ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីចូលកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីនៃប្រទេស ទីម័រ ឡេស នាឆ្នាំ ២០០៧ លោក Jose Ramo-Horta ត្រូវមន្ត្រីប្រឹក្សាក្រោមឱវាទស្នើឲ្យប្រើថវិការដ្ឋដើម្បីទិញកំព្យូទ័រយូរដៃឬ Laptop ទំនើបសម្រាប់ប្រើប្រាស់ផ្ទាល់ខ្លួន ប៉ុន្តែដោយមិនចង់ប្រើប្រាស់សម្បត្តិរដ្ឋផង និងដោយសារលោកទើបតែទិញកំព្យូទ័រផ្ទាល់ខ្លួនមួយផងនោះ លោក Jose បានបដិសេធសំណើរបស់មន្ត្រីប្រឹក្សានោះ។ ប៉ុន្តែដោយសារមានការទទូចជាច្រើនលើកច្រើនសារឲ្យ ដើម្បីទិញសម្ភារៈប្រើប្រាស់ឲ្យលោកនោះ លោក Jose Ramo-Horta បាននិយាយថា លោកត្រូវការតែទូរស័ព្ទដៃមួយ គ្រឿងប៉ុណ្ណោះ។
៣ខែក្រោយមក លោក Jose ត្រូវខកចិត្ត ត្បិតទូរស័ព្ទដៃដែលមន្ត្រីក្រោមឱវាទទិញឲ្យនោះ ដូចគ្នាបេះបិទទៅនឹងទូរស័ព្ទដែលលោកកំពុងតែប្រើ។ ហើយអ្វីដែលប៉ះពាល់អារម្មណ៍លោកខ្លំាងបំផុតនោះគឺនៅពេលដែលលោកដឹងថា ទូរស័ព្ទ នោះមានតម្លៃថ្លៃជាងទូរស័ព្ទរបស់លោកដែលបានទិញតំាងពីមួយឆ្នាំមុនរហូតដល់ទៅ៣ដង។
រំពេចនោះ លោកប្រធានាធិបតី Jose Ramo-Horta បានបញ្ជាឲ្យមន្ត្រីទំាងនោះយកទូរស័ព្ទដែលទើបទិញថ្មីនេះទៅប្តូរវិញជាបន្ទាន់ បើពុំដូច្នោះទេ លោកនឹងចាត់វិធានការណ៍តាមផ្លូវច្បាប់ប្រឆំាងនឹងពួកគេ ត្បិតលោកយល់ថា មន្ត្រីរបស់លោកទំាងនោះបានប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ។
«ខ្ញុំត្រូវការឲ្យពួកអ្នកឯងយកទូរស័ព្ទហឹ្នងទៅឲ្យគេវិញភ្លាម បើមិនអញ្ចឹងទេ ខ្ញុំនឹងបើកសន្និសីទកាសែត ហើយប្តឹងបរិហារពួកអ្នកឯងទំាងអស់គ្នា»។
នេះគ្រាន់តែជាវិធានការណ៍ក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆំាងអំពើពុករលួយដ៏តូចមួយប៉ុណ្ណោះដែលកើតឡើងក្នុងស្ថាប័នរដ្ឋនៃប្រទេសទីម័រឡេស។ លោកប្រធានាធិបតី Jose Ramo-Horta បានលើកឡើងនូវឧទាហរណ៍ក្នុងការប្រយុទ្ធនឹងអំពើពុករលួយនេះ នៅក្នុងជំនួបពិភាក្សាស្តីអំពីការគ្រប់គ្រងភោគទ្រព្យធនធានធម្មជាតិជាមួយអ្នកការទូត មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល អង្គការសង្គមស៊ីវិល និងក្រុមនិស្សិតសរុបជាង២០០នាក់ នៅទីក្រុងភ្នំពេញ កាលពីថ្ងៃសុក្រ ដែលជាថ្ងៃទី៣នៃដំណើរ ទស្សនកិច្ចរយៈពេល៥ថ្ងៃរបស់លោកនៅប្រទេសកម្ពុជា។ គឺជាដំណើរទស្សនកិច្ចដើម្បីរឹតចំណងទាក់ទងសេដ្ឋកិច្ច និង ពាណិជ្ជកម្ម។
សូមបញ្ជាក់ថា ប្រទេសទីម័រឡេស ទើបតែទទួលបានឯករាជ្យភាពពីប្រទេស ឥណ្ឌូនេស៊ី កាលពីឆ្នាំ ២០០២កន្លងទៅនេះប៉ុណ្ណោះ។ ចាប់តំាងពីពេលនោះមក ប្រទេសវ័យក្មេងបំផុតរបស់ពិភពលោកមួយនេះបានផ្តោតលើការកែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ច ដើម្បីលើកស្ទួយជីវភាពរបស់ប្រជាជនជាងមួយលាននាក់របស់ខ្លួន។
លោកប្រធានាធិបតី Jose Ramo-Horta ដែលជាម្ចាស់ពានរង្វាន់ណូបែលសន្តិភាពឆ្នាំ1996 និងជាអ្នកចូលរួមដណ្តើមឯករាជ្យភាព បានថ្លែងថា ក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ច ថ្នាក់ដឹកនាំជាន់ខ្ពស់នៃទីម័រឡេសបានចំណាយពេលយ៉ាងហោចណាស់២ខែ ចុះដល់សាកសួរផ្ទាល់ជាមួយប្រជាពលរដ្ឋនៅទូទំាងប្រទេសដើម្បីប្រមូលតម្រូវការរបស់ពួកគេបង្កើតជាផែនការយុទ្ធសាស្ត្រជាតិ។ ផែនការយុទ្ធសាស្ត្រដែលមានការចូលរួមពិភាក្សាយ៉ាងផុសផុលពីស្ថាប័នសង្គមស៊ីវិលដែរនោះ បានធ្វើឲ្យប្រទេសទីម័រឡេស ចាកផុតពីភាពក្រីក្រ។ រហូតមកដល់ពេលនេះ ៨០%នៃសេដ្ឋកិច្ច របស់ប្រទេសទីម័រឡេស ពឹងផ្អែកលើចំណូលពីធនធានប្រេង និងឧស្ម័ន ហើយប្រទេសនេះត្រូវចាត់ទុកជាប្រទេស ដែលជោគជ័យខ្លំាងបំផុតមួយក្នុងការគ្រប់គ្រង និងប្រើប្រាស់ចំណូលពីធនធានធម្មជាតិប្រកបដោយតម្លាភាព។
ក្នុងជំនួបកាលពីថ្ងៃសុក្រ លោកJose Ramo-Horta បានថ្លែងថា ជោគជ័យនេះ បានមកពីការចូលរួមរបស់សភាក្នុងការអនុម័តច្បាប់តឹងរឹង និងច្បាស់លាស់ ការសហការជាមួយស្ថាប័នសង្គមស៊ីវិល ការផ្សព្វផ្សាយរបស់បណ្តាញសារព័ត៌មាន ការចូលជាសមាជិករបស់អង្គការគំនិតផ្តួចផ្តើមតម្លាភាពចំណូលធនធាន ឬEITI។ ហើយអ្វីដែលជាកត្តា ចម្បងនាំមកនូវជោគជ័យក្នុងការប្រើប្រាស់ចំណូលពីធនធាននេះ គឺការចាត់វិធានការណ៍យ៉ាងតឹងតែងដើម្បីប្រឆំាងនឹងអំពើពុករលួយ។
«នៅពេលដែលភោគទ្រព្យលេចចេញជារូបរាងកាន់តែច្រើនឡើង ឱកាសនៃការប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយក៏មានកាន់តែច្រើនដែរ។ យើងត្រូវតែមានការប្រុងប្រយ័ត្នជាប់ជានិច្ច ហើយយើងតែងតែចាត់វិធានការណ៍ដើម្បីទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ ព្រោះថា អំពើពុករលួយ បានបង្ខំាងទុកប្រាក់រាប់លានដុល្លារដែលមិនអាចយកមកប្រើដើម្បីកាត់បន្ថយភាពក្រីក្របាន»។
គួរកត់សម្គាល់ដែរថា ការចែករំលែកបទពិសោធន៍ដ៏ជោគជ័យរបស់លោកប្រធានាធិបតីទីម័រឡេស Jose Ramo-Horta ក្នុងការគ្រប់គ្រងចំណូលពីប្រេងឲ្យចៀសផុតពីអំពើពុករលួយនេះធ្វើឡើងស្របពេលដែលកម្ពុជារំពឹងថា នឹងទទួលបានចំណូលពីប្រេង និងឧស្ម័ននៅឆ្នាំ២០១២ខាងមុខ។ ចំណូល ដែលស្ថាប័នសង្គមស៊ីវិលជាតិ និងអន្តរជាតិព្រួយថា អាចធ្លាក់ចូលទៅក្នុងអំពើពុករលួយ។
លោក ផាន់ ផល្លា អគ្គលេខាធិការរងនៃឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាសេដ្ឋកិច្ចជាតិ ដែលបានចូលរួមក្នុងកិច្ចពិភាក្សាជាមួយ លោក Jose ដែរនោះមានប្រសាសន៍ថា ក្រសួងពាក់ព័ន្ធកំពុងប្រឹងប្រែងបង្ហាញពីតម្លាភាពចំណូលធនធាននេះ ប៉ុន្តែប្រទេសកម្ពុជានៅមិនទាន់អាចប្រៀបធៀបជាមួយប្រទេសទីម័រ ឡេស បាននោះទេ ត្បិតកម្ពុជានៅមានកង្វះខាតធ្ងន់ធ្ងរផ្នៃកធនធានមនុស្ស និងបច្ចេកទេស។
«ធៀបជាមួយនឹងប្រទេសទីម័រឡេស យើងនៅមានកង្វះខាតផ្នែកធនធានបច្ចេកទេស ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធរបស់យើងមិនទាន់ល្អនៅឡើយ ហើយធនធានមនុស្សក្នុងការគ្រប់គ្រងធនធានប្រេង និងឧស្ម័ននៅមានកម្រិត។ ម្យ៉ាងទៀតយើងមិនមានច្បាប់ប្រេងឥន្ធនៈ និងច្បាប់យកពន្ធលើប្រេងឥន្ធនៈនៅឡើយ ខណៈដែលច្បាប់ទំាងពីរនេះទើបតែព្រាងចប់។
ក្នុងកិច្ចពិភាក្សាខាងលើ លោកប្រធានាធិបតីទីម័រ ឡេស Jose Ramo-Horta បានចៀសវាងពីការផ្តល់ដំបូន្មានចំៗដល់ប្រទេសកម្ពុជា ដោយលោកបានលើកឡើងជាទូទៅថា ដើម្បីប្រើប្រាស់ចំណូលធនធានឲ្យមានប្រសិទ្ធិភាព ប្រទេសមួយចំាបាច់ត្រូវមានមានវិធីសាស្ត្រគ្រប់គ្រងចំណូល និងត្រូវមានឆន្ទៈក្នុងការប្រឆំាងនឹងអំពើពុករលួយ។
មន្ត្រីអង្គការសង្គមស៊ីវិលប្រឆំាងអំពើពុករលួយ និងមន្ត្រីគណបក្សប្រឆំាង បានលើកឡើងដូចគ្នាថា ស្ថានភាពអំពើ ពុករលួយនៅប្រទេសកម្ពុជានៅតែធ្ងន់ធ្ងរដដែលបើទោះជាច្បាប់អំពើពុករលួយត្រូវបានសភាអនុម័តហើយក្តី។ ប៉ុន្តែ ពួកគេជឿជាក់ថា ប្រសិនបើប្រទេសកម្ពុជាអាចប្រយុទ្ធនឹងអំពើពុករលួយបានដោយជោគជ័យ នោះចំណូលពីធនធាន ធម្មជាតិនឹងដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដ៏ក្រីក្រមួយនេះ៕
