អត្រាអ្នកចេះអក្សរនៅកម្ពុជាបានកើនឡើងរហូតដល់ជាង៧០ភាគរយក្នុងឆ្នាំ២០០៩ក៏ពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែក្រុមអ្នកជំនាញផ្នែកអប់រំនៅតែមានការព្រួយបារម្ភអំពីកង្វះចំណេះដឹង និងសមត្ថភាពជំនាញសម្រាប់បម្រើសេចក្តីត្រូវការទីផ្សារការងារ។
ស្ថិតិរបស់វិទ្យាស្ថានជាតិស្ថិតិនៃក្រសួងផែនការបានបង្ហាញថា កម្ពុជាមានអ្នកមិនចេះអក្សរពេញវ័យចំនួន ២,១លាននាក់ក្នុងឆ្នាំ២០០៩ និងមានអត្រាក្រីក្រចំនួន២១ភាគរយ។
អ្នកស្រី វ៉ាន ឡា អាយុ៤៥ឆ្នាំ រស់នៅក្នុងស្រុកឧត្តុង្គ ខេត្តកំពង់ស្ពឺ ដែលកំពុងដកសំណាបនៅក្នុងវាលស្រែ បាននិយាយថា អ្នកស្រីមិនចេះអក្សរ និងមិនបានរៀនសូត្រទេ ដោយសារជីវភាពក្រីក្រ ហើយការមិនចេះអក្សរនេះបានធ្វើឲ្យអ្នកស្រីក្រីក្រ។
«យើងអត់ចេះអក្សរអញ្ចឹង។ យើងជួបប្រទះវិបត្តិ និងការលំបាកជាច្រើន។ យើងអត់ចេះអក្សរ ដូចជាយើងងងឹតភ្នែកអញ្ចឹង ហើយយើងមិនចេះអក្សរ យើងមិនជឿនលឿនដូចគេចេះអក្សរទេ»។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ក៏អ្នកស្រី វ៉ាន ឡា មានការតាំងចិត្តខំពុះពារគ្រប់ការលំបាកដើម្បីជំរុញកូនប្រុសស្រីរបស់អ្នកស្រីឲ្យបានរៀនរហូតដល់ចប់ថ្នាក់មហាវិទ្យាល័យ ខណៈដែលកូនទាំងពីរនាក់នេះ កំពុងរៀននៅថ្នាក់វិទ្យាល័យនៅឡើយ។
លោក សៅ ពឹង អាយុ៣៨ឆ្នាំ រស់នៅក្នុងខណ្ឌសែន សុខ បាននិយាយថា លោកគ្មានការងារធ្វើពិតប្រាកដ និងប្រើកម្លាំងរកប្រាក់ចិញ្ចឹមជីវិតយ៉ាងលំបាក ហើយការមិនចេះអក្សររបស់លោកពិបាកទទួលបានការងារធ្វើជាក់លាក់។
កុមារ អ៊ុន ដុំ អាយុ១២ឆ្នាំ រៀនថ្នាក់ទី៦ នៅសាលាបឋមសិក្សាពីងពង់ ស្រុកឧត្តុង្គ ខេត្តកំពង់ស្ពឺ បាននិយាយយ៉ាងដូច្នេះថា៖
«បើគ្រួសារមានប្រាក់ ខ្ញុំនឹងរៀនដល់ថ្នាក់ខ្ពស់ដូចអ្នកដទៃ ប៉ុន្តែបើម្តាយឪពុកគ្មានប្រាក់ ខ្ញុំ មិនអាចបន្តការសិក្សារបស់ខ្ញុំដល់ថ្នាក់ខ្ពស់បានទេ។ ខ្ញុំមានការខ្វះខាតជីវភាពគ្រួសារ។ ខ្ញុំទំនងជារៀនមិនដល់ថ្នាក់ខ្ពស់ដូចអ្នកដទៃទេ»។
កម្ពុជាមិនត្រឹមតែប្រឈមនឹងការមិនចេះអក្សរប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងប្រឈមនឹងបញ្ហាបៀវត្សរ៍ទាបរបស់គ្រូបង្រៀន ដែលនាំឲ្យមានភាពទន់ខ្សោយដល់គុណភាពនៃការបង្រៀន។
អ្នកស្រី វណ្ណ បូទុំ អាយុ៣៤ឆ្នាំ នៅក្នុងខណ្ឌដូនពេញ បានថ្លែងថា កូនស្រីពីរនាក់របស់អ្នកស្រីរៀនមិនសូវចេះទេ ដោយសារគ្រូមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់បង្រៀន និងចេះតែទារប្រាក់ពីសិស្ស។
«កូនបងរបស់ខ្ញុំរៀនគ្រាន់បើ ប៉ុន្តែកូនប្អូនរៀនអត់ចេះសោះ។ គ្រូមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់បង្រៀនសិស្សប៉ុន្មានទេ។ កូនទៅរៀន បើអត់មានប្រាក់បង់ឲ្យគាត់ទេ គាត់ចេះតែទារក្មេង។ អញ្ចឹង ក្មេងមានអារម្មណ៍ដូចថាអៀនខ្មាស់ និងភ័យខ្លាចមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់រៀនទេ។ គ្រូទារប្រាក់ច្រើន ដល់អញ្ចឹងក្មេងមានការភ័យខ្លាច និងរៀនមិនសូវបានចេះទេ។ គ្រូទារប្រាក់ច្រើនជាងការបង្រៀនសិស្ស»។
អ្នកគ្រូ រស់ ទិតម៉ាឡៃ បង្រៀននៅសាលាបឋមសិក្សាបឹងត្របែកខាងត្បូង បានទទួលយកការរិះគន់នេះហើយថានេះគឺជាការពិត។
«លោកគ្រូអ្នកគ្រូមានជីវភាពពិបាកដែលរដ្ឋាភិបាលផ្តល់ប្រាក់បៀវត្សរ៍ឲ្យគាត់មិនគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការដោះស្រាយជីវិភាពប្រចាំថ្ងៃ។ អញ្ចឹង គ្រូត្រូវតែបង្ខំចិត្តទាមទារប្រាក់ពីសិស្ស ដើម្បីជាថ្នូរនឹងការបង្រៀនបានកម្រៃខ្លះដើម្បីចាក់សាំងម៉ូតូ ប៉ះប៉ូវជីវភាពរបស់គាត់»។
អ្នកគ្រូបានបន្តថា ការទារប្រាក់ពីសិស្សនេះបានធ្វើឲ្យប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងដល់សិស្សក្រីក្រ ដូចជា សិស្សខ្លះរើសអេតចាយ សិស្សខ្លះដើរខាត់ស្បែកជើង សិស្សខ្លះជួយបោកខោអាវឲ្យគេ ដើម្បីយកប្រាក់មកចិញ្ចឹមជីវិត។
លោក រ៉ុង ឈុន ប្រធានសមាគមគ្រូបង្រៀនកម្ពុជាឯករាជ្យ បានថ្លែងថា កត្តាទាំងអស់នេះបានធ្វើឲ្យប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងទៅដល់ដំណើរការអភិវឌ្ឍន៍ធនធានមនុស្ស និងសេដ្ឋកិច្ចសង្គមកម្ពុជាយើង។
«យុវជនដែលមានចំណេះដឹងតិចតួច គ្មានជំនាញ និងគ្មានធនធានពិតប្រាកដនោះ ធ្វើឲ្យអ្នកវិនិយោគទុនរារែកក្នុងការមកបណ្តាក់ទុននៅកម្ពុជាយើង»។
លោក កាន់ កាល់ នាយកប្រចាំប្រទេសនៃអង្គការ Room to Read បានបញ្ជាក់ថា កម្ពុជាបានដាក់ចេញនូវគោលដៅសម្រេចឲ្យបាន៩០ភាគរយសម្រាប់អ្នកចេះអក្សរនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៥ ហើយរហូតមកដល់ពេលនេះ គោលដៅនេះសម្រេចបានដល់ ៨៤,៤ភាគរយហើយ។
«អ្នកនៅតាមតំបន់ជនបទ ភាគច្រើន មិនចេះអក្សរដែលជាឧបសគ្គដល់ដំណើរការអភិវឌ្ឍប្រទេស ដូចជា អង្គការ ឬភ្នាក់ងាររដ្ឋាភិបាលបានចុះទៅអប់រំពួកគាត់អំពីការដាំដំណាំ ការថែទាំសុខភាពរាងកាយ ការធ្វើអនាម័យ និងការផ្តល់អាហារូបត្ថម្ភដល់កូន។ ក្រោយពីការប្រជុំចប់ មនុស្សភាគច្រើននិយាយថាគាត់អត់យល់»។
លោក ហេង ស៊្រាង សាស្ត្រចារ្យនៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញបានថ្លែងថា អ្នកមិនចេះអក្សរពិតជាពិបាកនឹងដោះខ្លួនឲ្យចេញផុតពីភាពក្រីក្រណាស់នៅក្នុងសង្គមបច្ចុប្បន្ននេះ និងបន្ថែមឧបសគ្គដល់ដំណើរការអភិវឌ្ឍកម្ពុជាទៀតផង។
«អ្នកចេះល្មមៗនៅក្នុងស្រុកយើងក៏ពិបាកនឹងរកការងារធ្វើ និងពិបាកនឹងរស់ផង ទម្រាំតែគាត់អត់ចេះសោះ មិនអាចដើរចេញពីស្រុកភូមិរបស់គាត់ដោយទូលំទូលាយបានទេ ពីព្រោះគាត់មិនមានចំណេះដឹងច្បាស់លាស់ គាត់មិនមានចំណេះដឹងទាំងអប់រំខ្លួនគាត់់ មិនមានចំណេះដឹងទាំងគ្រួសារ និងកូនចៅគាត់ និងមិនមានចំណេះដឹងធ្វើការ។ ជីវិតរបស់គាត់នឹងកាន់តែតោកយ៉ាកទៅៗ»។
លោក សាន់តូស ខាទ្រី អ្នកឯកទេសកម្មវិធីអប់រំនៃអង្គការយូណេស្កូ ប្រចាំកម្ពុជា បានថ្លែងថា អ្នកមិនចេះអក្សរបានរស់នៅពឹងពាក់លើការងារកសិកម្ម ជាមូលដ្ឋានសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិតដោយមានការជួយគាំទ្រពីអង្គការដៃគូអភិវឌ្ឍន៍អន្តរជាតិនានា។
«អង្គការយូណេស្កូ និងដៃគូអន្តរជាតិនានាកំពុងផ្តល់ឲ្យអ្នកមិនចេះអក្សរនូវជំនាញចេះអក្សរប្រសើរ និងឱកាសចេះអក្សរ។ ពួកគាត់អាចធ្វើឲ្យជីវភាពរស់នៅ និងបច្ចេកទេសកសិកម្មរបស់ខ្លួនកាន់តែប្រសើរសម្រាប់អ្នកមិនចេះអក្សរ»។
លោក អ៊ូ អេង អគ្គនាយកក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា បានបញ្ជាក់ថា ក្រសួងប្រើយុទ្ធសាស្ត្រប្រាំមួយយ៉ាងនៅថ្នាក់បឋមសិក្សាដើម្បីឲ្យសិស្សឆាប់យល់ឆាប់ចេះ ឲ្យមានជំនាញ ឲ្យមានសីលធម៌រស់នៅល្អចេះរស់នៅជាមួយគ្នា ពង្រឹងសមត្ថភាព និងគុណភាពអប់រំ។
«ហេតុនេះទាំងបឋម ទាំងមធ្យមគឺ យើងមានការងារមួយចំនួនដែលកំពុងតែពង្រឹងគុណភាពអប់រំ។ យើងកំពុងតែពង្រឹងគុណភាពអប់រំរួមជាមួយនឹងការធ្វើម៉េចឲ្យមានសេវាកម្មប្រកបដោយសមធម៌ផង»។
ក្រសួងអប់រំបានកំណត់យកការរៀនចប់ថ្នាក់ទី៩ជាការអប់រំកម្រិតមូលដ្ឋាន ឬចេះអក្សរដែលប្រើការបាន។ ប៉ុន្តែ លោក ទន់ ដៅ អាយុ៦៥ឆ្នាំ រស់នៅក្នុងស្រុកឧត្តុង្គ ខេត្តកំពង់ស្ពឺ បាននិយាយថា បើយុវជនរៀនចប់ត្រឹមថ្នាក់ទី៩ ពួកគេមិនអាចមានលទ្ធភាព និងសមត្ថភាពកសាងប្រទេសជាតិឲ្យជឿនលឿនបានទេ៕