រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន — សំណុំរឿងពាក់ព័ន្ធនឹងជម្លោះដីធ្លីដែលពលរដ្ឋរងគ្រោះកម្ពុជាបានប្តឹងទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ (ICC) កាលពីជាង ៦ ឆ្នាំមុន ទទួលបានក្តីសង្ឃឹមឡើងវិញ នៅពេលដែលរដ្ឋអាជ្ញានៃតុលាការអន្តរជាតិនេះបានប្រកាសជាសាធារណៈថា កំពុងពិនិត្យមើលហើយនឹងសម្រេចចិត្តក្នុងពេលដ៏ឆាប់ខាងមុខនេះ។
លោកស្រី Fatou Bensouda រដ្ឋអាជ្ញានៃតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ បានថ្លែងថា មានបញ្ហាជាច្រើន ដែលលោកស្រីត្រូវសម្រេចឆ្លើយតបនឹងភាគីដើមបណ្តឹង នៅមុនពេលលោកស្រីចប់អាណត្តិនៅថ្ងៃទី ១៥ ខែមិថុនា ដែលក្នុងនោះមានបញ្ហាប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ។
លោកស្រី Bensouda បានថ្លែងនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំមួយដែលរៀបចំដោយវិទ្យាស្ថានកិច្ចការអឺរ៉ុបនិងអន្តរជាតិ (Institute of International and European Affairs) កាលពីថ្ងៃទី ១៧ ខែកុម្ភៈថា៖
«យើងក៏មានបញ្ហាដែលកំពុងដោះស្រាយនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រទេសកម្ពុជា គឺបញ្ហារឹបអូសយកដីធ្លី។ យើងកំពុងពិនិត្យមើលសំណុំរឿងនេះ ហើយនឹងឆ្លើយតបនឹងបញ្ហានេះ»។
អ្នកជំនាញអង្គការសហប្រជាជាតិនិងអង្គការអន្តរជាតិចំនួន ៥១ ដែលមកពីជុំវិញពិភពលោកដែលក្នុងនោះមានអ្នកតំណាងរាស្ត្រអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស (Asean Parliamentarians for Human Right) វេទិកាអាស៊ីដើម្បីសិទ្ធិមនុស្សនិងការអភិវឌ្ឍន៍ (Forum Asia) និងអង្គការសកម្មភាពឃ្លាំមើលសិទ្ធិស្រ្តីអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក (Women’s Rights Action Watch Asia Pacific) បានចាត់ទុកការប្រកាសរបស់លោកស្រី Bensouda ថា វាជា «ដំណឹងគួរឲ្យស្វាគមន៍» និងគាំទ្រការសម្រេចចិត្តនេះ។
នៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍កាលពីថ្ងៃទី ១៦ ខែមីនា អង្គការនិងអ្នកតស៊ូមតិទាំងនេះបានចាត់ទុកថាចំណាត់ការរបស់តុលាការអន្តរជាតិនេះ នឹងបញ្ឈប់សកម្មភាពឆក់ប្លន់ដីធ្លីពលរដ្ឋក្រីក្រនិងការពារបរិស្ថានធម្មជាតិបាន។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍នោះបន្ថែមថា៖ «ការចាត់ការសំណុំរឿងស្តីពីស្ថានកាណ៍កម្ពុជានឹងបញ្ជូនសារដ៏សំខាន់មួយ ដល់អ្នកចង់ប្រព្រឹត្តល្មើសនានានៅទូទាំងពិភពលោកថា ក្នុងករណីដ៏ធ្ងន់ធ្ងរបំផុត គឺឧក្រិដ្ឋកម្មពាក់ព័ន្ធនឹងការឆក់ប្លន់ដីធ្លីអាចស្មើនឹងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិ។ អ្នកនយោបាយនិងអ្នកជំនួញត្រូវតែគិតឡើងវិញនូវការប្រព្រឹត្តរបស់ពួកគេ ដែលបង្កការខូចខាតធ្ងន់ធ្ងរដល់មនុស្សជាតិនិងធ្វើឲ្យខូចបរិស្ថាន»។
រូបឯកសារ៖ ទិដ្ឋភាពខាងក្រៅនៃអគារតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ (ICC) នៅទីក្រុងឡាអេ ប្រទេសហូឡង់ កាលពីថ្ងៃទី ៥ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ២០១១។
កាលពីចុងឆ្នាំ ២០១៤ មេធាវីអង់គ្លេសម្នាក់គឺលោក Richard Rogers ដែលជាដៃគូរបស់ក្រុមហ៊ុនច្បាប់ Global Diligence បានតំណាងឲ្យពលរដ្ឋរងគ្រោះកម្ពុជាជាច្រើន ហើយបានដាក់ពាក្យបណ្តឹងទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ដោយបានស្នើរដ្ឋអាជ្ញានៃតុលាការនេះឲ្យស៊ើបអង្កេតការជម្លៀសពលរដ្ឋ និងការបណ្តេញចេញពីលំនៅដ្ឋាន ដែលមានលក្ខណៈជាប្រព័ន្ធនិងយ៉ាងទូលំទូលាយ ដែលបណ្តាលមកពីការរំលោភបំពានដីធ្លីនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ក្រុមហ៊ុនច្បាប់អន្តរជាតិGlobal Diligence មានឯកទេសខាងច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌនិងសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ។
លោក Richard Rogers បានបញ្ជាក់ថាសំណុំរឿងនេះ គឺមិនគ្រាន់តែជាឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិទេ ប៉ុន្តែវាជាការបំផ្លាញបរិស្ថាននិងជីវភាពរស់នៅរបស់ពលរដ្ឋផងដែរ។
លោក Richard Rogers បានបញ្ជាក់ប្រាប់វីអូអេក្នុងបទសម្ភាស កាលពីពាក់កណ្តាលខែមីនាថា៖ «ហេតុផលដែលសំណុំរឿងនេះមានសារៈសំខាន់ ពីព្រោះវាប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិដីធ្លី។ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក៏ដូចជានៅប្រទេសដទៃទៀតដែរ គឺក្រុមអ្នកកាន់អំណាចរឹបអូសយកដី ដើម្បីធ្វើមានបាន។ ពួកគេបានបណ្តេញពលរដ្ឋដោយហិង្សា។ ពួកគេបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសជាច្រើនផ្សេងទៀត ដែលមានដូចជាចាប់ពលរដ្ឋដាក់គុក និងសម្លាប់អ្នកការពារបរិស្ថាន។ នៅពេលណាដែលពួកគេចាប់បានដី ហើយពួកគេតែងតែបំផ្លាញបរិស្ថាន។ ពួកគេកាប់ដើមឈើ កាប់ឆ្កាដីធ្លីរុករករ៉ែ និងបំផ្លាញភូមិ។ ទាំងនេះគឺជាការបង្កឲ្យមានការបំផ្លាញបរិស្ថាន»។
ដំណើរការដាក់ពាក្យបណ្តឹងលើបញ្ហាដីធ្លីនៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ គឺមានបីវគ្គ៖ ការពិនិត្យបឋម ការស៊ើបអង្កេត និងការកាត់ក្តី។ នេះបើតាមការពន្យល់របស់លោក Richard Rogers។
សំណុំរឿងរបស់កម្ពុជាគឺស្ថិតនៅក្នុងវគ្គទី ១ នៅឡើយ ប៉ុន្តែបានឆ្លងកាត់ផុតដំណាក់កាលផ្ទៀងផ្ទាត់ ហើយដល់ពេលដែលរដ្ឋអាជ្ញាត្រូវសម្រេចថា ត្រូវច្រានចោល ឬបញ្ជូនទៅដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃវគ្គទី ១ គឺការស្នើសុំជាផ្លូវការឲ្យចាប់ផ្តើមបើកការស៊ើបអង្កេត។
លោកមេធាវី Richard Rogers បានបញ្ជាក់ប្រាប់វីអូអេថា៖
«លោកស្រីរដ្ឋអាជ្ញានេះនឹងបញ្ចប់ការងារនៅខែមិថុនា ហើយគាត់បានសន្យាថានឹងសម្រេចចិត្តលើសំណុំរឿងនេះ ថាត្រូវបន្តទៅដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃការពិនិត្យបឋម ឬយ៉ាងណា។ ក្រោយពីនោះ គឺដល់វេនរដ្ឋអាជ្ញាបន្ទាប់ធ្វើសំណើជាផ្លូវការ ដើម្បីបើកការស៊ើបអង្កេតពេញលេញ... ហើយយើងមានជំនឿទាំងស្រុងថា លោកស្រីនឹងសម្រេចចិត្តដូចនោះ»។
តុលាការ ICC ដែលមានមូលដ្ឋាននៅក្នុងទីក្រុងឡាអេ ប្រទេសហូឡង់ ត្រូវបានគាំទ្រដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ។ តុលាការនេះភាគច្រើនសម្រេចក្តីតែលើសំណុំរឿង ទាក់ទិននឹងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍ និងឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមប៉ុណ្ណោះ ចាប់តាំងពីត្រូវបានបង្កើតឡើងកាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០០២។
ប៉ុន្តែក្រោយពីមានការតស៊ូមតិយ៉ាងខ្លាំងក្លាពីសកម្មជនដីធ្លីនានាទូទាំងពិភពលោកមក តុលាការនេះបានចាត់ទុកថា ការបំផ្លិចបំផ្លាញបរិស្ថាននិងការរំលោភបំពានដីធ្លី ក៏អាចធ្វើឲ្យរដ្ឋាភិបាលនិងបុគ្គលពាក់ព័ន្ធត្រូវទទួលទោសពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិផងដែរ។
នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា មានប្រជាពលរដ្ឋប្រមាណ ៨៣ ម៉ឺននាក់ បានរងផលប៉ះពាល់យ៉ាងអាក្រក់ដោយសារជម្លោះដីធ្លី ដោយប្រជាពលរដ្ឋជាច្រើនម៉ឺននាក់ត្រូវបានបង្ខំឲ្យចាកចេញពីដីធ្លីនិងផ្ទះសម្បែងរបស់ពួកគេ ហើយត្រូវរស់នៅក្នុងភាពក្រីក្រ។ នេះបើតាមការចងក្រងដោយក្រុមការពារសិទ្ធិមនុស្ស។
លោក Richard Rogers បន្ថែមថា ឱកាសដែលពលរដ្ឋទាំងនេះទទួលយុត្តិធម៌ក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការកម្ពុជា គឺមិនមានទេ៖ «តុលាការនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមិនឯករាជ្យនិងលម្អៀង។ ជារឿយៗ គេប្រើជាឧបករណ៍ដើម្បីគាបសង្កត់ ហើយពួកគេកាន់ជើងពួកអ្នកដឹកនាំស្ទើរតែគ្រប់ករណីទាំងអស់។ អីចឹងហើយបានជាពលរដ្ឋចង់បានយុត្តិធម៌ពីអន្តរជាតិ»។
រូបឯកសារ៖ ប្រជាពលរដ្ឋខេត្តកោះកុង ដែលមានជម្លោះជាមួយក្រុមហ៊ុនលោកសមាជិកព្រឹទ្ធសភា លី យ៉ុងផាត់ ឡើងមកតវ៉ាសុំដំណោះស្រាយពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅព្រឹកថ្ងៃទី ១៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០១៧។ (អូន ឆេងប៉រ/វីអូអេ)
សហគមន៍ឡពាង នៅខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ក៏ជាដើមបណ្តឹងមួយដែរ ក្នុងបណ្តឹងទៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិនេះ ដោយសារមានទំនាស់ដ៏រ៉ាំរ៉ៃជាមួយនឹងក្រុមហ៊ុនរបស់ក្រុមគ្រួសារអ្នកមានអំណាចក្នុងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។
លោក ស្ងួន ញឿន តំណាងសហគមន៍ឡពាង បានបង្ហាញក្តីរំពឹងលើយន្តការអន្តរជាតិនេះថា៖
«បានតុលាការអន្តរជាតិយករឿងក្តីខ្ញុំ គឺខ្ញុំសប្បាយចិត្តមែនទែន។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថា តុលាការអន្តរជាតិនឹងស្វែងរកយុត្តិធម៌ជូនពលរដ្ឋខ្ញុំ ដែលបានរងគ្រោះដោយសាររដ្ឋាភិបាលយកដីពួកខ្ញុំទៅធ្វើសម្បទានទៅឲ្យក្រុមហ៊ុនចិន»។
លោក ស្ងួន ញឿន បានរៀបរាប់ថាទំនាស់ដែលពលរដ្ឋមានជាមួយនឹងក្រុមហ៊ុន KDC របស់លោកស្រី ជា ខេង ភរិយាលោក ស៊ុយ សែម រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងរ៉ែនិងឋាមពល បានធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ជីវភាពរបស់ពលរដ្ឋ។ លោកបានត្អូញត្អែរថា ពេលពលរដ្ឋប្តឹងទៅអាជ្ញាធរនិងតុលាការ គឺសំណុំរឿងត្រូវផ្អឹបទុក ប៉ុន្តែពេលដែលខាងក្រុមហ៊ុនប្តឹង គឺពួកគាត់ត្រូវតុលាការកោះហៅ និងកាត់ក្តីដាក់ទោសពលរដ្ឋឲ្យជាប់គុកនិងពិន័យជាប្រាក់ជាច្រើន។ រីឯពេលតវ៉ាត្រូវអាជ្ញាធរបង្ក្រាបយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។
លោក ស្ងួន ញឿន បានបន្ថែមថា៖ «ប៉ូលិសរាប់រយនាក់មកចាប់ពួកខ្ញុំ ដូចលួចដីក្រុមហ៊ុនអីចឹង។ នេះហើយជាអ្នកដែលតស៊ូការពារដីខ្លួនឯង ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចចាប់ដាក់គុក ហើយត្រូវបានតុលាការចោទប្រកាន់គ្រប់រឿងទាំងអស់។ មកដល់ពេលនេះ នៅមិនទាន់មានដំណោះស្រាយសម្រាប់ពួកខ្ញុំទេ»។
បច្ចុប្បន្ននេះ ការរំលោភសិទ្ធិដីធ្លីពលរដ្ឋនៅតែបន្ត បើទោះបីជាចំនួនបានថយចុះក៏ដោយ។ នេះបើតាមរបាយការណ៍សិទ្ធិមនុស្សឆ្នាំ ២០២០ របស់ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលទើបតែចេញផ្សាយនៅថ្ងៃទី ៣០ ខែមីនា។ ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកបញ្ជូនរបាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំស្តីពីបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សរបស់ប្រទេសទាំងអស់ក្នុងពិភពលោក ដែលទទួលជំនួយរបស់អាមេរិកជូនសភាអាមេរិកដែលជាការតម្រូវតាមផ្លូវច្បាប់។
របាយការណ៍នោះបានបន្ថែមថា គិតត្រឹមពាក់កណ្តាលខែកក្កដាឆ្នាំមុន មានករណីរំលោភដីធ្លីនិងបណ្តេញចេញចំនួនយ៉ាងហោចណាស់ ៧៧ ករណី ដែលប៉ះពាល់ដល់ពលរដ្ឋ ១៣២៧ គ្រួសារនៅទូទាំងប្រទេស។ ក្នុងនោះមានការបណ្តេញចេញដើម្បីគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ក្នុងតំបន់ទីក្រុង។
ជារឿយៗ ជននោះគំរាមកំហែង «ប្រើប្រាស់ច្បាប់ ឬការបណ្តេញដើម្បីបំភិតបំភ័យពលរដ្ឋក្រីក្រនិងអ្នកងាយរងគ្រោះ ឲ្យលក់ដីធ្លីក្រោមតម្លៃទីផ្សារ»។
ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានបដិសេធការរកឃើញនានា នៅក្នុងរបាយការណ៍របស់ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិក។
លោក ជិន ម៉ាលីន អនុប្រធានគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា បានបញ្ជាក់ប្រាប់វីអូអេថា កម្ពុជាមិនអាចទទួលយកបានទេ ព្រោះវាជារបាយការណ៍ដោយផ្អែកលើ «របៀបវារៈនយោបាយក្នុងគោលដៅនយោបាយ ឬក៏ក្នុងគោលដៅភូមិសាស្ត្រនយោបាយតំបន់»៕