ខណៈពេលដែលអ្នកដំណើរនាំគ្នាចូលទស្សនាសារមន្ទីរចងចាំអំពើប្រល័យពូជសាសន៍របស់អាមេរិក US Holocaust Memorial Museumអ្នកដំណើរមួយចំនួននាំគ្នាពិនិត្យមើលពិព័រណ៍ពិសេសអំពីសោកនាដកម្មមួយក្នុងចំណោមសោកនាដកម្មដ៏អាក្រក់បំផុតនៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី២០ គឺពិព័រណ៍ស្តីពីរបបខ្មែរក្រហមដ៏គួរឲ្យរន្ធត់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
អ្នកស្រី Helen Wedgewood គឺជាពលរដ្ឋអាមេរិកាំងមួយរូបក្នុងចំណោមភ្ញៀវទស្សនាទាំងនោះ។ បន្ទាប់ពីអ្នកស្រីបានឃើញរូបថតដ៏គួរឲ្យសោកសង្រេងនិងបានទស្សនាវីដេអូឯកសារខ្លីមួយនៅក្នុងសារមន្ទីរក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោននេះ វាបានធ្វើឲ្យអ្នកស្រីមិនអាចទប់ទឹកភ្នែកបាន។
អ្នកស្រី Wedgewood ជាគិលានុបដ្ឋាយិកាមួយរូបមកពីទីក្រុង Apache Junction រដ្ឋ Arizona បានថ្លែងថា៖«ខ្ញុំពិតជាមានអារម្មណ៍សោកស្តាយណាស់ដែលមានរឿងបែបនេះកើតឡើង។ ខ្ញុំស្មានមិនដល់ថា នៅពេលដែលរឿងនេះកំពុងកើតមានឡើង គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងពីរឿងនេះ ហើយប្រសិនបើពួកគេដឹង ហើយពួកគេមិនខ្វល់នឹងជួយទៀតនោះ»។
អ្នកស្រី Wedgewood បានថ្លែងបន្តថា៖
«ខ្ញុំសង្ឃឹមថា អ្នកដែលរួចជីវិតទាំងនោះអាចរកបានសន្តិភាព បើទោះបីជាពួកគេមិនអាចរកបងប្អូនសាច់ញាតិរបស់ពួកគេឃើញក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំសង្ឃឹមថា ពួកគេអាចរកបានសន្តិភាព។ វាពិតជារន្ធត់ដែលបានស្តាប់រឿងរ៉ាវទាំងអស់នេះ»។
អ្នកស្រី Helen Wedgewood ពលរដ្ឋអាមេរិកាំងមកពីទីក្រុង Apache Junction រដ្ឋ Arizona បានអញ្ជើញមកទស្សនាសារមន្ទីរចងចាំអំពើប្រល័យពូជសាសន៍របស់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន អំឡុងពេលទិវា Memorial Day កាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៧។ (ស្រេង លក្ខិណា/VOA Khmer)
យុវជនជនជាតិវៀតណាមឈ្មោះ Ted Nguyen ដែលធ្វើដំណើរមកលេងសហរដ្ឋអាមេរិកជាមួយនឹងក្រុមគ្រួសារបានថ្លែងប្រាប់ VOA ក្នុងអំឡុងពេលលោកកំពុងទស្សនាពិព័រណ៍អំពីរបបខ្មែរក្រហមក្នុងសារមន្ទីរនេះថា លោកបានរៀនច្រើនអំពីសោកនាដកម្មដែលបានកើតឡើងនៅប្រទេសជិតខាងរបស់លោកពីសារមន្ទីរនេះ។
«បើទោះបីជាយើងជាប្រទេសជិតខាងក៏ដោយ ក៏ខ្ញុំមិនបានដឹងរឿងទាំងនេះច្បាស់នោះទេ។ យើងត្រូវការការតាំងពិព័រណ៍បែបនេះច្រើនទៀតដើម្បីជួយឲ្យក្មេងជំនាន់ក្រោយយល់ដឹងនិងចងចាំអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនេះ»។
អ្នកស្រី Wedgewood និងលោក Nguyen ស្ថិតក្នុងចំណោមភ្ញៀវទស្សនាប្រមាណ ១លាន២សែននាក់ ដែលបានទស្សនាពិព័រណ៍ឈ្មោះថា «កម្ពុជាពីឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩» និងពិព័រណ៍មួយទៀត «ខ្ញុំចង់បានយុត្តិធម៌!» ចាប់តាំងពីពិព័រណ៍ទាំងនេះត្រូវបានដាក់តាំងបង្ហាញកាលពីខែ ឧសភា ឆ្នាំ២០១៥។ នេះបើយោងតាមមន្ត្រីសារមន្ទីរ។ ចំណែកឯពិព័រណ៍នៅលើគេហទំព័ររបស់សារមន្ទីរនេះវិញត្រូវបានភ្ញៀវទស្សនាជាង ៨៣,០០០ នាក់ចូលទស្សនាជាង២សែនដង បើយោងតាមមន្ត្រីផ្នែកទំនាក់ទំនងនៅសារមន្ទីរនេះ។
ពិព័រណ៍របស់កម្ពុជាត្រូវបានតាំងបង្ហាញជាមួយនឹងពិព័រណ៍អចិន្ត្រៃយ៍របស់សារមន្ទីរនេះគឺពិព័រណ៍អំពីការប្រល័យពូជសាសន៍លើជនជាតិជី្វហ្វ ក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប៉ុន្តែពិព័រណ៍អំពីប្រទេសកម្ពុជានឹងត្រូវបញ្ចប់នៅថ្ងៃទី៣០ ខែកញ្ញា ខាងមុខនេះហើយ។ នេះបើយោងតាមមន្ត្រីសារមន្ទីរដែលបានប្រាប់ VOA។
វីដេអូផ្តល់ដោយសារមន្ទីរចងចាំអំពើប្រល័យពូជសាសន៍អាមេរិកក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន។
ការព្រមានពីប្រវត្តិសាស្ត្រ
លោក Cameron Hudson នាយកមជ្ឈមណ្ឌល Simon Skjodt ដើម្បីទប់ស្កាត់អំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៃសារមន្ទីរនេះបានថ្លែងថា ពិព័រណ៍អំពីកម្ពុជាបានជួយអប់រំភ្ញៀវទស្សនាអំពីការពិតដែលថា អំពើប្រល័យពូជសាសន៍និងការកាប់សម្លាប់យ៉ាងរង្គាលពិតជាបានកើតមានឡើងនៅក្នុងពិភពលោកយើងនេះនៅក្នុងសតវត្សរ៍២០ ហើយអាចនឹងកើតមានឡើងម្តងទៀត លុះត្រាតែមានការទប់ស្កាត់បានល្អ។
«សម្រាប់ពលរដ្ឋអាមេរិកាំងជាច្រើនដែលទស្សនាសារមន្ទីរនេះ វាគឺជាចំណេះដឹងថ្នាក់មូលដ្ឋានអំពីអ្វីដែលបានកើតមានឡើងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលសំខាន់បំផុត សារមន្ទីរនេះផ្តល់ជាសារដ៏ជ្រាលជ្រៅថា អំពើប្រល័យពូជសាសន៍មិនមែនបញ្ចប់ត្រឹមអំពើប្រល័យពូជសាសន៍សម្លាប់ជនជាតិជី្វហ្វនោះទេ ហើយការសម្លាប់ពូជសាសន៍ជី្វហ្វក៏មិនមែនជាអំពើប្រល័យពូជសាសន៍តែមួយគត់ដែលធ្លាប់កើតមានឡើងនោះទេ ពីព្រោះថា យើងអាចនឹងបន្តប្រព្រឹត្តកំហុសពីអតីតកាលនេះ»។
លោក Hudson បានថ្លែងបន្តថា៖
«ផ្នែកមួយនៃគោលដៅរបស់សារមន្ទីររបស់យើងគឺដើម្បីលើកឡើងពីអារម្មណ៍ទាំងអស់នេះ អារម្មណ៍ដែលរដ្ឋាភិបាលគួរទប់ស្កាត់និងឆ្លើយតប»។
លោក Cameron Hudson នាយកមជ្ឈមណ្ឌលទប់ស្កាត់អំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៃសារមន្ទីរចងចាំអំពើប្រល័យពូជសាសន៍របស់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន។ (ស្រេង លក្ខិណា/VOA)
លោក Greg Naranjo អ្នកអភិរក្សពិព័រណ៍កម្ពុជានៅក្នុងសារមន្ទីរនេះ យល់ស្របថា សោកនាដកម្មក្នុងសម័យខ្មែរក្រហមបានផ្តល់មេរៀនដ៏សំខាន់ដល់សាធារណជនអាមេរិកាំង។
«ចំណេះដឹងនិងស្មារតីប្រុងប្រយ័ត្នគឺជាចំណុចសំខាន់បំផុតដែលយើងអាចជួយជ្រោមជ្រែងដល់ការទប់ស្កាត់អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ជាទូទៅ»។
ពលរដ្ឋអាមេរិកាំងដែលទស្សនាការតាំងពិព័រណ៍ទាំងនេះបានថ្លែងថា ពួកគេពិតជាសប្បាយចិត្តដែលបានឃើញប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏សោកសង្រេងរបស់ប្រទេសខ្លួនត្រូវបានតាំងបង្ហាញដល់ភ្ញៀវទស្សនាជាច្រើននាក់។
លោក បាវ បេន អាយុ៦៦ឆ្នាំ ដែលរួចជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមហើយបច្ចុប្បន្នគឺជាប្រធានសមាគម ទិវាសហគមន៍ខ្មែរ (Cambodian Community Day) ដែលជាសមាគមវប្បធម៌ អប់រំ និងសង្គមនៅក្នុងតំបន់រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន ដែលរួមបញ្ចូលផ្នែកខ្លះនៃរដ្ឋ Virginia និងរដ្ឋ Maryland បានមានប្រសាសន៍ថា៖
«វាជាការរំឭកមួយក្នុងន័យល្អ ថាធ្វើយ៉ាងម៉េចឲ្យខ្មែរឬក៏ប្រជាជនក្នុងពិភពលោកទូទៅហ្នឹងជៀសវាងការកាប់សម្លាប់រង្គាល»។
ការពន្យល់ពីហេតុការណ៍ដ៏រន្ធត់
ពិព័រណ៍ឈ្មោះថា «កម្ពុជាពីឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩» ពិនិត្យទៅលើសកម្មភាពកាប់សម្លាប់ដ៏សាហាវដោយកងកម្លាំងប៉ុលពតដែលធ្វើតាមលទ្ធិម៉ៅ ដើម្បីបង្កើតរដ្ឋថ្មីមួយ ហៅថា «កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ» ដែលជាសង្គមមួយពឹងផ្អែកលើវិស័យកសិកម្មនិងជារដ្ឋឯករាជ្យមិនពឹងផ្អែកលើពិភពខាងក្រៅ។
មិនយូរប៉ុន្មានបន្ទាប់ពីពួកខ្មែរក្រហមបានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញ អ្នករស់នៅភ្នំពេញប្រមាណ២លាននាក់ត្រូវបានជម្លៀសចេញ ហើយត្រូវបញ្ជូនទៅកាន់ទីជនបទ ដើម្បីចូលរួមជាមួយនឹងពលរដ្ឋរាប់លាននាក់ទៀតដែលត្រូវបានបង្ខំឲ្យលើកដីធ្វើទំនប់និងធ្វើស្រែចម្ការ។ របបដ៏សាហាវយង់ឃ្នងដែលមានចិននៅពីក្រោយនេះ ក៏មានមជ្ឈមណ្ឌលសួរចម្លើយរាប់សិបកន្លែងផងដែរ ដែលមនុស្សរាប់ម៉ឺននាក់ត្រូវបានធ្វើទារុណកម្មនិងត្រូវបានកាប់សម្លាប់យ៉ាងសាហាវឃោរឃៅ ដែលជាញឹកញាប់ដោយពុំមានមូលហេតុច្បាស់លាស់។
ពិព័រណ៍ «កម្ពុជា ពីឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩» បង្ហាញពីសកម្មភាពកាប់សម្លាប់ដ៏សហាវឃោរឃៅរបស់ពួកខ្មែរក្រហម ដើម្បីបង្កើតរដ្ឋថ្មី «កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ» ក្នុង សារមន្ទីរចងចាំអំពើប្រល័យពូជសាសន៍របស់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន។ (ស្រេង លក្ខិណា/VOA Khmer)
គេបានប៉ាន់ប្រមាណថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាប្រមាណ១លាន៧សែននាក់ ដែលស្ទើរតែ១ភាគ៥នៃពលរដ្ឋសរុបនៅពេលនោះ បានស្លាប់ដោយសារតែជំងឺ ភាពអត់ឃ្លាន ភាពនឿយហត់និងការកាប់សម្លាប់ បើទោះបីជាក្រុមប្រវត្តិវិទូមានការលំបាកក្នុងការកំណត់យកនូវចំនួនមនុស្សស្លាប់ពិតប្រាកដ។ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានាពេលបច្ចុប្បន្ន គ្រប់ក្រុមគ្រួសារសុទ្ធតែមានរឿងរ៉ាវដែលមនុស្សជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកគេត្រូវបានសម្លាប់ឬបាត់ខ្លួន។
ភ្ញៀវទស្សនាកំពុងមើលវីដេអូឯកសារអំពីសវនការកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម នៅក្នុងសារមន្ទីរចងចាំអំពើប្រល័យពូជសាសន៍របស់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន។(ស្រេង លក្ខិណា/VOA)
ពិព័រណ៍មួយផ្សេងទៀតគឺពិព័រណ៍ «ខ្ញុំចង់បានយុត្តិធម៌!» ដែលស្ថិតនៅជាន់ទី២នោះ ពិនិត្យទៅលើប្រវត្តិសាស្ត្រនៃកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីនាំខ្លួនឧក្រិដ្ឋជននៃរបបប្រល័យពូជសាសន៍និងការសម្លាប់ដ៏រង្គាលនេះមកកាត់ទោស។
ពិព័រណ៍នេះផ្តោតទៅលើផ្នែកធំមួយរបស់កម្ពុជាដែលប៉ុនប៉ងកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមដែលមានអាយុកាន់តែចាស់ទាំងនោះ នៅក្នុងតុលាការមួយនៅរាជធានីភ្នំពេញដែលគាំទ្រដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ។ ពិព័រណ៍នេះក៏បានផ្តោតចំណាប់អារម្មណ៍ទៅលើវិធីផ្សេងៗដែលក្រុមអ្នកនៅរស់រានមានជីវិតស្វែងរកយុត្តិធម៌តាមរបៀបផ្សេងទៀត មិនថាដោយខ្លួនពួកគេផ្ទាល់ តាមរយៈវប្បធម៌ឬប្រវត្តិសាស្ត្រនោះទេ។
ក្រុមអ្នករៀបចំការតាំងពិព័រណ៍
លោក Michael Abramowitz ធ្លាប់ជានាយកវិទ្យាស្ថាន Levine សម្រាប់ការអប់រំស្តីពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ នៅសារមន្ទីរចងចាំអំពើប្រល័យពូជសាសន៍អាមេរិកនេះរហូតត្រឹមខែកុម្ភៈឆ្នាំ២០១៧ ហើយលោកបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរៀបចំពិព័រណ៍របស់កម្ពុជានេះឡើង។
លោក Abramowitz ដែលបច្ចុប្បន្នជាប្រធានអង្គការ Freedom House បានថ្លែងថា វាមានសារៈសំខាន់ក្នុងការតាំងបង្ហាញអំពីរបបខ្មែរក្រហមនៅក្នុងសារមន្ទីរនេះ។ កាលពីពេលថ្មីៗនេះលោកបានថ្លែងប្រាប់ VOA ថា៖
«បើយោងតាមចំនួន បើយោងតាមភាគរយនៃចំនួនប្រជាជនសរុប របបនេះគឺជារបបមួយក្នុងចំណោមរបបដ៏អាក្រក់បំផុតនៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី២០នេះ ដែលរដ្ឋជាអ្នកកាប់សម្លាប់ពលរដ្ឋ»។
«ខ្ញុំគ្រាន់តែគិតថា វាមានសារៈសំខាន់សម្រាប់យើង ចំពោះករណីទាំងអស់នេះ វាបានរំឭកដល់យើងគ្រប់គ្នាថា អំពើប្រល័យពូជសាសន៍តែងតែអាចកើតមានឡើង។ យើងត្រូវតែធ្វើអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដែលយើងអាចធ្វើទៅបាន ដើម្បីព្យាយាមទប់ស្កាត់វាកុំឲ្យកើតមានឡើងម្តងទៀតនាពេលអនាគត ដោយដឹងពីផលប៉ះពាល់របស់វាពីអតីតកាល»។
លោក Michael Abramowitz គឺជាអតីតនាយកវិទ្យាស្ថាន Levine សម្រាប់ការអប់រំអំពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៃសារមន្ទីរចងចាំអំពើប្រល័យពូជសាសន៍របស់សហរដ្ឋអាមេរិកនិងបច្ចុប្បន្នជាប្រធានអង្គការ Freedom House នៅក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីន កាលពីថ្ងៃទី១៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៧។ (ស្រេង លក្ខិណា/VOA Khmer)
លោក ឆាំង យុ នាយកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា DC-Cam នៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ដែលបានផ្តល់ឯកសារភាគច្រើនសម្រាប់ពិព័រណ៍ទាំងនេះ បានកោតសរសើរកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់លោក Abramowitz ហើយលោកក៏បានកោតសរសើរអតីតឯកអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិកប្រចាំនៅកម្ពុជាគឺលោក Joseph Mussomeli ដែលបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការតាំងពិព័រណ៍នេះដែរ។
លោកឆាំង យុ បានប្រាប់ VOA តាមអ៊ីម៉ែលថា៖«បើមិនមានអ្នកទាំងពីរនោះទេ ខ្ញុំគិតថា ពិព័រណ៍ទាំងនេះមិនអាចកើតមានឡើងនោះទេ»។
លោកឯកអគ្គរដ្ឋទូត Mussomeli បានថ្លែងថា លោកគាំទ្រការតាំងពិព័រណ៍នេះ ពីព្រោះពិព័រណ៍ទាំងនេះអាចអប់រំសាធារណជនអាមេរិកាំង ហើយលោកបានបន្ថែមថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាក៏ទទួលបានផលប្រយោជន៍ពីការតាំងពិព័រណ៍នេះ ក៏ដូចជាការផ្តួចផ្តើមផ្នែកអប់រំផ្សេងៗទាំងនៅក្នុងនិងក្រៅប្រទេសផងដែរ។
«យើងមិនគួរឲ្យការរស់នៅរបស់យើងសព្វថ្ងៃធ្វើឲ្យយើងភ្លេចពីអតីតកាលនោះទេ ពីព្រោះអតីតកាលគឺជាមូលដ្ឋានសម្រាប់ពេលអនាគត។ កម្ពុជាបានរងទុក្ខជាយូរមកហើយ ហើយវាមានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរពេកដល់ថ្នាក់ពួកគេមិនអាចទ្រាំទ្រជាមួយនឹងអតីតកាលបាន។ ប៉ុន្តែវាមានសារៈសំខាន់ដែលពួកគេត្រូវប្រឈមមុខនឹងរឿងរ៉ាវអាក្រក់ៗដែលបានកើតមានឡើង។ ខ្ញុំគិតថា ការធ្វើបែបនេះនឹងជួយឲ្យកម្ពុជាក្លាយជាប្រទេសដែលមានភាពប្រសើរ និងរឹងមាំជាងមុន»។
អតីតឯកអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិក Joseph Mussomeli ប្រចាំនៅកម្ពុជាពីឆ្នាំ២០០៥ ដល់ឆ្នាំ២០០៨ ដែលដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការនាំពិព័រណ៌អំពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅកម្ពុជាទៅកាន់ សារមន្ទីរចងចាំអំពើប្រល័យពូជសាសន៍របស់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន។ (ស្រេង លក្ខិណា/VOA)
ការចងចាំក្នុងប្រទេសកម្ពុជា
រហូតមកទល់ពេលនេះ ទីភ្នាក់ងារអាមេរិកសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍអន្តរជាតិ (USAID) បានជួយគាំទ្រមជ្ឈមណ្ឌល DC-Cam។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៤មក នៅពេលដែលទាយជ្ជទានត្រូវបានបង្កើតឡើងសម្រាប់មជ្ឈមណ្ឌលនេះ ទីភ្នាក់ងារ USAID បានបរិច្ចាគជិត១០លានដុល្លារដល់មជ្ឈមណ្ឌលនេះ។ កាលពីខែមេសា ទីភ្នាក់ងារ USAID បានផ្តល់ថវិកា ៥លាន៨សែនដុល្លារ បន្ថែមពីលើទាយជ្ជទាននេះ ដែលនឹងអាចធ្វើឲ្យមជ្ឈមណ្ឌល DC-Cam នេះមានដំណើរការប្រកបដោយចីរភាពសម្រាប់រយៈពេល២០ឆ្នាំតទៅមុខទៀត។ នេះបើយោងតាមលោក ឆាំង យុ។
មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាត្រូវបានបង្កើតឡើងកាលពីឆ្នាំ១៩៩៥ ក្នុងគោលបំណងសិក្សាស្រាវជ្រាវនិងប្រមូលឯកសារពាក់ព័ន្ធនឹងរបបខ្មែរក្រហម។ ព័ត៌មានដែលមជ្ឈមណ្ឌលនេះរកឃើញត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅក្នុងសារមន្ទីរ សាលារៀន និងវិទ្យាសា្ថនផ្សេងៗ ខណៈពេលដែលឯកសាររបស់មជ្ឈមណ្ឌលនេះត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាភស្តុតាងនៅក្នុងអង្គជំនុំជម្រះកូនកាត់របស់អង្គការសហប្រជាជាតិនិងកម្ពុជា។
លោក ឆាំង យុបានថ្លែងថា គោលបំណងគឺដើម្បីអប់រំពលរដ្ឋកម្ពុជានិងពង្រឹងការយល់ដឹងនិងការពិភាក្សាអំពីរឿងរ៉ាវដ៏គួរឲ្យរន្ធត់នេះ ហើយនិងតាមរយៈដំណើរការនេះដើម្បីជួយផ្សះផ្សារប្រជាជាតិទាំងមូល។
លោកបានថ្លែងថា សកម្មភាពមួយក្នុងចំណោមសកម្មភាពដ៏សំខាន់បំផុតនោះគឺគារបង្កើតមុខវិជ្ជានេះនៅក្នុងថ្នាក់វិទ្យាល័យនិងថ្នាក់មូលដ្ឋាននៅសកលវិទ្យាល័យ។
«សិស្សទាំងអស់ដែលបានទទួលការសិក្សាបច្ចុប្បន្ននេះ នឹងក្លាយជាប្រជាពលរដ្ឋដែលយល់ច្បាស់ ហើយនិងមានសមត្ថភាពក្នុងការការពារការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងក្នុងការការពារមិនឲ្យអំពើប្រល័យពូជសាសន៍កើតមានឡើង»។
លោកថ្លែងបន្ថែមថា អ្នកនៅរស់រានមានជីវិតគួរអប់រំកូនរបស់ពួកគេ។
«ខ្ញុំគិតថា វាធ្វើឲ្យប្រទេសទាំងមូលមានការធូរស្បើយ ហើយធ្វើឲ្យការចេះដឹងមានលក្ខណៈធំធេងតែម្តង ពីព្រោះគ្មានគ្រូណាពូកែជាងអ្នកដែលបានឆ្លងកាត់សម័យខ្មែរក្រហមទេបាទគឺផ្ទាល់តែម្តង ដូច្នេះសូមចែករំលែកទៅកូនចៅ»។
លោកបន្តថា៖
«ខ្ញុំសូមតាមរយៈ VOA គឺថាសូមឪពុកម្តាយទាំងអស់ អ្នកដែលបានឆ្លងកាត់ទាំងអស់ យ៉ាងហោចណាស់និយាយរឿងរ៉ាយអ្វីដែលខ្លួនបានឆ្លងកាត់ និយាយប្រាប់ទៅកូន ប្រាប់ទៅចៅ ប្រាប់ទៅក្មួយ»។
លោក ឆាំង យុ នាយកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា នៅឯសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ កាលពីថ្ងៃទី៨ ខែមេសាឆ្នាំ២០១៥។ (រូបថតផ្តល់ដោយលោក ឆាំង យុ)
ការឆ្លុះបញ្ចាំងទៅលើការឆ្លើយតបរបស់អាមេរិក
សហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាអ្នកគាំទ្រដ៏ខ្លាំងក្លាទៅលើសាលាក្តីខ្មែរក្រហម ហើយគោលនយោបាយការបរទេសរបស់អាមេរិកតាំងពីទសវត្សរ៍១៩៩០ រួមបញ្ចូលការទប់ស្កាត់អំពើសាហាវឃោរឃៅនិងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍។
ទោះជាយ៉ាងណា ក៏មានការចោទប្រកាន់ដែលថា សហរដ្ឋអាមេរិកបានជួយតិចតួចប៉ុណ្ណោះដើម្បីបញ្ឈប់របបខ្មែរក្រហមនៅពេលដែលពួកខ្មែរក្រហមកាន់អំណាច ខណៈពេលដែលអ្នកខ្លះបានអះអាងថា វាអាចជាការអនុញ្ញាតមួយ។
ក្រោយឆ្នាំ១៩៧៩ រដ្ឋាភិបាលក្រុងវ៉ាស៊ីនតោននិងបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិចបានយល់ព្រមឲ្យខ្មែរក្រហមអង្គុយនៅកៅអីតំណាងកម្ពុជាក្នុងអង្គការសហប្រជាជាតិដើម្បីដាក់ទោសទៅលើវៀតណាម ដែលជាសម័្ពន្ធមិត្តរបស់សហភាពសូវៀត ពីបទចូលឈ្លានពាននិងផ្តួលរំលំរបបនេះ។
លោក Hudson នាយកមជ្ឈមណ្ឌល Simon Skjodt សម្រាប់ទប់ស្កាត់អំពើប្រល័យពូជសាសន៍បានថ្លែងថា ការតាំងពិព័រណ៍ក៏បានបង្ហាញពីភាពមិនស្របគ្នានៃសេចក្តីសម្រេចទៅលើគោលនយោបាយការបរទេសរបស់អាមេរិកកាលពីទសវត្សរ៍១៩៧០ ផងដែរ។
«ដោយសារតែវាមិនមែនជាពេលវេលាប្រកបដោយមោទនភាពនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់យើង បើយោងទៅតាមកង្វះខាតការឆ្លើយតបដែលមានលក្ខណៈមុតមាំ ក្នុងការបញ្ឈប់អ្វីដែលយើងស្គាល់ថាជាអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ឬឧក្រិដ្ឋកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា»។
ការទន្ទឹងរង់ចាំភាពយុត្តិធម៌
នៅកន្លែងពិព័រណ៍ «ខ្ញុំចង់បានយុត្តិធម៌!» មានការចាក់ជាវីដេអូនិងសំឡេងអំពីការកាត់ក្តីរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ហើយវិធីផ្សេងៗដែលពលរដ្ឋកម្ពុជាបានព្យាយាមដើម្បីផ្សះផ្សាររបួសផ្លូវចិត្តរបស់ពួកគេ។
បន្ទាប់ពីមានការចរចារអស់ពេលជាយូរជាមួយនឹងសហគមន៍អន្តរជាតិ កម្ពុជានិងអង្គការសហប្រជាជាតិបានបង្កើតអង្គជំនុំជម្រះឡើង ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៧ មេដឹកនាំកំពូលរបស់ពួកខ្មែរក្រហមចំនួន៥នាក់ត្រូវបានចាប់ខ្លួនពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមនិងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិ។ ប៉ុន្តែសាលាក្តីមានដំណើរការទៅមុខយឺតខ្លាំង ខណៈពេលដែលមានការមិនយល់ស្របគ្នារវាងអង្គចៅក្រមនិងព្រះរាជអាជ្ញារបស់កម្ពុជានិងអន្តរជាតិដែលស្ថិតក្នុងតុលាការកូនកាត់ដ៏ពិសេសមួយនេះ។
រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន ដែលបានរួមមានអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមថ្នាក់កណ្តាលដែលបានផ្តាច់ខ្លួនពីក្រុមខ្មែរក្រហមនោះ ត្រូវបានចោទប្រកាន់ពីបទលូកដៃចូលទៅក្នុងតុលាការដើម្បីដាក់កំហិតទៅលើចំនួនចុងចោទ។
ត្រឹមឆ្នាំ២០១៧ ថវិកា៣០០លានដុល្លារត្រូវបានចំណាយ ហើយជនសង្ស័យតែ៣នាក់ប៉ុណ្ណោះត្រូវបានកាត់ទោស ខណៈពេលដែលជនសង្ស័យ២នាក់ផ្សេងទៀតបានស្លាប់មុនពេលត្រូវបានកាត់ទោស។ ដំណើរការតុលាការនេះកំពុងនៅបន្ត។
រូបឯកសារ៖ មហាជនចូលរួមទស្សនា និងស្ដាប់សវនាការស្ដាប់ចម្លើយមួយកាលពីខែមីនា ឆ្នាំ២០១៦ នៅឯសាលាក្ដីខ្មែរក្រហម។ (រូបថតផ្តល់ឲ្យដោយ ញ៉ែត សុខហេង/ECCC)
លោក Hudson បានថ្លែងថា ពិព័រណ៍អំពីភាពយុត្តិធម៌សម្រាប់ជនរងគ្រោះខ្មែរក្រហមនិងអ្នកដែលនៅរស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមគឺមានសារៈសំខាន់ ខណៈពេលដែលការស្វែងរកវិធីដែលល្អបំផុតដើម្បីប៉ះប៉ូវផ្លូវចិត្តចំពោះហេតុការណ៍ទាំងនេះកំពុងត្រូវបានគេជជែកដេញដោល។
«តុលាការអន្តរជាតិតែងតែត្រូវចំណាយច្រើនណាស់។ ការស្រាវជ្រាវនៅមានកម្រិតតិចតួច ក្នុងការបញ្ជាក់ថាតើ ដំណើរការជំនុំជម្រះក្តីរបស់តុលាការជាន់ខ្ពស់ទាំងនោះពិតជាអាចនឹងជួយបំបែកវដ្ដនៃអំពើហិង្សា ឬគួរប្រើប្រាស់តុលាការមូលដ្ឋានឬប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌បែបប្រពៃណីដែលបានកាត់ទោសមេបញ្ជាការថ្នាក់ទាបជាច្រើនមកហើយនោះឬយ៉ាងណា»។
លោក Abramowitz អតីតប្រធានវិទ្យាស្ថាន Levine បានថ្លែងថា ១តុលាការកាត់ទោសខ្មែរក្រហមមានទាំងភាពវិជ្ជមាននិងអវិជ្ជមាន ប៉ុន្តែមានភាពវិជ្ជមានច្រើន។
«វាហាក់បីដូចជា ថវិកាជាច្រើនត្រូវបានចំណាយហើយទទួលបានលទ្ធផលតិចតួចប៉ុណ្ណោះ។ មួយវិញទៀត វាហាក់បីដូចជា អ្នកដែលត្រូវទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុត ដែលនៅរស់មានជីវិត ត្រូវបានកាត់ទោស ហើយខ្ញុំក៏គិតដែរថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាឥឡូវក៏មាននៅក្នុងកំណត់ត្រារបស់តុលាការផងដែរ»។
លោកបន្ថែមថា «ការពិតដែល ទោះបីជាច្រើនឆ្នាំបានកន្លងផុតទៅក៏ដោយ ក៏ជនសង្ស័យខ្មែរក្រហមត្រូវជាប់គុកនោះ វាក៏ជាការព្រមានដល់អ្នកដែលកំពុងកាន់អំណាចផងដែរ»។
«វាមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងក្នុងការធ្វើឲ្យប្រាកដថា មិនមានអាជ្ញាយុកាលទៅលើឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងអំពើមនុស្សជាតិឬទៅលើអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ទេ។ ក្តីសង្ឃឹមគឺថា គ្រប់គ្នានឹងគិតម្តងទៀតហើយនិយាយថា «ខ្ញុំនឹងត្រូវបានកាត់ទោសនៅតុលាការប្រសិនបើខ្ញុំគិតចង់ប្រព្រឹត្តអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នេះ»៕