉ុន្តែក្រោយរបបខ្មែរក្រហមជនជាតិចាមផ្លាស់ប្តូរពណ៌នៃសម្លៀកបំពាក់របស់ខ្លួនទៅជាពណ៌ចម្រុះផ្សេងៗដោយសារពួកគេឆ្អែតឆ្អន់នឹងការស្លៀកពណ៌ខ្មៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។
លោកថ្លែងថា៖ «ហើយយើងត្រូវទទួលថា ការចងចាំវារសាត់ វាមក វាទៅ តាមចិត្តចង់របស់វា អ៊ីចឹងពូគិតថា អ្វីដែលសំខាន់ពូឱ្យគាត់ចាំអំពីពណ៌ ពីព្រោះពណ៌គឺជាអត្តសញ្ញាណមួយ ពណ៌ខ្មៅគឺជាពួកខ្មែរក្រហម គឺជាពណ៌ដែលមានបំភ័យ យើងទោះបីនៅក្រោយសម័យខ្មែរក្រហមក៏ដោយ»។
លោកបន្ថែមថា៖ «នៅក្រោយសម័យខ្មែរក្រហមមនុស្សអត់ហ៊ានស្លៀកពាក់ពណ៌ខ្មៅទេ ខ្លាចគេច្រឡំថាអាពត ហើយយើងរស់នៅក្នុងខ្មៅងងឹតយូរទៅយើងចង់បានពណ៌។ អ៊ីចឹងបងប្អូនឥស្លាមដែលភាគច្រើនគាត់ប្រើពណ៌ខ្មៅ គាត់ឈប់ប្រើពណ៌ខ្មៅគាត់ខ្លាច គាត់ខំធ្វើចេញជាពណ៌នេះពណ៌នោះ តែតាមពិតពណ៌គាត់ដំបូងគាត់ប្រើពណ៌ខ្មៅទេ។ ពូក៏គិតថា គាត់ប្រើពណ៌អីផ្សេងៗដែរ អ៊ីចឹងពូឱ្យគាត់ថា ពណ៌អីដែលគាត់ចាំដែលគាត់គិតថា គាត់ប្រើប្រាស់នៅក្នុងតម្បាញរបស់គាត់ពណ៌អីខ្លះ ហើយរូបរាងយ៉ាងម៉េច»។
លោក ឆាំង យុ បន្តថា គម្រោងនេះធ្វើឡើងដើម្បីជួយបង្រៀនឱ្យជនជាតិចាម ជាពិសេសអ្នកជំនាន់ក្រោយ ឱ្យចេះបង្កើតជំនាញ និងការរក្សាសិទ្ធិចុះបញ្ជីក្នុងក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម។ លោកបន្ថែមថា ប្រទេសតួកគី គឺជាប្រទេសទី ១ ដែលមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាបានបោះទុនជំនួញជាមួយ។
លោកថ្លែងថា៖ «ម៉្យាងទៀតក៏យើងបង្រៀនបងប្អូនសមាគមឥស្លាមចេះមានគំនិតជំនួញដែរ ពីព្រោះស្នាដៃរបស់យើងត្រូវតែទទួលផលបានតាមសមត្ថភាពរបស់យើងដែរ។ អ៊ីចឹងគំនិតជំនួញនេះ ទោះបីជាមានលក្ខណៈមិនផ្តល់ផលប្រយោជន៍ភ្លាមៗ ប៉ុន្តែធ្វើឱ្យបងប្អូនសហគមន៍ឥស្លាមចាប់ផ្តើមគិតថា បើស្នាដៃគាត់ គាត់ត្រូវយកឈ្មោះទៅចុះនៅក្រសួងពាណិជ្ជកម្មដែលការពារផលិតផលគាត់ បើអ្នកណាចង់ធ្វើត្រូវផ្តល់តម្លៃជូនគាត់ ហើយហ្នឹងក៏ជាវិធីមួយឱ្យគាត់បង្កើនចំណូលខ្លួនឯងដែរ ហើយរក្សាសិទ្ធិដែរ»។
គេហទំព័ររបស់ទីភ្នាក់ងារសហប្រតិបត្តិការនិងសម្របសម្រួលតួកគី ដែលហៅកាត់ថា TIKA បានឱ្យដឹងថា នៅកម្ពុជាមានតម្រូវការសូត្រចាមច្រើន ហើយប្រាក់ចំណូលពីការលក់ផលិតផលជាមួយនឹងគំរូដែលបានជ្រើសរើសដើម្បីដាក់នៅលើទីផ្សារ នឹងកាត់បន្ថយបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចដែលគ្រួសារសហគមន៍ចាមដែលមានចំណូលទាប កំពុងប្រឈមនៅក្នុងខេត្តកំពង់ចាម។ នៅពេលដែលគម្រោងនេះត្រូវបានបញ្ចប់ វានឹងរក្សាតម្លៃវប្បធម៌របស់សហគមន៍ចាមឱ្យនៅគង់វង្ស និងរួមចំណែកដល់និរន្តរភាពនៃភាពសម្បូរបែបនៃវប្បធម៌របស់កម្ពុជា។
សម្រាប់ស្ត្រីចាមដែលជាអ្នកត្បាញសូត្រ ទាំងជំនាន់ចាស់និងជំនាន់ថ្មី ពួកគេត្រេកអរនិងឱ្យតម្លៃលើកិច្ចប្រឹងប្រែងក្នុងការស្តារ ថែរក្សានិងពង្រឹងសេដ្ឋកិច្ចរបស់សហគមន៍ចាមឱ្យកាន់តែប្រសើរឡើង តាមរយៈគម្រោងសូត្រចាម ដែលបង្កើតឡើងដោយមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជានេះ។ ហើយសម្រាប់អ្នកស្រី ម៉ាត់ រី គម្រោងនេះនឹងជួយរក្សាប្រពៃណីជនជាតិចាម ហើយអាចឱ្យជីវភាពរបស់គ្រួសារអ្នកស្រីល្អប្រសើរបានមួយកម្រិតទៀត។
អ្នកស្រីថ្លែងថា៖ «អ៊ំអរៗ ក្នុងចិត្តខ្ញុំថា អត់បាត់បង់ទេ ព្រោះអីយើងធ្លាប់ធ្វើតម្បាញ អត់បាត់បង់ទេគេមករកអ៊ីចឹង ហើយអត់ងាយបាត់បង់ទេ តម្រិះហ្នឹងយើងឱ្យចៅយើងរៀនទាល់តែចេះ។ អាចមើលទៅហ្នឹង ព្រោះថាប្រសិនបើយើងត្បាញលឿន បានលុយច្រើនដែរ»៕
