ភ្នំពេញ — នៅតាមតំបន់ជុំវិញភ្នំប្រាសាទព្រះវិហារ នៅលើផ្លូវធ្វើពីបេតុងដ៏ចោទឡើងឆ្ពោះទៅកាន់ប្រាសាទបុរាណខ្មែរចំណាស់ ៩០០ ឆ្នាំនេះ គ្មានទៀតទេខ្សែត្រៀមកងទ័ព ដែលប្រដាប់ដោយកាំភ្លើងត្រៀមប្រយុទ្ធ ដូចកាលក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ២០០៨។ កាលនោះ (ឆ្នាំ២០០៨) កងទ័ពថៃបានចូលលុកលុយដល់វត្តកែវសិក្ខាគិរីស្វារៈ កៀកនឹងប្រាង្គប្រាសាទព្រះវិហារបំផុត។
ជម្លោះព្រំដែនរយៈពេលប្រាំឆ្នាំ ដែលបានបញ្ចប់នៅចុងឆ្នាំ ២០១៣ បានធ្វើឲ្យសន្ទុះនៃកំណើនទេសចរមកកាន់ប្រសាទព្រះវិហារ ក៏ដូចជាមកកាន់តំបន់ទេសចរណ៍ក្នុងខេត្តទាំងមូល មានការយឺតយ៉ាវ។
យោងតាមរបាយការណ៍របស់មន្ទីរទេសចរណ៍ខេត្តព្រះវិហារ ក្នុងអំឡុងពេលនៃការប្រឈមមុខប្រដាប់អាវុធរវាងកងទ័ពកម្ពុជាជាមួយកងទ័ពថៃ ភ្ញៀវទេសចរក្នុងស្រុកនិងក្រៅស្រុក មកទស្សនាខេត្តព្រះវិហារទាំងមូលសរុប បានកើនពីជាង ៦១ ៩០០នាក់ នៅឆ្នាំ ២០០៩ ដល់ជាង ៧១០៤៦០ នាក់តែប៉ុណ្ណោះ នៅឆ្នាំ ២០១៣។
ដោយឡែក ក្រោយពីការបញ្ចប់ភាពតានតឹងដោយកងទ័ពថៃត្រូវបង្ខំឲ្យដកចេញពីតំបន់ជម្លោះជាស្ថាពរ ដោយអំណាចសាលក្រមនៃតុលាការទីក្រុងឡាអេ ចំនួនភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកកាន់ខេត្តព្រះវិហារ បានកើនឡើងរហូតដល់ ១.៨៣៥.០០០ នាក់ ចន្លោះពីឆ្នាំ ២០១៤ ដល់ឆ្នាំ ២០១៨ ពោលគឺកំណើនអ្នកទស្សនាសរុបច្រើនជាង ១៥៨ ភាគរយ។
ជ្រកនៅក្រោមម្លប់ដើមឈើតូចៗចំនួនពីរបីដើម មិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីបង្គន់អនាម័យ ដែលលោកមើលថែសម្រាប់តម្រូវការភ្ញៀវទេសចរ លោក ដាំ ខន កត់សម្គាល់ពីកំណើនអ្នកទស្សនាមកកាន់ប្រាសាទព្រះវិហាររបស់ខ្មែរកាន់តែច្រើន ក្រោយពីជម្លោះប្រដាប់អាវុធនៅតំបន់នេះបានបញ្ចប់។
«បើគិតចាប់តាំងពីក្រោយបាញ់គ្នា (ឆ្នាំ២០០៨) ភ្ញៀវទេសចរកាន់តែមកលេងច្រើន។ គេឈប់បារម្ភពីហានិភ័យនៃការប៉ះទង្គិចគ្នាទៀតហើយ»។
ភ្ញៀវទេសចរទស្សនាប្រាសាទព្រះវិហារ ស្ថិតក្នុងខេត្តព្រះវិហារជាប់ព្រំដែនប្រទេសថៃ ក្នុងគ្រាមានវិបត្តិជំងឺកូវីដ១៩ កាលពីថ្ងៃទី១៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២០។ (គង់ សុឋានរិទ្ធ/វីអូអេ)
ប៉ុន្តែ ជំងឺកូវីដ១៩ ដែលជាប្រភេទជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាល់ផ្ទុះចេញពីប្រទេសចិន កំពុងបង្កការឆ្លងរាតត្បាតពាសពេញពិភពលោក។ មនុស្សប្រមាណ ២៧ លាននាក់ បានឆ្លងជំងឺនេះ និងជនរងគ្រោះប្រមាណ ៩ សែននាក់ បានស្លាប់បាត់បង់ជីវិត។ សេដ្ឋកិច្ចនិងវិស័យទេសចរណ៍បានទទួលរងផលប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ ជាក់ស្តែង ទេសចរមកកាន់តំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ ក៏ទទួលផលអាក្រក់ពីជំងឺនេះដែរ។
របាយការណ៍ពីមន្ទីរទេសចរណ៍ខេត្តព្រះវិហារ ឲ្យដឹងថា ទេសចរមកទស្សនាប្រាសាទព្រះវិហារបានធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំង ក្នុងអំឡុងខែមេសា ឆ្នាំ ២០២០ នេះ គឺនៅពេលដែលករណីឆ្លងជំងឺកូវីដ១៩ ត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងប្រទេស។ ក្នុងនោះមានភ្ញៀវជាតិបានធ្លាក់ពីជាង ៧៨០០ នាក់ នៅខែមករា មកត្រឹមជាង ២៧០០ នាក់ នៅខែមេសា។ ជាមួយគ្នានោះ ភ្ញៀវទេសចរអន្តរជាតិបានធ្លាក់ពី ៩២៥ នាក់ មកត្រឹម ៣៧ នាក់ ក្នុងរយៈពេលដូចគ្នា។
ក្នុងវ័យប្រមាណជា ៦០ ឆ្នាំ លោក ដាំ ខន តែងតែចោលភ្នែកលើចលនាភ្ញៀវទេសចរ ដែលដើរឆ្លងកាត់លើផ្លូវដីដែលមានដុំថ្មរដិបរដុប ពីមុខទីតាំងប្រចាំការរបស់លោក។ លោកហាក់ដូចជារង់ចាំរាប់ចំនួនអ្នកទស្សនាទាំងនេះ។
«តាំងពីផ្ទុះជំងឺកូវីដ ភាគច្រើនគឺជាភ្ញៀវជាតិ។ បើថ្ងៃធម្មតា មានភ្ញៀវប្រហែល ២០០ ទៅ ៣០០ នាក់។ប៉ុន្តែបើថ្ងៃសៅរ៍និងថ្ងៃអាទិត្យ ភ្ញៀវអាចកើនដល់ ៧០០ ទៅ ៨០០ នាក់»។
ប៉ុន្តែ លោកអះអាង ថាតួលេខនេះគឺលោកផ្អែកតាមរបាយការណ៍កំណត់ចំនួនអ្នកទស្សនាប្រាសាទព្រះវិហារ នៅចំណុចត្រួតពិនិត្យ មុននឹងពួកគេចូលដល់បរិវេណប្រាសាទ។
ថ្វីបើការទន្ទ្រានរបស់កងទ័ពថៃបានបញ្ចប់អស់រយៈពេលជិតមួយទសវត្សរ៍ហើយក្តី ប៉ុន្តែកងប្រដាប់អាវុធកម្ពុជាហាក់បីដូចជាស្ថិតនៅក្នុងភាពប្រុងប្រយ័ត្ននៅឡើយ។
មានការពង្រាយប៉ុស្តិ៍នៃកងនគរបាល និងទាហាននៅតាមគោលដៅសំខាន់ៗ ដែលមានភ្ញៀវទេសចរឆ្លងកាត់។ លេណដ្ឋានដែលធ្លាប់បែរមុខតម្រង់ឆ្ពោះទៅរកខ្សែត្រៀមនៃកងទ័ពគូបដិបក្ខ ត្រូវគេចារឹកឈ្មោះកងពល ឬអង្គភាពប្រដាប់អាវុធលើផ្ទាំងស៊ីម៉ង់ត៍ ដើម្បីកត់ត្រាជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃការចូលរួមចំណែកការពារទីតាំងបេតិកភ័ណ្ឌជាតិខ្មែរ។
កងនគរបាល ឬយោធាខ្លះស្ថិតក្នុងគោលដៅនៃផ្លូវចូល និងកាំជណ្តើរឡើងប្រាសាទ។
កែវឆ្លុះមួយត្រូវដាក់តាំងនៅប៉ុស្តិ៍មួយ មិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីតួប្រាសាទព្រះវិហារ ដើម្បីតាមដានសកម្មភាពប៉ុស្តិ៍ជួរមុខរបស់កងទ័ពថៃ នៅតំបន់ផ្ទះក្រហម ក្នុងខេត្តស៊ីសាកេតរបស់ថៃ ដែលស្ថិតនៅលើជួរភ្នំដងរែកពីមុខផ្នែកចំហៀងរបស់ប្រាសាទខ្មែរហើយដែលគេអាចមើលឃើញស្ទង់ៗដោយភ្នែកទទេ។
ភាគច្រើននៃពលរដ្ឋខ្មែរដែលមកទស្សនាប្រាសាទព្រះវិហារគឺមកជាក្រុមគ្រួសារ បើទោះជាស្ថិតក្រោមការគំរាមនៃជំងឺកូវីដក៏ដោយ។ លោកវុន លី មកពីក្រុងសេរី សោភ័ណ្ឌខេត្តបន្ទាយមានជ័យកំពុងដើរដាច់ដោយឡែកពីសមាជិកគ្រួសារ។ ក្នុងវ័យប្រមាណ៥០ឆ្នាំផ្លាយលោកបង្វិលកាម៉េរ៉ាទូរស័ព្ទស្មាតហ្វូនដើម្បីផ្តិតយកតួប្រាសាទដែលមានថ្មបាក់រលំដោយអន្លើ។
«ខ្ញុំមកចង់ស្គាល់ដែរហើយមកលេងគ្នាតិចដែរត្រឹមប្រាំ ប្រាំមួយនាក់ដោយសារជំងឺ (កូវីដ) រាងដូចជាស្ងប់ដែរ»។
ដោយសារផ្លូវឡើងទៅកាន់ប្រាសាទព្រះវិហារចោទខ្លាំងនិងបត់បែនច្រើន រថយន្តទេសចរណ៍ធម្មតាមិនអាចឡើងបានទេ។ ដូច្នេះគេត្រូវជួលរថយន្តភីកអាប់ (pickup) ឬម៉ូតូដែលរង់ចាំបម្រើសេវាកម្មដឹកជញ្ជូនភ្ញៀវ ដែលស្ថិតនៅជើងភ្នំស្រាប់។
អាជីវករខ្មែររៀបចំទំនិញលក់ នៅក្បែរប្រាសាទព្រះវិហារ កាលពីថ្ងៃទី១៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២០។ (គង់ សុឋានរិទ្ធ/វីអូអេ)
លោក ហូ ពិសី គឺជាអ្នកបើកបររថយន្តដឹកភ្ញៀវទេសចរម្នាក់ ក្នុងចំណោមអ្នកបើកបររថយន្តសរុបចំនួន៥៩នាក់។
«(ភ្ញៀវ)កើនជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ រយៈពេលបីខែនេះ ភ្ញៀវទេសចរបានធ្លាក់ចុះ។ ប៉ុន្តែឥឡូវភ្ញៀវទេសចរហាក់ដូចជារើបមកវិញហើយ»។
ជាមធ្យម លោក ហូ ពិសី អាចរកម៉ូយបានចន្លោះពីមួយទៅពីរជើង ក្នុងមួយថ្ងៃ។ សេវាកម្មដឹកជញ្ជូនភ្ញៀវមួយជើង ថ្លៃដប់ម៉ឺនរៀល ឬប្រហាក់ប្រហែលនឹង ២៥ ដុល្លារអាមេរិក។ រថយន្តមួយគ្រឿងអាចផ្ទុកអ្នកដំណើររហូតដល់ដប់នាក់។ ដោយឡែកម៉ូតូមួយគ្រឿងអាចដឹកជញ្ជូនអ្នកដំណើរច្រើនបំផុតពីរនាក់។ ភ្ញៀវទេសចរត្រូវបង់កម្រៃប្រមាណពីរម៉ឺនរៀល ឬប្រហាក់ប្រហែលនឹងប្រាំដុល្លារអាមេរិក សម្រាប់ម៉ូតូមួយគ្រឿង។
លោក ហូ ពិសី បង្ហាញស្នាមញញឹមលើផ្ទៃមុខ រួចពោលថា ជីវភាពរបស់លោកពឹងផ្អែកស្ទើរតែទាំងស្រុងលើចលនាភ្ញៀវទេសចរមកកាន់ប្រាសាទព្រះវិហារនេះ។
«តាមពិត បើកាលណាមានភ្ញៀវមកលេងដូច្នេះ វាបានជួយកាត់បន្ថយភាពក្រីក្ររបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ដូចករណីខ្ញុំអ៊ីចឹង ខ្ញុំប្រកបសេវាកម្មដឹកភ្ញៀវ គឺខ្ញុំពឹងផ្អែកលើភ្ញៀវ។ កាលណាមានភ្ញៀវមក ខ្ញុំមានការងារធ្វើ។ បើភ្ញៀវមិនមកខ្ញុំ ក៏អត់សូវមានជីវភាពធូរធាដែរ»។
ប្រាសាទព្រះវិហារស្ថិតនៅភាគខាងជើងប្រទេសកម្ពុជា និងចម្ងាយប្រមាណជិត ៤០០ គីឡូម៉ែត្រពីរាជធានីភ្នំពេញ។ ប្រាសាទនេះសាងសង់នៅដើមសតវត្សរ៍ទី ៩ លើភ្នំព្រះវិហារនៃជួរភ្នំដងរែក។
កម្ពុជានិងថៃ មានជម្លោះជុំវិញសំណុំរឿងប្រាសាទព្រះវិហារ ចាប់តាំងពីទសវត្សរ៍ ១៩៥០ មកម៉្លេះ។ហើយនៅឆ្នាំ ១៩៦២ តុលាការក្រុងឡាអេ ដែលមានមូលដ្ឋាននៅក្នុងទីក្រុងឡាអេ ប្រទេសហូឡង់បានកាត់ក្ដីឲ្យកម្ពុជាឈ្នះប្រទេសថៃ និងបានសម្រេចថាប្រាសាទព្រះវិហារ គឺជារបស់ខ្មែរ។
រូបឯកសារ៖ យោធាកម្ពុជា និងថៃ ពិភាក្សាគ្នាអំពីភាពតានតឹងរវាងយោធាទាំងសងខាងនៅក្បែរតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ កាលពីថ្ងៃទី ១២ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៣។
លុះដល់ឆ្នាំ ២០០៨ ប្រទេសថៃបានសើរើជម្លោះចាស់ដោយអះអាងថា ដីទំហំទំ ៤,៦ គីឡូម៉ែត្រការ៉េនៅតំបន់ក្បែរប្រាសាទព្រះវិហារ គឺជារបស់ខ្លួន ហើយប្រទេសថៃបានបញ្ជូនកងទ័ពជាច្រើនមកកាន់កាប់ទីនោះ។ ជម្លោះនេះបានរីករាលដាលរហូតដល់តំបន់ប្រាសាទតាមាន់ និងតាក្របី ក្នុងខេត្តឧត្តរមានជ័យ និងបានបង្កឲ្យមានការផ្ទុះអាវុធជាច្រើនលើក ក្នុងរយៈពេលប្រាំឆ្នាំ។ មានជនរងគ្រោះទាំងសងខាងស្លាប់បាត់បង់ជីវិត យ៉ាងតិចចំនួន ១៨ នាក់។
លុះដល់ថ្ងៃទី ១១ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០១៣ តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិដដែលនេះ បានចេញសាលដីកាបកស្រាយលើសាលក្រមចាស់ កាលពីឆ្នាំ ១៩៦២ និងបានបង្គាប់ឲ្យប្រទេសថៃដកកងទ័ព និងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ រួមទាំងឆ្មាំចេញពីតំបន់អធិបតេយ្យនៃប្រាសាទព្រះវិហារ។ សាលដីកានោះបានសម្រេចបន្ថែមទៀតថា ប្រាសាទព្រះវិហារស្ថិតក្នុងដែនដីអធិបតេយ្យរបស់កម្ពុជា។
ចាប់ពីពេលនោះមក សកម្មភាពទេសចរណ៍បានបំផុសឲ្យមានអាជីវកម្មតូចៗជាច្រើន។ មានស្តង់លក់របស់អនុស្សាវរីយ៍ ដែលធ្វើអំពីឈើដែលត្រូវបានគេកាប់ពីតំបន់ជុំវិញនោះ មានស្តង់លក់របស់សិប្បនិមិត្ត ដូចជាខ្នាយ ចម្លាក់ព្រះ ឬគុជផ្សេងៗ។
ប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួនលក់ភេសជ្ជៈនៅតាមជ្រុងនានា ដើម្បីបានទទួលចំណូលបន្ទាប់បន្សំ សម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិត។ ប៉ុន្តែជំងឺកូវីដ១៩បានទាញទម្លាក់ប្រាក់ចំណូលរបស់ពួកគេ។
អ្នកស្រី គន្ធា រៀបរាប់ថា៖ «ខ្ញុំលក់កាហ្វេទឹក បារី។ កាលពីមុន(ខ្ញុំ) លក់បានមួយថ្ងៃ ២០ ម៉ឺនរៀលឥឡូវនៅសល់មួយថ្ងៃប្រាំម៉ឺនរៀល។ ឥឡូវភាគច្រើន គឺជាភ្ញៀវខ្មែរមិនសូវមានជនបរទេសទេដោយសារគេខ្លាច»។
ស្ត្រីជនជាតិកូរ៉េម្នាក់ដែលស្នើសុំមិនបង្ហាញអត្តសញ្ញាណ គឺជាទេសចរបរទេសដ៏កម្រ ដែលមកទស្សនាប្រាសាទព្រះវិហារនៅពេលនេះ។ អ្នកស្រីបានមកកម្សាន្តជាមួយកូនតូចៗ ចំនួនពីរនាក់ ដោយដើរឆ្លងកាត់ដុំថ្មប្រាសាទរដិបរដុប និងបានថតរូបជាអនុស្សាវរីយ៍ផងដែរ។
«កន្លងមក ខ្ញុំធ្លាប់មកទស្សនាទីនេះច្រើនដងទៅហើយ»។
យោងតាមតួលេខពី លោក គង់ វិបុល ប្រធានមន្ទីរទេសចរណ៍ខេត្តព្រះវិហារ ក្នុងរយៈពេលប្រាំពីរខែដើមឆ្នាំ ២០២០ នេះ មានភ្ញៀវទេសចរជាតិមកកាន់ប្រាសាទព្រះវិហារសរុបចំនួន ៥១.១១៩ នាក់ គឺធ្លាក់ចុះចំនួន ២៦ ភាគរយ និងភ្ញៀវទេសចរអន្តរជាតិសរុប ៤២២៥ នាក់ គឺធ្លាក់ចុះជាង ៦៩ ភាគរយ បើធៀបនឹងរយៈពេលដូចគ្នា កាលពីឆ្នាំមុន។
ទោះជាយ៉ាងណាលោក គង់ វិបុល មិនធ្វើអត្ថាធិប្បាយបន្ថែមនោះទេ ដោយលោកមានប្រសាសន៍ថាលោកជាប់រវល់៕