ការប្រយុទ្ធចុងក្រោយរវាងកងទ័ពសហរដ្ឋអាមេរិកនិងខ្មែរក្រហមបានកើតមានឡើងនៅលើកោះតាងនៅថ្ងៃទី១៥ខែឧសភាឆ្នាំ១៩៧៥គឺជិតមួយខែបន្ទាប់ពីក្រុមខ្មែរក្រហមបានចូលកាន់អំណាច។ ការប្រយុទ្ធកើតឡើងនៅពេលដែលកងយោធាសហរដ្ឋអាមេរិកបានចូលទៅរំដោះយកកប៉ាលដឹកទំនិញពីក្រុមខ្មែរក្រហមមកវិញ។
ប៉ុន្តែជាង៤៣ឆ្នាំក្រោយមក ពលិកម្មរបស់ទាហានទាំងនោះនៅមិនទាន់ទទួលបានការផ្តល់កិត្តិយសស័ក្តិសមនៅឡើយទេ។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់អ្នកស្រាវជ្រាវ។
កាលពីថ្ងៃទី១២ខែឧសភាឆ្នាំ១៩៧៥ ទូកល្បាតរបស់របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យបានបាញ់ឃាត់កប៉ាលដឹកទំនិញរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកឈ្មោះថាម៉ាយ៉ាហ្គេយ៍និងបានបង្ខំឱ្យចូលចតនៅកោះតាងរបស់កម្ពុជាហើយបានបង្កឱ្យមានវិបត្តិអន្តរជាតិ។
នាវាម៉ាយ៉ាហ្គេយ៍បានដឹកកុងតឺន័រចំនួន២៧៤ដែលក្នុងនោះមានកុងតឺន័រចំនួន៧៧ជារបស់រដ្ឋាភិបាលនិងយោធា។ ទំនិញនោះយកពីស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិកប្រចាំនៅទីក្រុងព្រៃនគរកាលពី៩ថ្ងៃមុនពេលដែលរបបដែលគាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិកធ្លាក់ចូលក្នុងដៃពួកកំម្មុយនីស្តវៀតណាម។
លោកប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក Gerald Ford បានអនុញ្ញាតឱ្យធ្វើប្រតិបត្តិការយោធាដើម្បីរំដោះចំណាប់ខ្មាំង។ ក្រុមប្រតិបត្តិការនេះប្រើឧទ្ធម្ភាគចក្រចំនួន៨គ្រឿងនិងកងកម្លាំងម៉ារីនចំនួន១៧៩នាក់ដោយចាកចេញពីមូលដ្ឋានយោធាអូតាប៉ាវនៅប្រទេសថៃហើយការប្រយុទ្ធមានរយៈពេល១៤ម៉ោងតាំងពីព្រឹកព្រលឹមរហូតដល់យប់ងងឹត។
រូបឯកសារ៖ លោកប្រធានាធិបតី Gerald Ford និងលោករដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស Henry Kissinger ចាប់ដៃនៅសេតវិមានកាលពីថ្ងៃទី១៥ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៥។ មុននេះលោកប្រធានាធិបតីបានប្រកាសថា កងម៉ារីនរបស់អាមេរិកបានរកឃើញកប៉ាល Mayaguez និងមនុស្ស៤០នាក់នៅក្បែរកោះតាង។ (រូបថត AP)
រយៈពេល៤៣ឆ្នាំក្រោយមក លោកព្រឹន្ទបាលឯក Fofomaitulagi Tuitele ដែលបានចូលរួមប្រយុទ្ធនៅពេលនោះបានរំលឹកពីព្រឹត្តិការណ៍ដ៏ប្រល័យនោះថា៖
«ស្ថានភាពចម្លែកខ្លាំងណាស់ពីព្រោះនៅពេលដែលយើងចេញទៅកោះនោះ គ្រប់គ្នាគិតថាឧទ្ធម្ភាគចក្រនិងចុះចតហើយយើងអាចរត់ចេញឬលោតចុះប៉ុន្តែការណ៍ពិតមិនដូច្នោះទេ»។
លោក Fofomaitulagi Tuitele ដែលមិត្តភក្តិនិយមហៅថាFofo Tuitele ឬ «ព្រឹន្ទបាលឯក ធី» បានរៀបរាប់ថាគ្រាប់កំាភ្លើងក្រុមទាហានខ្មែរក្រហមដែលនៅយាមកោះនោះបានបាញ់ស្រោចមកលើឧទ្ធម្ភាគចក្រដែលមិនអាចឱ្យឧទ្ទម្ភាគចក្រចុះចតបានដោយងាយស្រួល។
«ខ្ញុំមិនដែលឃើញឧទ្ធម្ភាគចក្រណាមួយដែលត្រូវចុះចតដោយឈប់កម្ពស់មួយម៉ែត្រពីដីហើយនៅតែបើកទៅមុខទៀតដូច្នេះយើងត្រូវតែហក់ចេញហើយរត់»។
ប្រតិបត្តិការរំដោះនោះបានបណ្តាលឱ្យទាហានអាមេរិកាំងរងរបួស៥០នាក់និងពលីជីវិតចំនួន៤១នាក់ក្នុងនោះបីនាក់បានជាប់នៅលើកោះហើយត្រូវទាហានខ្មែរក្រហមចាប់បាននិងសម្លាប់ចោលនាពេលក្រោយមក។
ការស្លាប់បាត់បង់ជីវិតខាងភាគីអាមេរិកាំងអាចច្រើនជាងនេះបើសិនជាគ្មានវីរភាពអ្នកប្រយុទ្ធដ៏ក្លាហានដូចជាលោកព្រឹន្ទបាលឯក Fofomaitulagi Tuitele។ លោកបានលបឆ្មក់ចូលវាយដល់ទំតាំងកាំភ្លើងយន្តរបស់ក្រុមខ្មែរក្រហមដើម្បីបើកផ្លូវឱ្យឧទ្ទម្ភាគចក្រដឹកកងទ័ពបន្ថែមអាចចុះចតបាន។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់អតីតសហការីនិងអ្នកស្រាវជ្រាវ។
លោក អាល់ ប៊ែលលី អតីតទាហានម៉ារីនដែលបានចូលរួមប្រយុទ្ធនៅថ្ងៃនោះបានរំលឹកថា៖
«គាត់បានឡើងទៅនៅពេលគាត់ឮកាំភ្លើងនៅទីតាំងមួយហើយបន្ទាប់មកក៏ស្ងាត់បាត់សំឡេង។ បន្ទាប់មកគាត់ឮស្នូរកាំភ្លើងនៅកន្លែងមួយទៀត។ ហើយវាក៏ស្ងាត់បាត់។ បន្ទាប់មកគាត់ទៅទីតាំងទីបីហើយវាស្ងាត់ទៀត។ ខ្ញុំគិតថាគាត់ចំណាយពេលប្រហែល៣០នាទីឬ២០នាទី»។
នៅពេលដែលលោក Fofo Tuitele ចេញមកវិញគាត់បានយកជ័យភណ្ឌមកជាមួយមានអាវុធអាកា៤៧ចំនួនពីរដើម ប៊ីដុងទឹក កែវយឹត ស្បែកជើងកង់ឡាន បារី និងវត្ថុជាច្រើនទៀត។ ការសម្រុកចូលក្នុងទីតាំងរបស់ក្រុមខ្មែរក្រហមនេះគឺលោក Fofo Tuitele ធ្វើឡើងតែម្នាក់ឯងប៉ុណ្ណោះ។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់លោក អាល់ ប៊ែលី។
លោកបានបន្តទៀតថា៖
«សកម្មភាពរបស់គាត់បានផ្លាស់ប្តូរប្រៀបក្នុងការប្រយុទ្ធគឺស្នូរកាំភ្លើងបានថយចុះហើយបន្ទាប់មកមានការបាញ់គាំទ្រតាមអាកាសថែមនិងមានឧទ្ធម្ភាគចក្រដឹកកងទ័ពថែមទៀត»។
លោក Fofo Tuitele បានពន្យល់ពីការសម្រេចចិត្តធ្វើប្រតិបត្តិការតែម្នាក់ឯងចូលក្នុងទីតាំងរបស់ទាហានខ្មែរក្រហមថា៖
«ខ្ញុំមិនចង់យកអ្នកណាតាមទេដោយសារមិនចង់បរាជ័យ។ ខ្ញុំមិនចាំបាច់បារម្ភពីជីវិតដៃគូ។ ខ្ញុំអាចធ្វើប្រតិបត្តិការដោយរហ័សជាជាងប្រាប់គេថាត្រូវធ្វើម៉េចនិងមិនត្រូវធ្វើអីខ្លះ។ ខ្ញុំអាចគិតថាត្រូវធ្វើយ៉ាងម៉េចដោយស្ងាត់ស្ងៀម»។
ក្នុងចំណោមអ្នកដែលចូលរួមប្រយុទ្ធស្ទើរតែទាំងអស់ជាទាហានក្មេងៗដែលកំពុងហាត់ហ្វឹកហ្វឺននៅឡើយគឺមានអ្នកធ្លាប់ប្រយុទ្ធតែប៉ុន្មាននាក់ប៉ុណ្ណោះ។ ភាគច្រើននៃទាហានទាំងនោះអាយុពី១៨ដល់២១ឆ្នាំ។
បើទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយស្មារតីប្រយុទ្ធរបស់ពួកគេខ្លាំងក្លា។ នេះបើយោងតាមការរៀបរាប់របស់អតីតមេបញ្ជាការខ្មែរក្រហមដែលដឹកនាំការប្រយុទ្ធនាពេលនោះ។
ខ្ញុំអាចនិយាយថាពួកគេក្លាហាន។ ពួកគេមិនខ្លាចស្លាប់ទេ
លោក អែម សោម មេបញ្ជាការនៅលើកោះតាងបានបញ្ជាក់ប្រាប់លោក Peter Maguire ដែលជា អ្នកស្រាវជ្រាវថា៖ «ខ្ញុំអាចនិយាយថាពួកគេក្លាហាន។ ពួកគេមិនខ្លាចស្លាប់ទេ»។
ទាហានខ្មែរក្រហមបានស្លាប់បាត់បង់ជីវិតប្រហែលជាង២០នាក់។ រីឯសហរដ្ឋអាមេរិកក្រៅពីមានអ្នកស្លាប់និងរបួសគឺបានខូចខាតឧទ្ធម្ភាគចក្រចំនួន៣គ្រឿង។
ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវនៅតែចោទសួរពីវិធីដោះស្រាយបញ្ហាដែលសហរដ្ឋអាមេរិកប្រើប្រាស់នៅពេលនោះដូចជាការប្រើប្រាស់កម្លាំងដែលមិនមានបទពិសោធន៍ ការបរាជ័យខាងការស៊ើបការណ៍សម្ងាត់ព្រោះពួកគេមិនមានព័ត៌មានគ្រប់គ្រាន់មុនពេលប្រយុទ្ធហើយនឹកស្មានថាមិនមានការតដៃខ្លាំងក្លាទេនិងការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានដែលមិនត្រូវនឹងសភាពការណ៍ពិតជាដើមពីព្រោះរដ្ឋាភិបាលខ្មែរក្រហមបានសម្រេចដោះលែងចំណាប់ខ្មាំងទាំង៤០នាក់និងកប៉ាលមុននឹងប្រតិបត្តិការយោធាចាប់ផ្តើម។
វាគឺជាប្រតិបត្តិការយោធាមួយដែលមិនចាំបាច់ទាល់តែសោះ
លោក Peter Maguire ប្រធានមូលនិធិ Fainting Robbin និងជាអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថា៖
«វាគឺជាប្រតិបត្តិការយោធាមួយដែលមិនចាំបាច់ទាល់តែសោះ។ ពួកគេត្រូវបញ្ជូនទៅកោះមួយដើម្បីដោះលែងចំណាប់ខ្មាំងនិងនាវាដឹកទំនិញអាមេរិកាំង។ នៅពេលដែលពួកគេចុះចតលើកោះគឺកប៉ាលនោះត្រូវបានគេដោះលែងមកវិញហើយ។ ដូច្នេះគ្មានអ្វីដែលត្រូវឱ្យពួកគេឡើងកោះនោះសោះ។ ធម្មតាការមើលថយក្រោយហើយរិះគន់ការសម្រេចចិត្តនានាជាការងាយស្រួល ប៉ុន្តែបើនិយាយដោយយុត្តិធម៌ទៅក៏ប្រតិបត្តិការនេះនៅតែជាបញ្ហារញ៉េរញ៉ៃដដែល»។
រហូតមកដល់ពេលនេះនៅមិនទាន់មានការទទួលស្គាល់ស្នាដៃទាហានពលីនិងនៅរស់រានឱ្យស័ក្តិសមនឹងស្នាដៃរបស់ពួកគេនៅឡើយទេ។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់លោកម៉ាក់ខ្វៃ។
កាលពីឆ្នាំ២០១៦ លោក Mark Meadows សមាជិកសភាប្រចាំរដ្ឋNorth Carolina និងលោកស្រី Tulsi Gabbard សមាជិកសភាប្រចាំរដ្ឋ Hawaii បានស្នើសេចក្តីព្រាងច្បាប់មួយផ្តល់មេដាយសង្គ្រាមវៀតណាមដល់កងកម្លាំងយោធាដែលចូលរួមក្នុងប្រតិបត្តិការសង្គ្រោះនាវា Mayaguez នោះផងដែរ ប៉ុន្តែមិនបានសម្រេចជោគជ័យដោយអ្នកខ្លះលើកឡើងថាវាមិនមែនជាផ្នែកមួយនៃសង្គ្រាមវៀតណាមបើទោះបីជាឈ្មោះរបស់ពួកគេមានចារនៅឯវិមានរំលឹកវិញ្ញាណក្ខន្ធយុទ្ធជនពលីក្នុងសង្គ្រាមវៀតណាមក៏ដោយ។
លោក Peter Maguire កំពុងខិតខំជាថ្មីទៀតដើម្បីឱ្យពួកគេទទួលបានមេដាយកិត្តិយសនេះ។ លោកមិនយល់ថាហេតុអ្វីបានជាការខិតខំប្រឹងប្រែងលើកមុនបានបរាជ័យ៖ «ខ្ញុំមិនដឹងថាហេតុអ្វីទេ។ ខ្ញុំមិនយល់ថាហេតុអ្វីបានជាឈ្មោះរបស់ពួកគេនៅលើជញ្ជាំងវិមាននេះប៉ុន្តែពួកគេមិនទទួលបានមេដាយសង្គ្រាមនៅវៀតណាម»។
រូបឯកសារ៖ លោក Peter Maguire អ្នកឯកទេសខាងច្បាប់អន្តរជាតិ និងជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅ «ប្រឈមមុខនឹងមរណភាពនៅកម្ពុជា» (រូបទាញចេញពីបទសម្ភាសន៍ជាវីដេអូរបស់ VOA)
លោក Peter Maguire យល់ថាវីរភាពរបស់លោក Fofo Tuitele នៅថ្ងៃនោះក៏មិនទាន់ទទួលបានការផ្តល់កិត្តិយសស័ក្តិសមនឹងស្នាដៃរបស់គាត់នៅឡើយទេហើយលោកសមតែទទួលបានមេដាយ Navy Crox ឬ មេដាយកិត្តិយសពីសភាជាតិ(Congressional Medal of Honor)។ អតីតសហការីជាច្រើននាក់ដោយក្នុងនោះមានលោកAl Bailey បានសរសេរលិខិតបញ្ជាក់ពីសកម្មភាពរបស់លោក Fofo Tuitele នៅគ្រានោះ។
VOA បានទាក់ទងទៅការិយាល័យរបស់អ្នកតំណាងរាស្រ្តទាំងពីរនាក់ ប៉ុន្តែបុគ្គលិករបស់លោក Mark Meadows ថាលោកមិនមានពេលទំនេរនឹងឆ្លើយតបបានឡើយក្នុងខណៈពេលដែលការិយាល័យរបស់លោកស្រី Tulsi Gabbard មិនឆ្លើយតបនឹងការសាកសួរជាបន្តបន្ទាប់។
លោកបាន Fofo Tuitele កើតនៅភូមិ Vailoa នៅលើកោះ Savai’I នៃដែនដី Samoa របស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ លោកបានចូលធ្វើជាកងម៉ារីននៅពេលដែលលោកមានអាយុ១៨ឆ្នាំហើយស្ថិតនៅក្នុងអង្គភាព Golf Company 2/9, 3 Marine Regimentហើយបានទៅបំពេញបេសកកម្មនៅប្រទេសវៀតណាមចំនួន២ដងដោយលោកទទួលបានមេដាយ Bronze Star និង Purple Heart។ ក្រោយពីបម្រើការងារក្នុងកងម៉ារីនជាង២៣ឆ្នាំលោកបានលាឈប់ហើយបន្តធ្វើការងារនៅប៉ុស្តិ៍ប្រៃសណីយ៍រយៈពេលជិត២០ឆ្នាំទៀត។
លោក Fofo Tuitele មានអាយុ៧១ឆ្នាំហើយនិងមានកូនបីនាក់និងមានចៅស្រីម្នាក់។ នៅពេលនេះលោកហ្វូហ្វូបានចូលនិវត្តន៍ហើយស្នាក់នៅទីក្រុងរីយូ រែនចូ ក្នុងរដ្ឋញ៉ូមិកស៊ិកូ៕