វ៉ាស៊ីនតោន — ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ជាលើកដំបូងត្រូវបានរៀបចំឡើង នៅថ្ងៃទី ៣ ខែកុម្ភៈឆ្នាំ ២០០២។ វាគឺជាការចាប់ផ្តើមជាផ្លូវការនូវដំណើរការវិមជ្ឈការនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្នាក់មូលដ្ឋាននៅប្រទេសកម្ពុជា។
នៅពេលនោះ មានគណបក្សនយោបាយចំនួន ៨ បានចូលរួមប្រកួតប្រជែងដណ្តើមអាសនៈនៅឃុំសង្កាត់ចំនួន ១.៦២១ នៅទូទាំងប្រទេសដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានគ្រប់គ្រងតាំងពីការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហម ក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៩ មក។ លទ្ធផលគឺគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានៅតែគ្រប់គ្រងបានយ៉ាងរឹងមាំ ក្រោមបរិយាកាសបោះឆ្នោតដែលអ្នកឃ្លាំមើលចាត់ទុកថាមិនត្រឹមត្រូវតាមស្តង់ដាអន្តរជាតិ និងមានការគំរាមកំហែងបំភិតបំភ័យអ្នកបោះឆ្នោតនិងបេក្ខជនប្រឆាំង។ គណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិចឈ្នះបានតែ ១០ ឃុំសង្កាត់ និងគណបក្សសមរង្ស៊ីទទួលបាន ១ ៣ឃុំសង្កាត់។
លោក ស ខេង រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ បានពន្យល់កាលពីចុងខែមីនាឆ្នាំនេះ នៅក្នុងកម្មវិធីមួយដាក់ចេញកម្មវិធីវិមជ្ឈការនិងវិសមជ្ឈការនៅដំណាក់កាលទី ២ រយៈពេល ១០ ឆ្នាំខាងមុខ ពីសារៈសំខាន់នៃការបោះឆ្នោតថ្នាក់មូលដ្ឋាន ដែលបានរៀបចំជាបន្តបន្ទាប់មក ថា៖
«ក្រុមប្រឹក្សាដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោតនេះ គឺជាតំណាងឲ្យសំឡេងនិងផលប្រយោជន៍របស់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងមូលដ្ឋានរបស់ខ្លួន»។
រូបឯកសារ៖ អ្នកបោះឆ្នោតពិនិត្យមើលឈ្មោះ នៅមណ្ឌលបោះឆ្នោតមួយកន្លែង នៅរាជធានីភ្នំពេញ សម្រាប់ការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិ កាលពីថ្ងៃទី ២៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០០៣។
វិមជ្ឈការនិងវិសហមជ្ឈការ៖ ពង្រឹងអំណាចមូលដ្ឋាន
ឃុំ សង្កាត់ គឺជារដ្ឋបាលថ្នាក់ទាបបំផុតនៅក្នុងរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ដែលមានស្រុកខណ្ឌនិងរាជធានី-ខេត្ត នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ថ្នាក់ដឹកនាំត្រូវបានជ្រើសរើសដោយផ្ទាល់តាមរយៈការបោះឆ្នោតពីប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីមានលទ្ធភាពសម្រេចចិត្តតាមសិទ្ធិអំណាច ទទួលបានមូលនិធិសម្រាប់អភិវឌ្ឍឃុំសង្កាត់ ផ្តល់អំណាចដល់ពលរដ្ឋថ្នាក់មូលដ្ឋានក្នុងការធ្វើសេចក្តីសម្រេចចិត្ត និងការដោះស្រាយបញ្ហាដែលពួកគេជួបប្រទះ។
រដ្ឋាភិបាលវាយតម្លៃថារយៈពេល ២០ ឆ្នាំ នៃការអនុវត្តគោលនយោបាយវិមជ្ឈការនៅថ្នាក់មូលដ្ឋាន គឺបានដំណើរការល្អ។
លោក ស ខេង បានបញ្ជាក់ថា៖ «រដ្ឋបាលឃុំសង្កាត់ទទួលបាននូវមុខងារនិងធនធានស្របតាមច្បាប់គ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលឃុំសង្កាត់ និងមានភាពជាម្ចាស់ទៅលើការគ្រប់គ្រងចាត់ចែងនិងអនុវត្តមុខងារនិងធនធានទាំងនោះប្រកបដោយស្វ័យភាព ព្រមទាំងមានគណនីយភាព និងការទទួលខុសត្រូវដោយផ្ទាល់ចំពោះប្រជាពលរដ្ឋក្នុងដែនសមត្ថកិច្ចរបស់ខ្លួនលើការផ្តល់សេវាសាធារណៈនិងការអភិវឌ្ឍមូលដ្ឋាន»។
អ្នកជំនាញវាយតម្លៃថា ការអនុវត្តគោលការណ៍វិមជ្ឈការនិងប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋានបានប្រសើរឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ជាពិសេសក្រោយពីការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់នៅថ្ងៃទី ៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០១៧។ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលជាគណបក្សប្រឆាំងបានឈ្នះអាសនៈជាច្រើន ហើយឈានមកគ្រប់គ្រងនិងមានវត្តមាននៅឃុំសង្កាត់ស្ទើរតែនៅទូទាំងប្រទេស។
លោក គល់ បញ្ញា ទីប្រឹក្សានិងជាអតីតនាយកប្រតិបត្តិអង្គការខុមហ្វ្រែល បានបញ្ជាក់ប្រាប់វីអូអេតាមប្រព័ន្ធ Skype ថា៖ «ខ្ញុំឃើញអ្វីដែលកើតឡើងក្រោយការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់នេះ គឺមានការទាមទារនិងការប្រកួតប្រជែងផ្តល់សេវាក៏កើនឡើងខ្លះដែរ ជាពិសេសនៅក្រុងភ្នំពេញ នៅបាត់ដំបង នៅក្រុងកំពង់ចាម គឺថាមេឃុំថ្មីដែលគាត់បានជាប់ឆ្នោតគាត់ប្រឹងប្រែង។ គាត់ប្រឹងប្រែងទោះបីជាអត់មានធនធាន ពីព្រោះគាត់ចង់បានស្នាដៃ»។
ប៉ុន្តែសុទ្ទិដ្ឋិនិយមនោះ មានរយៈពេលខ្លី បន្ទាប់ពីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវបានរំលាយនៅចុងឆ្នាំដដែលនោះ។
លោក គល់ បញ្ញា បានបញ្ជាក់ថា៖ «នេះធ្វើឲ្យខូចការរីកចម្រើន ការវិវត្តមួយល្អទាក់ទិនទៅនឹងវិមជ្ឈការនយោបាយ ដែលមកដល់ការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់នេះ»។
រូបឯកសារ៖ លោក កឹម សុខា អនុប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងលោក សម រង្ស៊ី ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ក្នុងអំឡុងពេលពិធីដង្ហែក្បួនបក្ស នៅរាជធានីភ្នំពេញ ថ្ងៃទី ៣០ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០១៤។
អាសនៈមេឃុំនិងចៅសង្កាត់ជិត ៥០០ និងក្រុមប្រឹក្សាជាង ៥០០០ របស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវបានបែងចែកឲ្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដោយបានប្រមូលអំណាចត្រឡប់មកវិញដូចមុនការបោះឆ្នោតឆ្នាំ ២០០២។
លោក សម រង្ស៊ី ប្រធានស្តីទីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានថ្លែងប្រាប់វីអូអេតាមប្រព័ន្ធ Skype ថា៖ «អ៊ីចឹងបានថាមិនអាចមានវិមជ្ឈការបែបហ្នឹងទេ។ ហ្នឹងជាវិមជ្ឈការក្លែងក្លាយផងជាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្លែងក្លាយផង។ ហ្នឹងហើយបានទាមទារឲ្យយើងជំរុញមានការផ្លាស់ប្តូរពិតប្រាកដដើម្បីគោរពឆន្ទៈប្រជារាស្ត្រពិតប្រាកដ»។
គណបក្សសង្គ្រោះជាតិទាក់ទាញអ្នកបោះឆ្នោតបានជិត ៤៤% តាមរយៈការប្តេជ្ញាផ្តល់អំណាចដល់ពលរដ្ឋ ផ្តល់សេវាលិខិតរដ្ឋបាលដោយមិនបង់ថ្លៃនិងការបង្កើនថវិកាអភិវឌ្ឍន៍រហូតដល់យ៉ាងតិច ៥០ ម៉ឺនដុល្លារក្នុង ១ ឆ្នាំសម្រាប់ឃុំសង្កាត់ដែលធំ។ ចំនួននេះស្មើនឹង ២០% នៃថវិកាជាតិ។
លោក សម រង្ស៊ី បានថ្លែងបន្ថែមថា៖ «កម្មវិធីអ្វីដែលគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានលើកឡើងថាប្តូរមេឃុំបម្រើបក្សដាក់មេឃុំបម្រើរាស្ត្រហ្នឹងធ្វើឲ្យ ហ៊ុន សែន ខឹងច្រឡោតភ័យ អ៊ីចឹងហើយបានជាគាត់ហាមឃាត់មិនឲ្យប្រើពាក្យហ្នឹងពីព្រោះជាពាក្យពិត។ មនុស្សអាក្រក់ខ្លាចពាក្យពិត ធ្វើឲ្យប្រជារាស្ត្រកាន់តែចាប់អារម្មណ៍ថែមទៀតពីព្រោះគណបក្សលោក ហ៊ុន សែន សព្វថ្ងៃគឺបម្រើបក្សអត់មានបម្រើរាស្ត្រទេ»។
អ្នកជំនាញមើលឃើញថា បច្ចុប្បន្នការផ្តល់សិទ្ធិអំណាចដល់ថ្នាក់ដឹកនាំឃុំសង្កាត់នៅតែមិនទាន់បានដូចការសន្យាដោយសារតែមិនទាន់ឯករាជ្យពីការសម្រេចចិត្តពីថ្នាក់ខេត្តនិងថ្នាក់ស្រុកទេ។ រីឯ ការអនុញ្ញាតឲ្យថ្នាក់មូលដ្ឋានប្រមូលពន្ធក៏រដ្ឋាភិបាលថ្នាក់កណ្តាលមិនទាន់អនុញ្ញាត ដោយសារតែក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចយល់ថា ពួកគេមិនទាន់មានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់។
លោកគល់ បញ្ញា បានបញ្ជាក់ថា៖ «យើងនិយាយឲ្យចំវិមជ្ឈការយើង ទាំងវិមជ្ឈការខាងនយោបាយក៏នៅទាប ខាងវិមជ្ឈការខាងហិរញ្ញវត្ថុក៏នៅទាបជាងគេនៅក្នុងតំបន់។ បើប្រៀបធៀបការខិតខំក្នុងរយៈពេល ២០ ឆ្នាំនេះ បានតិចតួចណាស់ នៅតិចតួចណាស់ ហើយវិមជ្ឈការរដ្ឋបាលផ្តល់តួនាទីភារកិច្ចក៏នៅមានបញ្ហាច្រើន។ ប៉ុន្តែវាមានការរីកចម្រើនខ្លះដែរ និយាយការពិត វិមជ្ឈការក្នុងការផ្តល់តួនាទីកិច្ចការមួយចំនួនទៅក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ ក៏ប៉ុន្តែទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅមានប្រទាំងប្រទើសខាងផ្លូវច្បាប់ របៀបផ្តល់តួនាទីភារកិច្ច ហើយក្រសួងនីមួយៗនូវកិច្ចសហប្រតិបត្តិការគ្នាដើម្បីផ្តល់សិទ្ធិអំណាចហ្នឹងនៅមានបញ្ហាមិនស៊ីសង្វាក់គ្នាទៀត»។
លោក ស ខេង បានទទួលស្គាល់ថា ពិតជាមានបញ្ហាប្រឈមក្នុងការអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្នាក់មូលដ្ឋាន៖ «ក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែងកន្លងមកស្ថាប័នមួយចំនួននៅមានភាពស្ទាក់ស្ទើរអល់អែកក្នុងការផ្ទេរសិទ្ធិអំណាច ការទទួលខុសត្រូវមុខងារ ធនធានទៅឲ្យរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ព្រមជាមួយនេះ ទោះបីស្ថាប័នមួយចំនួនបន្តការតាំងចិត្តខាងនយោបាយក្នុងការអនុវត្តគោលនយោបាយនេះក៏ដោយ ក៏ល្បឿននិងបែបផែននៃការអនុវត្តកិច្ចការនេះមានភាពខុសៗគ្នាផងដែរ»។
វិមជ្ឈការ៖ កាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ
គោលបំណងនៃគោលនយោបាយវិមជ្ឈការ ក៏ដើម្បីជួយបង្កើនជីវភាពរស់នៅរបស់ពលរដ្ឋនិងកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ ប៉ុន្តែការឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការរបស់ពលរដ្ឋនៅមិនទាន់បានដោះស្រាយបានតាមតម្រូវការដូចជាលើបញ្ហាទឹកស្អាត ការងារ និងបំណុលជំពាក់គ្រឹះស្ថានមីក្រូហិរញ្ញវត្ថុជាដើម។
អ្នកជំនាញលើកឡើងថា បើការដឹកនាំនៅថ្នាក់មូលដ្ឋានបានល្អ គឺអាចជួយដោះស្រាយទុក្ខលំបាករបស់ពលរដ្ឋបានជាច្រើនលើផ្នែកការងារ ជម្លោះដីធ្លី ការធ្វើចំណាកស្រុក និងការជំពាក់បំណុល។
ធនាគារពិភពលោកវាយតម្លៃថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាចំនួន ១៨% រស់នៅក្រោមបន្ទាត់នៃភាពក្រីក្រ។ អង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូកត់សម្គាល់ថា ពលរដ្ឋជំពាក់បំណុលគ្រឹះស្ថានមីក្រូហិរញ្ញវត្ថុក៏ច្រើនដោយមានចំនួនជាង ១០ ពាន់លានដុល្លារ។ ពលរដ្ឋម្នាក់ៗជំពាក់ជាមធ្យមចំនួន ៣.៨០០ ដុល្លារ។ ក្នុងខណៈដែលពលរដ្ឋកម្ពុជាពី ១,៥ ទៅ ២ លាននាក់ បានធ្វើចំណាកស្រុកទៅធ្វើការនៅប្រទេសថៃ។
រូបឯកសារ៖ ស្ត្រីម្នាក់កំពុងឲ្យចំណីមាន់ នៅភូមិអណ្តែតទឹក នៅខេត្តសៀមរាប កាលពីថ្ងៃទី ៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០១៩។
អង្គការសិទ្ធិមនុស្ស International Federation for Human Rights បានកត់ត្រាសំណុំរឿងជម្លោះដីធ្លីថាបានប៉ះពាល់ប្រជាពលរដ្ឋប្រហែល៨ ៣០.០០០ នាក់ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០០០ មកដល់ឆ្នាំ ២០១៥។ ពួកគេជាច្រើនត្រូវបានបណ្តេញចេញពីលំនៅដ្ឋានដោយបង្ខំ ដោយគ្មានសំណងសមរម្យ និងអ្នកខ្លះប្រឈមមុខនឹងការកាត់ទោសទៀតផងដែរ។ អ្នកដែលត្រូវគេជម្លៀសទៅនៅកន្លែងថ្មី ជួបការលំបាកផ្នែកអាហារនិងជំងឺ។
លោក សម រង្ស៊ី យល់ថា ស្ថានភាពអាចខុសពីនេះ បើគណបក្សសង្គ្រោះជាតិមិនត្រូវបានរំលាយទេ៖
«គណបក្សសង្គ្រោះជាតិណែនាំថា ឥឡូវនេះត្រូវតែចេញមុខទៅជួយប្រជារាស្ត្រ ទៅជួយដោះស្រាយប្រជារាស្ត្រ បញ្ហាដែលប្រជារាស្ត្រកំពុងតែប្រឈមមុខ ដូចជារឿងដីធ្លីត្រូវតែចេញមុខការពារប្រជារាស្ត្រ មិនមែនទៅស៊ីញ៉េលួចលាក់ទៅស៊ីលុយ អ្នកមានលុយថៅកែឧកញ៉ា ក្រុមហ៊ុន ទៅរឹបអូសដីធ្លីប្រជារាស្ត្រ មិនអាចធ្វើអ៊ីចឹងបានទេ»។
លោក ស្ងួន ញឿន សកម្មជនដីធ្លីនៅសហគមន៍ឡពាង ដែលមានពលរដ្ឋរងគ្រោះចំនួន ១០៨ គ្រួសារក្នុងស្រុកកំពង់ត្រឡាច ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ ទំនាស់លើផ្ទៃដី១ ៨៤ ហិកតា ជាមួយក្រុមហ៊ុនឯកជនរយៈពេលជិត ២០ ឆ្នាំ នៅមិនមានដំណោះស្រាយទេ។
លោកស្ងួន ញឿនបានថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំនៅទីនេះតាំងតែពីមានករណីជម្លោះដីធ្លីរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំនេះមិនដែលឃើញអាជ្ញាធរណាមកហៅប្រជាជនរងគ្រោះទៅប្រជុំទេ សូម្បីម្តងក៏មិនដែលហៅដែរ គឺអត់ទាល់តែសោះ គឺមិនដែលយកចិត្តទុកដាក់ប្រជាពលរដ្ឋទេមកដល់ពេលនេះ»។
លោក ស្ងួន ញឿន ធ្លាប់ជាប់ពន្ធនាគារនិងត្រូវអាជ្ញាធរឃុំខ្លួនជាច្រើនដង ដោយសារតែការតវ៉ា។ ប្រពន្ធរបស់លោកគឺអ្នកស្រី អ៊ុំ សុភី បានបាត់បង់ការងារជាគ្រូបង្រៀន។ រីឯម្តាយគឺអ្នកស្រី អ៊ុន ទុំ ក៏បានជាប់គុកដោយសារបញ្ហាដីធ្លីដែរ។
លោក ស្ងួន ញឿន បានបន្ថែមថា៖ «តើវាអយុត្តិធម៌ប៉ុណ្ណាដែលពួកខ្ញុំគ្រាន់តែការពារទ្រព្យសម្បត្តិខ្លួនឯង ការពារដីធ្លីខ្លួនឯងត្រូវបានជាប់គុកនេះ។ រីឯអ្នកមកបំផ្លាញផ្ទះរបស់ខ្ញុំ បំផ្លាញដីខ្ញុំអត់ដែលឃើញតុលាការចេញលិខិតចាប់អ្នកទាំងនោះដាក់គុកផង បែរជាពួកគេនៅមានសេរី ដូចពាក្យគេថាអាចោររួចខ្លួនម្ចាស់ជាប់គុក»។
គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋានយល់ថា ការអនុវត្តគោលការណ៍វិមជ្ឈការក្នុងរយៈពេល ២០ ឆ្នាំមកនេះ មិនបានដូចការប្តេជ្ញាចិត្តទេ។
លោក យ៉ង សាំងកុមារ ប្រធានគណៈកម្មាធិការនាយកនៃគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន ថ្លែងប្រាប់វីអូអេតាមប្រព័ន្ធ Skype ថា៖ «បើយើងពិនិត្យមើលការអនុវត្តជាក់ស្តែង គឺមានការខ្វះខាតច្រើន ហើយបើប្រៀបធៀបជាមួយមនុស្សវិញ គឺដូចជាមានតែស្បែកនិងឆ្អឹង អត់មានសាច់អត់មានសម្លៀកបំពាក់»។
គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋានទើបតែបានចូលរួមការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ជាលើកទី ១ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៧ ដោយឈ្នះអាសនៈក្រុមប្រឹក្សាចំនួន ៥ នៅក្នុងឃុំចំនួន ៣ គឺនៅខេត្តកំពត ខេត្តកំពង់ធំ និងខេត្តរតនគីរី។
លោក យ៉ង សាំងកុមារ បានបន្ថែមថា៖ «បញ្ហាដែលយើងឃើញថាចំណុចខ្សោយ ចំណុចខ្វះខាតគឺការប្រទាញប្រទង់គ្នារវាងការសម្រេចចិត្តនៅថ្នាក់ឃុំនិងការប្រទាញប្រទង់ការស្តាប់បញ្ជាមកពីខាងលើ។ អ៊ីចឹងយើងសង្កេតឃើញថា ក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ភាគច្រើននៅក្នុងកូតាគណបក្សកាន់អំណាច នៅក្នុងឃុំដែលយើងកំពុងធ្វើការនិងឃុំផ្សេងៗ គាត់មាននិន្នាការស្តាប់បញ្ជា ចាំស្តាប់ប្រសាសន៍មេខាងលើហ្នឹង។ នេះជាផ្នត់គំនិតមួយដែលកំពុងតែរារាំងនូវការអនុវត្តគោលនយោបាយវិមជ្ឈការឲ្យមានប្រសិទ្ធភាព»។
លោក យ៉ង សាំងកុមារ ដែលមានប្រវត្តិជាអ្នកអភិវឌ្ឍន៍នៅមូលដ្ឋានយល់ថា មានផលប៉ះពាល់លើយុវជននិងគ្រឿងញៀន ការអប់រំខ្វះខាត ខ្វះមជ្ឈមណ្ឌលសហគមន៍ឬក្លឹបកីឡា ក្លឹបសិក្សាបណ្តុះបណ្តាលបំណិនជីវិត ចាស់ជរាខ្វះការគាំទ្រដោយសារកូនចៅធ្វើចំណាកស្រុក សេវាមណ្ឌលសុខភាពខ្វះខាត ជីវភាពពលរដ្ឋខ្វះខាតពិបាកបញ្ជូនកូនចូលរៀន និងកង្វះបង្គន់អនាម័យជាដើម។
កង្វះមូលនិធិ
មូលនិធិសម្រាប់អភិវឌ្ឍន៍ឃុំសង្កាត់នៅមានកម្រិតនៅឡើយ។ ឃុំសង្កាត់ធំជាងគេទទួលបានថវិកាចំនួនពី ៩ ទៅ ១០ ម៉ឺនដុល្លារ។ ក្នុងខណៈសង្កាត់តូចជាងគេ ដែលមានសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាចំនួន ៥ រូបទទួលបានពី ៤ ទៅ ៥ ម៉ឺនដុល្លារក្នុង ១ ឆ្នាំ។ ប៉ុន្តែគម្រោងដែលកសាងភាគច្រើនលើសលប់តែលើហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធរូបវន្ត។ អាទិភាពសង្គមកិច្ច ដូចជាប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងអំពើហិង្សាក្នុងគ្រួសារ គឺមានតិចតួច។ នេះបើតាមវាយតម្លៃរបស់ក្រុមអ្នកជំនាញ។
បច្ចុប្បន្ន ការចំណាយសាធារណៈនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ គឺមានថវិកាចំនួន ១០ ភាគរយនៃថវិកាជាតិសរុបស្មីនឹងចំនួន ៨,៥ ពាន់លានដុល្លារប៉ុណ្ណោះ បើទោះបីជាមានការកើនឡើងចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០១៧ មកក្តី។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់ធនាគារពិភពលោក។ ធនាគារពិភពលោកស្នើឲ្យបង្កើនការចំណាយនិងបន្តធ្វើវិមជ្ឈការថវិកាបន្ថែម ជូនទៅថ្នាក់រដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ដើម្បីគាំទ្រដល់ការកែលម្អការផ្តល់សេវាសាធារណៈ។
រូបឯកសារ៖ ស្ត្រីម្នាក់កំពុងបើកម៉ូតូ កាត់ផ្លូវក្នុងភូមិមួយ នៅខេត្តសៀមរាប កាលពីថ្ងៃទី ១៥ ខែតុលា ឆ្នាំ ២០២០។
ធនាគារពិភពលោកបានបញ្ជាក់ក្នុងអនុសាសន៍កាលពីចុងខែមីនាឆ្នាំនេះថា៖ «ទោះការផ្តល់សេវាសង្គមសំខាន់ៗ ដូចជាវិស័យអប់រំ និងសុខាភិបាល បានអនុវត្តវិមជ្ឈការបានច្រើនហើយក៏ដោយ ក៏សេវាសំខាន់ៗផ្សេងទៀត ជាពិសេសនៅក្នុងវិស័យសង្គមកិច្ច នៅមានការគ្រប់គ្រងបែបមជ្ឈការច្រើននៅឡើយ»។
លោក អួន សុផល ជំទប់ទី ២ ឃុំដំណាក់សុក្រំ ខេត្តកំពត នៃគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន មើលឃើញថា ថវិកាអភិវឌ្ឍន៍ឃុំមិនស៊ីសង្វាក់គ្នាជាមួយនឹងតម្រូវការរបស់ពលរដ្ឋទេ។ ថវិកាអភិវឌ្ឍន៍នៅក្នុងឃុំរបស់លោកទទួលបានមិនដល់ ២ ម៉ឺនដុល្លារ ផងក្នុងមួយឆ្នាំ។ រីឯសមត្ថភាពក្នុងការដឹកនាំនៅមានកំហិត។
លោក អួន សុផល ថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំមិនលាក់លៀម ហើយខ្ញុំនិយាយដោយត្រង់ថា ការធ្វើផែនការជាមួយនឹងប្រជាពលរដ្ឋនៅថ្នាក់ឃុំនិងថ្នាក់ស្រុក យើងមានបច្ចេកទេសថ្នាក់ខេត្តនិងថ្នាក់ស្រុកចុះជួយឃុំ ក៏ប៉ុន្តែយើងឃើញការងារទាំងអស់ គឺសម្រាប់ឃុំខ្ញុំមួយ ដូចជាមិនទាន់ច្បាស់ខ្លួនឯង។ បើនិយាយតែឃុំខ្ញុំមួយ ដូចជាមិនទាន់ច្បាស់ខ្លួនឯងថា ខ្លួនជាអ្នកកសាងផែនការ ហើយអនុវត្តលើផែនការនេះទេ ភាគច្រើនគឺផ្អែកទៅលើស្រុកច្រើន។ ក្នុងពេលសម្រេចចិត្តផ្សេងៗ ក៏ជាគោលការណ៍ឃុំជាអ្នកសម្រេច ក៏ប៉ុន្តែយើងឃើញថា នៅមានការពឹងផ្អែកលើស្រុកច្រើនកន្លងមកនេះ»។
កិច្ចប្រឹងប្រែងកែទម្រង់
រាជរដ្ឋាភិបាលបានដាក់ចេញកម្មវិធីវិមជ្ឈការនិងវិសហមជ្ឈការនៅដំណាក់កាលទី ២ រយៈពេល ១០ ឆ្នាំខាងមុខកាលពីចុងខែមីនា ដោយផ្តោតលើការរៀបចំបែងចែកសិទ្ធិអំណាចរវាងថ្នាក់ជាតិនិងថ្នាក់ក្រោមជាតិ ការផ្តល់ធនធានហិរញ្ញវត្ថុដល់ថ្នាក់ក្រោមជាតិឲ្យសមស្របតាមតម្រូវការជាក់ស្តែង សិទ្ធិប្រើប្រាស់សេវា ពង្រឹងស្តង់ដាការផ្តល់សេវាសាធារណៈដែលឆាប់រហ័សនិងតម្លាភាព និងទំនើបកម្មប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ដែលមានសេវាអេឡិកត្រូនិក។
គោលនយោបាយវិសហមជ្ឈការត្រូវបានបន្ថែមក្រោយពីការបោះឆ្នោតអសកលជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាស្រុកខណ្ឌ និងខេត្តក្រុងក្នុងឆ្នាំ ២០០៩។
គណបក្សកែទម្រង់កម្ពុជា ដែលមានមន្ត្រីជាច្រើនមកពីអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ មើលឃើញថា ឆ្លងតាមការបោះឆ្នោតកន្លងមក ពលរដ្ឋយល់ដឹងច្រើនពីដំណើរការរដ្ឋបាលថ្នាក់មូលដ្ឋាននិងសេវាកម្មដែលពួកគេត្រូវទទួលបាន។
អ្នកស្រី ទេព សុទ្ធី អគ្គនាយិកាកិច្ចការយុវវ័យនិងស្ត្រីនៃគណបក្សកែទម្រង់កម្ពុជា សម្តែងសុទ្ទិដ្ឋិនិយមថា៖ «អ៊ីចឹង ឥឡូវហ្នឹងគឺថា មានការផ្លាស់ប្តូរក្នុងរដ្ឋបាលហ្នឹងហើយការផ្លាស់ប្តូរមកពីឆ្នាំ ២០១៣ ដែលពលរដ្ឋបោះឆ្នោតសន្ធឹកសន្ធាប់ហ្នឹង ធ្វើឲ្យមន្ត្រីដែលមានជួរក្នុងរដ្ឋាភិបាលគាត់មានរាងរអែងដែរ គឺមិនដូចលើកមុនគាត់ថា ប្រជាពលរដ្ឋមិនអើពើរអត់ដឹងអី។ អញមានអំណាចអាចធ្វើអ្វីបាន។ អ៊ីចឹងការមានគំនិតនេះគាត់ដូរ»។
ប៉ុន្តែក៏នៅមានមន្ត្រីអសកម្មខ្លះដែលគណបក្សនេះត្រូវចូលរួមប្រកួតការបោះឆ្នោតដើម្បីផ្លាស់ប្តូរ។
អ្នកស្រី ទេព សុទ្ធី ថ្លែងថា៖ «នៅមានកិច្ចការច្រើនទៀត ព្រោះមានមន្ត្រីខ្លះអាងតែពលរដ្ឋអត់ចេះអក្សរគាត់ ដូចថាបោកបញ្ឆោតគាត់អ៊ីចឹង។ ពេលសរសេរអ៊ីចេះ ប៉ុន្តែទៅថាអ៊ីចុះ។ ប៉ុន្តែនៅមានខ្លះ»។
គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋានយល់ថា បទពិសោធក្នុងរយៈពេល ២០ ឆ្នាំកន្លងមក ត្រូវតែកែលម្អ បើមិនដូច្នេះទេក្នុងរយៈពេល ២០ ឆ្នាំទៅមុខទៀត គឺការអនុវត្តនេះនៅតែមិនជោគជ័យទេ។
លោក យ៉ង សាំងកុមារ បានបន្ថែមថា៖ «បើយើងមានឱកាសដឹកនាំឃុំយើងនឹងធ្វើឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរបានកាន់តែច្រើនជាងហ្នឹងទៀត ហើយបង្កើតជាភាពគំរូនៃការអភិវឌ្ឍនិងអភិបាលកិច្ចតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន»។
ពលរដ្ឋកម្ពុជានឹងចូលរួមបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់នៅថ្ងៃអាទិត្យ ទី ៥ ខែមិថុនាខាងមុខនេះ។ ការជ្រើសរើសរបស់ពួកគេមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការសម្រេចថា តើការអនុវត្តគោលការណ៍វិមជ្ឈការនឹងសម្រេចបានតាមគោលដៅឬទេ។
មានគណបក្សចំនួន ១៧ បានចុះឈ្មោះប្រកួតដណ្តើមអាសនៈក្រុមប្រឹក្សាចំនួន ១១.៦២២ និងការគ្រប់គ្រងនៅឃុំសង្កាត់ចំនួន ១.៦៥២។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត៕