ប្រទេសកម្ពុជាទើបតែបានដាក់ឲ្យប្រើប្រាស់វិសោធនកម្មលើកទី៩នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញកាលពីថ្ងៃទី៣ ខែវិច្ឆិកា ដោយរឹតបន្តឹងបន្ថែមលើតំណែងដឹកនាំកំពូលៗចំនួនបួននៅរដ្ឋាភិបាល រដ្ឋសភា ព្រឹទ្ធសភា និងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ។
វិសោធនកម្មថ្មីនេះ កំណត់ថា ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ប្រធានរដ្ឋសភា នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងប្រធានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ត្រូវមានសញ្ជាតិខ្មែរតែមួយ។ ចំណាត់ការយ៉ាងប្រញ៉ាប់ប្រញ៉ាល់នៅពេលនេះ ត្រូវគេមើលឃើញថា ជាការចង់យកប្រៀបលើគ្នារវាងអ្នកនយោបាយជាន់ខ្ពស់ជាជាងការពង្រឹងនីតិរដ្ឋ ឬការបង្រួបបង្រួមជាតិក្នុងខណៈអ្នកនយោបាយខ្លះ នៅមានសញ្ជាតិពីរនៅឡើយ។
តាំងពីការប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣ មក រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្មចំនួន៩ដង។ អ្នកសង្កេតការណ៍វាយតម្លៃថា ការធ្វើវិសោធនកម្ម ភាគច្រើនធ្វើឡើងដើម្បីបម្រើគោលបំណងសម្របសម្រួលនយោបាយក្នុងពេលប្រទេសជាតិជួបវិបត្តិ និងជួនកាលសងសឹកនយោបាយជាជាងការបម្រើផលប្រយោជន៍ពិតប្រាកដដល់ពលរដ្ឋ និងពង្រឹងនីតិរដ្ឋ ឬលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
ការជាប់គាំងមិនអាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មីបាន ក្រោយការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ១៩៩៨ដែលនាំឲ្យមានវិបត្តិនយោបាយ និងមិនអាចចែកអំណាចគ្នាបានរវាងគណបក្សរាជានិយមហ៊្វុនស៊ីនប៉ិច និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានឈានទៅដល់ការធ្វើវិសោធនកម្មដើម្បីបើកច្រកឲ្យបង្កើតស្ថាប័នព្រឹទ្ធសភា។ ការជាប់គាំងនយោបាយជិតមួយឆ្នាំក្រោយការបោះឆ្នោតជាតិក្នុងឆ្នាំ២០០៣ បាននាំឲ្យមានការប្តូរពីការអនុម័តដើម្បីបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មីដោយសំឡេង២ ភាគ៣ មក៥០%បូក១ ក្នុងឆ្នាំ២០០៦។ ការផ្តល់ធម្មនុញ្ញភាពដល់សមាសភាពថ្នាក់ដឹកនាំគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការឆ្នោត គឺធ្វើឡើងបន្ទាប់ពីមានវិបត្តិនយោបាយក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣។
លោក គិន ភា ប្រធានវិទ្យាស្ថានទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាបានថ្លែងថា៖
«យើងត្រូវទទួលស្គាល់ថា ការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាតាំងពីឆ្នាំ១៩៩៣រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ គឺឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពចាំបាច់ខាងផ្នែកនយោបាយ ជាជាងភាពចាំបាច់ផ្លូវច្បាប់ ពីព្រោះយើងឃើញថា វិសោធនកម្មនីមួយៗ គឺតែងតែធ្វើដោយផ្អែកតាមស្ថានការណ៍នយោបាយតម្រូវ»។
លោក គល់ បញ្ញា ទីប្រឹក្សាអង្គការខុមហ្វ្រែលបានប្រាប់វីអូអេដែរថា៖
«ការកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញក្នុងប្រទេសកម្ពុជាធ្វើឡើងដោយឥទ្ធិពលខាងនយោបាយ ឬកំហឹងនយោបាយ ឬប្រតិកម្មនយោបាយភាគច្រើនមិនមែនឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈរបស់ពលរដ្ឋឲ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយទេ»។
ការធ្វើវិសោធនកម្មលើកទី៩នេះ ធ្វើឡើងបន្ទាប់ពីមានវោហាសាស្ត្រវាយប្រហារដាក់គ្នារវាងលោក សម រង្ស៊ី ប្រធានស្តីទីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន។ ការណ៍នេះ ចាប់ផ្តើមដោយមានសេចក្តីរាយការណ៍របស់សារព័ត៌មាន The Guardian កាលពីថ្ងៃទី៣ ខែតុលាថា លោក ហ៊ុន សែន បានទិញសញ្ជាតិស៊ីប។ ប៉ុន្តែសារព័ត៌មានរបស់អង់គ្លេសនេះ បានកែតម្រូវវិញក្នុងរយៈពេលបីថ្ងៃក្រោយមកថា គឺអ្នកដែលនៅក្បែរលោក ហ៊ុន សែន ទេ។ លោក សម រង្ស៊ី បានដកស្រង់ការផ្សាយតាមសេចក្តីរាយការណ៍ដំបូងរបស់សារព័ត៌មាននោះ និងបានវាយប្រហារលោក ហ៊ុន សែន។
លោក ហ៊ុន សែន បានសរសេរសារតាមហ្វេសប៊ុកកាលពីថ្ងៃទី៥ ខែតុលា ដោយចាត់ទុកថា ច្បាប់នេះ ជាការបិទទ្វារ«ជារៀងរហូតហើយ»សម្រាប់អ្នកមានសញ្ជាតិពីរដែលចង់កាន់តំណែងកំពូល «ជាពិសេសតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រី»។
អ្នកនយោបាយកម្ពុជាមួយចំនួន មានសញ្ជាតិពីរ។ ការណ៍នេះ ដោយសារតែពលរដ្ឋខ្មែរជាច្រើនសែននាក់ បានភៀសខ្លួនចាកចេញពីមាតុភូមិទៅរស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក បារាំង អូស្ត្រាលី និងកាណាដាជាដើម ក្រោយការដួលរលំរបបវាលពិឃាតខ្មែរក្រហមក្នុងខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ និងដើម្បីគេចចេញពីការគាបសង្កត់ និងការឈ្លានពានរបស់ប្រទេសវៀតណាម។ ពួកគេខ្លះ បានវិលត្រឡប់មកធ្វើនយោបាយក្នុងប្រទេសកំណើតវិញ ក្នុងរយៈពេល៣០ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ជាពិសេស ក្រោយកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសដើម្បីបញ្ចប់ជម្លោះប្រដាប់អាវុធនៅចុងឆ្នាំ១៩៩១។
លោក សុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាអះអាងប្រាប់វីអូអេខេមរភាសាថា វិសោធនកម្មនេះ គឺនឹងជួយពង្រឹងនីតិរដ្ឋ និងភាពចន្លោះប្រហោងនៃច្បាប់កម្ពុជា៖
«បញ្ហាសំខាន់ គឺយើងពង្រឹងនូវឧត្តមគតិស្នេហាជាតិស្រឡាញ់ប្រជាជននូវគោលជំហររបស់មន្ត្រីថ្នាក់កំពូលនៃស្ថាប័នកំពូលរបស់ជាតិដើម្បីឲ្យកាន់តែមានការកក់ក្តៅ មានការទុកចិត្តពីប្រជាពលរដ្ឋស្របទៅតាមខ្លឹមសារនៃឧបសម្ព័ន្ធដែលស្តីអំពីការសច្ចាប្រណិធាននៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ»។
ប៉ុន្តែអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស មើលឃើញផ្សេងពីនេះ។ លោក អំ សំអាតនាយករងអង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូបានថ្លែងថា៖
«វាបង្ហាញហើយអំពីបញ្ហាជាតិនិយម ពីបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរឿងជាតិនិយមរបស់អ្នកនយោបាយខ្មែរ ប៉ុន្តែការធ្វើនេះ ខ្ញុំមើលទៅវានៅក្នុងបរិបទនយោបាយដែលជាប់គាំង និងតានតឹងដដែល»។
បច្ចុប្បន្នថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គ្រប់គ្រងតំណែងកំពូលទាំងបួននេះ។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា គឺលោក ហ៊ុន សែន និងជាប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ លោកបានកាន់អំណាចជាង៣៦ឆ្នាំ។ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា គឺ លោក សាយ ឈុំដែលបានកាន់តំណែងនេះតាំងពីឆ្នាំ២០១៥។ លោក ក៏ជាអនុប្រធានគណបក្សកាន់អំណាចផងដែរ។ ប្រធានរដ្ឋសភាកម្ពុជា គឺលោក ហេង សំរិន ដែលជាប្រធានកិត្តិយសគណបក្ស។ លោក បានកាន់តំណែងនេះតាំងពីឆ្នាំ២០០៦មក។ ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ គឺលោក អ៊ឹម ឈុនលឹម ជាមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់គណបក្ស។ លោកបានកាន់តំណែងនេះតាំងពីឆ្នាំ២០១៦មក។
វិសោធនកម្មលើកនេះ គឺជាការដាក់សម្ពាធមួយទៀតដល់អ្នកនយោបាយដែលប្រឆាំងនឹងលោក ហ៊ុន សែន បន្ទាប់ពីយុទ្ធនាការក្តៅទ្រង់ទ្រាយធំរបស់អាជ្ញាធរកម្ពុជាកាលពីជាង៤ឆ្នាំមុនដែលបណ្តាលឲ្យអ្នកនយោបាយមួយចំនួននៃគណបក្សប្រឆាំង និងសកម្មជនអង្គការសង្គមស៊ីវិលត្រូវរត់ភៀសខ្លួនចេញក្រៅប្រទេស។
មេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង លោក សម រង្ស៊ី កំពុងរស់នៅនីរទេសខ្លួនក្នុងប្រទេសបារាំង។ លោក ក៏មានសញ្ជាតិបារាំងផងដែរ។ លោក សម រង្ស៊ី បានចាត់ទុកថា វិសោធនកម្មថ្មីនេះ គឺសំដៅលើលោកតែម្នាក់គត់ ប៉ុន្តែលោកមិនបង្ហាញការថមថយក្នុងការរិះគន់លោក ហ៊ុន សែន ទេ ដោយចាត់ទុកថា ច្បាប់នោះ«អត់ប្រយោជន៍»ទេ។
លោក សម រង្ស៊ី បានបន្ថែមក្នុងសារតាមហ្វេសប៊ុកផ្ទាល់ខ្លួនកាលពីថ្ងៃទី៩ ខែតុលាថា៖
«បើត្រូវសាច់រឿងខ្ញុំនឹងលាសញ្ជាតិទី២របស់ខ្ញុំ (គឺសញ្ជាតិបារាំង) មុនចូលកាន់តំណែង»។
លោក អេង ឆៃអ៊ាង អនុប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលកំពុងរស់នៅនីរទេសខ្លួននៅសហរដ្ឋអាមេរិក បានរិះគន់វិសោធនកម្មនេះនៅក្នុងបទសម្ភាសជាមួយនឹងវីអូអេខេមរភាសាកាលពីសប្តាហ៍មុន៖
«យើងកត់សម្គាល់ឃើញថា សភារបស់របបលោក ហ៊ុន សែន មិនបានធ្វើអ្វីដែលជាផលប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិ ប្រជាពលរដ្ឋទេ គឺចូលចិត្តធ្វើតែអ្វីដែលអត់បានការណ៍។ ច្បាប់នេះ គឺជាការគំនុំ ការខឹងមួយភ្លែតហើយវាចេញទៅជាច្បាប់មួយដែលគ្មានន័យសម្រាប់ជាតិ សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ»។
ប៉ុន្តែលោក ម៉ម សូណង់ដូ ប្រធានគណបក្សសំបុកឃ្មុំសង្គមប្រជាធិបតេយ្យដែលមានសញ្ជាតិបារាំង មិនព្រួយបារម្ភនឹងច្បាប់នេះទេ៖
«ចំពោះខ្ញុំដែលមានសញ្ជាតិពីរខ្មែរមួយបារាំងមួយដូចជាអត់ប៉ះពាល់ទេ ពីព្រោះមុខរបរទាំងបួន គឺខ្ញុំអត់ត្រូវការទេ»។
លោក ម៉ម សូណង់ ថ្លែងថា អាទិភាពចម្បងសម្រាប់លោក គឺចង់ផ្តោតលើការកែទម្រង់នៅថ្នាក់ក្រោមជាតិដែលលោកយល់ថា នៅមានបញ្ហាជាច្រើនទាំងលើផ្នែកអភិវឌ្ឍន៍ និងអភិបាលកិច្ច។
ការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញលើចំណុចដ៏សំខាន់នេះ ក៏ជាសញ្ញាបង្ហាញដល់មតិជាតិនិងអន្តរជាតិថា អ្វីដែលលោក ហ៊ុន សែន ចង់បាន គឺអាចទទួលបានតែក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានសប្តាហ៍ប៉ុណ្ណោះ បើទោះបីជាតម្លៃរបស់វាត្រូវបានចោទសួរក៏ដោយ។ ក្នុងខណៈអ្នកតាមដាននានាយល់ថា ការកែប្រែណាមួយត្រូវតែឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទះពលរដ្ឋ និងសាកសួរពលរដ្ឋជាមុនសិន។ ពួកគេចាត់ទុកថា ការធ្វើវិសោធនកម្មលើកនេះ បាន«ប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរណាស់ដល់តម្លៃនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ»នៅក្នុងគ្រាមួយដែលការអនុវត្តច្បាប់នៅក្នុងប្រទេសនៅទន់ខ្សោយនៅឡើយ។
លោក គល់ បញ្ញា ទីប្រឹក្សាអង្គការខុមហ្វ្រែលបានថ្លែងថា៖
«អ៊ីចឹងការកែប្រែទាំងអស់វាត្រូវតែមានពហុបក្សនៅក្នុងរដ្ឋសភា ប៉ុន្តែការកែប្រែដោយឯកបក្ស បើទោះបីជាខ្លឹមសារល្អមិនល្អយ៉ាងណាក៏ដោយ ប៉ុន្តែនីតិវិធីមិនត្រឹមត្រូវ វាធ្វើឲ្យបាត់តម្លៃ។ អ៊ីចឹងហើយបានជាការកែប្រែកន្លងមកដែលមានពហុបក្សចូលរួមដែលមានដូចជាការកែប្រែជំពូកទី១៥នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឬក៏ពី២ភាគ៣ មក៥០%បូក១ យ៉ាងហោចណាស់ក៏មានការស្រុះស្រួលគ្នារវាងគណបក្សកាន់អំណាច និងគណបក្សប្រឆាំងនៅក្នុងរដ្ឋសភាដែរ។ វាជួយឲ្យមានតម្លៃខាងនយោបាយ ប៉ុន្តែវាមិនទាន់ឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទះរបស់ពលរដ្ឋបានពេញលេញនៅឡើយទេ»។
អតីតគណបក្សប្រឆាំងក៏រងការរិះគន់ផងដែរក្នុងបណ្តាការធ្វើវិសោធនកម្មក្នុងពេលកន្លងមក គឺការធ្វើវិសោធនកម្មលើកទី៥ដើម្បីប្តូរមកសំឡេងបង្កើតថ្នាក់ដឹកនាំសភា និងរដ្ឋាភិបាលដោយសំឡេង៥០%បូក១ នៅខែមីនាឆ្នាំ២០០៦។ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គណបក្សសម រង្ស៊ី និងអ្នកតំណាងរាស្ត្រគណបក្សរាជានិយមហ៊្វុនស៊ីនប៉ិចចំនួន២នាក់ បានគាំទ្រវិសោធនកម្មនោះ។ អ្នករិះគន់មួយចំនួនបានលើកឡើងថា ការណ៍ដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ទទួលបានអំណាចទាំងស្រុង គឺចាប់ផ្តើមតាំងពីពេលនោះមកដែរដែលអាចឲ្យលោក ហ៊ុន សែន អាចធ្វើអ្វីៗបានតាមចិត្ត។
លោក ម៉ម សូណង់ដូ បានថ្លែងថា៖ «លោក សម រង្ស៊ី ទេជាដើមចមដែលបានស្នើសុំលិខិតទៅសភាដើម្បីប្តូរពី២ភាគ៣ មក៥០បូក១។ នេះ គឺជាឆន្ទៈរបស់លោក សម រង្ស៊ី តែប៉ុណ្ណឹង។ ដូចអត់ទាក់ទងអ្វីទៅអ្នកផ្សេងៗទៀតទេ»។
លោក អំ សំអាត នៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ ក៏បានបន្ថែមដែរថា រូបមន្ត២ភាគ៣មានលក្ខណៈប្រជាធិបតេយ្យដែលអាចតំណាងឆន្ទៈពលរដ្ឋបានច្រើន។
លោកបានបន្ថែមថា៖ «ខ្ញុំឃើញថា មានគុណសម្បត្តិច្រើនពីព្រោះទី១ ធ្វើឲ្យគណបក្សនយោបាយទាំងអស់ ប្រឹងប្រែងនៅក្នុងការប្រកួតប្រជែងទាក់ទាញរកសំឡេងឆ្នោតពីប្រជាពលរដ្ឋដែលមានគោលនយោបាយល្អសម្រាប់ការទាក់ទាញពីពលរដ្ឋម្ចាស់ឆ្នោត ហើយពេលជាប់ឆ្នោតហើយត្រូវស្វែងរកសំឡេង២ភាគ៣។ អ៊ីចឹងមានការចរចារវាងគណបក្សដែលមានអាសនៈនៅក្នុងរដ្ឋសភាដើម្បីបង្កើតរាជរដ្ឋាភិបាល»។
គណបក្សសម រង្ស៊ីរបស់លោក សម រង្ស៊ី គឺជាគណបក្សដែលមានអាសនៈលំដាប់ទី៣នៅក្នុងរដ្ឋសភា មុនពេលច្របាច់បញ្ចូលគ្នាជាមួយនឹងគណបក្សសិទ្ធិមនុស្សដើម្បីបង្កើតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។
លោក អេង ឆៃអ៊ាង ដែលជាអតីតអគ្គលេខាធិការនៃគណបក្សសម រង្ស៊ី បានថ្លែងការពារការចូលរួមធ្វើវិសោធនកម្មលើកទី៥នោះដោយបញ្ជាក់ថា ការផ្លាស់ប្តូរនោះបានបង្កើនសំទុះគាំទ្រដល់គណបក្សប្រឆាំង៖
«បើសិនជាយើងឈរលើច្បាប់២ភាគ៣ក្នុងការរៀបចំរដ្ឋាភិបាលហ្នឹង គឺកម្លាំងគណបក្សប្រឆាំងក៏មិនអាចខ្លាំងទៅបានដែរពីព្រោះយើងដឹងថាដើម្បីរកសំឡេង២ភាគ៣មកផ្លាស់ប្តូរនៅក្នុងរដ្ឋសភា គឺរកមិនបានទេ។ នៅក្នុងបណ្តាប្រទេសសេរីដូចនៅសហរដ្ឋអាមេរិក បើគណបក្សនីមួយៗបាន៥០បូក១ គឺប្រឹងណាស់ទៅហើយ»។
នៅក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០០៨ គណបក្សសម រង្ស៊ី បានកើនអាសនៈពី២៤ដល់២៦។ ប៉ុន្តែ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានឡើងអាសនៈពី៧៣ ដល់៩០។ អ្នកខាតបង់ គឺគណបក្សហ៊្វុនស៊ីនប៉ិចដែលជាដៃគូក្នុងរដ្ឋាភិបាលបានបាត់បង់អាសនៈពី២៦ មកត្រឹមតែ២ប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែ ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ បានដើរមកដល់ចំណុចរបត់មួយដែលគណបក្សកាន់អំណាច បានធ្លាក់អាសនៈមកដល់៦៨វិញ ខណៈក្រុមប្រឆាំង បានកើនសំឡេងដល់៥៥អាសនៈ នៅក្នុងរដ្ឋសភា។
គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានសរសើរដល់ការបញ្ចៀស បាននូវវិបត្តិនយោបាយនិងធម្មនុញ្ញភាពនៃការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មីនៅក្រោយពីការបោះឆ្នោតជាតិដោយសារតែការធ្វើរដ្ឋធម្មនុញ្ញមករូបមន្ត៥០%បូក១នេះ។
លោក សុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានថ្លែងថា៖ «ការធ្វើធម្មនុញ្ញបន្ថែមដើម្បីធ្វើឲ្យដំណើរការជាតិដំណើរការដោយប្រក្រតីនេះ គឺដើម្បីទប់ស្កាត់គណបក្សនយោបាយដែលចាញ់ឆ្នោតមានលេសឡាំប៉ា ហើយធ្វើឲ្យរាំងស្ទះឈានទៅដល់វិបត្តិនយោបាយ»។
សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សរិះគន់ថា ខណៈអ្នកនយោបាយងាកមកផ្តោតលើវិសោធនកម្មច្បាប់កំពូលរបស់ជាតិដើម្បីផលប្រយោជន៍នយោបាយរបស់បក្សពួកមួយក្រុមប៉ុន្តែការពង្រឹងស្ថាប័នតុលាការដែលផ្តល់ផលប្រយោជន៍ជាតិជាធំនៅតែមិនចម្រើនទៅមុខ។
លោក អំ សំអាត នាយករងអង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូបានថ្លែងថា៖ «ការវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញច្រើននេះ ក៏យើងមើលទៅលើនីតិរដ្ឋទៅលើការអនុវត្តច្បាប់នៅកម្ពុជា យើងមើលទៅលើប្រព័ន្ធតុលាការនៅតែមានការរិះគន់ប្រព័ន្ធតុលាការថា មិនទាន់មានភាពឯករាជ្យពិតប្រាកដ»។
រយៈពេល២៨ឆ្នាំនៃការប្រើប្រាស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងឆ្លងកាត់ការធ្វើវិសោធនកម្មចំនួន៩លើក អ្នកជំនាញនានានៅតែពិបាកវាយតម្លៃបានដល់ការចូលរួមចំណែកនៃការធ្វើវិសោធនកម្មក្នុងពេលកន្លងមកនេះដល់ការពង្រឹងនីតិរដ្ឋនៅកម្ពុជា។ ទោះបីជាមានការអះអាងពីគណបក្សកាន់អំណាចយ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នកវិភាគមើលឃើញថាការធ្វើវិសោធនកម្មចុងក្រោយនេះ នៅតែជាការប្រើប្រាស់យន្តការច្បាប់កំពូលនេះជាឧបករណ៍នយោបាយដើម្បីយកឧត្តមភាពលើគូប្រជែងរបស់ខ្លួន។
អ្នកជំនាញទទូចឲ្យអ្នកនយោបាយនិងពលរដ្ឋគោរពតាមគោលការណ៍នានាដែលមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដើម្បីឲ្យក្លាយជាច្បាប់កំពូលមួយដែលរឹងមាំដោយមិនបម្រើផលប្រយោជន៍នយោបាយ៕
