លោក សុខ ខេមរា នៃវីអូអេ សំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិកបានជួបសម្ភាសជាមួយលោកស្រី ហេដឺរ រ៉ៃអិន (Heather Ryan) អ្នកតាមដានដំណើរការតុលាការខ្មែរក្រហម និងជាបុគ្គលិកនៃអង្គការ OSJI ដែលមានមូលដ្ឋាននៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ លោកស្រីបានបង្ហាញពីទស្សនៈជុំវិញដំណើរការរឿងក្តីបន្ថែមទៀត ដែលតុលាការអាចនឹងចាត់ការ និងការលូកដៃពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាចូលក្នុងកិច្ចការរបស់សាលាក្តី។ ខាងក្រោមនេះជាកិច្ចសម្ភាសទាំងស្រុង៖
១- អង្គការសហប្រជាជាតិ និងកម្ពុជាកំពុងរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្របញ្ចប់សាលាក្តីកាត់ទោសខ្មែរក្រហម ហើយនៅក្នុងរបាយការណ៍របស់អង្គការលោកស្រី និងសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់នាយកអង្គការ លោក ជែម ហ្គោលស្តូន (Jam Goldston) ទៀតសោត បានបញ្ជាក់ថា ការគំរាមជ្រៀតជ្រែកនយោបាយកើតឡើង ពេលរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្របញ្ចប់សាលាក្តី ហើយកេរ្តិ៍តំណែលរបស់សាលាក្តីអាចមានជានិទណ្ឌភាព។ តើរឿងនោះមានន័យយ៉ាងម៉េច?
ច៎ា! ក្តីបារម្ភគឺថា មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលជាច្រើន រួមទាំងលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែនផង បានបញ្ជាក់ថា គេមិនចង់ឲ្យរឿងក្តីមួយចំនួន ដែលដំណើរការកាត់ទោសបានបោះជំហានទៅមុខហើយនោះ មានដំណើរការទេ។ ហើយប្រព័ន្ធតុលាការគួរតែឯករាជ្យនៅពេលអង្គនីតិប្រតិបត្តិរបស់រដ្ឋាភិបាលដែលមាននាយករដ្ឋមន្ត្រី និងមន្ត្រីដទៃទៀតជ្រើសរើសជនដែលត្រូវចោទប្រកាន់ ហើយនឹង ជនដែលមិនត្រូវចោទប្រកាន់។ ពេលនោះអ្នកមានស្ថានភាពមួយដែលបង្កើតនិទណ្ឌភាព ដោយសារថា អ្នកគ្មានតុលាការឯករាជ្យ និងការសម្រេចទោសដោយឯករាជ្យ។ ដូច្នេះយើងមានក្តីបារម្ភ។ អង្គការ OSJI បារម្ភពីព្រោះរដ្ឋាភិបាលហាក់ដូចជាកំពុងព្យាយាមបញ្ជាតុលាការថា ជនណាត្រូវស៊ើបអង្កេត និងត្រូវកាត់ទោស។ ធ្វើបែបនោះអាចនាំទៅកាន់និទណ្ឌភាព ដែលអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មត្រូវបានការពារដោយអង្គការនីតិប្រតិបត្តិរបស់រដ្ឋាភិបាល។
២-ភាគីអន្តរជាតិនៃតុលាការ កំពុងដំណើរការឆ្ពោះទៅកាន់ការចោទប្រកាន់ជនសង្ស័យប្រាំនាក់បន្ថែមទៀត គឺមានន័យថា ជាករណី០០៣ និង០០៤ ក៏ប៉ុន្តែ ដូចរដ្ឋាភិបាលដែរ ភាគីកម្ពុជាបានរារាំង តើករណីថ្មីបន្ថែមទាំងនេះ គួរត្រូវនិយាយយ៉ាងដូចម្តេចក្នុងយុទ្ធសាស្រ្តបញ្ចប់? តើមានលទ្ធភាពណាមួយ ដែលថា ថវិកាសម្រាប់តុលាការទៅថ្ងៃអនាគតត្រូវពឹងផ្អែកលើយុទ្ធសាស្រ្តបញ្ចប់សាលាក្តីនេះទេ?
ចា៎! ដោយកិច្ចចរចានានាអំពីយុទ្ធសាស្ត្របញ្ចប់សាលាក្តីមិនទាន់ឃើញច្បាស់នៅឡើយ ដូច្នេះយើងមិនទាន់ប្រាកដថា តើជម្រើសអ្វីដែលគេពិចារណាទេ។ ជាការពិតដោយសារតែរឿងក្តីលេខ០០៣ និង០០៤ គឺជាផ្នែកនៃដំណើរការតុលាការរួចទៅហើយ ក្នុងអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជានោះ រឿងក្តីទាំងនេះគួរត្រូវបានបញ្ចប់ដោយអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា ហើយមិនគួរត្រូវបានទាត់ចោលទេ បើពុំដូច្នោះទេ ត្រូវដោះស្រាយឬបោះចោលតុលាការដែលជាផ្នែកមួយ នៃយុទ្ធសាស្ត្របញ្ចប់នោះ។ ឥឡូវនេះ ក្រុមប្រទេសផ្តល់ជំនួយចាប់អារម្មណ៍ ចង់ដឹងថា តើតុលាការ និងបញ្ចប់ប្រតិបត្តិការណ៍របស់ខ្លួនក្នុងអំឡុងរយៈពេលដ៏សមរម្យមួយ។ ក៏ប៉ុន្តែរឿងនោះ មានន័យថា តុលាការត្រូវតែបញ្ចប់ និង ដោះស្រាយតាមនីតិវិធីនូវរឿងក្តីទាំងអស់ដោយរួមទាំងរឿងក្តីលេខ ០០៣ និង០០៤ផងដែរ។ ដូច្នេះយុទ្ធសាស្ត្របញ្ចប់ អាចបង្ហើយកិច្ចការតុលាការបន្ទាប់ពីដោះស្រាយរឿងក្តីលេខ០០៣ និង០០៤ ត្រូវដោះស្រាយរួច ប៉ុន្តែមិនអាចមុននោះទេ។
៣-បើអញ្ចឹងរឿងនេះនឹងក្លាយជាបញ្ហាស្មុគស្មាញក្នុងការធើ្វយុទ្ធសាស្រ្តបញ្ចប់។ តើត្រូវការរយៈពេលប៉ុន្មានដើម្បីរៀបចំយុទ្ធសាស្រ្តបញ្ចប់នេះ? ហើយតើវានឹងបញ្ចប់តាមរបៀបយ៉ាងម៉េចទៅបើតាមអ្នកស្រ្តីគិត?
ច៎ា! វាជារឿងពិបាកនឹងដឹងថាតើយុទ្ធសាស្រ្តនឹងត្រូវបានបញ្ចប់ ប៉ុន្តែវាអាចប្រើពេលយូរ ពីព្រោះជារឿយៗយុទ្ធសាស្ត្របញ្ចប់តុលាការទាមទារការចរចាជាច្រើនរវាងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងអង្គការសហប្រជាជាតិ។ ហើយបទពិសោធ បានបង្ហាញថា រាល់ការផ្លាស់ប្តូរ រាល់កិច្ចព្រមព្រៀងរវាងអង្គការសហប្រជាជាតិនិងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាប្រើពេលដ៏វែងក្នុងការដោះស្រាយ។ ដូច្នេះហើយ យុទ្ធសាស្ត្របញ្ចប់សាលាក្តីមិនអាចត្រូវ ដោះស្រាយបានក្នុងរយៈពេលជាច្រើនខែទៅមួយឆ្នាំទេ។ គេពុំមានការបញ្ជាក់នៅឡើយទេថារដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាចង់ឃើញអ្វីក្នុងយុទ្ធសាស្ត្របញ្ចប់ ហើយយើងក៏មិនទាន់ដឹងច្បាស់នៅឡើយដែរ ថាតើអង្គការសហប្រជាជាតិ ឬម្ចាស់ជំនួយចង់បានអ្វីនៅក្នុងយុទ្ធសាស្រ្តបញ្ចប់នោះ។ ដូច្នេះវាជាការពិបាកក្នុងកិច្ចចរចារវាងភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងឡាយ។
៤- ខ្ញុំចង់និយាយថា អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជាបានកាត់ទោសរឿងក្តីទីមួយរួចហើយ ហើយបច្ចុប្បន្នកំពុងរៀបចំកាត់ទោសជនជាប់ចោទបួននាក់បន្ថែមទៀត ហើយរៀបចំជំហានបន្ទាប់ ប៉ុន្តែមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលបាននិយាយថា អាណត្តិរបស់សាលាក្តីកំណត់ការជំនុំជម្រះទោសតែប្រាំនាក់ប៉ុណ្ណោះហើយព្រមានថា រឿងក្តីថ្មីទៀត មិនអាច ធ្វើទៅបានដោយគ្មានការចរចាជាថ្មីរវាងអង្គការសហប្រជាជាតិ និងកម្ពុជាទេ។ តើអ្នកស្រីមានយោបល់យ៉ាងណាដែរ?
ចា៎! អាណត្តិរបស់សាលាក្តីមិនមែនត្រឹមតែកាត់ទោសរឿងក្តីប្រាំនោះទេ។ អាណត្តិរបស់សាលាក្តីគឺត្រូវកាត់ទោសជនទាំងឡាយដែលទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុត និងមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់។ ហើយរឿងនេះស្រេចទៅលើព្រះរាជ អាជ្ញានៃតុលាការក្នុងការកំណត់ និងស្រេចទៅលើចៅក្រម ក្នុងការកំណត់ថាជនណាចូលក្នុងលក្ខណៈជាមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ និងជនទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុតនោះ។ ហើយគ្មានអ្នកណាបានដឹងថា មានកិច្ចព្រមព្រៀងណាមួយត្រូវបានចរចាថា ត្រូវនាំខ្លួនតែជនប្រាំនាក់ទៅកាត់ទោសនោះទេ។ ដូច្នេះតាមទស្សនៈរបស់យើង ទស្សនៈរបស់អង្គការ OSJI គឺថាវាគ្មានន័យទេ ដែលថា អាណត្តិរបស់តុលាការគឺនាំខ្លួនជនតែប្រាំនាក់ ឡើងតុលាការ។ អាណត្តិតុលាការគឺធំធេងជាងនោះ។
៥- បាទ! លោកស្រី រ៉ៃអិន (Ryan) នៅក្នុងករណីតុលាការជួបប្រទះបញ្ហាធ្ងន់ធ្ងរទៅអនាគត ដូចជាខ្វះខាតថវិកា មិនអាចរកដំណោះស្រាយណាមួយជាមួយភាគីអង្គការសហប្រជាជាតិ លើការចោទប្រកាន់ថ្មី ពេលនោះរឿងក្តីដែលនៅសេសសល់ អាចត្រូវបានផ្ទេរទៅតុលាការក្នុងស្រុក តើរឿងនោះជា សេណារីយោល្អសម្រាប់កម្ពុជាទេ? តើរឿងនោះអាចជាលទ្ធផលគួរឲ្យពេញចិត្ត សម្រាប់ភាគីអន្តរជាតិទេ?សូមអ្នកស្រីពន្យល់។
បញ្ហាផ្ទេរសំណុំរឿងនានាទៅកាន់តុលាការកម្ពុជាគឺថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានចង្អុលបង្ហាញថា ខ្លួនគិតថាករណី០០៣ និង០០៤ មិនត្រូវកាត់ទោសទេ។ ហេតុដូច្នេះ វាជាការលំបាកក្នុងការស្រមៃថា តុលាការកម្ពុជាមានលទ្ធភាពកាត់ទោសរឿងក្តីទាំងនោះប្រកបដោយយុត្តិធម៌។ ដូច្នេះ ខ្ញុំគិតថារឿងនោះ នឹងអាចធ្វើឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះតុលាការ ឬខូចខាតដល់ បុព្វហេតុ នៃនិទណ្ឌភាព ប្រសិនបើរឿងក្តី០០៣ និង០០៤ នឹងត្រូវផ្ទេរទៅកាន់តុលាការក្នុងស្រុក។ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាហាក់ដូចជាមានឆន្ទៈនឹងអនុញ្ញាតឲ្យមានការកាត់ទោស រឿងក្តី០០២ដោយសមរម្យ ហើយនោះគឺជារឿងវិជ្ជមាន ក៏ប៉ុន្តែ វាជាការលំបាកបន្តិចក្នុងការស្រមៃថា តុលាការក្នុងស្រុករបស់កម្ពុជាអាចមានពិសោធដើម្បីកាត់ទោសរឿងក្តីដ៏ស្មុគ្រស្មាញ ពាក់ព័ន្ធនឹងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍ និងឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម ដោយគ្មានជំនួយពីបុគ្គលិកអន្តរជាតិដែលមានបទពិសោធនោះ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំគិតថា ការផ្ទេរសំណុំរឿងទៅកាន់តុលាការក្នុងស្រុកអាចជារឿងដ៏សែនលំបាក និងធ្វើឲ្យខូចកេរិ៍្តឈ្មោះដែលអង្គជំនុំជម្រះក្នុងតុលាការកម្ពុជាបានបង្កើតរួចហើយនោះ។
៦-បាទ! សំណួរចុងក្រោយរបស់ខ្ញុំគឺថា ទាក់ទងនឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការណ៍ អង្គការសហប្រជាជាតិ មានលក្ខណៈស្ងៀមស្ងាត់ ទោះបីជាគ្មានកិច្ចសហប្រតិបត្តិការណ៍ពីកម្ពុជាជុំវិញរឿងចោទប្រកាន់ដែលត្រូវរាំងស្កាត់ក្តី ដូច្នេះនោះមានន័យ ថាអង្គការសហប្រជាជាតិមិនអាចលូកដៃចូលក្នុងតុលាការ? ហើយប្រសិនបើអង្គការសហប្រជាជាតិយល់ព្រម មិនឲ្យមានការចោទប្រកាន់ថ្មីទៀត ហើយសំណុំរឿងសេសសល់ ត្រូវបញ្ជូនទៅតុលាការក្នុងស្រុក តើមានអ្វីជាគុណវិបត្តិសម្រាប់សាលាក្តី និងជាកេរ្តិ៍ដំណែលរបស់តុលាការ?
អញ្ចឹងហើយ! ខ្ញុំគិតថា ជាអកុសលដែលអង្គការសហប្រជាជាតិមិនសកម្មចំពោះរឿង ដែលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាកំពុងលូកដៃក្នុងដំណើរការជឿនលឿននៃសំណុំរឿងលេខ០០៣ និង ០០៤។ មកដល់ពេលនេះ ខ្ញុំគិតថា រឿងក្តី០០៣ និង០០៤ ទំនងជាអាចត្រូវទាត់ចោល ឬបញ្ជូនទៅកាន់តុលាការក្នុងស្រុក។ រឿងនេះ ករណីទាំងនោះទំនងជាមិនអាចត្រូវកាត់ទោសតាមលក្ខណៈ ស្របនឹងបទដ្ឋានអន្តរជាតិទេ ហើយអាចនឹងខូចខាតដល់កេរ្តិ៍ឈ្មោះតុលាការ។
បាទ! សូមអរគុណលោកស្រី Ryan.
ចា៎! សូមអរគុណ៕