វ៉ាស៊ីនតោន — អស់រយៈពេលជិត៤០ឆ្នាំមកនេះ លោក Bryant Ben ទើបតែមានឱកាសរំលឹកពាក្យសម្តីចុងក្រោយរបស់ឪពុកលោក ដែលត្រូវបានប្រាប់បន្តតាមរយៈអ្នកភូមិម្នាក់ ដែលរួចជីវិតពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម។
«ដល់ពេលនិយាយគ្នាទៅគាត់ប្រាប់ថា ឪពុកខ្ញុំមុនពេលគេយកគាត់ទៅ គាត់ប្រាប់ថា គាត់មានកូនធំៗនៅរៀននៅភ្នំពេញ ហើយ គាត់ថា បើកូនខ្ញុំមកពីភ្នំពេញ ឲ្យប្រគល់អាតូចៗហ្នឹងទៅៗ គាត់ថា ឪពុកខ្ញុំផ្តាំថា អីចឹង»។
សម្រាប់លោក Bryant ការចង់ចាំបែបនេះ គឺនៅដិតដាមអស់មួយជីវិត។ លោកបានរំលឹកអតីតកាលជូរចត់នេះ នៅក្នុងបទសម្ភាសន៍ជាមួយ VOA Khmer។ លោក Bryant មានអាយុ១៩ឆ្នាំ ហើយទើបតែបានរៀនចប់នៅវិទ្យាល័យព្រះស៊ីសុវត្ថិ នៅពេលដែលទាហានខ្មែរក្រហមបានចូលដល់ទីក្រុងភ្នំពេញ ចំថ្ងៃចូលឆ្នាំប្រពៃណីខ្មែរ គឺថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ នៅក្នុងអំឡុងរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម លោក Bryant បានបាត់បង់ឪពុក និងបងប្អូនប្រុសស្រី៤នាក់។
ក្រោយពីរបបខ្មែរក្រហមបានដួលរលំនៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ លោក Bryant បានរត់ភៀសខ្លួនទៅព្រំដែនកម្ពុជាថៃ ហើយបានទទួលសិទ្ធិមករស់នៅប្រទេសកាណាដា នៅឆ្នាំ១៩៨១ ហើយក្រោយមកនៅឆ្នាំ១៩៨៤ លោកបានមករស់នៅជាពលរដ្ឋអាមេរិកាំងនៅទីក្រុងឡុងប៊ិច រដ្ឋ California ហើយសព្វថ្ងៃនេះ លោកកំពុងបម្រើការងារជាសកម្មជនសហគមន៍ម្នាក់។
នៅឆ្នាំ២០១៧ លោកបានសម្រេចចិត្តដាក់ពាក្យជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីនៅតុលាការខ្មែរក្រហម ហើយបានក្លាយជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីម្នាក់ក្នុងចំណោមដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីសរុបចំនួន២៧៩នាក់ ក្នុងសំណុំរឿង០០២ ភាគ០២ ប្រឆាំងនឹងមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ពីររូបដែលនៅរស់រានមានជីវិត គឺ នួន ជា អាយុ៩២ឆ្នាំ និងខៀវ សំផន អាយុ៨៧ឆ្នាំ។
លោក Bryant Ben ដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីម្នាក់នៅតុលាការខ្មែរក្រហម ថតរូបជាមួយលោក ឆាង យុ នាយកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា។ លោក Bryant បានបាត់បង់ឪពុក និងបងប្អូនបួននាក់ក្រោមរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម។ (រូបថតផ្តល់ឲ្យ Bryant Ben)
គោលបំណងរបស់លោក Bryant គឺដើម្បីស្វែងរកការពិតអំពីការកាប់សម្លាប់ និងទុក្ខលំបាកវេទនារបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅក្រោមរបបគ្រប់គ្រងរបស់មេដឹកនាំទាំងពីរនេះ និងដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌សម្រាប់លោកឪពុក និងបងប្អូនប្រុសស្រីរបស់លោក។
«ចំពោះខ្ញុំ ខ្ញុំយល់ថា សំណុំរឿង០០២ភាគ០២ ហ្នឹង គឺជាការបញ្ចប់សេចក្តីក្នុងការកាត់ក្តី។ ខ្ញុំសប្បាយចិត្តណាស់ ដោយថា យុត្តិធម៌ត្រូវបានរកឲ្យជនរងគ្រោះយើងទាំងអស់គ្នា ហើយវាមានសារៈសំខាន់ណាស់ សម្រាប់មនុស្សជាតិទូទៅ ដោយសារយើងមិនចង់ឲ្យអ្នកដែលប្រព្រឹត្តអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មហើយ ហើយដើរចោលទាំងអត់ទទួលការខុសត្រូវ ក្នុងអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មរបស់ខ្លួន»។
លោក Bryant បានលើកឡើងដូច្នេះ ក្រោយពេលដែលតុលាការខ្មែរក្រហមបានចេញសាលក្រមសម្រាប់សំណុំរឿង០០២ ភាគ០២ ដោយកាត់ទោសឲ្យ នួន ជា និងខៀវ សំផន ជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិត ពីបទប្រល័យពូជសាសន៍លើជនជាតិភាគតិចចាមម៉ូស្លីមនិងជនជាតិវៀតណាមនៅកម្ពុជាក្រោមរបបគ្រប់គ្រងរបស់ពួកគេ កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកាកន្លងទៅនេះ។ មេដឹកនាំវ័យជរាទាំងពីរនាក់នេះ ក៏ត្រូវបានតុលាការកាត់ទោសឲ្យជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិតពីបទប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ សម្រាប់សំណុំរឿង០០២ ភាគ០១ កាលពីឆ្នាំ២០១៤ផងដែរ។
អត្ថប្រយោជន៍នៃដំណើរការកាត់ក្តីរបស់តុលាការខ្មែរក្រហម
ដូចគ្នានឹងតុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិផ្សេងៗទៀតដែរ ដែលធ្វើការកាត់ទោសជនជាប់ចោទនៃសំណុំរឿងឧក្រិដ្ឋកម្មបែបធ្ងន់ធ្ងរ និងដែលស្ថិតក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំ តុលាការខ្មែរក្រហម បានចំណាយពេលយូរ និងធនធានច្រើន ក្នុងការសម្រេចបានយុត្តិធម៌ជូនដល់ជនរងគ្រោះនៃរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម។
ក្នុងរយៈពេលជាងជិត១២ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ តុលាការខ្មែរក្រហមបានចំណាយទឹកប្រាក់ជាង៣០០លានដុល្លារអាមេរិក ដោយបានត្រឹមតែកាត់ទោសមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហម និងជនដែលទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុតលើឧក្រិដ្ឋកម្មរបស់ខ្មែរក្រហម ចំនួន៣រូប រួមមាន នួន ជា អនុលេខាបក្សកុម្មុយនិស្តប្រជាធិបតេយ្យ ឬបងធំទី២ ខៀវ សំផន ប្រមុខរដ្ឋនៃរបបខ្មែរក្រហម និង កាំង ហ្គេចអ៊ាវ ហៅ ឌុច ប្រធានគុកទួលស្លែង ឬ មន្ទីរស-២១។
បង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ២០០៣ តុលាការកូនកាត់មួយនេះ ដែលទទួលបានការឧបត្ថម្ភគាំទ្រពីអង្គការសហប្រជាជាតិ និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ក៏ដូចជាប្រទេសមហាអំណាចមួយចំនួនផ្សេងទៀត បានចោទប្រកាន់មេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហមសរុបចំនួន៥នាក់ រួមទាំងអ្នកបីនាក់ខាងលើ។ ប៉ុន្តែ មេដឹកនាំពីរនាក់ផ្សេងទៀត គឺលោក អៀង សារី រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសខ្មែរក្រហម និងភរិយារបស់លោក គឺលោកស្រី អៀង ធីរិទ្ធ រដ្ឋមន្ត្រីកិច្ចការសង្គមកិច្ច បានស្លាប់ មុនពេលសវនាការសួរដេញដោលរឿងក្តីរបស់ពួកគេត្រូវបានបញ្ចប់។
បើទោះបីជាមានចន្លោះប្រហោងតិចច្រើនក្តី «មិនមានការរំពឹងចង់បានយុត្តិធម៌ល្អឥតខ្ចោះពីតុលាការនេះទេ»។ នេះបើតាមការលើកឡើងរបស់អ្នកស្រី សូ ហ្វារីណា នាយិការងនៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ដែលធ្វើការស្រាវជ្រាវ ចងក្រង និងអប់រំអំពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម។
នៅក្នុងបទសម្ភាសន៍តាមសារអេឡិចត្រូនិចអ៊ីមែលជាមួយ VOA Khmer អ្នកស្រី ហ្វារីណា បានកត់សម្គាល់ឃើញថា តុលាការខ្មែរក្រហម«បានគាំទ្រការចូលរួមរបស់ជនរងគ្រោះ និងជនដែលរស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម នៅក្នុងដំណើរការកាត់ក្តីរបស់ខ្លួន»។ អ្នកស្រីយល់ថា៖«ការពិត និងយុត្តិធម៌ ដែលកើតចេញពីដំណើរការរបស់តុលាការខ្មែរក្រហមនេះ មានសារៈសំខាន់ជាទីបំផុតដល់ជនរងគ្រោះនីមួយៗ សហគមន៍ និងសង្គមជាតិ ទាំងមូល ដែលធ្វើឲ្យពួកគេមានអារម្មណ៍ស្ងប់»។
អារម្មណ៍ស្ងប់នេះហើយ ដែលលោកស្រី អ៊ុក ផាឡី ជនរងគ្រោះនៃរបបខ្មែរក្រហមម្នាក់យល់ថា វាមានតម្លៃអស់មួយជីវិតមនុស្សក្នុងការរង់ចាំ។
«ខ្ញុំត្រូវចិត្ត ខ្ញុំអរ គេកាត់អីចឹង វាត្រឹមត្រូវហើយ ព្រោះនៅស្រុកខ្មែរ វា[ច្បាប់]មានត្រឹមតែមួយជីវិតហ្នឹងឯង។ ប៉ុណ្ណឹង វាគ្រប់គ្រាន់ហើយ។ ខ្ញុំអត់មានចង់រកយុត្តិធម៌អីទៀតទេ។ ខ្ញុំដាក់នេះ គឺថាដើម្បីរំឭកគុណលោកឪពុកខ្ញុំ។ ដូចថា ដល់ពេលរំលំក្រុងភ្នំពេញ ពេលប៉ុល ពត ចូលហ្នឹង ពេលធ្វើដំណើរ គាត់ថា គាត់ពិបាក កូនអើយ។ គាត់ថា ស្រុកយើងនៅអីចឹងរហូតហើយ។ ខ្មែរក្រហមមក វានឹងសម្លាប់អស់ហើយ»។
លោកស្រី អ៊ុក ផាឡី អាយុ៦៩ឆ្នាំ បានបាត់បង់ឪពុកម្តាយ និងបងប្អូនពីរនាក់នៅក្នុងរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម ដោយសារតែឪពុករបស់លោកស្រីមានតួនាទីជាទាហានរបស់របបសាធារណរដ្ឋ លន់ នល់។
រូបថតជនរងគ្រោះដែលត្រូវបានតាំងបង្ហាញនៅគុកទួលស្លែង ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។ (ស៊ុន ណារិន/VOA)
អស់រយៈពេលជាង៤០ឆ្នាំកន្លងមកនេះ ក្រោយពីការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហម ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលរស់រានមានជីវិត បានស្ពាយអតីតកាលដ៏ជូរចត់នៅជាមួយពួកគេជានិច្ច។ បទពិសោធន៍ជូរចត់នេះ ត្រូវបានអ្នកស្រាវជ្រាវខាងសុខភាពផ្លូវចិត្តរកឃើញថា ជាកត្តាដែលបង្កឲ្យជនរងគ្រោះជាច្រើននាក់ មានជំងឺបាក់ស្បាត និងតានតឹងផ្លូវចិត្ត ហើយផលប៉ះពាល់ផ្លូវចិត្តនេះ ក៏ត្រូវបានសន្និដ្ឋានថា អាចបន្តជះឥទ្ធិពលមកលើកូនចៅជំនាន់ក្រោយរបស់ជនរងគ្រោះផងដែរ។
លោក Bryant Ben បានថ្លែងថា៖ «ដូច្នេះ ការឈឺចាប់មានជីវិត។ យុត្តិធម៌ហ្នឹង ១០ឆ្នាំមក១០០ឆ្នាំទៀត បានរកឃើញ ក៏យើងនៅតែត្រូវការ មិនមែនមានន័យថា យូរហើយបំភ្លេចចោលទេបាទ»។
បើទោះបីជាវាចំណាយពេលយូរយ៉ាងណាក្តី អ្នកជំនាញយល់ឃើញថា ដំណើរការកាត់សេចក្តីលើឧក្រិដ្ឋកម្មដែលកើតឡើងពីអតីតកាល និងសាលក្រមកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមរបស់តុលាការខ្មែរក្រហម មានឥទ្ធិពលដ៏សំខាន់មួយដល់ជនរងគ្រោះ។
លោក Daniel McLaughlin មេធាវីជាន់ខ្ពស់នៃមជ្ឈមណ្ឌលដើម្បីយុត្តិធម៌ និងការទទួលខុសត្រូវ Center for Justice and Accountability ឬហៅកាត់ថា (CJA) ដែលមានទីស្នាក់ការនៅរដ្ឋ California សហរដ្ឋអាមេរិក បានប្រាប់ VOA Khmer អំពីឥទ្ធិពលនេះថា៖
«ឥទ្ធិពលដែលតុលាការអាចមានមកលើជនរងគ្រោះគឺថា ការកាត់ទោសរបស់តុលាការខ្មែរក្រហម បង្ហាញថា ក្រុមជនរងគ្រោះអាចទទួលបានការទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការថា ភាពឈឺចាប់ដែលពួកគេបានឆ្លងកាត់ ពិតជាបានកើតឡើងមែន ហើយតុលាការបានរកឃើញជនដែលទទួលខុសត្រូវលើភាពឈឺចាប់ទាំងនេះ»។
មជ្ឈមណ្ឌល CJA នេះបានធ្វើជាតំណាង និងគាំពារពលរដ្ឋខ្មែរអាមេរិកាំងប្រមាណជាង១០៥នាក់ ដែលកំពុងរស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយដែលបានដាក់ពាក្យបណ្តឹងជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីនៅតុលាការខ្មែរក្រហម។
នៅក្នុងដំណើរសវនាការសួរដេញដោលរបស់តុលាការខ្មែរក្រហម ដែលមួយផ្នែកធំផ្តោតសំខាន់លើរឿងរ៉ាវផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ជនរងគ្រោះ និងអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម គេឃើញ ជនជាប់ចោទត្រូវបានសួរដេញដោលដោយព្រះរាជអាជ្ញា រីឯជនរងគ្រោះមានឱកាសប្រឈមមុខនឹងជនជាប់ចោទនៃឧក្រិដ្ឋកម្មខ្មែរក្រហមនេះ។ ទាំងជនរងគ្រោះ និងជនជាប់ចោទ មានឱកាសចែករំលែករឿងរ៉ាវ និងការយល់ឃើញរបស់ពួកគេ ចំពោះសោកនាដកម្មនានាដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ហើយរឿងរ៉ាវទាំងអស់នេះបានជួយឲ្យមានការស្វែងយល់កាន់តែច្រើនឡើងអំពីជម្រៅ និងការពិតនៃឧក្រិដ្ឋកម្មរបស់ពួកខ្មែរក្រហម។
ដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី ដូចជា លោកស្រី អ៊ុក ផាឡី ថា ដំណើរការស្វែងរកការពិតតាមរយៈការកាត់ក្តីរបស់តុលាការខ្មែរក្រហមមានសារៈសំខាន់ណាស់។ បើទោះបីជាវាមិនងាយស្រួលក្នុងការប្រឈមមុខនឹងមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម នួន ជា និងខៀវ សំផន ក៏ដោយ លោកស្រីបាននិយាយថា៖ «ខ្ញុំទៅតាមដានដំណើរការសវនាការរបស់តុលាការមិនដែលខានទេ»។
អ្នកស្រី Elizabeth Becker អ្នកនិពន្ធសៀវភៅ «នៅពេលដែលសង្គ្រាមបញ្ចប់ទៅ» បានសង្កត់ធ្ងន់ពីសារៈសំខាន់នៃការចូលរួមរបស់ជនរងគ្រោះ និងអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ដូចជាលោកស្រី អ៊ុក ផាឡី ជាដើម ក្នុងដំណើរកាត់ក្តីរបស់តុលាការខ្មែរក្រហម។
«អ្នករស់រានមានជីវិត មិនត្រឹមតែមានឱកាសរៀបរាប់ពីបទពិសោធន៍របស់ពួកគេតែប៉ុណ្ណោះទេ ពួកគេថែមទាំងត្រូវបានគាំពារដោយមេធាវី។ ពួកគេបានដឹងថា មានមនុស្សច្រើននាក់ណាស់ដែលបានឆ្លងកាត់សោកនាដកម្មនេះ។ ពួកគេក៏បានស្តាប់ភស្តុតាងដែលលាតត្រដាងពីឧក្រិដ្ឋកម្មរបស់ខ្មែរក្រហមនៅទូទាំងប្រទេស ហើយវាបានបញ្ជាក់ថា បទពិសោធន៍របស់ពួកគេមិនមែនជាការស្រមៃនោះទេ»។
កាលពីឆ្នាំ២០១៥ អ្នកស្រី Becker ក៏បានធ្វើសក្ខីកម្មនៅតុលាការខ្មែរក្រហម ហើយបានប្រឈមមុខនឹងនួន ជា និងខៀវ សំផន ជាលើកដំបូង។ អ្នកស្រីបានតាមដានដំណើរការវិវត្តន៍នៃតុលាការខ្មែរក្រហមនេះ តាំងពីមុនពេលតុលាការនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ២០០៣ទៅទៀត។
លោកស្រី Elizabeth Becker ដែលជាអ្នកកាសែតអាមេរិកដ៏ល្បីមួយរូបនិងជាអ្នកនិពន្ធ កំពុងផ្តល់សក្ខីកម្មនៅសាលាក្តីខ្មែរក្រហមទាក់ទងនឹងសំណុំរឿង០០២/២ ប្រឆាំងនឹងនួន ជា និងខៀវ សំផន កាលពីថ្ងៃទី០៩ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៥។ (Courtesy of ECCC/Nhet Sok Heng)
សម្រាប់អ្នកស្រី Becker ដែលជាអ្នកសារព័ត៌មានជើងចាស់អាមេរិកមួយរូបដែលបានជួបសម្ភាសន៍ ប៉ុល ពត នៅឆ្នាំ១៩៧៨ អះអាងថា ការបង្កើតតុលាការខ្មែរក្រហមនេះឡើង គឺជាព្រឹត្តិការណ៍«ដ៏អស្ចារ្យ»មួយ។ អ្នកស្រីបានលើកឡើងដូច្នេះ ក្នុងន័យឆ្លើយតបនឹងមតិរិះគន់មួយចំនួនដែលថា តុលាការខ្មែរក្រហមចំណាយពេលយូរ និងធនធានច្រើនក្នុងការស្វែងរកយុត្តិធម៌ដល់ជនរងគ្រោះ។
អ្នកស្រីបានលើកឡើងថា៖«ខ្ញុំយល់ថា តុលាការនេះសម្រេចបានជោគជ័យធំមួយ ដោយសារតែតុលាការបានស្វែងរកការពិតជូនដល់ជនរងគ្រោះ តាមរយៈដំណើរការនីតិវិធីនៃប្រព័ន្ធតុលាការ ក្នុងការបង្ហាញថា របបខ្មែរក្រហមនេះពិតជាមានទោសចំពោះអំពើរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរ និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍។ ហើយឧក្រិដ្ឋកម្មទាំងនេះត្រូវបានដាក់ចូលក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់»។
អ្នកស្រីបានបន្ថែមថា៖ «ខ្ញុំតែងតែយល់ថា តុលាការបានកាត់ទោសរបបខ្មែរក្រហមនេះទាំងមូល មិនមែនតែបុគ្គលជាប់ទោសពីរបីនាក់នេះទេ គឺរដ្ឋាភិបាលខ្មែរក្រហមទាំងមូលត្រូវបានកាត់ទោស»។
សម្រាប់ផលិករខ្សែភាពយន្តដ៏ល្បីឈ្មោះម្នាក់ ដែលភាគច្រើនលោកមិនយល់ស្របនឹងកិច្ចការមួយចំនួនរបស់តុលាការ ការសួរដេញដោលតាមផ្លូវច្បាប់របស់តុលាការខ្មែរក្រហមនេះ មានលក្ខណៈប្រវត្តិសាស្ត្រ។ លោក ប៉ាន់ ឫទ្ធី (Rithy Panh) យល់ឃើញថា ជនរងគ្រោះ និងពលរដ្ឋជំនាន់ក្រោយរបស់កម្ពុជា កម្រទទួលបានយុត្តិធម៌ពិតប្រាកដពីប្រព័ន្ធតុលាការកម្ពុជា ដែលត្រូវបានរងការរិះគន់ពីអំពើពុករលួយ និងមិនអព្យាក្រឹត្យ។
លោក ប៉ាន់ ឫទ្ធី បានប្រាប់សារព័ត៌មាន justiceinfo.net របស់អង្គការ Fondation of Hirondelle នៃប្រទេសស្វីសជាភាសាអង់គ្លេស ហើយត្រូវបានប្រែសម្រួលជាភាសាខ្មែរថា៖ «យើងមិនដែលបានឃើញការសួរដេញដោលរកយុត្តិធម៌បែបនេះទេ។ សូម្បីតែក្នុងរបបសីហនុ ក៏យើងមិនដែលបានឃើញការស្វែងរកយុត្តិធម៌បែបនេះដែរ។ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ យើងស្ទើរតែមិនជឿលើយុត្តិធម៌នោះទេ។ តែយ៉ាងហោចណាស់ នៅឯតុលាការខ្មែរក្រហមនេះ យើងឃើញមានដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី ជនជាប់ចោទនិងមេធាវីរបស់គេ ហើយពួកគេទាំងអស់គ្នា សួរដេញដោលគ្នា។ ក្នុងមួយជីវិតរបស់ខ្ញុំរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ខ្ញុំមិនដែលឃើញការស្វែងរកយុត្តិធម៌បែបនេះទេ»។
បន្ថែមលើនេះ ដំណើរការកាត់ទោសរបស់តុលាការខ្មែរក្រហម ក៏បានជំរុញឲ្យមានការ«បើកឱកាសដ៏ធំមួយ» ក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងអប់រំអំពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងការផ្សះផ្សាដើម្បីឲ្យសង្គមកម្ពុជា បានដើរទៅមុខផងដែរ។
«បើសិនជាតុលាការខ្មែរក្រហមមិនត្រូវបានបង្កើតឡើងទេ នោះប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាអាចនឹងមិនមានលក្ខណៈពេញលេញដូចបច្ចុប្បន្ននេះទេ។ ដោយសារតែតុលាការខ្មែរក្រហម ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាបានបង្ហាញពីរឿងរ៉ាវដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម»។ នេះបើតាមការយល់ឃើញរបស់អ្នកស្រី Elizabeth Becker។
ជាក់ស្តែង សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រស្តីពីរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ជាភាសាខ្មែរ និងអង់គ្លេស ត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយ និងយកទៅបង្រៀននៅតាមសាលារៀននៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា ដែលនេះគឺជាកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងមួយរបស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា (DC-Cam) ក្នុងការអប់រំអំពើប្រល័យពូជសាសន៍។ បន្ថែមលើនេះ ខ្សែភាពយន្តឯកសារ«កង្វះរូបភាព» ឬ "The Missing Picture" ដែលត្រូវបានផលិតឡើងដោយលោក ប៉ាន់ ឫទ្ធី ក៏ឆ្លុះបង្ហាញពីការតស៊ូរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរ ឆ្លងកាត់របបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម។
សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រ និងខ្សែភាពយន្តបែបនេះ ដែលផ្តោតសំខាន់លើប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏ជូរចត់នៃរបបខ្មែរក្រហម បានកើតឡើងក្រោយពីមានតុលាការខ្មែរក្រហម។ នេះបើតាមការយល់ឃើញរបស់អ្នកស្រី Elizabeth Becker។
ក្រុមនិស្សិតកំពុងបើកគេហទំព័រអប់រំពីប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរក្រហម នៅក្នុងពិធីប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ជាសាធារណៈ នៅអគារសិល្បៈសហសម័យវិទ្យាស្ថានស្លឹករឹត កាលពីថ្ងៃទី៨ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៧។ (នូវ ពៅលក្ខិណា/VOA)
លោក ប៉ាន់ ឫទ្ធី ក៏បានសង្កត់ធ្ងន់លើសារៈសំខាន់នៃការអប់រំអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរក្រហមនេះ។ លោកបានថ្លែងប្រាប់សារព័ត៌មាន justiceinfo.net នាពេលថ្មីៗនេះជាភាសាអង់គ្លេស ហើយត្រូវបានប្រែសម្រួលជាភាសាខ្មែរថា៖ «ខ្ញុំពិតជាភ្ញាក់ផ្អើលពីការចាប់អារម្មណ៍របស់ពលរដ្ឋខ្មែរ។ ខ្ញុំមិនយល់ស្របជាមួយនឹងមនុស្សមួយចំនួន ដែលយល់ថា ពលរដ្ឋខ្មែរវ័យក្មេងមិនចាប់អារម្មណ៍លើប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ។ ពលរដ្ឋខ្មែរវ័យក្មេងមានសំណួរជាច្រើន ច្រើនជាងអ្នកដែលបានឆ្លងកាត់អំពើប្រល័យពូជសាសន៍នេះ»។
តាំងពីចាប់ផ្តើមដំណើរការសវនាការរបស់ខ្លួននៅឆ្នាំ២០០៧មក តុលាការខ្មែរក្រហមបានចងក្រងជាសំណុំឯកសាររាប់ពាន់សន្លឹក ដែលត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈតាមប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិត។ សំណុំឯកសារលក្ខណៈប្រវត្តិសាស្ត្របែបនេះ មានអត្ថប្រយោជន៍ដល់អ្នកស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រ និងអ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់។
លោក Daniel McLaughlin មេធាវីជាន់ខ្ពស់នៃមជ្ឈមណ្ឌល CJA បានថ្លែងថា៖ «វាមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់ដល់អ្នកជំនាញផ្នែកច្បាប់ ដូចជារូបខ្ញុំ ហើយនិងអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ និងអ្នកដែលចាប់អារម្មណ៍នឹងរឿងរ៉ាវដែលបានកើតឡើងក្នុងរបបនេះ។ វាអាចក្លាយជាការសម្រេចសេចក្តីមួយ ដែលរួមបញ្ចូលគ្នារវាងការយល់ឃើញរបស់អ្នកជំនាញច្បាប់ អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ ឬក៏អ្នកដែលចាប់អារម្មណ៍លើសំណុំឯកសារណាមួយ»។
អនាគតនៃការស្វែងរកយុត្តិធម៌ដ៏ពេញលេញមួយ
នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ សំណួរដ៏សំខាន់មួយត្រូវបានលើកឡើង ក្រោយពេលដែលតុលាការខ្មែរក្រហមបានសម្រេចសាលក្រមចុងក្រោយសម្រាប់សំណុំរឿង ០០២ ភាគ០២ កាត់ទោសនួន ជា និងខៀវ សំផន។
តើតុលាការខ្មែរក្រហមអាចនឹងបន្តស្វែងរកយុត្តិធម៌ដល់ជនរងគ្រោះនៃសំណុំរឿង០០៣ និងសំណុំរឿង០០៤ ដែរឬទេ?
សំណុំរឿងទាំងពីរនេះ ផ្តោតសំខាន់លើការកាត់ទោសអ្នកនៅក្រោមបង្គាប់មេដឹកនាំខ្មែរក្រហមជាន់ខ្ពស់ ដែលត្រូវបានជឿថា បានទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុតចំពោះអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មដែលបានកើតឡើងនៅក្រោមការដឹកនាំរបស់ពួកគេ។
ក៏ប៉ុន្តែ លទ្ធភាពនៃការបន្តស្វែងរកយុត្តិធម៌លើសំណុំរឿងទាំងពីរនេះ អាចនឹងមិនមានពន្លឺវិជ្ជមាននោះទេ។
គេឃើញថា មួយថ្ងៃក្រោយតុលាការខ្មែរក្រហមបានចេញសាលក្រមកាត់ទោស នួន ជា និងខៀវ សំផន ឲ្យជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិត សម្រាប់សំណុំរឿង០០២ ភាគ០២ កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់របស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា លោក ស ខេង បានប្រកាសថា «សម្រាប់មុខសញ្ញាដែលនាំមកកាត់ទោសអត់មានទៀតទេ ពីព្រោះថាការកំណត់ជាគោលនយោបាយ និងគោលការណ៍របស់យើង គឺថាអ្នកដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ និងអ្នកទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុតមុខសញ្ញាពីរហ្នឹង ឥឡូវនេះយើងបានដំណើរការសព្វគ្រប់ ហើយមិនមានអីទៀតទេ »។
បន្ថែមលើនេះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក៏ធ្លាប់បានលើកឡើងជាបន្តបន្ទាប់ថា នឹងមិនមានការកាត់ក្តីបន្តទៀត ក្រៅពីមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់វ័យជរាប៉ុន្មាននាក់នេះ។
រូបឯកសារ៖ ខៀវ សំផន (ឆ្វេង) និងនួន ជា (ស្តាំ) មុនពេលតុលាការខ្មែរក្រហមបានចោទប្រកាន់ពួកគេ នៅខេត្តប៉ៃលិន ថ្ងៃទី៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៣។
កាលពីឆ្នាំ២០១៥ សហចៅក្រុមស៊ើបអង្កេត បានចោទប្រកាន់ជាផ្លូវការលើជនជាប់ចោទបួនរូប រួមមាន មាស មុត យឹម ទិត្យ អ៊ឹម ចែម និង អោ អាន ហៅតាអាន ពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ អំពើឃាតកម្ម និងការរំលោភយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរលើច្បាប់កម្ពុជា និងច្បាប់អន្តរជាតិ សម្រាប់សំណុំរឿង០០៣ និង០០៤របស់តុលាការខ្មែរក្រហម។
លោក Bryant Ben ដែលជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី និងជាជនរងគ្រោះម្នាក់ យល់ថា វាមានសារៈសំខាន់ណាស់ដែលតុលាការខ្មែរក្រហម បន្តស្វែងរកយុត្តិធម៌លើសំណុំរឿងទាំងពីរនេះ ដើម្បីសម្រេចយុត្តិធម៌ពេញលេញមួយ។
«សំខាន់ណាស់ បើយើងធ្វើកិច្ចការអីក៏ដោយ បើយើងធ្វើបានតែពាក់កណ្តាល មានន័យថា វាមិនចប់ មិនអីចឹង។ យើងចាប់ផ្តើម តែយើងមិនបញ្ចប់។ កាលណាយើងចាប់ផ្តើម ហើយធ្វើតែពាក់កណ្តាលទីអីចឹង ចំពោះខ្ញុំវាធ្វើឲ្យការកាត់ក្តីទាំងមូល វាទៅជាមិនមែនសារៈសំខាន់ មានប្រយោជន៍នៅក្នុងទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រ។ វាមានន័យថា រឿងមិនទាន់ចប់ចុង ចប់ដើមផង»។ លោក Bryant យល់ថា ជនជាប់ចោទទាំងបួននាក់នៅក្នុងសំណុំរឿង០០៣ និង០០៤ «មានពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើឧក្រិដ្ឋកម្ម»។
ក៏ប៉ុន្តែ ក្តីរំពឹងរបស់លោក Bryant អាចនឹងមិនកើតឡើងនោះទេ ដោយសារតែការជ្រៀតជ្រែកខាងនយោបាយពីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលអ្នកវិភាគ ជឿជាក់ថា កើតមានឡើងនៅតុលាការខ្មែរក្រហម។
លោក Peter Maguire អ្នកនិពន្ធសៀវភៅ «ប្រឈមមុខនឹងមរណភាពនៅកម្ពុជា» និងជាស្ថាបនិក និងប្រធានមូលនិធិ Fainting Robin Foundation បានប្រាប់ VOA Khmer ថា៖ «នឹងមិនមានដំណើរការកាត់ក្តីបន្ថែមទៀតទេ ហើយរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន បានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ថា លោកនឹងមិនគាំទ្រឲ្យមានការកាត់ក្តីបន្ថែមទៀតទេ»។
លោក Daniel McLaughlin ទទួលស្គាល់ពីរឿងនេះ ប៉ុន្តែ លោកសង្ឃឹមថា ប្រព័ន្ធតុលាការខ្មែរក្រហម ដែលមានលក្ខណៈពិសេស អាចការពារទប់ស្កាត់ការជ្រៀតជ្រែកនានាលើកិច្ចការរបស់តុលាការខ្មែរក្រហម។
លោកបានប្រាប់ VOA Khmer ថា៖ «ការចរចារវាងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងអង្គការសហប្រជាជាតិ ពេលខ្លះ មានភាពតានតឹង ប៉ុន្តែភាគីទាំងពីរបានបង្កើតប្រព័ន្ធច្បាប់ ដែលអនុញ្ញាតឲ្យមានការបង្កើតតុលាការនេះឡើង ហេតុដូច្នេះ តុលាការគួរតែបន្តកិច្ចការរបស់ខ្លួន»។
ជាក់ស្តែង ថ្មីៗនេះគេឃើញភាពមិនចុះសម្រុងគ្នារវាងសហចៅក្រមស៊ើបអង្កេតកម្ពុជា និងបរទេស ក្នុងដីកាដំណោះស្រាយលើសំណុំរឿង០០៣។ ភាគីកម្ពុជាបានសម្រេចថា ជនជាប់ចោទ មាស មុត មិនស្ថិតនៅក្រោមយុត្តាធិការបុគ្គលរបស់តុលាការខ្មែរក្រហម រីឯភាគីអន្តរជាតិ សម្រេចខុសពីនេះ។
ក្រោមប្រព័ន្ធតុលាការខ្មែរក្រហម ដែលមានលក្ខណៈពិសេសដោយរួមបញ្ចូលច្បាប់កម្ពុជា និងច្បាប់អន្តរជាតិ យុត្តាធិការរបស់តុលាការខ្មែរក្រហម អនុញ្ញាតឲ្យមានការកាត់ទោសតែលើមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ និងជនដែលមានការទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុតលើឧក្រិដ្ឋកម្មរបស់ខ្មែរក្រហមតែប៉ុណ្ណោះ។
បើសិនជាដំណោះស្រាយលើការខ្វែងគំនិតគ្នានេះ ចេញជាលទ្ធផលមួយដែលច្រានចោលសំណុំរឿង០០៣នេះរបស់លោក មាស មុត ដូចគ្នានឹងការច្រានចោលសំណុំរឿង០០៤ភាគ០១ របស់អ្នកស្រី អ៊ឹម ចែម កាលពីឆ្នាំ២០១៧ នោះវាឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញថា ការបន្តស្វែងរកយុត្តិធម៌ឲ្យលើសពីសំណុំរឿង០០១ និងសំណុំរឿង០០២ នឹងមិនឃើញពន្លឺ ដូចការរំពឹងទុករបស់លោក Bryant Ben នោះទេ។
ហើយការណ៍នេះអាចនឹងជះឥទ្ធិពលមកលើកេរដំណែលរបស់តុលាការខ្មែរក្រហម។ នេះបើតាមការលើកឡើងរបស់លោក Daniel McLaughlin។
«កេរដំណែលរបស់តុលាការ នឹងរងការខូចខាតជាមិនខាន បើសិនជាសំណុំរឿងដែលនៅសេសសល់មិនត្រូវបានយកទៅសួរដេញដោល ដោយសារតែបញ្ហានយោបាយ។ វាគួរឲ្យអាម៉ាស់ណាស់ ដែលកេរដំណែលតុលាការត្រូវបានរងប៉ះពាល់ដោយសារតែបញ្ហានយោបាយ ជាជាងដោយសារតែសេចក្តីសម្រេចចិត្តតាមផ្លូវច្បាប់»។
សម្រាប់ជនរងគ្រោះ និងអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ដូចជាលោក Bryant Ben ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃដំណើរការរបស់តុលាការខ្មែរក្រហម «មិនទាន់ចប់ចុង ចប់ដើម» នៅឡើយទេ៕