ប្រទេសកម្ពុជា នៅតែមិនទាន់បានបង្ហាញពីតម្លាភាព នៅក្នុងការគ្រប់គ្រង និងចាត់ចែងមូលនិធិក្នុងការធ្វើអាជីវកម្មលើធនធានរ៉ែនៅឡើយ។ កាលពីពេលថ្មីៗនេះ ក្រុមហ៊ុនវិនិយោគរ៉ែ ដ៏ធំមួយរបស់ប្រទេសអូស្ដ្រាលីត្រូវជាប់សង្ស័យថា បានផ្ដល់សំណូកដល់អាជ្ញាធរកម្ពុជា ដើម្បីទទួលបានសិទ្ធិធ្វើការរុករករ៉ែមាស។
នាង រស់ សុធា ជូនសេចក្តីរាយការណ៍ពិស្តារអំពីរឿងនេះដូចតទៅ៖
១ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ បន្ទាប់ពីក្រុមហ៊ុនរុករករ៉ែដ៏ធំបំផុតមួយរបស់ប្រទេសអូស្ត្រាលី BHP Billiton បានដកទុនវិនិយោគពីប្រទេសកម្ពុជា ក្រុមហ៊ុននេះត្រូវជាប់សង្ស័យថា ប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយដើម្បីទទួលបានសិទ្ធិរុករករ៉ែ។ នាពេលបច្ចុប្បន្ន គណៈកម្មាការមូលប័ត្ររបស់សហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងស៊ើបអង្កេតលើករណីនេះ ដោយសារក្រុមហ៊ុន BHPត្រូវសង្ស័យថា បានផ្តល់សំណូកពុករលួយ ក្នុងគម្រោងអាជីវកម្មនានារបស់ខ្លួន នៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួនក្នុងនោះក៏មាន ការសង្ស័យពីការផ្ដល់ប្រាក់សំណូក ចំនួន ២លាន៥សែនដុល្លារអាមេរិកទៅឲ្យរដ្ឋាភិបាលខ្មែរផងដែរ។
ក្រុមហ៊ុនដ៏សម្បូរទ្រព្យ BHP Billiton ទទួលបានសិទ្ធិរុករករ៉ែមាសលើផ្ទៃដី១ម៉ឺនហិចតានៅខេត្តមណ្ឌលគិរីកាលពីឆ្នាំ២០០៦។ ប៉ុន្តែក្រុមហ៊ុនយក្ខមួយនេះ បានបោះបង់ចោលគម្រោងវិនិយោគរបស់ខ្លួនទៅវិញនៅ២០០៩ ដោយអះអាងថា ពុំមានរ៉ែគ្រប់ចំនួនដែលអាចធ្វើអាជីវកម្មបាន។
ទំាងក្រុមហ៊ុន BHP និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានច្រានចោលយ៉ាងច្របូកច្របល់ ចំពោះការសង្ស័យពីការប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយនេះ។
ក្រុមហ៊ុន BHP Billiton បានប្រាប់អង្គការការពារបរិដ្ឋានGlobal Witness របស់ប្រទេសអង់គ្លេសថា ក្នុងចំណោមប្រាក់២,៥លានដុល្លារនោះ មានប្រាក់១លានដុល្លារជាប្រាក់រង្វាន់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា សម្រាប់កិច្ចចុះហត្ថលេខាដាក់គម្រោងវិនិយោគ និង១,៥លានដុល្លារទៀត ជាប្រាក់ជំនួយសម្រាប់មូលនិធិអភិវឌ្ឍន៍សង្គម។
ប៉ុន្តែអង្គការ Global Witness បានសរសេរក្នុងរបាយការណ៍ស្រាវជ្រាវរបស់ខ្លួនដែលចេញផ្សាយកាលពីថ្ងៃទី២១ មេសាថា មិនមានសាច់ប្រាក់១លានដុល្លាររបស់ក្រុមហ៊ុន BHP នៅក្នុងបញ្ជីគណនីយប្រចាំឆ្នាំរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានោះទេ។
ដោយឡែក លោកនាយករដ្ឋមន្ដ្រី ហ៊ុន សែន នៅក្នុងឱកាសបើកកិច្ចប្រជុំជាមួយផ្នែកឯកជនកាលពីខែមេសាកន្លងទៅ បានប្រកាសថា ប្រាក់២,៥លានដុល្លាររបស់BHPសុទ្ធតែជាប្រាក់សម្រាប់អភិវឌ្ឍន៍សង្គមដែលលោកបានប្រើប្រាស់សម្រាប់អភិវឌ្ឍន៍វារីអគ្គិសនីនៅខេត្តពោធិសាត់។
ក៏ប៉ុន្តែ លោក ខូយ សុខា អភិបាលខេត្តពោធិសាត់ បានប្រាប់ VOA សំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិក កាលពី ខែមេសាថា លោកមិនបានដឹងថា រដ្ឋាភិបាលបានដាក់ទុនកសាងវារីអគ្គិសនីនៅពោធិសាត់នោះទេ ប៉ុន្តែខេត្តរបស់លោកមានតែគម្រោងវារីអគ្គិសនីស្ទឹងអាតៃតែមួយ ប៉ុណ្ណោះដែលកំពុងសាងសង់ដោយក្រុមហ៊ុនចិនដែលមានដើមទុនវិនិយោគរហូតដល់ទៅជាង៣០០លានដុល្លារ។
«ខេត្តពោធិសាត់នេះមានស្ថានីយ៍វារីអគ្គិសនីមួយរបស់ក្រុមហ៊ុនចិន ដែលចាប់បើកការដ្ឋាននៅខែ១២ឆ្នាំ២០០៩ ។ កន្លែងហ្នឹងគេហៅអាតៃ មានតែវារីអគ្គិសនីមួយហ្នឹងទេ»។
ក្រុមហ៊ុន BHP Billiton មិនឆ្លើយតបសំណួរពាក់ព័ន្ធនឹងការប្រើប្រាស់ថវិកាមូលនិធិសង្គមនេះទេ។ ប៉ុន្តែក្រុមហ៊ុននេះបានផ្សាយព័ត៌មានលើគេហទំព័ររបស់ខ្លួនថា ខ្លួនបានផ្តល់ថវិកាមូលនិធិសង្គមឲ្យទៅអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួននៅកម្ពុជា ដោយមិនបញ្ជាក់ពីចំនួនសាច់ប្រាក់សរុបឡើយ។
VOA សំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិក បានរកឃើញអង្គការចំនួន៤ដែលទទួលបានថវិកាមូលនិធីសង្គមពីក្រុមហ៊ុន BHP Billiton សម្រាប់អនុវត្តគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍សង្គមក្នុងចន្លោះឆ្នាំ២០០៧ដល់ឆ្នាំ២០១០ ដែលមានទឹកប្រាក់សរុបត្រឹមតែ៦១ម៉ឺន៥ពាន់ដុល្លារប៉ុណ្ណោះ គឺផ្ទុយគ្នា នឹងការអះអាងរបស់ក្រុមហ៊ុនBHP ដែលថា ខ្លួនបានចំណាយប្រាក់សម្រាប់មូលនិធីសង្គមចំនួន១,៥លានដុល្លារនោះ។
ក្នុងចំណោមអង្គការដែលទទួលបានមូលនិធិពីក្រុមហ៊ុន BHP នោះ មានមជ្ឈមណ្ឌលកំចាត់មីនកម្ពុជា ដែលទទួលបានថវិកាសរុបជាង៣០ម៉ឺន៨ពាន់ដុល្លារ អង្គការកាកបាទក្រហមដាណឺម៉ាក ទទូលបានថវិកាជាង១២ម៉ឺន៧ពាន់ដុល្លារ អង្គការHealth Net International ទទួលបាន៨ម៉ឺនដុល្លារ និងអង្គការ Village Focus International ទទួលបាន១០ម៉ឺនដុល្លារ។
ដូច្នេះគេមិនដឹងថា តើប្រាក់សម្រាប់អភិវឌ្ឍន៍សង្គមចំនួនទៀតត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយរបៀបណានោះទេ ខណៈដែល ប្រាក់រង្វាន់ចុះហត្ថលេខាចំនួន១លានដុល្លារផ្សេងទៀតក៏មិនមានក្នុងកំណត់ត្រាចំណូលរបស់រដ្ឋាភិបាលនោះ។
បញ្ហាដូចបានកើតឡើងខាងលើនេះ បានក្លាយជាក្តីកង្វល់របស់អង្គការសង្គមស៊ីវិល និងម្ចាស់ជំនួយមួយចំនួនអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ។ ពួកគេព្រួយថា ការប្រើប្រាស់ចំណូលដោយ គ្មានតម្លាភាពអាចនឹងធ្វើឲ្យកម្ពុជាទទួលរងបណ្តាសារធនធាន ដែលបាត់បង់ទំាងថវិកា ហើយខូចខាតទំាងបរិស្ថាន។
មានក្រុមហ៊ុនចំនួន៣៣ហើយដែលទទួលបានសិទ្ធិរុករករ៉ែធម្មជាតិនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ក្នុងនោះមានក្រុមហ៊ុនចំនួន១៣ទទួលបានសិទ្ធិរុករករ៉ែរាវ ឬរ៉ែប្រេងកាតនៅដែនសមុទ្រ និងបឹងទន្លេសាប និងក្រុមហ៊ុន២០ទៀតដែលទទួលបានសិទ្ធិរុករករ៉ែរឹងឬរ៉ែលោហៈនៅក្រោមដីដែនគោក។ ដើម្បីទទួលបានសិទ្ធិរុករករ៉ែទំាងនេះ គ្រប់ក្រុមហ៊ុនទាំងអស់ចាំបាច់ត្រូវបង់ប្រាក់រង្វាន់ពេលចុះហត្ថលេខាដល់រដ្ឋាភិបាលដោយផ្អែកទៅតាមសក្តានុពលធនធាននៅតំបន់ដែលខ្លួនចង់វិនិយោគ។ ក្រុមហ៊ុនខ្លះទៀតផ្តល់ប្រាក់ជំនួយផ្នែកមូលនិធិសង្គមបន្ថែមពីលើប្រាក់រង្វាន់ចុះហត្ថលេខានោះទៀត ដោយផ្អែកតាមការចរចាជាមួយរដ្ឋាភិបាល។ ប៉ុន្តែគេនៅមិនទាន់ដឹងថា តើរហូតមកដល់ពេលនេះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាទទួលបានចំណូលសរុបប៉ុន្មានពីក្រុមហ៊ុនរុករករ៉ែនោះទេ ហើយការប្រើប្រាស់ប្រាក់ទំាងនោះក៏ស្ថិតក្នុងមន្ទិលសង្ស័យដែរ។
លោក ម៉ម សម្បតិ្ត ប្រធានសម្ព័ន្ធភាពកម្ពុជាដើម្បីតម្លាភាពចំណូលធនធាន និយាយថា អង្គការរបស់លោកមិនមានលទ្ធភាពទទួលបានព័ត៌មានជុំវិញការចំណាយក្រៅផ្លូវការរបស់ក្រុមហ៊ុន BHPនោះទេ ត្បិតរដ្ឋាភិបាលបានបិទខ្ទប់ការលាតត្រដាងព័ត៌មានទាំងនោះ។
«យើងមិនបានដឹងច្បាស់ពីវិធីសាស្ត្រនៃការផ្តល់សម្បទាន ឬអាជ្ញា បណ្ណទៅឲ្យក្រុមហ៊ុនទំាងអស់នោះ នៅឡើយទេ។ អ្វីដែលយើងប្រឈមបច្ចុប្បន្ននេះគឺការលាតត្រដាងនៃព័ត៌មាន ព័ត៌មានដែលទាក់ទងនឹងរឿងនេះ មិនមានការ លាតត្រដាងជាសាធារណៈនោះទេ ហេតុដូច្នេះការស្រាវជ្រាវរបស់ យើងមានកម្រិតផងដែរ»។
លោក ម៉ម សម្បត្តិ បន្តថា ការលេចធ្លាយនូវព័ត៌មានអំពីអំពើពុករលួយរបស់ក្រុមហ៊ុន BHP នៅកម្ពុជាលើកនេះ អាចប៉ះពាល់ដល់ការទាក់ទាញវិនិយោគគិនក្នុងវិស័យរ៉ែ ដែលមានសក្តានុពល ចូលមកប្រទេសកម្ពុជា។
នៅពេលនេះ ក្រៅពីក្រុមហ៊ុនរុករករ៉ែមាស BHP Billiton មានក្រុមហ៊ុនរុករករ៉ែប្រេងកាត២ផ្សេងទៀតដែលត្រូវគេ ដឹងជាសាធារណៈថា បានផ្តល់ប្រាក់ទឹកតែមួយចំនួនដល់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែរ។ នៅឆ្នាំ ២០០៦ ក្រុមហ៊ុនរបស់ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី MedcoEnergi បានផ្តល់ ប្រាក់មូលនិធិសង្គមចំនួន៤,៥លានដុល្លារអាមេរិក ដល់រដ្ឋាភិបាល កម្ពុជាបន្ទាប់ពីក្រុមហ៊ុននេះទទួល បានសិទ្ធិរុករកប្រេងនៅប្លុក E នៃដែនសមុទ្រខេត្តកោះកុង និងប្លុក១២នៅបឹងទន្លេសាប។ ប៉ុន្តែក្រុមហ៊ុនឥណ្ឌូនេស៊ីមួយ នេះបានដកគម្រោងវិនិយោគពីប្រទេសកម្ពុជាហើយកាលពីដើមខែឧសភា ឆ្នាំ២០១០នេះ។ ហើយកាលពីពេល ថ្មីៗនេះក្រុមហ៊ុន Totalរបស់បារំាងដែលទទួលបានសិទ្ធិរុករកប្រេង នៅតំបន់ត្រួតស៊ីគ្នាជាមួយប្រទេសថៃ បានផ្តល់ប្រាក់រង្វាន់ចុះហត្ថលេខាចំនួន២០លានដុល្លារ និងប្រាក់មូលនិធិសង្គម ៨លានដុល្លារទៀតដល់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា មុននឹងក្រុមហ៊ុននេះ ចាប់ដំណើរការស្រាវជ្រាវរុករកប្រេង។
អ្នកនាំពាក្យក្រុមហ៊ុនTotal បានប្រាប់VOA ពីប្រទេសបារំាងដោយសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះថា រហូតមកដល់ពេលនេះ ខ្លួនបានប្រគល់ប្រាក់ចំនួន៦លានដុល្លារហើយទៅដល់អាជ្ញាធរប្រេងកាតជាតិកម្ពុជា ហើយប្រាក់ទំាងនោះត្រូវប្រើប្រាស់សម្រាប់អនុវត្តគម្រោងថែទំាសុខភាព ដែលស្ថិតក្រោមការត្រួតពិនិត្យរបស់គណៈកម្មការមួយដែលមានសមាសភាពអាជ្ញាធរប្រេងកាតជាតិកម្ពុជា និងក្រុមហ៊ុនតូតាល់។ ប៉ុន្តែអ្នកនាំពាក្យរូបនោះមិនបកស្រាយលើប្រសិទ្ធិភាព នៃការប្រើប្រាស់មូលនិធិសង្គមនេះទេ។
លោក George Boden សកម្មជននៃអង្គការ Global Witness បានចាត់ទុកភាពស្មុគស្មាញនៃការ គ្រប់គ្រង និងប្រើប្រាស់ចំណូលពីធនធានរ៉ែនេះជាការខ្វះតម្លាភាព ដែលមិនត្រឹមតែអាចធ្វើឲ្យកម្ពុជាខាតបង់ប្រាក់ ជាច្រើនក្នុងអំឡុងពេលនេះទេ ប៉ុន្តែវាក៏ជាគ្រោះថ្នាក់មួយសម្រាប់កម្ពុជានៅពេលដែលការធ្វើអាជីវកម្មរ៉ែប្រេង និងរ៉ែលោហៈត្រូវចាប់ផ្តើមក្នុងពេលពី២ឆ្នាំទៅ៥ឆ្នាំខាងមុខ។
លោក Michael McWalter ទីប្រឹក្សាអាជ្ញាធរប្រេងកាតជាតិកម្ពុជា និយាយថា ស្ថាប័ននានាមិនគួរព្រួយបារម្ភខ្លំាងពេក ចំពោះបញ្ហាប្រាក់ចំណូលពីធនធានរ៉ែនេះទេ ព្រោះថា ប្រាក់ចំណូលពីប្រាក់រង្វាន់ចុះហត្ថលេខាដែលរដ្ឋាភិបាលទទួលបានពីក្រុមហ៊ុនរុករករ៉ែប្រេងកាតត្រូវរក្សាទុកនៅក្នុង
«ខ្ញុំបញ្ជាក់បានថា នៅក្រោមការអង្កេតរបស់ខ្ញុំ ការងារទំាងឡាយគឺដំណើរការទៅធម្មតា។ ប្រាក់រង្វាន់ចុះហត្ថលេខាត្រូវបានដាក់ចូលទៅក្នុងគណនេយ្យរបស់រដ្ឋាភិបាលនៅឯធនាគារជាតិ ជាទីដែលរដ្ឋាភិបាលរក្សាសាច់ប្រាក់ ហើយវាក្លាយជាប្រាក់ចំណូលមួយផ្នែករបស់រដ្ឋាភិបាល។ ភ្នាក់ងាររដ្ឋាភិបាល ដូចជាអាជ្ញាធរប្រេងកាតជាតិកំពុងខំប្រឹងគ្រប់គ្រងវិស័យនេះឲ្យបានល្អដើម្បីធានាថា កិច្ចការគ្រប់គ្រងមានគណនីយភាព។ ដូច្នេះអ្វីដែលអ្នករាល់គ្នា ត្រូវតែធ្វើនោះគឺជឿជាក់លើរដ្ឋាភិបាលក្នុងការចាត់ចែងការងារនេះឲ្យបានត្រឹមត្រូវ។
ទោះយ៉ាងណា លោក Michael មិនដឹងថា រដ្ឋាភិបាលប្រើប្រាស់ប្រាក់នោះដោយរបៀបណាទេ ហើយលោកក៏គ្មានព័ត៌មានទាក់ទងនឹងការរក្សាទុកប្រាក់សម្រាប់អភិវឌ្ឍន៍សង្គមដែរ។ ប៉ុន្តែ លោកអះអាងថា គ្រប់ការចំណាយថវិកា អភិវឌ្ឍន៍សង្គមទំាងអស់សុទ្ធតែមានការឃ្លំាមើលពីក្រុមហ៊ុនជាម្ចាស់ថវិកានេះ៕