ក្នុងឱកាសខួប៥ឆ្នាំនៃការបាញ់សម្លាប់លោក កែម ឡី ដែលជាអ្នកវិភាគនយោបាយដ៏ល្បីឈ្មោះមួយរូប សហរដ្ឋអាមេរិកបានជំរុញឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតពេញលេញលើឃាតកម្មមួយនេះ។ ប៉ុន្តែមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ព្រមានកុំឲ្យយកឃាតកម្មនេះ«ធ្វើអាជីវកម្មនយោបាយ»។
ការិយាល័យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សិទ្ធិមនុស្ស និងពលកម្មនៃក្រសួងការបរទេសអាមេរិកបានសរសេរសារជាភាសាអង់គ្លេសនៅលើប្រព័ន្ធ Twitter របស់ខ្លួនកាលពីថ្ងៃទី១០ ខែកក្កដាថា៖ «ថ្ងៃទី១០ ខែកក្កដា គឺជាទិវារំឭកខួប៥ឆ្នាំនៃការបាញ់សម្លាប់ដ៏អគតិមកលើលោក កែម ឡី ដែលបានប្តេជ្ញាជំរុញលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា។ ជាថ្មីម្តងទៀត យើងសូមសម្តែងនូវក្តីសោកសៅក្រៃលែង និងចូលរួមរំលែកទុក្ខជាមួយគ្រួសាររបស់លោក និងចងចាំពីសុចរិតភាព ឯករាជ្យភាព និងសុទិដ្ឋិនិយមរបស់លោក។ យើងសូមអំពាវនាវម្តងហើយម្តងទៀតឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាស៊ើបអង្កេតប្រកបដោយឯករាជ្យ និងតម្លាភាពចំពោះករណីឃាតកម្មលើរូបលោក ដើម្បីផ្តល់យុត្តិធម៌ដល់លោក កែម ឡី និងក្រុមគ្រួសារ»។
ចំណែកលោក W. Patrick Murphy ឯកអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិកប្រចាំនៅកម្ពុជា ក៏បានបង្ហោះសារនៅលើបណ្តាញសង្គម Twitter របស់លោក ដោយអំពាវនាវឲ្យអាជ្ញាធរស៊ើបអង្កេតពេញលេញទៅលើឃាតកម្មនេះផងដែរ។
Today is the 5th anniversary of the senseless killing of Cambodian activist Kem Ley. We again express our condolences to his family and remember his integrity, independence, and optimism. We call on Cambodia to conduct an impartial and transparent investigation of his murder. pic.twitter.com/NI2JbKkfz2
— Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor (@StateDRL) July 10, 2021
កាលពីថ្ងៃទី១០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៦ លោក កែម ឡី អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវខាងការអភិវឌ្ឍសង្គម និងជាអ្នកវិភាគនយោបាយ ត្រូវបានខ្មាន់កាំភ្លើងបាញ់ស្លាប់ក្នុងកន្លែងលក់ទំនិញមួយរបស់ស្ថានីយប្រេងឥន្ធនៈកាល់តិច នៅចំណុចភ្លើងស្តុបបូកគោ ទីក្រុងភ្នំពេញ។
កាលពីថ្ងៃសោរ៍សប្តាហ៍មុនដែលជាខួប៥ឆ្នាំនៃឃាតកម្មនេះ កន្លែងលក់ទំនិញរបស់ស្ថានីយប្រេងឥន្ធនៈកាល់តិចក៏ត្រូវបានបិទទ្វារ ខណៈកម្លាំងសន្តិសុខរាប់សិបនាក់ក៏ត្រូវបានដាក់យាមកាមនៅទីនោះផងដែរ។
បើទោះជាកន្លងទៅ៥ឆ្នាំមកហើយ សង្គមស៊ីវិលក្នុងប្រទេសកម្ពុជានិងក្រុមគ្រួសារលោក កែម ឡី នៅតែបន្តទាមទារឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតថាតើមានអ្នកនៅពីក្រោយការបាញ់សម្លាប់នេះឬយ៉ាងណា។ ពួកគេមិនជឿថាលោក កែម ឡី ជំពាក់លុយខ្មាន់កាំភ្លើងនោះចំនួន៣ពាន់ដុល្លារអាមេរិក រហូតដល់ការបាញ់សម្លាប់នោះទេ។
លោក អំ សំអាត នាយករងទទួលបន្ទុកឃ្លាំមើល និងការពារសិទ្ធិមនុស្សនៃអង្គការលីកាដូ បានថ្លែងប្រាប់VOAនៅថ្ងៃចន្ទនេះថា បើទោះខ្មាន់កាំភ្លើងត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងផ្តន្ទាទោសឲ្យជាប់ពន្ធនាគារមួយជីវិតក៏ដោយ ក៏លោកមិនទាន់ឃើញមានការកោះហៅអ្នកពាក់ព័ន្ធដទៃទៀតក្នុងសំណុំរឿងឃាតកម្មនេះនៅឡើយទេ។ លោកបន្តអំពាវនាវឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតបន្ថែមទៀត។
«អញ្ចឹងករណីលោកបណ្ឌិតកែម ឡីនេះ ខ្ញុំគិតថា ទោះបីជាតុលាការមានការបំបែកសំណុំរឿងជាពីរអញ្ចឹងក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែសំណុំរឿងទីពីរនេះហាក់បីដូចជានៅទ្រឹងមិនទាន់មានដំណើរការនៅឡើយ។ អញ្ចឹងភាពយុត្តិធម៌ពេញលេញនេះ វាហាក់ដូចជានៅឆ្ងាយ។ អញ្ចឹងហើយបានជាយើងជាអង្គការសង្គមស៊ីវិល ដែលធ្វើការផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សក៏ដូចជា អ្នកនិយមបណ្ឌិត កែម ឡី ក៏ដូចជាសហគមន៍អន្តរជាតិ គេជំរុញថាធ្វើម៉េចឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតមួយដោយពេញលេញ ដើម្បីស្វែងរកអ្នកពាក់ព័ន្ធផ្សេងទៀតយកមកអនុវត្តតាមផ្លូវច្បាប់»។
លោក អំ សំអាត ឲ្យដឹងទៀតថាបើទោះព័ត៌មានសម្ងាត់ពាក់ព័ន្ធនឹងការស៊ើបអង្កតមិនអាចត្រូវបង្ហាញបាន ក៏គួរតែមានការបង្ហាញពីដំណើរការវិវត្តទៅមុខចំពោះការស៊ើបអង្កេតបន្តទៀត ដើម្បីបង្ហាញជំនឿទុកចិត្តដល់សាធារណជន សហគមន៍អន្តរជាតិ ក្រុមគ្រួសារ និងអ្នកគាំទ្រលោក កែម ឡី។
នៅក្នុងសំណុំរឿងឃាតកម្ម ខ្មាន់កាំភ្លើងឈ្មោះ អឿត អាង ដែលហៅខ្លួនឯងថា ជួប សម្លាប់ ត្រូវបានតុលាការកាត់ទោសឲ្យជាប់ពន្ធនាគារមួយជីវិត។
រូបឯកសារ៖ អ្នកស្រី ប៊ូ រចនា ភរិយាសពលោក កែម ឡី ឱបរូបថតរបស់ស្វាមីអ្នកស្រី ខណៈពេលអមដំណើរដោយប្រជាពលរដ្ឋរាប់ម៉ឺននាក់ចូលរួមជូនដំណើរលោក កែម ឡី នៅថ្ងៃអាទិត្យ ទី២៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៦។ (ឡេង ឡែន/វីអូអេ)
រូបឯកសារ៖ ប្រជាពលរដ្ឋរាប់ម៉ឺននាក់ចូលរួមជូនដំណើរសពលោក កែម ឡី អ្នកវិភាគសង្គម ដែលត្រូវបានគេបាញ់សម្លាប់ ថ្ងៃអាទិត្យ ទី២៤ ខែកក្ដដា ឆ្នាំ ២០១៦។ (ឡេង ឡែន/វីអូអេ)
នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ តុលាការកំពុងបន្តការស៊ើបអង្កេតលើសំណុំរឿងបំបែកចេញមួយទៀត ជុំវិញបុគ្គលពាក់ព័ន្ធដទៃទៀតចំពោះឃាតកម្មលើលោក កែម ឡី។ នេះបើតាមក្រុមសិទ្ធិមនុស្ស។
អ្នកស្រី ចក់ សុភាព នាយិកាមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា បានថ្លែងប្រាប់VOAថាមកទល់ពេលនេះ លោកស្រីមិនទាន់ឃើញយុត្តិធម៌ពេញលេញសម្រាប់ក្រុមគ្រួសារលោក កែម ឡី នៅឡើយទេ។ លោកស្រីបន្តជំរុញឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតស៊ីជម្រៅបន្ថែមទៀត ដើម្បីឲ្យដឹងពីរឿងរ៉ាវពិតប្រាកដនៃការបាញ់សម្លាប់នេះ។
អ្នកស្រីថ្លែងថា៖ «មែនទែនទៅ បើយើងមើលទៅលើករណីជាច្រើន ដែលកើតឡើងចំពោះអ្នកលេចធ្លោ សកម្មជន ឬក៏អ្នកវិភាគដូចលោកបណ្ឌិត កែម ឡី ហ្នឹង យើងឃើញថាករណីទាំងអស់នោះមកដល់ពេលនេះ យើងអាចមើលឃើញនូវវប្បធម៌និទណ្ឌភាព ដែលចេះតែបន្ត។ យើងឃើញករណីកន្លងមកកើតឡើងចំពោះលោក ជា វិជ្ជា លោក ឈុត វុទ្ធី ឬក៏អ្នកកាសែតមួយចំនួនដែលត្រូវបានគេធ្វើឃាត ដោយសារតែការរាយការណ៍ ឬការបំពេញបេសកកម្មរបស់ខ្លួន»។
អ្នកស្រី ចក់ សុភាព ក៏ជំរុញឲ្យមានការបង្កើតគណៈកម្មការស៊ើបអង្កេតដែលឯករាជ្យមួយ និងអនុលោមទៅតាមគោលការណ៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិផងដែរ។
លោក អ៊ី រិន អ្នកនាំពាក្យរបស់សាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ បានប្រាប់VOAយ៉ាងខ្លីនៅថ្ងៃចន្ទនេះថា៖«ដំណើរការស៊ើបអង្កេតជាការណ៍សម្ងាត់»។
ចំណែកលោក ជិន ម៉ាលីន អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌និងជាអនុប្រធានគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជាដែលជាស្ថាប័នរដ្ឋាភិបាល បានអះអាងថាក្រុមសិទ្ធិមនុស្ស«តែងតែធ្វើអាជីវកម្មនយោបាយ»លើឃាតកម្មលោក កែម ឡី។
លោកបន្ថែមថាក្នុងសំណុំរឿងព្រហ្មទណ្ឌ ប្រសិនបើភាគីពាក់ព័ន្ធណាមួយ មិនអាចទទួលយកបាននូវការសម្រេចរបស់តុលាការ ពួកគេអាចប្រើប្រាស់សិទ្ធិតាមផ្លូវច្បាប់ក្នុងការប្តឹងទាស់ ប្តឹងឧទ្ធរណ៍ ឬប្តឹងសើរើក៏បាន ប៉ុន្តែលោកថា«ត្រូវមានភស្តុតាង ទឡ្ហីករណ៍ និងសក្ខីកម្មផ្នែកច្បាប់រឹងមាំ ផ្ទុយទៅនឹងការរកឃើញរបស់សមត្ថកិច្ច»។
គួរបញ្ជាក់ថាកាលពីកន្លងទៅ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ចាត់ទុកថាការធ្វើឃាតលោក កែម ឡី បានធ្វើឲ្យ«ប៉ះពាល់មុខមាត់រដ្ឋាភិបាលនិងជាការផ្ចាញ់ផ្ចាលរដ្ឋាភិបាល» ហើយលោកបានអំពាវនាវកុំឲ្យយកការបាញ់សម្លាប់នេះ«ធ្វើជារឿងនយោបាយ»។ លោក ហ៊ុន សែន ក៏បានព្រមានចាប់ខ្លួនមនុស្សដែលអះអាងថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានៅពីក្រោយការបាញ់សម្លាប់លោក កែម ឡី ផងដែរ៕