ក្រុមសកម្មជនការពារសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានឹងធ្វើការប្រុងប្រយ័ត្ននៅក្នុងការសម្តែងមតិរបស់ខ្លួន បន្ទាប់ពីសហសេវិករបស់ពួកគេបានទទួលរងការចាត់ការតាមផ្លូវច្បាប់។ រហូតមកទល់ពេលនេះមានសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សចំនួនពីរនាក់កំពុងស្ថិតក្នុងសំណុំរឿងតុលាការ។
កាលពីថ្ងៃអង្គារទី២៥ មករា អ្នកតស៊ូមតិដ៏ខ្លាំងក្លាម្នាក់របស់អង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក លោកសំ ចន្ទគា ត្រូវតុលាការសាលាដំបូងរបស់ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង កាត់ក្ដីឲ្យចាញ់ក្រុមហ៊ុន KCD International ក្រោមបទចោទប្រកាន់ថា លោកសំ ចន្ទគា បានបរិហារកេរ្ដិ៍ក្រុមហ៊ុននេះ។ ក្រុមហ៊ុនដែលត្រូវគេអះអាងថា គឺជារបស់លោកស្រី ជា ខេង ភរិយារបស់លោករដ្ឋមន្ដ្រីក្រសួងឧស្សាហកម្ម រ៉ែ និងថាមពលគឺលោកស៊ុយ សែម។
តុលាការបានផ្ដន្ទាទោសលោកសំ ចន្ទគា ដោយបង្គាប់ឲ្យបង់ប្រាក់ពិន័យនិងប្រាក់សងជំងឺចិត្តចំនួនបួនលានរៀលឬស្មើនឹង១.០០០ដុល្លារអាមេរិក ឲ្យទៅក្រុមហ៊ុនដើមបណ្ដឹង។
ការផ្ដន្ទាទោសចុងក្រោយនេះបានធ្វើឲ្យសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សកើនឡើងដល់ចំនួនពីរនាក់កំពុងជាប់សំណុំរឿងក្នុងតុលាការគឺលោកសំ ចន្ទគារ ដែលត្រូវប្ដឹងសារទុក្ខទៅកាន់សាលាឧទ្ធរណ៍ និងសកម្មជនការពារសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការលីកាដូ លោកលាង ជឿន ដែលត្រូវតុលាការខេត្តតាកែវ ផ្ដន្ទាទោសឲ្យជាប់ពន្ធនាគារចំនួនពីរឆ្នាំ កាលពីឆ្នាំ២០១០។
ការឆ្លងកាត់បទពិសោធន៍ទាំងនេះបានធ្វើឲ្យអ្នកគ្រប់គ្រងអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សសំខាន់ៗ ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាពិចារណាឡើងវិញនូវវិធានការប្រុងប្រយ័ត្នជាបន្ថែមទៀត។
លោកធន់ សារ៉ាយ ប្រធានអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក មានប្រសាសន៍ថា ការអប់រំដល់បុគ្គលិកបានចាប់ផ្ដើមនៅពេលដែលបញ្ហាបានកើតឡើង។
«យើងណែនាំជាទូទៅចៀសវាងការជាប់ទោសអូសដំណើរ គឺមានការប្រយ័ត្នប្រយែង ណែនាំជាហូរហែរក្នុងពេលដែលមានបញ្ហាម្ដងៗ»។
ដោយឡែកលោកស្រី ពុង ឈីវកេក ប្រធានអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ ក៏មានប្រសាសន៍ដូចគ្នានេះដែរ។
«តែកាលណាមានករណីអីមួយ យើងតែងតែជួបជុំគ្នា ដាក់រឿងរ៉ាវទាំងអស់នៅលើតុ ហើយជជែកគ្នា។ យើងប្រយ័ត្នអស់ប៉ុណ្ណឹងហើយ ដូចករណីសកម្មជនម្នាក់ (របស់លីកាដូ) ដែលកំពុងនៅក្នុងពន្ធនាគារ អញ្ចឹង។ គាត់អត់ធ្វើអ្វីខុសទេ តែត្រូវជាប់ទោស»។
កាលពីឆ្នាំ១៩៩៩ សកម្មជនការពារសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការលីកាដូចំនួនពីរនាក់ គឺលោកគឹម សែន និងលោកមាស មិនា ត្រូវបានចាប់ខ្លួនដាក់ពន្ធនាគាររយៈពេលមួយខែ ក្រោមបទចោទប្រកាន់ថា បានញុះញង់ឲ្យមានបាតុកម្មហិង្សារបស់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងខេត្តព្រះសីហនុ។ ក៏ប៉ុន្ដែពួកគេត្រូវបានដោះលែងវិញបន្ទាប់ពីតុលាការរកឃើញថា ពុំមានភស្ដុតាងសម្រាប់ដាក់បន្ទុក ហើយនៅឆ្នាំ២០០៩ លោកប៉ែន ប៊ុណ្ណា អ្នកសម្របសម្រួលសកម្មម្នាក់ទៀតរបស់អង្គការអាដហុកប្រចាំខេត្តរតនគីរី ក៏ត្រូវបានចោទប្រកាន់ពីបទញុះញង់ បង្កឲ្យមានបាតុកម្មរបស់ប្រជាពលរដ្ឋដែរ។ លោកប៉ែន ប៊ុណ្ណាត្រូវទទួលរងនូវការចោទប្រកាន់ថា បាននាំជនជាតិភាគតិចវៀតណាមតំបន់ភ្នំ ចូលមកស្រុកខ្មែរដោយខុសច្បាប់។ ក៏ប៉ុន្ដែសំណុំរឿងនេះត្រូវបានសម្រុះសម្រួលដើម្បីបញ្ចៀសការកាត់ទោស។
លោកសំ ចន្ទគាមានប្រសាសន៍ថា សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សទទួលរងនូវបញ្ហាជាច្រើន ក្នុងការបំពេញបេសកកម្មរបស់ខ្លួននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដូចជាករណីដែលលោកបានឆ្លងកាត់អស់រយៈពេលដប់ ឆ្នាំមកនេះ។
«គ្រាន់តែថា នេះជាលើកទីមួយ ដែលមានសាលក្រម ប៉ុន្ដែចំពោះរឿងប្ដឹងផ្ដល់ ក្ដីក្ដាំគ្នាជាមួយចៅក្រម ជាមួយចៅហ្វាយខេត្ត ជាមួយឧត្តមសេនីយ៍ គឺខ្ញុំធ្លាប់មានអស់ហើយ។ ប៉ុន្ដែយើងសម្រុះសម្រួលគ្នា»។
ការសម្រុះសម្រួលទំនងជាជាមធ្យោបាយមួយដែលបង្ហាញពីក្ដីអស់សង្ឃឹមមួយក្នុងការតទល់គ្នាតាមផ្លូវតុលាការ ដូចលោកធន សារ៉ាយបញ្ជាក់ស្រាប់។
«ប្ដឹងផ្ដល់គ្នាគឺថា ជាទូទៅយើងអ្នកក្រីក្រ អ្នកដែលអត់អំណាចច្រើនតែចាញ់គេ ជារឿងធម្មតា ដែលយើងសង្កេតឃើញជាហូរហែរ។ ហើយរឿងក្ដីដីធ្លីជាច្រើន ប្រជាពលរដ្ឋអ្នកក្រីក្រច្រើនតែចាញ់ក្ដី»។
ស្របពេលដែលសំណាញ់តុលាការត្រូវបានកត់សម្គាល់បែបនេះ លោកអ៊ូ វរៈ នាយកប្រតិបត្ដិមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា បានលើកឡើងថា ប្រព័ន្ធតុលាការគឺជាមុខព្រួញប្រឈមមួយរបស់ក្រុមអ្នកជំរុញការគោរពសិទ្ធិមនុស្សនៃអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល។
«នៅក្នុងពេលថ្មីៗនេះ ការដែលប្រឈមធំគឺបញ្ហាផ្លូវតុលាការ។ យើងឃើញថា ការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធតុលាការដើម្បីកៀបសង្កត់ បានធ្វើឲ្យសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សមានការពិបាកមែនទែន ដោយសារយើងអត់អាចទាយត្រូវទេនូវអ្វីដែលយើងធ្វើហ្នឹង។ ជួនកាល គេប្ដឹងយើងពេលណា ក៏យើងអត់ដឹងដែរ។ ហើយបើរដ្ឋាភិបាលចង់ប្ដឹងយើង ចាប់យើងដាក់ពន្ធនាគារ ក៏បាន ចង់ប្ដឹងផាកពិន័យក៏បាន។ ហើយរឿងទាំងអស់ហ្នឹងជារឿងដែលយើងប្រឈម ហើយយើងពិបាកក្នុងការទាយទុក ហើយពិបាកក្នុងការការពារខ្លួនណាស់»។
អង្គការឃ្លាំមើលការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សពីរ ដែលមានឈ្មោះថា Human Rights Watch និងអង្គការ Freedom House របស់សហរដ្ឋអាមេរិក ទើបតែបានចេញរបាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំ២០១១របស់ខ្លួន ដោយបានធ្វើការចោទប្រកាន់ថា សេរីភាពបញ្ចេញមតិនៅកម្ពុជាកំពុងត្រូវរឹតបន្តឹង។
ការរឹតបន្តឹងសេរីភាពនេះ រាប់បញ្ចូលទាំងការរឹតបន្តឹងលើសេរីភាពបញ្ចេញមតិ សេរីភាពនៃការជួបប្រជុំធ្វើបាតុកម្មដោយអហិង្សា ការរឹតបន្តឹងលំហបរិយាកាសការងាររបស់អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល គួបផ្សំនឹងការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធតុលាការ ការប្រើប្រាស់ច្បាប់ ក្រមព្រហ្មទណ្ឌថ្មីជាដើម។
ក៏ប៉ុន្ដែមន្ដ្រីរដ្ឋាភិបាលខ្មែរបានចាត់ទុកថា របាយការណ៍នេះមិនបានបង្ហាញអំពីការណ៍ពិតនោះទេ។ ក្រៅពីកង្វល់ដែលពួកគេលើកឡើងថា ពួកគេបាននឹងកំពុងជួបប្រទះនេះ ក្រុមអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលកំពុងតែផ្ដោតការព្រួយបារម្ភអំពីសេចក្ដីព្រាងច្បាប់ស្ដីពីសមាគម និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដែលតាក់តែងដោយរដ្ឋាភិបាលផងដែរ។ សេចក្ដីព្រាងច្បាប់នេះ ដែលចែងអំពីការតាមដានលើមូលនិធិរបស់ក្រុមអង្គការ នឹងបង្គាប់ឲ្យសមាគមឬអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលធ្វើរបាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំស្ដីពីសកម្មភាព និងស្ថានភាពថវិការបស់ខ្លួន ដល់ក្រសួងមហាផ្ទៃ ឬក្រសួងការបរទេសនិងក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុ និងក្រសួងជាប់ពាក់ព័ន្ធ ជាកំហិត។
ការិយាល័យអ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកធ្លាប់បានសម្តែងការព្រួយបារម្ភជាខ្លាំងចំពោះភាពរឹតត្បិតនៃសេចក្ដីព្រាងច្បាប់នេះ។ ក៏ប៉ុន្ដែរដ្ឋាភិបាលបានទទួលយកអនុសាសន៍មួយចំនួនពីអង្គការសង្គមស៊ីវិលសម្រាប់កែលំអសេចក្ដីព្រាងច្បាប់នេះដែរ។
លោកផៃ ស៊ីផាន រដ្ឋលេខាធិការ និងជាអ្នកនាំពាក្យគណៈរដ្ឋមន្ដ្រី មានប្រសាសន៍ថា ការប្រតិបត្តិរបស់សង្គមស៊ីវិលគួរតែមើលប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ក្នុងស្រុករបស់កម្ពុជា។ សង្គមស៊ីវិលគួរស្គាល់ពីព្រំដែនរបស់ខ្លួន និងត្រូវប្រើប្រាស់វិជ្ជាជីវច្បាស់លាស់ រួមទាំងគួរតែចៀសវាងការវាយតម្លៃជាប្រព័ន្ធ។
លោកផៃ ស៊ីផាន ជំរុញឲ្យក្រុមសង្គមស៊ីវិលមើលទិសដៅនៃការសហប្រតិបត្តិការជាមួយរដ្ឋាភិបាល។
«សង្គមស៊ីវិលគ្រាន់តែធ្វើយ៉ាងដូចម្ដ៉េចឲ្យឮកងរំពង មិនមែនជាដំណោះស្រាយទេ។ ហើយសង្គមស៊ីវិលត្រូវមើលមករដ្ឋាភិបាលជាដៃគូ ច្រើនជាងជាខ្មាំង។ ដូច្នេះយើងឃើញសង្គមស៊ីវិលមួយចំនួនធ្វើការកើតជាមួយរដ្ឋាភិបាល ដូចជា IRI, NDI ដែលគេមានវិជ្ជាជីវៈ មិនមានរឿងអ្វីទេ។ ដូច្នេះវិជ្ជាជីវៈ និងក្រមសីលធម៌ និងការមើលគ្នាទៅវិញទៅមកដើម្បីសហការគ្នារៀងខ្លួនជាការល្អជាង»។
ថ្វីបើអង្គការសង្គមស៊ីវិលបានកម្រិតខ្លួនឯងក្នុងព្រំដែនយ៉ាងប្រុងប្រយ័ត្ននោះ ក៏អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល ដែលជួយលើកដំកើងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សឲ្យប្រសើរឡើងនោះ បានក្លាយជាទីពំនឹងចុងក្រោយ នៅពេលដែលប្រជាពលរដ្ឋ ជាទូទៅ ជួបនូវបញ្ហានានា បន្ទាប់ពីពួកគេព្យាយាមស្វែងរកជំនួយពីក្រុមអាជ្ញាធរ ឬជួនកាលគេស្វែងរកអន្ដរាគមន៍ ដោយធ្វើការប្រមូលផ្ដុំគ្នានៅមុខភូមិគ្រឹះលោកនាយករដ្ឋមន្ដ្រីហ៊ុន សែន ដោយមិនបានសម្រេចផល។
លោកអំ សំអាត ប្រធានការិយាល័យគ្រប់គ្រងបច្ចេកទេសស៊ើបអង្កេតរបស់អង្គការលីកាដូ មានប្រសាសន៍ថា នៅពេលដែលក្រុមអាជ្ញាធរមិនយកចិត្តទុកដាក់ដល់ពួកខ្លួន ក្រុមប្រជាពលរដ្ឋបាន ស្វែងរកជំនួយពីអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល។
«យើងឃើញប្រជាពលរដ្ឋដែលមកពឹងនេះ ភាគច្រើនគឺជាអ្នកក្រីក្រ។ ជួនកាលគាត់ទៅតាមរយៈអាជ្ញាធរមានការលំបាក ហើយគាត់មកពឹងអង្គការដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌សម្រាប់គាត់»។
របាយការណ៍របស់អង្គការអាដហុកបង្ហាញថា ខ្លួនទទួលបានបណ្ដឹងពីប្រជាពលរដ្ឋចំនួន៨១៥ ករណី ក្នុងឆ្នាំ២០១០កន្លងទៅ ក្នុងនោះការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សមានចំនួន៤៨៥ករណី ដូចជា ការរំលោភច្បាប់ ការគំរាមកំហែង ការចាប់ខ្លួនខុសច្បាប់ដោយក្រុមអាជ្ញាធរជាដើម។ ដោយឡែក អង្គការលីកាដូទទួលបានបណ្ដឹងពីប្រជាពលរដ្ឋចំនួន៩២៨ករណី នៅឆ្នាំ២០១០គឺកើនឡើងចំនួន ២៧ករណី បើធៀបនឹងឆ្នាំ២០០៩៕