ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ (អ.ស.ប) បានសម្រេចកាលពីថ្ងៃច័ន្ទថាភាគីថៃនិងកម្ពុជាចាំបាច់ឈប់បាញ់គ្នាជាអចិន្ត្រៃយ៍ ត្រូវដោះស្រាយតាមយន្តការសមាគមអាស៊ាន ហើយឈរលើដំណោះស្រាយដោយសន្តិភាព។ លទ្ធផលដូច្នេះគឺបានកើតឡើងបន្ទាប់ពីកម្ពុជានិងថៃបានរាយការណ៍ជូនក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.បក្នុងកិច្ចប្រជុំនៅឯទីក្រុងញូវយ៉ក អំពីឧបទ្ទវហេតុដែលបានឈានដល់ការវាយប្រហារគ្នានៅព្រំដែនក្បែរប្រាសាទព្រះវិហារ៤ថ្ងៃ រហូតដល់មានការស្លាប់ របួសទាំងសងខាង ខូចខាតប្រាសាទនិងធ្វើឲ្យអ្នកស្រុកទាំងពីរប្រទេសជាច្រើនពាន់គ្រួសារ ភៀសខ្លួន ចេញពីផ្ទះសម្បែងជាដើម។
លោកបណ្ឌិតឈាង វណ្ណារិទ្ធ នាយកប្រតិបត្តិនៃវិទ្យាស្ថានខ្មែរសម្រាប់កិច្ចសហប្រត្តិបត្តិការនិងសន្តិភាពបានថ្លែងថា ដំណោះស្រាយរបស់អ.ស.បមិនបានជួយពេញលេញដល់ជម្លោះថៃនិងកម្ពុជាទេ។
«ដូច្នេះអ្វីដែលកម្ពុជាសង្ឃឹមនោះគឺសង្ឃឹមឲ្យអ.ស.បជាពិសេសក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.បបង្កើតក្រុមការងារមួយក៏ដូចជាអ្នកសង្កេតការណ៍អន្តរជាតិកងទ័ពថែរក្សាសន្តិភាពអន្តរជាតិចូលមកដោះស្រាយជម្លោះរវាងប្រទេសទាំងពីរដោយបង្កើតជាតំបន់ទ្រនាប់ដើម្បីកុំឲ្យកងទ័ពនៃប្រទេសទាំងពីរហ្នឹងប៉ះទង្គិចគ្នា»។
លទ្ធភាពមួយផ្សេងទៀតដែលជាបំណងរបស់កម្ពុជាផងនោះគឺក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.បគួរស្នើឲ្យតុលាការអន្តរជាតិដោះស្រាយតាមផ្លូវច្បាប់។នេះជាការអះអាងរបស់លោក វណ្ណារិទ្ធ។
«គឺក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.បហ្នឹងអាចកោះហៅអ្នកតំណាងមកពីតុលាការអន្តរជាតិដើម្បីធ្វើការបកស្រាយលើសាលក្រមតុលាការអន្តរជាតិឆ្នាំ១៩៦២ក៏ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថាក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.បមិនបានធ្វើករណីហ្នឹងទេដូច្នេះហ្នឹងគឺជាការសោកស្តាយមួយ»។
ក៏ប៉ុន្តែលោក ហង្ស ឆៃយ៉ា នាយកវិទ្យាស្ថានខ្មែរដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបាន យល់ឃើញផ្ទុយគ្នា។ លោកអះអាងថាការសម្រេចរបស់អ.ស.បទំនងជារឿងមួយដែលក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.បពិចារណាឃើញថាបញ្ហាជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជាថៃនេះមិនមែនជារឿងធ្ងន់ធ្ងរដែលតម្រូវឲ្យ មានកងកម្លាំងរក្សាសន្តិសុខចូលរួមពាក់ព័ន្ធទេឬយល់ថាបញ្ហានេះអាចដោះស្រាយបានក្នុងថ្នាក់តំបន់គឺអាស៊ាន។
«ម៉្លោះហើយរឿងនេះគឺថាអ.ស.បទាមទារហ្នឹងមិនមែនជារឿងហួសហេតុពីអ្វីដែលយើងបានស្មានទេ។ ហើយគេចង់ឲ្យឃើញនៅក្នុងតំបន់នេះ ដូចជា សមាគមអាស៊ានហ្នឹងឲ្យមានតួនាទីសំខាន់»។
លោកថ្លែងយ៉ាងដូច្នេះដោយយោងថាអ.ស.បទំនងជាយល់ពីស្ថានការណ៍នយោបាយផ្ទៃក្នុងថៃហើយនឹងត្រូវចំណាយច្រើនប្រសិនបើដាក់កងកម្លាំងអ.ស.បមកកម្ពុជាម្តងទៀត។ លោកបានលើកយកឧទាហរណ៍ពីការចំណាយយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់គឺ២ពាន់លានដុល្លារសម្រាប់កិច្ចការការពារសន្តិភាពក្នុងប្រទេសកម្ពុជាកាលពី ដើមទសវត្សរ៍១៩៩០ របស់កងទ័ពអ.ស.បដែលហៅកាត់ថាអ៊ុនតាក់។
ទាំងគណបក្សជំទាស់និងអ្នកវិភាគបានចាត់ទុកថាបញ្ហាព្រំដែនស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពផុយស្រួយដោយសារក្រោយពេលបញ្ចប់ការវាយប្រហារគ្នាកាលពីថ្ងៃទី៧ខែកុម្ភៈមុនពេលកិច្ចប្រជុំក្រុមប្រឹក្សាអ.ស.បអំពីរឿងព្រំដែនមកទល់ពេលនេះ កងទ័ពកម្ពុជានិងថៃរាប់ពាន់នាក់កំពុងត្រៀមលក្ខណៈខ្ពស់នៅឡើយ ជាពិសេសនៅក្បែរតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ ជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោកដែលអន្តរជាតិនិងកម្ពុជាមានភារកិច្ចការពារ។ ទោះជាកម្ពុជានិងថៃបានព្រមព្រៀងជាមួយក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.បពីការឈប់បាញ់គ្នាជាអចិន្ត្រៃយ៍ក៏ដោយ ក៏កងទ័ពនៃប្រទេសទាំងពីរមិនត្រូវបានដកចេញពីតំបន់ជម្លោះនៅឡើយដែរ។
ដំណោះស្រាយរបស់អ.ស.បត្រូវកម្ពុជានិងថៃចាត់ទុកថាជាជោគជ័យរៀងៗខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែមន្ត្រីគណបក្សជំទាស់កម្ពុជាចាត់ទុកថាមិនមែនជាជោគជ័យនៅឡើយទេ។
លោក កឹម សុខាប្រធានគណបក្សសិទ្ធិមនុស្សជាគណបក្សជំទាស់ បានអះអាងថាភាគីទាំងពីរមិនបានជោគជ័យដូចគ្នាក្នុងដំណោះស្រាយព្រំដែននៅឯអ.ស.ប នេះ។ លោក កឹម សុខា បញ្ជាក់ថាកម្ពុជាត្រូវប្រឹងប្រែងតទៅទៀត។
«ខ្ញុំថាអត់ទាន់បានទទួលលទ្ធផលអី្វទាំងអស់។ ទាំងពីរ ទាំងសងខាងហ្នឹង នៅតែ មានរឿងទំនាស់ដដែល។ ហើយអត់មាននរណាទទួលជោគជ័យលើនរណាទេ។ ហើយអន្តរជាតិគេបង្ហាញការគាបសង្កត់មួយដែលស្រាលបំផុតសិនក្នុងជំហានទីមួយហ្នឹង។ តែដល់ពេលណាមានបញ្ហាតទៅទៀត បានគេលើកមួយកម្រិតទៀត»។
លោក កឹម សុខា បានអះអាងថាលោកពុំឃើញក្រុមប្រឹក្សាអ.ស.បដាក់ ទណ្ឌកម្មប្រទេសថៃ ឬធ្វើអ្វីមួយនោះទេ។ លោក ថ្លែងថារឿងសំខាន់គឺការលើកទឹកចិត្ត កងទ័ពរបស់កម្ពុជាក្នុងការការពារបូរណភាពទឹកដី ហើយរដ្ឋាភិបាលខ្លួនឯង ក៏ត្រូវប្រកាន់យកការជំរុញយកយន្តការអ.ស.បនិងពហុភាគីតទៅទៀត មិនត្រូវនៅស្ងៀម និងមិនត្រូវរាថយទៅរកកិច្ចចរចាទ្វេភាគីទៀតទេ។
លោក យឹម សុវណ្ណមន្ត្រីនាំពាក្សគណបក្សជំទាស់ដែរគឺគណបក្ស សម រង្ស៊ីបាន ថ្លែងថាស្ថានភាពកម្ពុជាធ្ងន់ធ្ងរដោយសារមានការរំលោភបំពានមិនត្រឹមតែច្បាប់ កម្ពុជាទេគឺច្បាប់អន្តរជាតិផងដែរ។ រឿងនេះតម្រូវឲ្យមានការដោះស្រាយរួមគ្នាទាំងអ.ស.បនិងអាស៊ានតែម្តង។ «អញ្ចឹងហើយភាគីណាក៏ដោយដែលបានរំលោភសេចក្តីសម្រេចរបស់ UNESCO រំលោភក្របខណ្ឌច្បាប់ ផែនទី សាលក្រមតុលាការទីក្រុងឡាអេ រំលោភកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងបារីសភាគីនោះត្រូវតែទទួលខុសត្រូវ។ តែខ្ញុំយល់ថានេះជាជំហានទីមួយទេ។ នៅមានការងារជាច្រើនទៀតដែលត្រូវធ្វើ»។
លោក ផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យនៃទីស្តីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីនិងជារដ្ឋលេខាធិការ បាន អះអាងថា សេចក្តីសម្រេចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.បជា សេចក្តីសម្រេចដែលកម្ពុជាចង់បាន គឺឈប់បាញ់គ្នាជាអចិន្រ្តៃយ៍ ដោះស្រាយដោយសន្តិវិធី និងតាមយន្តការអាស៊ានដែលជាភាគីទី៣។
លោកអះអាងថាការចរចាទ្វេភាគីរឿងព្រំដែនកន្លងមកភាគីថៃមិនដែលយកទៅពិចារណាទេ គឺទុកចោលនៅរដ្ឋាភិបាលនិងរដ្ឋសភា។ ដូច្នេះបើមានភាគីទី៣ចូលរួម លោកផៃ ស៊ីផានបានអះអាងថានឹងធ្វើឲ្យមានការកត់ត្រាជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងមានអ្នកសង្កេតការណ៍សម្របសម្រួល។
ជាមួយនឹងការទទូចឲ្យរដ្ឋាភិបាលត្រូវពង្រឹងកម្លាំងទ័ពប្រទេសកម្ពុជាដើម្បីប្រឆាំងនឹងប្រទេសជិតខាងដែលមានគំនិតមិនល្អខណៈពេលដែលមានការចរចានោះ លោក យឹម សុវណ្ណ បានបញ្ជាក់ថាការដោះស្រាយព្រំដែនខាងកើតជាមួយ ប្រទេសវៀតណាមក៏ត្រូវដោះស្រាយដែរនៅក្នុងពេលដែលអន្តរជាតិចូលរួមនេះ។
«យ៉ាងណាម៉ិញ នៅព្រំដែនខាងកើតក៏ដូចគ្នាដែរយើងក៏ត្រូវពិនិត្យមើលឲ្យបានហ្មត់ចត់នូវការបោះបង្គោលព្រំដែន។ បើសិនជាមានការប៉ះទង្គិចទៅលើប្រជាពលរដ្ឋត្រូវតែដោះស្រាយជាបន្ទាន់ស្របពេលដែលអ.ស.ប និងសមាគមអាស៊ានកំពុងតែធ្វើការដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែននេះយើងក៏ចង់ឲ្យមានការដោះស្រាយទាំងព្រំដែនខាងកើត ទាំងព្រំដែនខាងលិចរួមជាមួយគ្នាផង ដើម្បីបញ្ចប់បញ្ហាក្នុងពេលតែមួយតែម្តង»។
កម្ពុជានិងវៀតណាម កំពុងដំណើរការ ការបោះបង្គោលព្រំដែនឲ្យចប់ នៅឆ្នាំ២០១២ ទោះបីក្រុមគណបក្សជំទាស់កម្ពុជាបានចោទប្រកាន់ថាព្រំដែនកម្ពុជា ត្រូវមានការរំលោភបំពានពីប្រទេសប្រទេសវៀត ណាមក្តី តែប្រទេសវៀតណាមបានបដិសេធអំពីរឿងនេះដោយលើកឡើងថាប្រទេសទាំងពីរមានគណៈកម្មាធិការព្រំដែនដែលកំពុងបន្តកិច្ចការព្រំដែន។
អាស៊ានធ្លាប់បានខកខានក្នុងការផ្សះផ្សារជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជាជាមួយនឹងប្រទេសជិតខាងកម្ពុជាជាច្រើនលើក។ ការខកខាននេះទំនងជាបង្កពីគោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងគ្នាទៅវិញទៅមកក្នុងចំណោមសមាជិក ទាំង១០ប្រទេសនោះ។ បទពិសោធន៍នេះ ធ្វើឲ្យមានសំណួរថាតើអាស៊ាននិងដោះស្រាយយ៉ាងណា ពេលអ.ស.បបានផ្ទេរភារកិច្ច មកឲ្យអាស៊ានដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះប្រដាប់អាវុធរវាងកម្ពុជានិងថៃ។
លោក បណ្ឌិត ឈាង វណ្ណារិទ្ធបានអះអាងថាតួនាទីរបស់អាស៊ានក្នុងការដោះស្រាយជម្លោះគឺជារបត់ប្រវត្តិសាស្ត្រថ្មីមួយរបស់អាស៊ាន ហើយអាស៊ានគួរប្រុងប្រៀបដើម្បីផ្លាស់ប្តូរគោលការណ៍របៀបរបបនីតិវិធីរបស់ខ្លួន។ បើពុំដូច្នោះទេនឹងមិនអាចដោះស្រាយជម្លោះបានទេ។
«ដូច្នេះខ្ញុំគិតថាអាស៊ានត្រូវតែផ្លាស់ប្តូរនូវអាកប្បកិរិយារបស់ខ្លួនក៏ដូចជាលក្ខន្តិកៈនៅក្នុងក្របខណ្ឌអាស៊ានដើម្បីធ្វើអន្តរាគមន៍ដោះស្រាយជម្លោះនៅក្នុងតំបន់។ ដូច្នេះខ្ញុំសង្ឃឹមថាអាស៊ាននឹងប្តូរទាក់ទិននឹងគោលនយោបាយនេះ»។
សមាគមអាស៊ានគ្រោងនឹងជួបប្រជុំគ្នានៅសប្តាហ៍ខាងមុខក្នុងទីក្រុងចាការតា (Jakarta) ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីដើម្បីពិភាក្សាបញ្ហានានាជាពិសេសបញ្ហាសន្តិសុខក្នុងតំបន់ រួមនឹងបញ្ហាជម្លោះប្រដាប់អាវុធនិងជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជាថៃដ៏រ៉ាំរ៉ៃនោះផង។ សមាជិកអាស៊ានមាន១០ប្រទេសរួម កម្ពុជា ថៃ វៀតណាម ឡាវ ភូមា សិង្ហបូរី ម៉ាឡេស៊ី ប្រ៊ុយណេ ហ្វីលីពីន និងឥណ្ឌូនេស៊ី៕